جاویدآصف دے افسانے
لئی ہار وسیبی پورہیتیں دا ترجمان
لکھت:- بلال بزدار
افسانہ اوں لنڈی کہاݨی کوں آکھیا ویندے جیندے وچ حقیقی, حیاتی دا کوئی نہ کوئی پکھ نشابر ہووے. کہانی ہووے یا ادب دی کوئی ٻئی ونکی کلچر دے مہا دھارے وچ ہرویلھے موجود ہوندن ، اے لکھاری دا کمال تے سگھڑیپا ہوندے کہ او انہاں کہانیاں کوں یا لٹریچر کوں کیرھی اٹکل نال پیش کریندے. جیویں جو جڳ مشہور ساختیاتی نقاد رولاں بارتھ اہدے "The text is a tissue of quotations drawn from the innumberable centers of culture" ایں طرح نال متن کوں کہیں ادیب دی ذات نال نئیں ڳنڈھیا ونڄ سڳدا. ادب تاں کلچر دے لاتعداد مراکز وچ موجود ہوندے لکھاری اتھاہوں اخذ کریندے اکتساب کریندے اتے پیش کریندے. جیرھی اٹکل نال او پیش کریندے اوہو اوندا فن تے مہارت ہوندی اے.
سرائیکی ادب اچ ٻنہاں ادبی صنفاں دی نسبت افسانہ نگاری دا فن اتنا قدیم کائنی 1960 دے ݙہاکے اچ غلام حسݨ حیدراݨی تے اقبال تحسین سبائے والوی نے باالترتیب افسانہ "کیرھی دی مٹھ" تے "شہید" لکھ تے سرائیکی ادب اچ افسانہ نگاری دا منڈھ ٻدھا( سرائیکی دا پہلا افسانہ نگار غلام حسݨ حیدراݨی کوں ڳݨیا ویندے). سرائیکی افسانہ نگاری دی اے ریت دلشاد کلانچوی، نجمہ کوکب ، کیفی جامپوری، محمداسماعیل احمداݨی،ظفر لاشاری، مسرت کلانچوی، شیما سیال، سید نصیر شاہ، ڈاکٹر احسن واگھا، ڈاکٹر اسلم عزیز دراݨی، ڈاکٹر اشو لال، حبیب فائق، مزار خان ، حبیب مہاݨا جہیں مہان قلمقاران کن تھیندی جاوید آصف تئیں آ پڄی اے. جاوید آصف جیندے بارے مہان دانشور جاوید اختر بھٹی سائیں لکھدن " جاوید آصف زندہ کہانیاں دا خالق ہے" اے ڳالھ اساݙے چیتے اوں ویلھے امدی اے جئیں ویلھے اساں انہاں دی افسانیاں دی کتاب "لئی ہار" دا مطالعہ کریندوں. جاوید آصف نے ساݙے چوپھیر کھنڈیئے پنڈیئے کرداراں کوں کمال فن نال افسانیاں دا روپ ݙے کے "لئی ہار" دی شکل اچ پیش کیتے.
ویسے تاں "لئی ہار" دے سبھے افسانے لکھاری دے کمال فن کوں نشابر کریندن پر جنہاں افسانیاں اچ وسیبی پورہیتاں دا ݙکھ، دہشت گردی، آبادکاری تے الاٹمنٹس دے ناں تیں تل وطنیاں دی اپݨی بھوئیں کن اپݨی وسوں کن جبری بے دخلی کوں نشابر کیتا ڳئے ، او درگھی ڳالھ مہاڑ منگدن.
"لئی ہار" جاوید آصف سئیں دی کتاب "لئی ہار" دا موہری افسانہ اے. لئی ہار زرعی سماج نال ڳنڈھئیل او پورہیت طبقہ اے جیرھا لئوکرݨ تے رڑھ سمبرݨ جیہاں خدمات سرانجام ݙیندے تیں معاوضہ جنس(دانے) دی شکل اچ گھندے. ڈوجھے لوظیں اچ کرنسی دی ایجاد کن پہلے جیرھا بارٹر سسٹم ہوندا ہئی جیندے اصول چیزاں دے بدلے چیزاں،خدمات دے بدلے خدمات، خدمات دے بدلے چیزاں ،چیزاں دے بدلے خدمات وغیرہ ہن ،اے لئی ہار وی اونہی اصول دے تحت اپݨے پورہئیے دا معاوضہ ان،داݨیں، دی شکل اچ گھندن. بارٹر سسٹم دا عہد ہر قسمی لوبھ کن پاک ہا جیرھا جو کرنسی دا ݙتئیل اے .ایویں لئی ہار وی ساݙے تل وسیب دا او پورہیت اے جیرھا کہیں قسم دی لالچ لوبھ کن پاک پاوتر اے. افسانہ لئی ہار اچ زرعی مزدور لئی ہاریں دا ݙکھ تے درد بیان کیتا ڳئے. ایں افسانے اچ اچ دھی شمو تے اوندے پیو وچال مکالمہ اے. دھی اہدی اے ابا ݙاتریاں ݙندوا آو رڑھیں پکیاں کھڑن لئو سر تیں ہن ،پر پیو رڑھ کپݨ آلیاں مشیناں کوں ݙیکھ تے ݙو دلا تھیا ٻیٹھے سوچیندے خبرے زمیندار رڑھ کپواوݨی ݙیسن وی سہی یا کائنا. بے مہابا سائینسی ترقی تریجھی دنیا دے مزدور لیئوں بے روزگاری تے وانجھ دا کارݨ بݨی اے ساݙے تل وطنی لئی ہار وی اینہی بے مہابا ترقی دے استحصال دا شکار تھئین. سائینسی ترقی لازم ہے پر اوندے متاثرین پورہیتاں دی روزی روٹی تے روزگار دا بندوبست کرݨاں وی ریاست دی ذمہ واری اے پر تریجھی دنیاں دے ملخاں اے ذمہ واری نئی نبھائی جئیں پاروں بے روزگاری اچ اضافہ تھئے تیں پیسہ مشین مالک سرمایہ کار دو مرتکز تھئے.
"بھئو" ایں افسانے اچ دہشت گردی جہیں لعنت کوں نشابر کیتا ڳئے.دہشت گردی ایں ویلھے جتھاں پوری دنیا دا مسئلہ اے اتھاں سرائیکی وسیب وی ایں دنیا کن باہر کائنی تے ایں لعنت مار،ڈر تے بھئو دی وکیڑ اچ ہے.اے ݙر، خوف تے بھئو کیویں ساݙے گھراں اچ وڑ آئے ایں افسانے اچ متاثر کن جذبات نگاری تے مکالمہ نال ݙسایا ڳئے. سجاد امامݨ پئولی دا منتیں بعد ڄایا ہکو پتر اے. اپݨے پیو ماء تے بھیݨ دی اکھ دا تارا اے. جمعہ دا ݙینہہ اے ماء گہنور مائی سیٹھݨی دے گھر پوچا مارݨ ڳئی اے . گھر اچ سجاد تے اوندی بھیݨ زینب ان. باہر مسیت اچ جمعہ نماز لئیوں بانگ تھیندی اے .سجاد باہر مسیت اچ نماز پڑھن لئیوں ونڄن چاہندے پر زینب بھرا کوں مسیت نئیں ونڄݨ ݙیندی کیوں جو مسیتاں اچ بم پھٹݨ دا ݙر بھئو اے. "اللہ دا ناں ہئی مسیت نہ ونج" زینب اپݨے ویر کوں منتاں ٻیٹھی کریندی اے.پرسجاد ضد کر تیں لڳا ویندے. بھرا دی سلامتی واسطے بھیݨ مصلا وتھیر کے ٻہہ ویندی اے تے مسیت کن اپݨے بھرا دی خیریت نال واپسی تیں ݙو پیکٹ لاچی داݨے منت منیندی اے. ماء گہنور مائی جئیں ویلھے گھر آکے سݨدی اے جو سجاد مسیت ڳیا ودے تاں پریشانی کن سرپکڑ رووݨ ہاکڑی تھی ٻہندی اے. جئیں ویلھے سجاد خیریت نال گھر ول امدے تاں ماء اہدی اے "ابا اڄ تاں جیویں کیویں اللہ دا ناں ہئی ٻئے ݙینہہ ایہو جیہاں کم نہ پیا کریں" ماء ولوں پتر کوں مسیت نہ ونڄݨ دی ایں شدت نال ہٹک افسانے دے قاری کوں ڈونگھی سوچ اچ سٹ ڈیندی اے. آخر اے کینجھا سماج اے ؟ کینجھا ملک اے؟ کینجھے لوک ان جتھاں مئیریں اپݨے پتراں کوں مسیت ݙو ونڄݨ کن ہٹکیندیاں ٻیٹھن. ایندا جواب وی افسانے دے لکھاری اپݨی لکھت اچ ݙتے جو کوئی ماء نئیں چاہندی جو اوندی اولاد مسیتاں امام بارگاہاں اچ تھیوݨ آلی دہشت گردی دی بھاہ دا ٻل بݨے.
"ویزہ" اے افسانہ دراصل پھانڈی ادب (پارٹیشن لٹریچر) دا تسلسل اے . برصغیر دی ونڈ نے جنہاں مسائل کوں جنم ݙتے او ہک وݙا انسانی المیہ ہئی جیندا ماتم اڄ مہار جمعہ کریندا ٻیٹھا ہئی. برصغیر دی پھانڈ ویلھے جتھاں ڈونہاں پاروں نقل مکانی تے قتلام تیں ٻہوں کجھ لکھیا گئے. فلماں تے ڈرامے بݨائے ڳئے، ادب لکھیا گیا جیکوں پارٹیشن لٹریچر آکھیا ویندے. اے پارٹیشن لٹریچر اڄ تئیں یک طرفہ بیانیہ دی ترجمانی کیتی اے آنوݨ آلیاں دے قصے کہاݨیاں تے ݙکھ درد سݨائے پر اتھاں موجود تل وطنیاں دے ݙکھ بارے کجھ نئیں ݙسایا. آنوݨ آلے ریاستی بیانیہ مرتب کرݨ اچ وڈکے بݨ ٻیٹھے اج تئیں ساݙے بالاں دے نصاب کن گھن کے اخبارات ومیڈیا تئیں تل وطنیاں دا ݙکھ کہیں نہ پیش کیتا. افسانہ ویزہ اچ مہار جمعہ تے ݙتو رام دا ݙکھ ،ݙو وسیبیاں دے ݙکھ دے طور تیں پیش کیتا ڳئے جو ایں ونڈ اچ اتھوں دے قدیم واسیاں کوں کیا کیا ݙکھ تے اوکھ پیشن آئن. صدیاں توں کٹھے رہندے ہکی وسوں دے ݙو خاندان سرحدی لکیر پاروں کیویں انج تھئے؟ اج مہارجمعہ اپݨے جگری یار ݙتو رام دی وفات تیں مونجھا ٻیٹھے او اوندی ارتھی کوں مونڈھا ݙیوݨ چاہندے پر سرحدی اہلکار ویزہ متوں اوکوں نئیں ونڄݨ ݙیندے اے افسانہ تاثر ݙیندے جو ݙو دشمن ریاست دی عام لوکائی وچال کوئی دشمنی نئی ہوندی دراصل اے دشمنی تے جھیڑا ریاست دے مخصوص طبقات دا ݙوجھی ریاست دے مخصوس طبقات دے خلاف ہوندے پر ایں جھیڑے دی بھاہ دا بل ہمیش عام لوکائی تے غریب دے ٻال بݨڈن.
افسانہ "ریڈو" نوحہ اے ایں وسیب دے تل وطنیاں دا جنہاں دی دی بھوئیں اوپریں لوکیں ہاٻ تھئی اے. افسانہ نشابر کریندے جو جاوید آصف دی تل وطنی سیاسی سوچ کتنا مضبوط اے. ایں افسانے دا ہک پیرا ݙیکھو. "ملک خمیسہ اے کے جیݙی زیادتی اے تیکوں پتا اے جو اساں اتھاں روہی وچ تݙانہہ دے مقیم ہئوں جݙاں روہی وچ ہاکڑہ واہندہ ہئی جݙاں اتھاں فصلاں تھیندیاں ہن جݙاں روہی آباد ہوندی ہئی. ہاکڑہ دے سک ونڄݨ تے جݙاں بکھ تریہہ توں بھڄ تے کئی خاندانیں اتھوں مݙی لݙاݨ کیتی اوں ویلھے وی ساݙے وݙکیں روہی کوں کنڈ نہ کیتی بکھ تریہہ ݙکھ ݙنج دا مقابلہ کیتا. یار اے کے جیݙا دروہ اے منڈھ قدیم توں وسݨ والئیں دا زمین تیں کوئی حق کائنی، اپر پنجاب دا کوئی فوجی کوئی جرنیل یا کوئی پھر آلا بندہ آنے ٹکے ݙے تے روہی دی زمین اپݨے ناں الاٹ کرا تے آ ونڄے اتے زمیں زادیں کوں بے دخل کر ݙیوے. " افسانے انوکھڑا سودا ، وٹہ سٹہ تے خلیلی اصلاحی افسانے ہن . جنہاں وچ شادی کن پہلے ٻالالا دی رائے گھنݨ، وٹہ سٹہ جہیں غلط ریت تے بالاں دی بہتر تعلیم تے تربیت تیں توجہ ݙیوݨ دی تلقین کیتی ڳئی اے.
Disable certificate افسانہ وسیب واسیں دی بیروزگاری تے بے وسی دے ݙکھ کوں بیان کیتا ڳئے "کاں دی کانوڑی مرڳئی" اچ انسانی ہمدردی جہیں جذبیاں دی موت دا ماتم ہے جبکہ ݙوجھی پاسوں کاں جہیں پکھیاں دی میت ݙکھال کے سبق ݙتا ڳئے جو انسان جیرھا جو اشرف المخلوقات اے کم ازکم پکھیاں کن تاں سکھے
"نہ پاتم ݙس منزل دا" ایں افسانے اچ تریمت دی وفا تے بے لاگ محبت جبکہ مرد دی بے وفائی تے لوبھی سناخت کوں نشابر کیتا ڳئے. مدھو کراڑی اپݨا دین دھن دھرم تے پیو ماء سب کجھ چھوڑ کے نصرو دے پچھوں ادھل آندی اے پر نصرو جائیداد اچ حصہ نہ ݙیوݨ دی پیو دی دھمکی کوں ڳنڈھ ٻدھ کے مدھو کوں رات دے کہیں ویلھے ستیں لوکیں چھوڑ بھڄ ویندے . کہانی دا کلائمکس بہوں ݙکھالا ہے ، جو مدھو دی لاش کجھ ݙینہہ بعد نہر اچ ملدی اے.
افسانہ "پیلھوں" تے "چھاں دیوتا" اچ اپݨے وݨ نال اپݨی وسوں دی جیاجون نال پیار کرݨ دا درس ݙتا ڳئے تے اے ݙکھ بیان کیتا ڳئے جو کیویں تل وطنی وݨ ٻوٹے وسیب توں غائب تھیندے ویندن.
"موکل" اے ہک شاندار افسانہ ہے جیندے اچ ہک نویکلی حقیقت کوں نشابر کیتا ڳئے جو جنسیت کیویں سبھے رکاوٹاں پار کر کے اپݨاں راہ کڈھئیۓ تے سبھے ݙکاں تے رکاوٹاں تیں غالب آئی اے. ملک نورݨ تے ملک ماہیوال ݙو سکے بھرا ہن. ظفر ملک نورݨ دا پتر اے تے سکینہ ملک ماہیوال دی دھی اے. انہاں ݙونہاں دی شادی تھیندی اے تے ہک پتر وقاص ڄمدے پورا گھرانہ خوش نہال وسدا رسدا پیا ہوندے.ملک نورݨ دے ݙڈھپ پاروں ہک ایکڑ زمین دا تنازعہ تھیندے جیندی وجہ کن ملک ماہیوال اپݨی دھی کوں گھر بلہا ݙیندے. ظفر اپݨی ذال دی واپسی لیئوں سو ترلے کریندے اپنے چاچے تے سورھے کوں سنگت برادری کن اکھویندے پر ملک ماہیوال سکا جواب ݙے ݙیندے انت ظفر آخری ترلے دے طور تیں بکھر پور دے پیر کوں میڑھ گھن آندے پر ملک ماہیوال پیر سائیں کوں وی جواب ݙے ݙیندے. پیر پھوکیا شوکیا واپس ویندے تے ظفر دی آخری آس وی نراس تھی ویندی اے. ہک ݙینہ ظفر شکار پور ویندے تے واپس ولندیں اوکوں اویل تھی ویندی اے او جیویں گھر دے نیڑے پڄدے تاں سکینہ گھر دے ٻاہروں کاٹھیاں (بالݨ) چیندی کھڑی ہوندی اے. کہانی اتھاں اپݨے کلائمکس تیں پڄدی اے. ظفر سکینہ دا ہتھ پکڑ گھندے .سکینہ تھوڑا ٻہوں کاݨ کونݨ کرݨ دے بعد ٹھہہ پوندی اے جݙاں ظفر سکینہ کوں ونجݨ دی چھٹی ݙیندے تاں سکینہ اہدی اے ہݨ ٻہوں دیر تھی ڳئی اے میں کلہی گھر ونڄݨ جوڳی کائنمی یا تاں توں میکوں اپݨے گھر رلائی ونڄ یا اپݨے ہتھیں میکوں میݙے پیو دے گھر پڄائی آ. ظفر سکینہ کوں رلا تیں اپݨے سوہرے دے گھر ویندے تے نلکے دے تلوں ٻہہ ویندے سکینہ نلکا گھیڑن کھڑ ویندی اے.نلکے دی کئو سݨ سکینہ دا پیو ہکل ݙیندے کیرھا ہئیں؟ اپݨے پیو دی ہکل دا جواب سکینہ ظفر دا ناں گھن کے ݙیندی اے تے ملک ماہیوال چپ تھی ویندے. پراہ باکھ ویلھے ملک ماہیوال ظفر کوں سݙ کے سکینہ کوں رے منتی موکل ݙے ݙتی.اوکم جیرھا بیادری سنگت تے سب توں معتبر پیر سائیں نہ کرا سگئے پر فطری جبلت تے ذال پئے دا آپݨاں رتارا راہ خود بݨا گھندے تے ملک ماہیوال کوں ہار منݨی پئے ڳئی. ہݨ دھی کوں موکل ݙتیں متوں ملک ماہیوال کن ٻیا کوئی راہ کائنا ہا. سرائیکی ادب اچ ایہو جہیں موضوعات تیں ٻہوں گھٹ لکھیا ڳئے. ڈاکٹراحسن واگھا دے "آدی واس" دے کجھ افسانیاں اچ تے ڈاکٹر اشولال نے"وتھ متوں ویلا" تے "پوہ ماہ دے امب" جہیں افسانیاں اچ ایں حقیقت بارے اپݨے انداز اچ لکھئے. جاوید آصف دے افسانے دراصل ساݙیاں کہاݨیاں ہن ،اساں تل وطنیاں دے ݙکھ ہن جیویں جو صوفی تاج خان گوپانگ "لئی ہار" تیں تبصرہ کریندیں فرمائے "جاوید آصف نے بڑی ہوشیاری سے اپنی کہانی کے اندر میری اور آپکی کہانی ڈال کر کہانیوں کی پوری کتاب لکھ دی،اب بھائی ہمیں اپنی کہانی تو پڑھنی پڑیگی".