حروفِ تہجّی دی ایجاد

حروفِ تہجّی

حرف دا لوظی معنی ئِ کنارا یا طرف، یا کہیں لوظ دا او تمام چھوٹا حصہ یا چنڈ جیکوں جدا جدا قسمیں (ونکیں) تے صورتیں ئِ چ ونڈ کرئیں وکھو وکھ کم گھدا ون٘ڄے حرف اکھیندے۔ حرف دا اصطلاحی معنی ئِ جو کہیں زبان دے او حرف جیندے ملݨ نال ’’لوظ‘‘ بݨدن حروف تہجی اکھیندِن۔ ہر زبان دے اپݨی اپݨی نویکلی وضع تے شکل دے حروف تہجی ہوندن۔ٻس حرف کہیں وی زبان دا او ’’ منڈھلا اکھر‘‘ ہوندے جیندے کہیں ٻئے حرف کن نویکلی تے وکھری شکل و صورت تے آواز ہوندی ئِ۔ اینہہ واسطے اوندی سن٘ڄاݨ آسان تھی ویندی ئِ یعنی اوندا اے وکھرپ اوکوں ٻئے حروف کن منفرد تے ممتاز کر ݙیندے ۔ ݙو یا ݙوکن زیادہ حروف مل کرئیں لوظ بݨیندن جیندا کوئی نہ کوئی مطلب ضرور نکلدے ۔

حروفِ تہجّی دی ایجاد دا قصّہ

حروف تہجّی دی ایجاد دا قصہ توڑے جو ٻہوں طویل ئِ پر اتھاں اوندا مختصر ذکر کرݨ ضروری ئِ تاں جو اساں سرائیکی حروف تہجّی دی بݨت کوں آسانی نال سمجھ سڳوں ۔ زمانہ قدیم ئِ چ (گھٹ ودھ چار ہزار سال ق۔ م) اہل مصر تے بعد ئِ چ اہل عراق تصویری رسم الخط ایجاد کیتا۔ یعنی او اپݨے مافی الضمیر کوں ادا کرݨ کیتے مختلف اشیاء (مثلا چندر ، سجھ یا تارے وغیرہ) دیاں تصویراں بݨا کرئیں لوظیں دی گھڑت تے وݨت کریندے ہَن ۔ ہک طویل عرصے تیئں ایّھو تصویری رسم الخط جاری و ساری رِہیا۔ عراق دی سمیری قوم (جیندا دور حکومت اندازاً ۳۵۰۰ ق۔ م توں ۲۲۰۰ ق۔ م تئیں رِہیا) وݙی سیاݨی قوم ہئی او قوم دنیا دی پہلی قوم ہئی جئیں ’’ میخی رسم الخط‘‘ ایجاد کیتا تے وت ’’حروف تہجّی ‘‘ وی بݨائے جہڑے جو (عبرانی یعنی ہیبرو،( HEBREEW) زبان ’’ݙوجھے لوظیں ئِ چ یہودیئیں دی زبان ء ِچ ہَن‘‘ پر ارامی قوم (جہڑی جو سرزمین شام دی رہا کوہئی) انھیں حروف تہجی دی شکل و صورت کوں اپݨی زبان دے تقاضیئں نال ہم آہنگ کرکے چھی لوظیں دے خوبصورت خول ئِ چ قید کر ݙتا ۔چھی لوظیں دی شکل ئِ چ قید تھیوݨ آلے حروف تہجی دی تعداد ٻاویہہ (۲۲)ہئی ۔انھیں چھی لوظیں کوں ترتیب ئِ چ رکھ کرئیں انھیں دی شکل ئِ چ قید تھیوݨ آلے حروف تہجّی دی وکھو وکھ قیمت وی مقرر کر ݙتی تاں جو انھیں کن حساب کتاب دی ضرورت کوں وی پورا کیتا ون٘ڄ سڳے ۔ انھیں چھی لوظیں کو حروف ابجد دا ناں ݙتا ڳیا ۔ اے ’’حروف ابجد‘‘ کجھ ایں ہن ’’ ابجد، ہَوّز، حُطّی ،کَلِمَن سَعفَص، قَرشَت ‘‘  

جݙاں اے اَرامی حروف تہجی عرب ئِ چ پہنتے تاں وت اے ’’۲۲‘‘ حروف ِتہجّی عربی زبان دی ضرورت کوں پورا نہ کریندے ہَن اینہہ واسطے اہل عرب اپݨی زبان دے مخصوص لہجے تے آواز آلے ’’چھی‘‘ حروف تہجّی ارامی حروف تہجّی ئِ چ شامل کر ݙتے جہڑے جو اے ہَن۔ ( ث، خ، ذ، ض ، ظ ، غ) اہل عرب انھیں چھی حرفیں کوں ݙو لوظیں (ثخذ‘ ضظغ)ئِ چ پو ݙتا ۔

حروف دی قیمت

انھیں حروفِ تہجی دی قیمت کجھ ایں مقرر کیتی ڳئی۔

ثخذ

ث

خ

ذ

عددی قیمت

۵۰۰

۶۰۰

۷۰۰

ضظغ

ض

ظ

غ

عددی قیمت

۸۰۰

۹۰۰

۱۰۰۰

اہلِ عرب دا ودھارا

اہل عرب اپݨی زبان دی ضررت پوری کرݨ کیتے ہک ودھیک حرفِ تہجّی دا اضافہ وی کر ݙتا جیندا ناں ’’آمزہ‘‘ رکھیا ڳیا تے اوندی شکل ’’ء‘‘ مقرر کیتی ڳئی ۔ آمزہ دا ناںوڳڑدئیں وڳڑدئیں ’’ہمزہ‘‘ بݨ ڳیا۔ اہل عرب ہمزے دی آواز الف خفی الصوت (یعنی مدھم الف) تے مدھم عین وانگوں رکھی ۔ ہک ٻیا مرکب حرف تہجّی وی بݨایا ڳیا جیکوں ’’لا‘‘ داناں ݙتا ڳےا۔ اے حرف تہجّی ’’ل‘‘ تے ’’الف‘‘ کوں ملا کرئیں بݨایا ڳیا ۔ایں طرحاں عربی حروف تہجّی دی تعداد (۲۲+۶+۲)=تریہہ تئیں ون٘ڄ پہنچی ۔ اخیری ݙو حروف تہجّی یعنی ’’ھمزہ تے لا‘‘ دی کوئی قیمت مقرر نھیں کیتی ڳئی تے نہ ای انھیں کوں حروفِ تہجی دا درجہ ݙتا ڳیا پر ہمزہ حروف ِ تہجی دی تندیر ئِ چ شامل کیتا ویندے۔

ایران وِچ ودھارا

جݙاں عربیں دے نال نال انھیں دی زبان دے حروفِ تہجّی سرزمین ایران ئِ چ پہنتے تاں وت اے حروف ’’فارسی زبان‘‘ دی ضرورت کوں کما حقہ، پورا نہ کریندے ہَن لہٰذا اہل ایران اپݨے خاص لہجے آلے چار حروفِ تہجّی (پ، چ، ژ، گ) عربی زبان دے حروف ِتہجّی ئِ چ شامل کر ݙتے ۔ توڑے جو اہلِ ایران کوں عربی دے مخصوص لہجے آلے اٹھ حروفِ تہجی (ث، ح، ص ،ض ط، ظ، ع، ق) دی ضرورت نہ ہئی پر انھیں اے حروفِ تہجی ہُو بہُوبحال رکھئے ۔ایں طرحاں فارسی حروفِ تہجی دی تعداد تینتریہہ(۳۳) تھی ڳئی ۔ اہل ایران عربی لہجے آلے ݙو بے قیمت حروفِ تہجی (ء، لا) وچوں ہمزہ کوں تاں اپݨے حروفِ تہجی دی تندیرئِ چ شامل کر گھدا پر ’’لا ‘‘کوں ترک کر ݙتا۔ اہلِ ایران اپݨے مخصوص لہجے آلے چار حروفِ تہجی (جیکوں ب فارسی ، ج فارسی ز فارسی تے ک فارسی آکھیا ویندا ہا) دی قیمت کجھ ایں مقرر کیتی ۔ یعنی پ کوں ب نال رکھ کرئیں پ دی قیمت ۲، چ کوں ج نال رکھ کرئیں چ دی قیمت ۳، ژ کوں ز نال رکھ کرئیں ژ دی قیمت ۷ ، تے گ کوں ک نال رکھ کرئیں گ دی قیمت ۲۰ مقرر کیتی ۔ جݙاں جو ہمزہ دی کوئی قیمت مقرر نہ کیتی ڳئی ۔

ہندوستان وِچ آمد

جئیں ویلھے اہل فارس تے اہلِ عرب دا ہندوستان ئِ چ عمل دخل ودھیا تاں وت انھیں کوں ہندوستانی زباناں سمجھݨ تے ٻولݨ کیتے وݙی دِقّت پیش ائی تے اہل ہندوستان کیتے وی ہک مشکل پیدا تھی ڳئی ۔لہٰذا اہل ہندوستان اپݨی زبان دے مخصوص لہجے آلے حروف ِتہجی کوں اہلِ فارس تے اہلِ عرب دے بݨائے ہوئے حروفِ تہجّی دی تندیر ئِ چ شامل کر ݙتا ۔ انھیں حروف ِتہجی وچوں کجھ حروف ِتاں مفرد ہَن تے کجھ مرکب۔ جہڑے جو اے ہِن۔

مفرد حروف

ٹ، ن٘ڄ، ڈ، ڑ، نڳ تے ݨ ( یا نڑ) =۶

مرکب حروف

بھ ، پھ، تھ، ٹھ، جھ، چھ، دھ، ڈھ، رھ، ڑھ، کھ، گھ، لھ ،مھ، نھ =۱۵

انھیں اکویہہ(۲۱) حروفِ تہجی دے اضافے نال ہندوستانی پراکرت زبانیں دے کل ۵۴ حروفِ تہجی بݨ ڳئے اے ڳالھ ڳنڈھ ٻدھݨ آلی ئِ جو ترے حروفِ تہجی (نج، نڳ، ݨ یعنی ڑون) آریائی زبانیں ئِ چ شامل تاںنہ ہَن پر اے غیر آریائی زبانیں دے حروفِ تہجی دا حصہ ضرور بݨ ڳئے ہَن۔ لہٰذا آریائی زبانیں دے حروفِ تہجی دی تعداد ۵۱ تے غیر آریائی زبانیں دے حروفِ تہجی دی تعداد ۵۴ تھی ڳئی۔ غیر آریائی زبانیں وِچوںوݙیاں ݙو زباناں سندھی تے سرائیکی ہَن جݙاں جو شمال مغربی ہندوستان ئِ چ ٻولیاں ون٘ڄݨ آلیاں زباناں وی غیر آرائی زبانیں دے زمرے وچ آندیاں ہَن۔

سرائیکی زبان دی لوڑاں

اُتے ݙتے ڳئے حروف تہجی شمال مغربی ہندوستان دی سب توں وݙی زبان سرائیکی دی ضرورت کوں پورا نہ کریندے ہَن۔ اینہہ واسطے سرائیکی زبان ٻولݨ آلیں اپݨی زبان دے نویکلے تے وکھرے لہجے آلے چار مفرد حروف تہجی تے بعد ئِ چ ݙو مرکب حروف تہجی شامل کر ݙتے جہڑے جو اے ہِن (ٻ ،ڄ، ݙ، ڳ،وھ، یھ) ایں طرحاں سرائیکی حروفِ تہجی دی تعداد ۵۴ کن ودھ کرئیں سٹھ تھی ڳئی اَ تے ’’یائے مجہول یعنی ’’ے‘‘ تے الف ممدودہ (آ) کوں حروفِ تہجی دا درجہ ݙیوݨ نال سرائیکی حروفِ تہجی دی تعداد ’’۶۲‘‘ تئیں ون٘ڄ پہنچی۔ جݙاں سندھی زبان سرائیکی کن انج تھی ڳئی تاں وت سندھی ٻولݨ آلے دانشویں اٹھ حروف تہجی حذف کر ݙتے جہڑے جو اے ہِن (ژ، رھ، ڑھ، لھ، مھ ، نھ،وھ، یھ) اینہہ کن علاوہ الف ممدودہ (آ) تے ہمزہ وی سندھی حروف تہجی دی تندیر کنوں کڈھ ݙتے ڳئے۔ ایں طرحاں سندھی حروف تہجی دی تعداد ۵۲ رہ ڳئی۔ عربی تے فارسی دے منجملہ ۳۳ حروف تہجی جیندی قیمت مقرر کرݙتی ڳئی ہئی ایویں ای سرائیکی زبان دے زائد حروفِ تہجّی دی قیمت اُتے ݙتے ڳے اصول دے مطابق کجھٖ ایں ہے ۔ یعنی مفرد حروف تہجی ’’ٹ‘‘ دی قیمت ۴۰۰، ’’ڈ‘‘ دی ۴، ڑ دی ۲۰۰ مقرر کیتی ڳئی ۔جݙاں جو مرکب حروف تہجی یعنی او حروف تہجی جنھاں نال ہائے مخلوطی ’’ھ‘‘شامل ئِ، کجھٖ ایں بݨسی۔

بھ  (  ب  + ہ  )

پھ (  پ  +  ہ  )

تھ  ( ت   +  ہ   )

    (  ۲   +  ۵  )

   (  ۲   +  ۵  )

    (  ۴۰۰   +  ۵  )

ٹھ  (   ٹ   +  ہ  )

جھ  (  ج   +  ہ  )

چھ  (  چ  +   ہ  )

    (  ۴۰۰   +  ۵  )

   (  ۳   +  ۵  )

    (  ۳   +  ۵  )

       

دھ  (  د    +  ہ   )

ڈھ  (   ڈ   +  ہ  )

رھ  (   ر    +   ہ  )

    (  ۴   +  ۵  )

    (  ۴   +  ۵  )

    (  ۲۰۰   +  ۵  )

             

ڑھ  (   ڑ   +   ہ  )

کھ ( ک  +  ہ   )

گھ (گ  +  ہ  )

    (  ۷   +  ۵  )

   (  ۲۰   +  ۵  )

    (  ۲۰   +  ۵  )

               

لھ  (   ل  +   ہ  )

مھ  (   م   +   ہ  )

نھ  (   ن   +  ہ  )

    (  ۳۰   +  ۵  )

    (  ۴۰   +  ۵  )

    (  ۵۰   +  ۵  )

               

وھ  (  و    +  ہ  )

یھ  (  ی   +  ہ   )

نگ  (  گ   +  ۲۰)

    (  ۶   +  ۵  )

    (  ۱۰   +  ۵  )

     (  ۴۰۰   +  ۵  )

  ن٘ڄ (ڄ=۳) نڳ (ڳ)=(۲۰)جڈاں جو  ݨ (ن =۲۰)

اتھاں ہک ٻئی ڳالھ وی نشابر کیتی ویندی ئِ جو ایجھیں حروف تہجی جنھیں کن پہلوں ’’نون غنہ ‘‘ شامل کیتی ڳئی ئِ مثلا (ن٘ڄ ، نڳ، نڑ= ݨ) تاں وت اے حروفِ مرکب حروف شمار نہ تھیسن کیوں جو ’’نون غنہ‘‘ کوئی حرفِ تہجی کائینی یعنی نون غنہ کہیں وی حرفِ تہجی کنوں پہلے آکے اوندی آواز کوں نک کنوں کڈھݨ دا سبب بݨدے لہٰذا سبب کوں حروفِ تہجی دا درجہ نھیں ݙتا ون٘ڄ سڳدا ۔ اینہہ واسطے ن٘ڄ دی قیمت ج دے برابر نڳ دی قیمت گ دے برابر ݨ دی قیمت ن دے برابر رکھی ڳئی ئِ ۔ نون غنہ دا مکمل بیان اڳوں آسی ۔

سرائیکی دانشوراں دا ’’ݨ‘‘ دے وجود تے اختلاف ئِ ۔ کجھ دا آکھݨ اے ہے جو ݨ مرکب حروف تہجی ئِ تے اے (نون غنہ +ڑ) دا مرکب ئِ ۔ جڈاں جو کجھ دانشور اینکوں ’’ݨ‘‘ (یعنی ڑون )دے زمرے ئِ چ گھن آندن جے کر تاں ݨ دی قیمت نون غنہ + ڑ نال مقرر کریسوں تاں وت اے (۷)بݨسی تے جے کر اینکوں ن دے نال رکھیسوں تاں وت ایندی قیمت (۵۰) بݨسی ۔ میݙے خیال دے مطابق ’’ݨ‘‘ کوں ن دے زمرے ئِ چ شامل کیتا ون٘ڄے کیوں جو حروف تہجی دی ترتیب ئِ چ ایندا مقام ڑ دے بعد نھئیں بلکہ ن دے بعد ئِ۔ جے کر ݙٹھا ون٘ڄے تاں ݨ دا بنیادی گانڈھا ڑ نال کائینی بلکہ اے گانڈھا ن نال ئِ ۔ لہذا ایندی املا ’’نڑ‘‘ دی بجائے ݨ زیادہ صحت دے قریب ئِ ۔نال اے ڳالھ وی سوچݨ آلی ئِ جے کر اینکوں نڑ لکھسوں تاں وت ایندی قیمت ۷بݨسی جݙاں جو ݨ لکھݨ نال ایندی قیمت ۵۰ تھی ویسی۔ ݙوہئیں قیمتیں ئِ چ وݙا فرق ئِ ۔ڈاکٹرمہر عبد الحق سئیں آپݨی کتاب ’’سرائیکی زبان دے  قاعدے قانون‘‘ دے صفحہ ’’۱۶‘‘ وچ فرمیندن ’’ سرائیکی زبان دے مصادر دے اخیر ئِ چ نون غنہ دے بعد ’’ڑ‘‘ دی اواز آندی ئِ اینہہ واسطے اینہہ اواز کوں دیوان فریدی ئِ چ ’’ن‘‘ دے اتے ’’ط‘‘ دی نشانی لا ݙتی ڳئی ء ِ۔ حالانکہ نہ پہلے دے لوکاں ایندی ضرورت محسوس کیتی ہئی تے ناں کمیٹی اے حرف مقرر کیتا ہا ۔ طوئے ’’ط‘‘دی اینہہ نشانی نال ’’ٹ‘‘ دا اشتباہ تھیندے ۔ ایندے علاوہ چونکہ اے حرف ݙو اوازاں دا مرکب ئِ اَتے انھاں ݙو اوازاں کیتے اردو وچ پہلے کنوں ݙو علیحدہ حرف نون غنہ تے ’’ڑ‘‘ موجود ہن لہٰذا اینکوں ’’ݨ‘‘ لکھن دشواری پیدا کرݨ دے مترادف ئِ۔ تاہم اے دشواری مصادر دی حد تئیں قبول کیتی ون٘ڄ سڳدی ئِ۔ کیوں جو انھاں دا آخری حرف ’’ݨ‘‘ ای ہے ۔ بھانویں جو اینہہ نون دے وچ ’’ڑ‘‘ دی اواز وی شامل ئِ‘‘ ڈاکٹر صاحب دی اے ݙو رنگی میڈی سمجھ کن بالاتر ئِ۔ یعنی ڑون کوں ݨ لکھݨ کتھئیں کتھئیں تاں جائز ئِ پر کتھئیں جائز کائینی۔ اساں ول اینکوں ’’سبحان اللہ‘‘ نہ آکھوں تاں کیا آکھوں۔ مثال دے طور تے ہک شخص دا ناں ’’مکھݨ خان ‘‘ ہے ایندے ناں دے اعداد کجھ ایں تھیسن جیکر اینکوں مکھنڑ خان لکھسوں تاں اعداد کجھ ایں بݨسن :

م

کھ

نڑ

خ

ا

ن

قیمت

۴۰

۲۵

۲۰۰

۶۰۰

۱

۵۰

۹۱۶

تے جیکر اینکوں مکھݨ خان لکھسوں تاں اعداد کجھ ایں بݨسِن:

م

کھ

ݨ

خ

ا

ن

قیمت

۴۰

۲۵

۵۰

۶۰۰

۱

۵۰

۷۶۶

یعنی ݙوہائیں اعداد ئِ چ ۱۵۰ دا فرق ئِ ۔ جہڑا جو ٻہوں وݙا فرقئِ۔ سندھی زبان ئِ چ وی ݨ کوں ݨ دے زمرے ئِ چ شامل کیتا ڳئے یعنی ترتیب دے لحاظ نال اینہہ حرف دا مقام ڑ دے نال نھئیں بلکہ ن دے نال مقرر کیتا ڳئے ۔ سندھی تے سرائیکی رسم الخط دے مطابق اینہہ حرف تہجی دی املا ئِ چ صرف تھوڑا جیھاں فرق ئِ  یعنی سندھی اینکوں’’ںْ ‘‘یعنی بغیر نقطے دے’’ط‘‘ دی علامت نال لکھد ِن جݙاں جو سرائیکی دانشور اینکوں نقطے تے ’’ط‘‘ دی علامت نال ’’ݨ ‘‘لکھدن۔ میں سمجھداں جو اینکوں ’’ݨ ‘‘لکھݨ ای زیادہ درست ئِ ۔کجھ ہک دانشوریں دے سوا سرائیکی دے اکثر مہاندرے دانشور اینہہ لکھت تے متفق ہِن۔ لہذا اکثریت دی رائے کوں تسلیم کرݨ ای دانشمندی ئِ۔ اے ڳالھ کتنی عجیب لڳسی جو ن دی برادری آلا لفظ ڑ دی برادری ئِ چ گنڈھیج ٻہوے۔

سرائیکی ڑون (ݨ) دی اِملاء

ڑون (ݨ) دی درست املا دے متعلق مزید وضاحت کیتے اتھاں ہک ٻئی توجیہہ وی پیش کیتی ویندی ئِ تاں جو سرائیکی اہل قلم کوں ایندی متفقہ املا آلے پاسے راغب کیتا ون٘ڄ سڳے ۔ اے ہک مسلمہ حقیقت ئِ جو عربی تے فارسی حروف تہجی ئِ چ ترے ایجھیئں حروف تہجی نہ پاتے ویندے ہَن جہڑے جو ہندوستانی زبانیں دی صوتی ضرورت کوں پورا کرن ہا۔ او ترے حروف تہجی (ٹ، ڈ،ڑ) ہَن۔ ہندوستانی زبانیں دے ماہرین لسانیات انھیں حروف تہجی دی املا بارے اے فیصلہ کیتا جو انھیں عربی تے فارسی حروف تہجی دے ب ،ذ،ز دے نقطے ہٹا کرئیں انھیںاُتے ’’طوئے‘‘ دا ہک چھوٹا جھیئاں نشان ’’ط‘‘ لاݙتا ون٘ڄے ۔ لہٰذا اینہہ فیصلے دے بعد اے حروف (ٹ، ڈ،ڑ) بݨ ڳئے۔ ہندوستان دیاں غیر آریائی زباناں وچوں سندھی تے سرائیکی (جہڑیاں جو کݙۂیں جڑواں زباناں ہَن) ݙو زباناں ایجھئیاں ہَن جنھیں دی صوتی ضرورت پوری کرݨ سانگے پنج مزید حروف تہجی دی ضرورت ہئی ۔ انھیں زبانیں دے چار مخصوص لہجے آلے حروف تہجی دی صوتی ضرورت کوں ایں پورا کیتا گیا جو ب، ج، ڈ تے گ دے تلوں ݙو ݙو نقطے لا ݙتے ڳئے یعنی انھیں کوں (ٻ، ڄ، ݙ، ڳ) بݨا ݙتا ڳیا۔ جݙاں جو پنجویں حرف تہجی ڑون دی املا سندھی اہل قلم ’’ںْ‘‘ تے سرائیکی اہل قلم ’’ݨ‘‘ تجویز کیتی جہڑی جو (ٹ،ڈ،ڑ) دی املا دے متعلق تجویز کیتے ڳئے قاعدے دے عین مطابق ہئی ۔ یعنی سندھی اہل قلم ’’ب‘‘ وانگوں ’’ن‘‘ دا نقطہ حذف کرکے ’’ط‘‘ دا نشان گھت ݙتا جݙاں جو سرائیکی اہل قلم آپݨی نویکلی سن٘ڄاݨ کیتے ’’ن‘‘ دا نقطہ رہوݨ ݙتا ۔ ہک مدت دراز تئیں سرائیکی اہل قلم ئِ چ ’’ݨ‘‘ دی املا بارے اختلاف رِہیا پر بالآخر اے املا متفقہ فیہہ قرار ݙے ݙتی ڳئی۔ ہݨ وی ساݙے کجھ اہل قلم ایندی املا کوں متنازعہ بݨاوݨ ئِ چ لڳے ہوئین۔ او چہندن جو اے املا ’’ݨ‘‘ دی بجائے ’’نڑ‘‘ ہووے جہڑی جو حروف تہجی دی املا دے اصولیں دے خلاف ئِ ۔ میں سمجھداں جو میݙے محترم اہل قلم دا اختلاف سراسر ضد تے مبنی ئِ جہڑا جو مناسب نھئیں۔ جے کر انھیں حضرات دی ضد کوں قبول کر گھدا ون٘ڄے تاں وت ’’ݨ‘‘ دی املا نال لکھئیاں گئیاں ہزاراں کتاباں تلف کر ݙیوݨیاں پوسن‘ جݙاں جواے ڳالھ ما ٻولی نال سراسر ظلم دے مترادف ہوسی ۔سرائیکی اہل قلم تے اے لازم ئِ جو او آپݨے سارے ذاتی اختلافات بھلا کرئیں صرف اور صرف ما ٻولی دی خدمت تے اوندی ترویج کوں آپݨاں شعار بݨاون۔

ٻِیا ݙیکھو

• سرائیکی اصطلاحواں

• حروفِ تہجّی

• سرائیکی افسانوی نثر

• سرائیکی غیر افسانوی نثر

• سرائیکی حروفِ تہجّی

حوالہ جات

۔ ۔ ۔ ۔