احسن واگھا

پروفیسر ڈاکٹر احسن واگھا سرائیکی دانشور ہن۔ تونسہ شریف نال تعلق ہے۔ انہاں نے لندن توں پی ایچ ڈی کیتی ہوئی اے.

احسن واگھا ریڈیو ٹیشݨ اسلام آباد وچ سینئر پروڈیوسر دے طور تے کم کیتے۔ اوندے بعد ڈپٹی کنٹرولر دے عہدے تے کم کیتے۔ سرائیکی زبان دے معروف افسانہ نگار وی ہن۔ انھاں دا افسانوی مجموعہ تھل کرن دریا چھپ وی چکے۔

ترقی پسندانہ خیالات تےطبقاتی اوچ جھک انھاں دیاں نظماں دا بنیادی موضوع ہے۔ انھاں دی شاعری مجبوریاں تے محرومیاں دی کُکھ وچوں پیدا تھیندی ہے۔

• ماہر لسانیت نقاد تے افسانہ نگار ہن،

احسن واگھا دا لکھا ہویا ہک مضمون

[نوٹ: اے لکھت سرائیکی لوک سانجھ ریت دے چھی ستمبر2015ء کوں ڄام پور وچ تھیوݨ آلے کٹھ وچ پڑھی ڳئی ہئی۔۔۔ جیڑھی سنگت اُتھاں نئیں رَل سڳی، اُنہیں دے پڑھݨ اتیں ڳالھ مُہاڑ سانگے سُنڄاݨ بلاگ وچ چھاپا ویندا پئے]

اڄو کی ی پاکستانی سیاست دے چار اُ پٹھ نشابر ہن: ہک اے جو انرجی مُتوں پنجاب، انرجی نال بھرئیے علاقیں تیں وَزبرائی اتیں ݙَڈھپ ورتݨ منگدے۔

ݙوجھا اُپٹھ اے ہے جو اَساں سرائیکیں دا سیاسی جھیڑا ݙو مرکزیں، پنجاب اَتیں وفاق نال ہے۔ پر مُلک دی سبھ کن وݙی مرکز پسند پارٹی، پی پی پی نال سرائیکیں دی آپت اَتیں اُپرپ دا ݙونگھا سمٻندھ ہے (آیا سہی سچ پی پی پی مرکز پسند ہے؟)

تریجھا اُپٹھ اے ہے جو ریاست دے محکمہ فوج دی اپݨی نویکلی اَلاوݨی ہے۔ اتیں اے الاوݨی ہکے واہ واہ کیتے ہے۔ اَٹ نِوٹ دی جاہ کائے نی۔ ہک اللہ پاک دی ذات عیبوں خالی ہے۔ آیا پاک فوج دی ذات وی عیبوں خالی ہے؟

چوتھا اُپٹھ ہےدیسی لوکیں کن کراہت کرݨ آلا مہاجر میڈیا۔ کروڑیں گونگئیں لوکیں دا پڑ ہے اتیں اُنھیں دے سر تیں لوندا رڑدا اوپرا میڈیا۔

ہُݨ، ذرا اُتو چتریے چا ر اُپٹھیں دی تھولی جھئیں مزید الاوݨی کریجے۔ کالونئیلزم دیاں ٻہوں ݙیفی نیشناں تیں پھرولݨیاں ہن۔ ہک اے ہے جو کہیں وسیب دے اُتے کہیں ٻئے وسیب دے تھݙئیے پَٹے لوکیں دا راج۔ اے شک ہُݨ پکا کرݨا پوسی جو پاکستان ہک کالونی ہے۔سبھ کن اُتلئیں کُرسیں تے ٻیٹھے ہک ہک ماھݨو دی پیڑھی پٹیجے تاں کہیں دے وی ݙاݙے پرݙاݙے دیاں قبراں ایں مُلک وچ کائے نی۔ جیندیاں ہن، او اصل حکمران کائے نی، سنبھوڑا ہے۔ کالونئیلزم وت گِجھ دی وصف آلا ہوندے۔ اے اینویں نئیں ہَٹدا۔

یا تاں جیڑھی جُون کوں اے پٹیندا پئے، اوکوں پور ݙیویجے۔ یا انھیں ڳِجھیں کوں وٹے مار مار ہکلݨا پوندے۔اَتیں اصل ڳالھ اے ہے جو کوئی وسیب موئے جُون آلی کار ہووے کیوں؟ پنجاب دے کولہوں نہ ہائیڈیل انرجی دا کئی سَوب ہے ( پنجاب دے اپݨے دریاویں وچ سندھ جتی ست کائے نی)، نہ تھرمل سارݨ کیتے تیل یا کوئلہ، نہ سولر پینلیں کیتے خالی پلاٹ ہن اتیں نہ ونڈ ملیں جوڳی ہوا ہے۔ ایں علاقے دے اُتلے طبقے دا ہُݨ بھووݨ پئے ڳئے۔ اتیں پنجابی لوک وت ہن وی اپݨے۔ اُنھیں نال نہ ہکے ساݙی ٻنے سانجھ ہے، بلکہ اَلا ٻول، ساہ سوب دے ڳانڈھے وی ہن۔ انھیں کوں برابری سکھاوݨی پوسی۔ اتیں اے سکھاوت سکھݨی پرَم پریت نال نئیں تھیندی۔ جھیڑا لاوݨا ہوندے

ݙوجھے اُپٹھ دی ڳالھ کریجے تاں سرائیکیں کوں اپݨا صوبہ نہ ملݨ دا ٻہوں ارمان ہے۔ اتیں ایندے نہ ملݨ دی اَلاوݨی وچ سرائیکی سارا ݙوہ پی پی پی کوں ݙیندن۔ ن۔ لیگ یا اڄ دی مہاݙ پی ٹی آئی دا صوبے دے ذکرے وچ ناں کوئی نئیں چیندا۔ ہکے پی پی پی کن اُمید تے جھیڑا کیوں؟ اے وی شاند ہے۔

پی پی پی کیا ہے؟ ہند۔سندھ دی نویں تاریخ وچ جنھیں خطیں وچ ڈھیر سیاسی شھادتاں تھئین، اُنھیں وچو ہک خطہ سندھ ہے۔ پی پی پی دے پالیسئیں اتیں ورتارے دے بارے اَٹ نوٹ تھی سڳدے پر تاریخ وچ ایں پارٹی جیرھا پوکھا ݙتے او مُکریج نئیں سڳدا۔

جیرھلے 1977 دی پی پی پی اسٹیبلشمنٹ نال متھا ݙتا، تاں ایندا مُل ݙیوݨ والا کلہا ہک بھٹو شہید ہا اتیں ٻئے اوندے جیالے۔ اڄ دی پی پی پی دا عجب ریکارڈ اے ہے جو سَٹ پِٹ پارٹی دی اُتم لیڈرشپ چیندی پئی ہے؛ مثال دے طور تیں سید یوسف رضا گیلانی، مخدوم شہاب، سید حامد کاظمی، امین فہیم اتیں ٻئے۔ معروضی وجہ جو وی ہے، جیالے ریزرو وچ ہن۔ آہدن اکھیں وچ پگھر او پیندن جنھیں دے پیو مر ویندن۔ سوچیندے او ہن جیرھے مار کھا ٻہندن۔

پی پی پی سرائیکیں دے قومی جھیڑے دی پردھان نئیں۔ اے بھیڑی سرائیکیں دی اپݨی بھیڑی ہے اتیں ݙونگھا وچار تیں پرُامن تݙ ایندا رستہ ہے۔ پر پی پی پی سرائیکیں دی سَوڑ دا جن ہے، ایں پارٹی وچ "انٹرازم" کرݨ شاید ٹھیک ہوسی۔

تریجھا اُ پٹھ ، یانی فوج دا ورتارا ، آپ وی ہک اُپٹھ ہے اتیں ٻئے ترئیے اُپٹھیں کوں وی تکڑپ ݙیندے۔ فوج دے کُجھ ورتارے اُپٹھے نہ ہوون تاں ٻئے اُپٹھ سوکھے سِدھے تھی سڳدن۔ نظر آوݨ آلی اڳوائی، یانی فورسی ایبل فیوچر وچ ایں ڳالھ کوں دیر ہے جو سماج فوج مُتوں ہووے۔ پر ایران آلی کار اے مثالاں تاں ہن جو فوج دی نویں اُساری کر ݙویندی ہے۔ پر اے حالی سرائیکیں دا نویکلا مسئلہ نئیں۔ اپݨی فوج تھئی، ساݙے نال کیرھلے کیا کریسی، ایندا مطالعہ ہݨیں نال کریجے تاں چنڳا ہوسی۔ زندہ باد دے نعرے دا اڳلا منطقی ٹوݨا "مُردہ باد" ہوندے۔ سرائیکی اپݨی پوری تاریخ وچ "زندہ باد" دے شوقین نہیں ریہے، تاں وت اللہ کریسی اساکوں مُردہ باد دی لوڑھ وی نہ پوسی۔

چوتھا اُپٹھ اڄوکا میڈیا، ہک لُکا دُشمن ہے۔ اَساں "سرائیکیں" دیاں وی کُجھ گَھٹکیاں ہَن۔ اَساں دشمن کوں سنڄاݨݨ وچ دیر کر ݙیندے ہئیں۔ میڈیا دے بارے اے مضمونچہ اوھو جیسل کلاسرہ دے کٹھ دی الاوݨی یاد ݙویندے جو میڈیا سندھ وادی دے سوہݨے مُہاندرے اُتے روز لیپے چاڑھ ݙیندے، لَے لا ݙیندے۔

ساݙی ریاست دا سبھ کن وݙا سیاسی اُ پٹھ اے ہے جو ہندوستان ساݙا دشمن ہے پر ہندوستان وچوں آئی ہوئی ٻولی ساݙی قومی ٻولی ہے۔

کتاباں

• تھل کرن دریا
• آدی واس [افسانے]
• اکھر شبدے

نمونہ کلام

ھومیوپیتھی

میں کلھا،پَنڈ حیاتی دا

بُت کمبے، چیل کماݨ ـ

میݙے وِسمے وِسمے ٻاݨ ـ

دھرتی میݙا،میݙی پَنڈ دا بار نہ جھلے

کِتھاں ٻاہواں ،کِتھاواں ڈھاواں

کیویں سِر دی پنڈ لہاوں

ھر کوئی کِھلے 

نہ کوئی وَݨ نہ ٹوبھا راہیں

سوا نیزے سِجھ،تیں بھوئیں تراما

میݙے سِر تے،میݙی پَنڈ دی چھاں اے

"آ جندڑی میڈی شاغلی، رل رسدی راند رسا، کئی وچھڑیئے ویر سنجانڑ، جے ما-جائی ہیویں حلال دی، اتھاں رت اچ رت رلا۔ نہ تاں منیڑھیں ڈیسن سینگیاں، اتیں بکے پوسن یار او ۔ ۔ جیرھے جند دی تھگڑی ساڑ کیں، گئے وسمی بھا بکھا۔" احسن واگھا 1975

رل رسدی راند رسا

"آ جندڑی میڈی شاغلی،

رل رسدی راند رسا،

کئی وچھڑیئے ویر سنجانڑ،

جے ما-جائی ہیویں حلال دی،

اتھاں رت اچ رت رلا۔

نہ تاں منیڑھیں ڈیسن سینگیاں،

اتیں بکے پوسن یار او ۔ ۔

جیرھے جند دی تھگڑی ساڑ کیں،

گئے وسمی بھا بکھا۔"

احسن واگھا

1975