الف خفی الصّوت
ایجھاں الف جیندی آواز الف مقصورہ کِن وی گھَٹ ہووے الف خفی الصّوت اکھِیندے۔۔[١]
سرائیکی وِچ الف خفی الصوت[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]
سرائیکی ٻلیندئیں ہوئیں بعض لوظیں دے اخیرئِ چ ’’ اِ چ یا وِچ ‘‘ یا ’’اے یا ہے ‘‘ آندے جیکر کُئی لوظ لکھدئیں ہوئیں ’’ اِچ یا وِچ ‘‘ یا ’’ اے یا ہے ‘‘ کوں پورا پورا لکھیا ون٘ڄے تاں تحریر ئِ چ کُئی خوبصورتی پیدا نئیں تھیندی تے بعض اوقات قاری پڑھدئیں ہوئیں اونہہ تحریر کوں روانی نال نئیں پڑھ سڳدا بلکہ جا جا تے اَجھّکدے ۔ اینہہ واسطے ایجھئیں لوظیں یعنی ( اِچ تے وِچ دے الف تے وائو ‘تے اے تے ہے دے الف تے ہائے ہوّز ) کوںحذف کرکے انھیں دی جاتے ہمزہ مکسورہ (ئِ) یعنی (زیر آلا ھمزہ ) لاݙتا ون٘ڄے تاں جوتحریر ئِ چ روانی تے خوبصورتی پیدا تھی ون٘ڄے ۔ مثلاً گھر اِچ یا گھر وِچ دی بجائے گھر ئِ چ کَون ہے یا کَون اے دی بجائے کون ئِ تے کون ان یا کون ہن دی بجائے کَون ء ِن وغیرہ وغیرہ ۔۔[١]
او یا ہو [لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]
ایویں ای ’’او یا ہو ‘‘ دے الف یا ہائے ہوّز کوں جے کر ہمزہ مَضموم (ء ُ) یعنی (پیش آلا ہمزہ ) نال بدل ݙتا ون٘ڄے تاں اے زیادہ مستحسن ئِ ۔ مثلاً آندے پئے او یا آندے پئے ہو کوں (آندے پے ء ُ) لکھن ْنال تحریر ئِ چ حسن تے روانی پیدا تھی ویندی ئِ ۔ اے ڳالھ وی ڳنڈھ ٻدھݨ آلی ئِ جو ’’ھمزہ‘‘ بجائے خود وی الف خفی الصوت شمار کیتا ویندے ۔ مثلاً کئی تے کوئی تے آوݨ آلا ھمزہ (ء) صوتی اعتبار نال ’’ الف خفی الصوت ‘‘ ہے ۔لہذا ’’ اِ چ یا وِچ ‘‘ یا ’’ اے یا ہے ‘‘ یا ’’اِن یا ہِن ‘‘ دے الف تے وائو یا الف تے ہائے ہوّز دی جاتے (ہمزہ مکسورہ یعنی ئِ) لاوݨ تے ’’ او یا ہو ‘‘ دے الف تے ہائے ہوّز دی جاتے (ہمزہ مضموم یعنی ء ُ) لاوݨ ء ِچ کُئی قباحت پیدا نھئیں تھیندی بلکہ تحریر زیادہ خوبصورت تے رواں تھی ویندی ئِ ۔۔[١]
وضاحت[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]
’’الف خفی الصوت‘‘ دی مزید وضا حت کیتے اتھاں ہک ٻئی تو جیہہ وی پیش کیتی ویندی ئِ تاں جو ایندے سمجھن ئِ چ مزید اسانی رہوے ۔ پہلے اے ڳا لھ یا د رکھݨ آلی ئِ جو ’’ حر وفِ علت ‘‘ ݙو قسمی ہو ند ن ۔ ہکڑے وݙے حروف علت ( ا، و ، ی ) تے ݙوجھے چھو ٹے حروف علت ( زبر ، زیر ، پیش ) ۔ حروف علت دراصل ا و حروف تہجی ہو ندن جنھیں دی اواز نہا یت ای کمز ور تے مدھم ہو ندی ئِ ۔ جݙاں جو چھو ٹے حروف علت (زبر ، زیر ، پیش ) دی اواز وݙے حر وف علت دی اواز کن وی ادھی ہو ندی ئِ۔ ݙوجھے لو ظیں ء چ زبر دی اواز الف دی اواز دی ادھی ، زیر دی اواز ’’ ی ‘‘ دی اواز دی ادھی تے پیش دی اواز ’’ واؤ ‘‘ دی اواز دی ادھی ہو ندی ئِ ۔ ہک ٻئی اے ڳا لھ وی یا د رکھݨ آلی ئِ ، توڑے جو عربی حروف ِ تہجی ء ِچ ہمزہ ’’ ء ‘‘ کو ں ہک حرف تہجی دا درجہ ݙتا ویندے پر ایندی اواز الف دی اواز دی آدھل دے برابر ہو ندی ئِ ۔ ݙوجھے لوظیں ئِ چ زبر دی اواز تے ہمزہ دی اواز تقریباً تقریباً ہکو ں جھئیں ہو ندی ئِ ۔ لہٰذا الف خفی الصوت یعنی ( ئِ ) دی اواز۲ /۱=(الف +ی)دی اواز تے ء ُ دی اواز ۲/۱=(الف +پیش ) دی اواز ۔ ساݙے سرائیکی اہل قلم ’’ ئِ‘‘ کوں ’’اے ‘‘ تے ’’ ء ُ ‘‘ کو ں ’’ او ‘‘ لکھدن۔ جڈاٖں جو اے دی اواز =الف +ی تے او دی اواز= الف +’’واو‘‘دے برابر ہوندی ئِ ۔ ݙوجھے لوظیں ئِ چ اے دی اواز =۲(ئِ)، تے او دی اواز=۲ (ء ُ)۔ یا ایں آکھیا ون٘ڄ سڳدے جو اے تے او دی اواز ئِ ، ء ُ کن ݙوڑی ہوندیئِ۔ٻس اتھاں اے ڳا لھ نشابر تھی کے سامنے آڳئی ئِ جو اے تے او سرائیکی زبا ن دی صوتی ضرورت کو ں پو را نھئیںکریندے بلکہ تحریر دی روانی ئِ چ مزاحم تھیندن ۔ جݙاں جو ئِ تے ء ُ سرائیکی زبان دی صوتی ضرورت دے عین مطا بق ہن بلکہ ئِ تے ء ُ (یعنی الف خفی الصوت) دا استعمال قابل ستائش وی ہے کیوں جو ایندے استعمال نا ل نہ صرف تحریر ئِ چ روانی پیدا تھیندی ئِ بلکہ اوندی خوبصورتی ئِ چ اضا فہ وی تھیندے۔۔[١]