اسم آلہ
تعریف :کُئی ایجھئیں شے جئیں کنوں کُئی نہ کُئی کم گھدا ون٘ڄے یا ݙوجھے لوظیں وِچ ایجھئیں شے جہڑی جو کہیں سندر (اوزار) ، ہتھیار یا کہیں مشین دا ناں ہووے اسم آلہ اکھیندے۔ مثال دے طور تے چاقو، چھری ، چھڑی، تلوار، ہتھوڑا ، ݙاتری ، ہل ، کہئی ، مندھاݨی ، مندھݨاں ، وہولا، تھاپی، نہیرݨ ، کتیرا، ہتھکڑی ، ݙاندلی ، ترانگل ، چھڄ ، پہوڑا، ہَنّہ ، رنبہ، پروݨ، پاتری، بینسری ، تنبورا، کلتری، بوچھݨ، ریڑھی، جھڳݨاں، ڈھنگ، دگا، ݙانگ، بندوخ، منھی ، کلھوٹی، ججھری ، شال، تنبالوں، کٹورہ، مٹورہ ، منگر، پنسل، پنسل تراش، چونڈھی، چمچہ، سوئی ، آر، گندوئی ، چھٻی، توا وغیرہ وغیرہ۔
اسم آلہ بݨاوݨ دے قاعدے: اسم آلہ بݨاوݨ دے کئی ہک قاعدے ہن جہڑے جو وترے وترے اتھاں بیان کیتے ویندن۔
1۔بعض اسم آلہ ایجھئیں وی ہن جہڑے جو مصادر (افعال ) کنوں بݨائے ویندن پر انھیں دے بݨاوݨ دا کُئی مخصوص قاعدہ کائینی۔
اسم آلہ
معنی
اٹیرَݨ
ا ٹیرِݨ
سوت کی اٹی بنانے والا آوزار
اݙݨ
اݙا /آݙی
بنائی یا کڑھائی کے لئے بنایا جانے والا لکڑی کا فریم /قوس نما لکڑی جو جھونپڑی بنانے کے لئے استعمال کی جاتی ہے۔ شہتیر، لکڑی کا ستون ۔
اڑݨ
اڑ
پانی یا کسی اور مائع کے بہائو کے سامنے رکاوٹ ڈالنے والا مواد۔
ازارݨ
ازاربند
شلوار یا پاجامے کے نیفے میں ڈالی جانے والی ڈوری
اُکرݨ
اُکرݨ
کھرچِݨ، کسی چیز کو کھرچنے کے لئے استعمال ہونے والا اوزار
اُکھلݨ
اکھلی
اوکھلی ، اناج کا چھلکا اتارنے اور اسے کوٹنے کے لئے مٹی یا پتھر کا برتن۔
اُمھݨ
امھاوی
مٹی کا برتن جس میں دودھ یا کوئی سبزی ابالی جاتی ہے ۔
بِرمانوݨ
برما
لکڑی کی چیزوں میں سوراخ کرنے والا اوزار
بِھرکݨ
بِھرکݨی
بچوں کے لئے کاغذ سے بنایا گیا گردش کرنے والا کھلونا
ٻدھݨ
ٻدھݨاں/ ٻادھا/ٻدھ
وہ کپڑا جس سے بچے کوباندھے رکھا جاتا ہے/ کسی مائع کو بہنے سے روکنے کے لئے بند باندھنا۔
ٻہارݨ
ٻہاری
جھاڑو
پُݙݨ
پُݙ
جسم کے کسی حصے میں چبھنے والا کانٹا یا کانٹے نما نباتاتی شے۔
پوچݨ
پوچا/پوچی
کپڑا یا کپڑے نما چیز جس سے کسی برتن کو صاف کیا جاتا ہے ۔
پَکڑݨ
پکڑ
سندھی زبان میں پلاس کو پکڑ کہا جاتا ہے یا پلاس نما لوہے کا ہر وہ اوزار جو پکڑنے کا کام دیتا ہے ۔
پُݨݨ
پوݨا/پوݨی
کسی مائع کو چھاننے کا باریک کپڑا۔
پونجݨ
پونجݨی
کپڑے یا کپڑے نما چیز جو بطور صافی استعمال کی جاتی ہے ۔
پیڑن ْ
پیڑ
گدھے یا گھوڑے پر زین یا آتھر کسنے کا پٹہ
پھاسݨ
پھاسی/پھاہی
پھانسی کا پھندا
پھِڑکن ْ
پھِرݨی/ پھرکی
چرخی جسے پکڑ کر بچے چلنا سیکھتے ہیں، بیل کو رہٹ یا کولھو پر سدھانے کا طریقہ /چرخی یا گھومنے والی ، سلائی مـشین کی فرکی ۔
پُھوکݨ
پھوکݨی
آگ پھونکنے کی نلی(دھونکنی)، بچوں کے کھیلنے کا ربڑ کا کھولنا جس میں گیس بھری ہوئی ہو۔
پھِتکݨ
پھیتا
پہیہ، کسی شے کا گول ٹکڑا، چکر
تانوݨ
توا
لوہے کا گول ٹکڑا جس پر روٹی پکائی جاتی ہے ۔
تچھن ْ
تاچھا
لکڑی کو تراشنے والا آلہ (کلہاڑا یا وہولی وغیرہ)
تَݨݨ
تاݨی/تݨی
کپڑے کھڈی/دھاگے یا کسی ریشہ دار شے کا بنا ہوا ربن یا کھڈی پر بننے کے لئے لمبائی کی صورت تانا گیا سوت۔
تھپݨ
تھپݨی /تھاپی
لکڑی کا اوزار جس سے عورتیں کپڑے دھوتے ہوئے انھیں کوٹتی ہیں
ٹُکݨ
ٹوکا
گنڈاسہ، گھاس کا ٹوکا کرنے کی مشین، کسی بھی شے کو ٹکڑے ٹکڑے کرنے کا اوزار
ٹنگݨ
ٹنگݨی/ ٹنگݨاں/ ٹانگی
شاخ دار لکڑی جس پر برتن لٹکائے جاتے ہیں /چھینکا، کپڑے لٹکانے کی رسی/ دو گھڑوں کویا بالٹیوں کو ترازو کی طرح کندھوں پر لٹکانے کے لئے لمبی سی لکڑی اور اس کے سروں پر بندھے ہوئے رسوں سے بننے والا اوزار۔
ٹھپݨ
ٹَھپہ/ٹھپݨی
مُہر، چھاپ، ڈائی، سانچہ، قالب/ کمہار کا اوزار جس سے وہ برتن گھڑتا ہے۔
ٹھنبھݨ
ٹھنبھݨی
جانوروں کو پہچان کی خاطر داغنے والا لوہے کا اوزار۔
ٹھوکݨ
ٹھوکا
لکڑی کا کھونٹا یا کیل وغیرہ گاڑنے کے لئے استعمال ہونے والا ہتھوڑا
ٹھیلݨ
ٹھیلا
ٹرالی، ہاتھوں سے چلائی جانے والی گاڑی یا ریڑھی۔
جُٹݨ
جوٹا
مندھاݨی کا جمع نما (+)نچلا حصہ
جُکڑݨ
جوکڑ
وہ رسہ یا چمڑے کی بٹی ہوئی رسی جو ہل اور جولے (پنجالی) کو اکٹھا باندھنے کے کام آتی ہے ۔
جووݨ
جُولا
بیلوں کے گلے میں ڈالی جانے والی پنجالی۔
جھاڑݨ
جھاڑو
جھاڑو
جھَلݨ
جھلِݨ/ جھلی/ جھل
کنویں کے آرپار رکھی جانے والی موٹی سی چورس لکڑی جو کنویں کی لٹھ کو سہارتی ہے /لکڑی اور کپڑے سے بنایا جانے والا بڑا سا پنکھا جسے چھت سے لٹکا کر ہاتھ سے جُھلایا جاتا ہے /جھولی۔
جَھُلَݨ
جھُل
گھوڑے ، گدھے ، اونٹ یا بیل وغیرہ کی پشت پر ڈالا جانے والا نمائشی کپڑا، بزرگوں کی مزاروں پر ڈالی جانے والی چادر
جَھڳݨ
جھڳݨاں
دہی بلونے والا اوزار، چھوٹی سی مندھاݨی
جھنبھݨ
جھنبھݨی /جھانبھا
خشک لکڑی کی موٹی سی ٹہنی جس سے کسی چیز کو جھاڑا جاتا ہے
جُھمکݨ /جُھمݨ
جُھمکا
کانوں میں ڈالا جانے والا ایک زیور، آویزہ
جھیرݨ
جھیرݨاں
دہی بلونے والا اَوزار جو ریاست بہاولپور میں استعمال کیا جاتا ہے ۔
چُبھݨ
چُونبھ
چبھنے والی نوکدار شے
چُٹݨ
چوٹا
کانچ کی گولیاں کھیلنے والے بچے گولیوں کا نشانہ لگانے کے لئے جو بڑی گولی استعمال کرتے ہیں
چُݨݨ
چوݨاں
بال چننے کا آلہ (نک چونا یا موچنا)
چوپݨ
چوپݨی
سر کنڈے کی تیلی پر لپٹی ہوئی مٹھائی جسے بچے چوستے ہیں
چوکݨ
چوکا
کسی بھی لکڑی کاموٹا سا ڈنڈا جس سے چیزوں کوچوکنے کا کام لیا جاتا ہے ۔
چھاݨݨ
چھاݨی/ چھانݨی/ چھاݨاں
کسی مائع کو چھاننے کے لئے کسی دھات کی بنئی ہوئی جالی (چھلنی)
چھانگن ْ
چھانگا
درختوں کی شاخیں تراشنے والا اوزار
چِھکَݨ
چِھکِݨ /چھک
مندھاݨی کو گھمانے والی رسی/ چارپائی کی ادوائن
چَھنڈکݨ
چھڄ /چھڄلا
غلہ صاف کرنے کا اوزار، غلہ افشاں
چھاپݨ
چھاپہ
پریس، طباعت کی مشین ، ٹھپہ ، نشان
چھݨکݨ
چھݨکݨاں
گھنگھرو، جھنجھنا، جھانجھن، بچوں کا کھلونا
دَاپھݨ
داپھا
موٹا سا ڈنڈا جس سے چیزوں کو کوٹا جاتا ہے
دبَݨ
داب
دروازے کی چوکھٹ کے اوپر والی موٹی لکڑی ، پودے کی وہ شاخ جسے دوبارہ پھوٹنے کے لئے زمین میں دبا دیا جاتا ہے ۔
دِڳݨ
دِڳا
ݙنڈا ، سوٹا، لٹھ
ڈَھکݨ
ڈھکݨی/ ڈھکݨاں
برتنوں کے ڈھکنے یا سرپوش
ڈھنگݨ
ڈھنگ / ڈھنگا
گائے یا بھینس کا دودھ دوہتے وقت اس کی پچھلی ٹانگوں میں باندھا جانے والا رسے کا ٹکڑا
ریڑھݨ
ریڑھا / ریڑھی
سامان لادنے کے لئے استعمال ہونے والا چھکڑا
رنَبݨ
رنبہ
پودوں کو گوڈی کرنے کا کھرپہ
سَٹݨ
ساٹو
مچھلی کا شکار کھیلنے کا ایک مخصوص جال
سٹکݨ
سوٹا
ڈنڈا ، لٹھ، دگا
سندھ مارن ْ
ساندھا
دیوار میں سوراخ کرنے کے لئے چور جو اوزار استعمال کرتے ہیں ۔
سُوترݨ
سُوتر ِݨ
رہٹ کی مالھ کو اپنی جگہ پر قائم رکھنے والی ڈھیندے کے پہلو میں لٹکائی جانے والی لمبی سی لکڑی ۔
کاڑھن ْ
کڑاہی /کاڑھا
لوہے کا کھلے منہہ کا برتن جس میں حلوہ وغیرہ پکایا جاتا ہے /دودھ کاڑھنے کے لئے استعمال ہونے والا برتن، کپڑوں پر کڑھائی کرنے کے لئے استعمال ہونے والا اوزار
کَپݨ
کاپا
درختوں کی شاخوں کو کاٹنے چھانٹنے والا اوزار
کترݨ
کاتر /کتیرا
بھیڑ بکریوں کے بال کترنے کا اوزار ، سونے چاندی یا دیگر کسی دھات کے ورق کترنے کا اوزار
کُڈھݨ
کُڈھݨی /کُڈھِݨ
آگ جوڑنے کی لکڑی یا وہ لکڑی جس سے کہ دوسری لکڑیوں کو آگ میں جھونکا جاتا ہے
کُٹݨ
کوٹا
کسی چیز کو کوٹنے ، ہموار کرنے یا نرم کرنے کے لئے استعمال ہونے والا اوزار
کِلکانوݨ
کِلک
سلیٹ پر لکھنے والی پنسل ، سر کنڈے کی قلم ، درخت کی نوزائیدہ شاخ یاکُئی نوکدار شے جو چبھ سکتی ہو
کوہݨ
کاتی/کہاڑا
چُھرا ،چُھری ، کلہاڑا، کلہاڑی
کُچݨ
کُچݨ/کُچݨی
دیواروں پر سفیدی کرنے والا برش ، برتن مانجنے کا پوچا
کھیݙن ْ
کھݙوݨاں /کھیݙݨاں
بچوں کے کھیلنے کے لئے کوئی کھلونا
ڳتݨ
ڳت
سگی ، عورتیں اپنی چوٹیوں (بالوں ) کو گوندھے کے لئے دھاگے سے بنی گت استعمال کرتی ہیں ۔
ڳلکھانوݨ
ڳلکھوڑ
جانوروں کے گلوں یا ان کے سینگوں میں ڈالا جانے والا رسے کا حلقہ
گِھرݨ
گِھرݨی
قیف، بوتلوں میں مائع بھرنے والا آلہ
ماپن ْ
ماپا
اناج یا مائع کی پیمائش کرنے والے برتن مثلاً پاݨ ، پڑوپی، ٹوپایا کرنڈھی وغیرہ
مانجݨ
مانجا
برتنوں کو صفائی سے دھونے والا پوچا
مندھݨ
مندھݨاں
دال یا ساگ کے سالن کو کچلے والا اوزار
واݨݨ
واݨ
بان، ریشے دار چیز کی بنی ہوئی رسی جس سے چارپائیاں بُنی جاتی ہیں ۔
وتانوݨ
وتانوݨی
چنے یا کسی دوسرے اناج کو کڑاہی میں بھوننے کے لئے استعمال کی جانے والی لکڑی جس کے ایک سرے پر کپڑے کی ٹاکی بندھی ہوتی ہے
وَٹݨ
وٹݨاں/وٹݨی
وہ لکڑی جس سے رسی کو بل دیتے ہیں ، چرخی یاپیچ دینے والا اوزار
وڄݨ
واڄا
باجہ ،ساز
ویلݨ
ویلݨ /ویلݨاں
ہل جوتنے کے لئے پنجالی کے بیرونی سروں میں ڈالی جانے والی لکڑی تاکہ بیلوں کی گردن پنجالی میں مضبوطی سے ٹکی رہے / بلینا، گنے کا رس نکالنے والی مشین، پُھٹی کے بنولے اور روئی کو الگ الگ کرنے والا بیلنا
ہوڑݨ
ہوڑا
چکی کے پاٹوں کو کھردرا کرنے کے لئے لوہے کا نوکدار ہتھوڑا، لوہے کا چکر
2: ایجھئیں اسمائے آلہ جہڑے جو اسمیں کنوں بݨدن :
اسم
اسم آلہ
اسم
اسم آلہ
اسم
اسم آلہ
اُتوں
اتانگڑ
اَٹی
اٹیرݨ
اَوچھݨ
اُچھاڑ
آدھل
ادھواڑ
اکھ
اکھا
اڳوں
آڳلی
اندرو
اندرکھا
اندرو
اندرش
انگ
انگرکھا
انگ
انگوچھا
انگ
انگیا
انگارا
انگیٹھی
انگوٹھا
انگوٹھی
بار
باردانہ
بازو
بازوبند
بغل
بغلی
بانس
بینسری
بٹھ
بٹھی
3: ایجھئیں اسمائے آلہ جہڑے جو ڈو اسمیں دے ڳانڈھے نال بݨدن ۔
اسم
اسم آلہ
اسم
اسم آلہ
آل + رکھݨاں
آلیکھݨاں
پا + کھڑا
پاکھڑا
پڑ+ وچھا
پڑچھا
ترے+ انگل
ترانگل
چرخ+ کھا
چرکھا
سلھ + وٹا
سلھوٹا
آل + ہاݨاں
آلھݨاں
پٹ+ ویڑھا
پٹ ویڑھا
پچھو + ویڑھی
پچھویڑھی
ترے + پائی
ترپائی
ݙند + آلی
ݙندالی
سانگھ + آلا
سنگھولا
پاہ + وڑیا
پہوڑا
پڑ+ سانگ
پڑسانگ
پچھو+ ویڑھی
پچھیوڑی
تل + ونگ
تلونگ
ݙند+ وَݨ
ݙندوِݨ
کچر + کپ
کچر کپ
گور + بند
گوربند
میز + پوش
میز پوش
متھے + آلا
متھیلا
مس + ہاݨی
مسواݨی
ون + ویڑھی
ونویڑھی
گھڑا + منجی
گھڑونجی
منہ + نال
منال
ہتھ + واڑا
ہتھواڑا/ہتھوڑا
ہتھ + کڑی
ہتھکڑی
4: کجھ مصادر جہڑے جو اسم آلہ دے طور تے وی ورتئیے ویندن ۔
مصادر
معنی
اسم آلہ
معنی
اٹیرݨ
چکر دینا، گھمانا، لپیٹنا
اٹیرݨ
ستر (سوت) کی اٹی بنانے والا آلہ
تھنبھݨ
سہارا دینا، جوڑنا ، نتھی کرنا
تھنبھݨ
سریش، لکڑی کو جوڑنے والی لیس دار شے
جیترݨ
برداشت کرنا، جوڑے رکھنا
جیترݨ
جوکڑ، وہ رسہ یا چمڑے سے بنی رسی جو ہل اور پنجالی (جولے) کو آپس میں باندھے رکھتی ہے ۔
ڈھکݨ
ڈھکنا، ڈھانپنا
ڈھکݨ
کسی برتن کا ڈھکنا
سوترݨ
نوچنا، رسوں کے بل پر سیدھا کرنا، درست رکھنا، کھینچنا
سوترݨ
رہٹ کی مالھ کو اپنی جگہ پر قائم رکھنے کے لئے مالھ کے پہلو میں لٹکائی جانے والی لمبی سی لکڑی
وہݨ
بہنا، پانی کی گزر گاہ ، پانی کا نالہ
وہݨ
پانی کی گزر گاہ ، پانی کا نالہ
ہوڑݨ
ضربیں لگا لگا کر کسی صاف سطح کو کھردرا کرنا
ہوڑݨ
لوہے کا بنا ہوا ہوڑا پتھر کی چکی کے دو پاٹوں کو کھردرا کرنے والا فولادی ہوڑا
ویلݨ
بیلنا، بیلنے والا چکر
ویلݨ
پنجالی( جولے) کے بیرونی حصے میں ڈالی جانے والی لکڑی
لٹکݨ
لٹکنا
لٹکݨ
گلے میں لٹکایا جانے والا یعنی لاکٹ
5: کجھ ایجھیں مصادر جنھیں دی ’’ݨ‘‘ کن پہلے آوݨ آلے حرف تے شد + زیر یا فقط زیر لا ݙتی ون٘ڄے تاں او اسم آلہ بݨ ویندن۔
مصدر
اسم آلہ
معنی
اَݙݨ
اَݙݨ
آݙی یا اݙا ، جھونپڑی پر ڈالی جانے والی قوس نما لکڑی کا شہتیر
پوچَݨ
پوچِݨ
پوچی، صافی ، وہ کپڑا یا کپڑے نما کوئی شے جس سے کہ برتن صاف کئے جاتے ہیں
پھتکݨ
پھتکِݨ
چچنیگھل ، بچوں کے جھولنے کے لئے بنایا جانے والا جھولا ، اس جھولے کی مدد سے چھوٹے بچوں کو چلانا بھی سکھایا جاتا ہے ۔
تچھݨ
تچھِݨ
لکڑی کو تراشنے والا اوزار یعنی کلہاڑا، کلہاڑی یا وہولی
ٹیکݨ
ٹیکِݨ
کمزور دیوار کو سہارا دینے کے لئے ٹیک کے طور پر لگائی جانے والی لکڑی کی موٹی سی بلی
ٹھنبھݨ
ٹھنبھِݨ
جانوروں کو مخصوص قسم کے داغ لگانے کے لئے داغنے والا فولادی اوزار
جھلݨ
جھلِݨ
کنویں (رہٹ) کے آر پار رکھی ہوئی موٹی سی لکڑی کی چورس لٹھ
چوکݨ
چوکِݨ
کسی چیز کو دبا دبا کر کسی برتن یا بوری وغیرہ میں بھرنے والا لکڑی کا اوزار چولہے میں پڑی لکڑیوں کو جوڑنے اور چولہے میں جھونکنے والی لکڑی ۔
چترݨ
چترِݨ
کسی دھات کی بنی ہوئی چیز پر نقش و نگار بنانے والا اوزار ، انسانوں کے جسم گوندھنے کے لئے استعمال ہونے والی گوندھنی ۔
چھکݨ
چِھکݨ
دہی کو بلونے کے لئے استعمال ہونے والی مندھانی کو گھمانے والی رسی
داپھݨ
داپِھݨ
دھرمٹ، مکان کی بنیادوں اور اس کے فرش پر ڈالی گئی روڑی کو کوٹنے کے لئے استعمال ہونے والا اوزار
دھارݨ
دھارِݨ
وزن کرنے کے لئے تولنے کے معیار کی اکائی یعنی پانچ سیر کا باٹ (دھڑی)
6: بعض مصادر نما اسمائے آلہ مگر مصادر نہیں ہوتے:
اسم آلہ
معنی
ارِݨ
لوہے کا اوزار (سندان) جس پر لوہے کی چیزوں کو رکھ کر ہتھوڑے سے ضربیں لگائی جاتی ہیں
باٹݨ
ابٹن
پلیتھݨ
خشکہ ، روٹی کا پیڑا بنانے کے لئے استعمال کیا جانے والا خشک آٹا
پُھندݨ
پھندنا
ݙبیکݨ /ݙکݨ/ ݙھکݨ
کسی بوتل یا بوتل نما شے کا ڈھکنا، سرپوش، کارک
ڈھولݨ
بچوں کے گلے میں ڈالا جانے والا زیور یا تعویز
ݙپھݨ
ڈپھݨی ، لکڑی یا لوہے کا اوزار
ݙاوݨ
جانوروں کے دو پائوں باندھنے کے لئے رسہ تاکہ وہ کہیں بھاگ نہ جائیں
ݙندوݨ
مسواک
اوچھݨ
چادر، کپڑا ، پہناوا
سرݨ
لوہے کے اوزاروں یعنی چاقو، چھری ،قینچی وغیرہ کو تیز کرنے والا گول پتھر جو تیز ی سے گھمایا جاتا ہے (سان)
پھٹکݨ
موٹر سائیکل یا رکشہ وغیرہ
کانجِݨ
وہ مضبوط شہتیر جو کسی رہٹ کے چھپر پر ڈالا جاتاہے۔
گوپِھݨ
فلاخن ، رسی کا بٹا ہوا آلہ جس سے پتھر یا مٹی کا ڈھیلا رکھ کر دور تک پھینکا جاتا ہے
مانݨ
دہی بلونے کے برتن کے منہ پر لکڑی کا رکھا جانے والا گول ڈھکنا جس کے درمیان سے مندھانی گذرتی ہے
نہترݨ
چمڑے کی پٹی جسے مندھانی کو گھمانے کے لئے استعمال کیا جاتا ہے ۔
نہیرݨ
ناخن تراش
نسترݨ
وہ استرا یا تیز دھار آلہ جس سے فصد کھولا جاتا ہے
ملھݨ
دیہاتی میلوں ٹھیلوں میں بجائے جانے والے متعدد ڈھول
7: سرائیکی دے ایجھئیں اسمائے آلہ جنھیں دے اخیرئِ چ ’’ناْں یا نیْ‘‘ آندے :
ݨی:بوچھݨی ، بھرکݨی ، پونجݨی ، پوݨی ، پھوکݨی، تݨی ، تاݨی، پوچݨی، تھپݨی ، جھلݨی ، ٹنگݨی ، چھاݨی، چھوݨی ، چوپݨی ، ٹھنبھݨی ، ڈھکݨی ، کڈھݨی ، کچݨی ، وتانوݨی
ݨاں : پونجݨاں ، پوچݨاں ، پھوکݨاں، ٹنگݨاں ، ٹھنبھݨاں ، ٻدھݨاں ، ٻگھݨاں ، جھگݨاں، جھلݨاں ، جھنجھݨاں، چوݨاں ، چھاݨاں ، چھݨکݨاں ، ڈھکݨاں، ڈھنگݨاں، کھیݙݨاں، کھݙوݨاں، مندھݨاں، وݨݨاں، ویلݨاں ۔
8: سرائیکی دے کجھ اسماء جنھیں نال ’’الف‘‘ دا لاحقہ ڳنڈھ کرئیں اسم آلہ بݨایا ویندے ۔
اسم
اسم آلہ
اسم
اسم آلہ
آر + ا
آرا
اݙ+ا
اݙا/آݙی
اڑ+ا
اڑا
اکھ +ا
اکھا
پٹ+ا
پٹا
بھور+ا
بھورا
پاڑ+ا
پاڑا
پتر+ا
پترا
پٹاخ + ا
پٹاخا
ٻوجھ+ ا
ٻوجھا
پلیت+ا
پلیتا
پکھ +ا
پکھا
تروڑ+ا
تروڑا
جٹ+ا
جوٹا
چلھ+ا
چلھا
چمکار+ا
چمکارا
چوک +ا
چوکا
چھانگ+ا
چھانگا
چھاپ+ا
چھاپا
پھال +ا
پھالا
داپھ+ا
داپھا
سر+ا
سرا
کُپ+ا
کُپا
گھیر+ا
گھیرا
لڑ+ا
لڑا
لوٹ+ا
لوٹا
مُچھ+ا
مُچھا
نوڑ+ا
نوڑا
وکڑ+ا
وکڑا
ٻٹ+ا
ٻٹا
9: سرائیکی دے اوزار جنھیں دے اخیر ئِ چ ’’ وائو‘‘ آندی اے تے وائو تے پیش ہوندے:
چاقو، چوکو، چٹو، چیترو، چپو، ݙالو، تُو تُو، سیرو، گھنگھرو، لَݙو، لُݙو، نہاندرو، نہترو۔
10: کجھ پالتو جانور تے انھیں دا سامان :
الف: اُٹھ: نکیل ، مہار، چِھکّا، پلاݨ (پلاݨ دے حصے =کوٹی ، بَج، پُوزی) ، تنگ ، تلھارا، کچاوا، پوش ، ڳانی ، ٹلی ، پونٹے ، جھاٻے ، متھیلو، جُھل ، نَیل ، لانہہ، ݙانوݨ، گوربند ، ترنگڑ، ترنگڑی ، نہاندرو، نہترو۔
ب: مَہرا: نکیلیاں، مہاراں (راساں)، پاکِھڑا(پاکھڑے دے حصے، ہنہ ،کاٹھی سپاٹ، تَیل ، تنگ، رکاباں) ، جُھل ، پُوزی ، مَتھیلا، مکھالݨاں، پونٹے ، جھاٻے ، ڳانی ، ٹلی ، گوربند، نَیل ، ݙانوݨ۔
ج: گھوڑا : لغام (لغام دے حصے ،دہانہ یعنی لغام دا او حصہ جہڑا جو گھوڑے دے منہہ دے وچ ݙتا ویندے راساں (واڳاں)، ٻکھاڑا) زِین (زین دے حصے ، ہنہ یعنی کاٹھی ، سپاٹ یعنی کاٹھی دے اندروں ، ٻہروں تے تلوں رکھئے ونجݨ آلے موٹے چم دے چموٹے ، تے گھوڑے دی کنڈ کو بچاوݨ سانگے ݙوگدے، رکاباں ، پُوزی ، زیر بند یعنی چم دی او پٹی جہڑی جو گھوڑے دی گردن دے تلوں گزار کرئیں پُوزی تے تنگ دے درمیان ٻدھی ویندی ئِ ، تنگ)، کمر بند، متھیلو، جُھل ، خرخَرہ (گھوڑے دے جسم کوں صاف کرݨ آلا برش) ، ٹانگے تے جپݨ آلے گھوڑے دے سنبھیں کیتے لوہے دی نال ۔
د: ݙاند:آنھر ݙاند کوں قابو ئِ چ رکھݨ سانگے نَتھ، نَتھ نال نتھی واڳاں ، ڳانی (گھنگھرولڳی) ، متھیلو (جُھمر) ، جُھل ، میڑھ تے جتے ݙاند کیتے چِھکّا، کھوہ تے گھاݨی جتے ݙاند دے اکھیں کیتے کھوپے ، ہل تے جپݨ کیتے پن٘ڄالی تے کھوہ تے جپݨ کیتے اُرلا تے کھانج ۔
ر: گݙھاں: لغام ، واڳاں، آتھر، بکھاڑا، پیڑ ، ݙانوݨ ، ٻورا۔
س: ڳاں، منجھ، ٻکری: رسہ ، زَنزیر، ڈھنگ، ڳانی ، چِھکّا، ڄالک، جُٹ، ٹِݨکی ، تلھارا۔
11: حروف تہجی دی ترتیب نال کجھ اسمائے آلہ :
آ__ :آتر (گودڑی، گندی)، آتھر، آݙی، آر، آرا، آری، آرسی(انگوٹھے دا زیور)، آڳ (ڳنے دی کھوری یا ڳنے دے پترے)، آڳلی ، آلھݨاں، آنڈ (ڈھیر، انبار) ، آڳٹ (نالا) آنول (جیر) ، آوا، آوی۔
الف__ : اتانگڑ، اݙاݨاں، اݙݨ کھٹولا، اٹی، اٹیرن ، اچھاڑ، ابری (رنگدار کاغذ) ، ارݨ ار (پھیتے داگز) ، اروڑی ، اریڑی، اُرلا ، اَڑ، اݙاݨاں، استاوا، اَستر، اُسترہ ، اِستری، اِشٹام، اشرفی ، اَکھ ، اَکھّا، اُکھلی ، اِکتارا، البم ، الماڑی ، الغوزہ ، اَلفی (کفنی) ، اندرش، انڳارا، انگرکھا، انگوچھا، اَنگوٹھی، انگیا، انگیٹھی، اوچھݨ، اُورا۔
ب__: بازو بند (ہک زیور) ، بانک ، بتی، بٹ (بندوخ دا بٹ) ، بٹن ، بٹَھی ، بٹَھ، بَج (پلاݨ دا بج) ، بجری ، برساتی ، بدناں (سلور دا لوٹا) ، برما، برود (بارود) بریک ، برچھا، برچھی ، بِسترا ، بَستہ ، بُشکا، بُشکی ، بُغچی ، بُغلی ، بکس ، بکسا ، بکسوا، بُول، بُلاق، بُولا ، بلب، بلم ، بلیڈ، بمب، بوتل ، بوچھݨ ، بندوخ ، بیلچا، بینی (دروازے دی بینی) ، بیٹری، بیرنگ، بینسری ، بھالا ، بھڑولا، بھمبھوں (کھمبا) ، بھانڈا، بھری (پنڈ) ۔
ٻ__:ٻٹھل ، ٻٹھلا، ٻٹھلی ، ٻاٹن (اٻٹن) ، ٻدھݨاں، ٻگھ (ہک زیور) ، ٻگھی (صراحی) ٻلُھا، ٻگھݨاں، ٻندا (ہک زیور)، ٻنڈا، ٻوڈی، ٻوٹ، ٻوجھا، ٻورا، ٻوری ،ٻوکا،ٻوکی ، ٻوکر (ٻہاری) ،ٻبَہڑ، ٻوہا، ٻوڑا،ٻکرݙنڈی۔
پ__: پاکھر (گھوڑے دی زین دی کاٹھی) ، پاتری ، پاڑچھا، پاکھڑا ، پاناں، پاوا، پاکی (انڈر شیو کیتے استعمال تھیوݨ آلا استرا) ، پِپ (کن یا نک سِوانوݨ دے بعد عورتاں انھیں سوراخیں ئِ چ جہڑی باریک کاٹھی پیندن اوکوں پپ آکھیا ویندے) ، پُتلا ،پُتلی ، پٹا، پٹی ، پٹڑی ، پٹکا، پٹیلا، پچھی ، پتھر، پَر، پرکار، پٹاخا، پُٹاس ، پچکاری ، پچھیوڑی، پتیلا، پتیلی ، پروݨ ، پُڑ، پَڑتل ، پڑچھا، پڑسانگ، پڑوٹا، پڑوٹی، پرنالا، پڑوپی، پالکی، پڳ، پڳڑی ، پُل، پلڑا، پلنگ، پلوں، پَلّا ، پُڑا، پَڑی، پوپی ، پوپا، پوتڑی، پوتڑا، پوٹلی، پوچا، پلاس، پوڑی، پُوزی، پوش، پوݨاں ، پوݨی ، پکھا، پکھی ، پلیتھݨ، پونجی ، پوتھی ، پَنّاں ، پِناں ، پِن٘ڄری،پَنڈ، پنجالی ، پنگھوڑا، پینگھ، پینگھا، پیڑھی ، پیپا، پیالا، پیالی ، پیچ، پیٹی ، پیمانہ ، پَونٹا، پہوڑا، پہوڑی ، پَھٹا، پھِٻر، پھٹوک ، پھاناں، پھالا، پھاسی ، پھٹی، پھولا ، پھولی ، پھرکی ، پُھوڑھی، پھوکݨی ، پھٹاکا، پھٹکݨ (موٹر سائیکل) ، پھڑوں، پھندݨ، پھیلی ، پھیتا، پھنبھا، پلاݨ، پالٹوں، پزیب۔
ت __:تاج، تاڑ، تاس (تھال) ، تاش، تاک (طاق) ، تاکی، تاکڑا، تالا، تنبورا (طنبورہ) ، تَند، تاݨی ، تاوڑی ، تاوڑا، تباخ، تبر، تَنبوت، تُتکا (سوٹا) ، تجوری ، تختی، تختہ ، تخت، تختہ سیاہ، تخت پوش، تَڈا، تَڈی، ترکڑی، ترنبھ، تریز (لویر یالیر) ، تغاری ، تُل، تلوار، تُلاوڑا، تلانگڑا، ترانگل ، ترپال ، ترپائی ، تَرٹّا، تَجر، ترنگڑ ،ترنگڑی ، تروڑا، تروا، ترپڑی، ترپڑا، تسلا(تھال) ، تسلی ، تسبی (تسبیح) ، تسماں ، تویذ /تویت (تعویز)، تکڑا، تُکماں، تلونگڑی(مٹھائی)، َتلھڑ(چھمک، سوٹا)، تِلھارا، تناب (طناب) ، تنور، توا، تنبوت، تنبالوں، تُول، توپ، تونگ، تونگڑی، توشہ(مٹھائی)، تونبا، تݨی ، تولھا، تیسہ ، تیسی ، تھاپا، تھاپی، تھپݨی، تھال، تھتھا، تھتھواں (کمہاروں کا اوزار) ، تھتھوی، تھِڳڑ، تھِڳڑی ، تھنبھا، تھوہا، تھیوا، تھیلی ، تھیلا، تھئی (تہ در تہ رکھی ہوئی) ، تھوٻی ، تھوݨی ۔
ٹ__: ٹاپا، ٹاٹ، ٹاکی، ٹانڈا، ٹانگی ، ٹانواں، ٹائر، ٹٻ، ٹرنگ، ٹرنگڑی، ٹکٹ، ٹَل ،ٹَلّی ، ٹِݨکی (چھوٹی ٹلی) ، ٹوپا، ٹوپی، ٹوکرا، ٹوکری، ٹورا، ٹوکا، ٹیک، ٹیبک، ٹَٹر (مٹی کا بہت بڑا برتن)، ٹَھپہ، ٹُھوٹھا، ٹھکورا، ٹھیلا، ٹھیہا، ٹھنبھݨی۔
ج__:جاتر، جاکٹ (جیکٹ) ، جالک، جالا، جُتی ، جِجھری ، جُراب، جریب، جِلد، جندرا، جندراہ، جندری ، جنبیل، جن٘ڄوں، جوتر، جوٹا، جُٹ، جوکڑ، جوسر ،جُولا، جیپ ، جھاٻا، جھاری ، جھالر ، جھانبھا، جھانبھڑی، جھانجھر ، جھانولا، جھانولی، جُھمر(ایک زیور)، جُھُل، جَھل، جَھلی ،جھَلِݨ، جھولی ، جھولا، جُھمکا، جھمکی ، جھنبھݨی،جَھنڈا، جَھنڈی ۔
چ__:چابُھک ، چاٻی ، چاپُڑ، چاٹی ، چادر، چاک ، چَپّا، چپو، چپوٹا، چِترِݨ ، چَتّی ، چٹو، چٹوری ، چٹورا، چِخّہ، چدھا، چچینگھل، چرکھا، چرکھی ، چُغہ ،چُکاٹھ، چَکّل ، چَکلی ،چَکّی ، چِلم ، چِمٹا، چِمٹی، چمچہ، چمچی، چِمنی ، چونبھ کلی ، چنگیر ، چنواتی ، چوسہ ، چُوتھا، چُوڑی ، چوسر، چوپݨی، چوکا، چونڈھی ، چَتڑی ، چِڑاٹھ، چَپر، چیلک، چُلھا، چلھ، چِبھوکڑی ، چُڈھا، چُڈھی ، چُگھی ، چھٻا، چھٻی ، چھاݨی ، چھاݨاں ، چھتری، چھڄ، چھڄلا ،چُھرا، چُھری، چَھرا،چَھڑی ، چِھک، چِھکّا، چَھلّا، چھاپ ، چَھلی ، چَھمک، چھنبھلی ، چَھنّاں، چھیݨی، چھوݙا، چھݨکݨاں ۔
ح، خ، د__:حقہ ، حمیل ، خرخرہ، خُشکا، خط، خنجر، داب ،داسا، دانگی ، داپھا ، دابڑہ ، دابڑی ، دَٻلا، دَٻلی ، دُھرمٹ، دراز، درسال ، دُھرا، درڳڑی، دری ، دُسّہ، دستی ، دھاگہ ، دھوتی ، دھڑی ، دِڳا، دِلاّ، دمامہ ، دوری (دنوری)، دورا (دنورا) ، دوبا، دول ، دولی ، دُنالی (دونالی بندوق)، دیگڑا، دیگڑی ، دیگ۔
ڈ__: ڈاں، ڈبا، ڈبی ، ڈبیکن، ڈِڈھ، ڈبری، ڈونگا، ڈیسک، ڈھارا، ڈھاری ، ڈھاکواں، ڈھال، ڈوڈݨ، ڈودݨی ، ڈھولݨ، ڈھکݨ، ڈھکݨی، ڈھکݨاں، ڈھولک، ڈھولکی ، ڈھنگ، ڈھنگا، ڈھنگڑا، ڈھیرا، ڈھیرݨاں، ڈھینڈھا، ڈھینگر، ڈھینگری ۔
ݙ__: ݙاٹ (کارک)، ݙاتری، ݙاڑھ، ݙاکن (پڑسانگ) ، ݙانگ، ݙاکا /ݙاگا (پڑسانگ دا تیر) ، ݙنگوری ، ݙݙݨی ، ݙانوݨ، ݙکرا، ݙپھا، ݙپھی، ݙپھݨاں، ݙندوَݨ، ݙندالی ، ݙندیلی ، ݙنڈل ، ݙنڈکا، ݙکرن، ݙنبھݨی ، ݙونگا، ݙنی ، ݙناں، ݙولا، ݙولی ، ݙول، ݙوہاوی، ݙوہاوا، ݙوہر، ݙوئی ، ݙویا، ݙیوا، ݙیوٹی ، ݙور۔
ر، ز__: راکھی ، رباب، رٻڑ، رچھاݨی ، رچھی ، رحل، رسہ، رسی ، رضائی ، رکیبی، رومال ، رنجھاݨی (مچھلیاں پکڑنے کا ایک قسم کا جال) ، رمجھول (زیور)، رندہ ، رنبہ ، رنبی ، رول ، رودہ ، ریڑھا، ریڑھی ، ریتی ، ریگمال ،ریل، ریوڑی (مٹھائی) ، زپ، زین، زنبور، زنبہ۔
س__: ساٹوں (مچھلی پکڑنے کا جال) ، سانچا، ساندھا، سانگ، سنگولا، سُٻ، سُٻی ، سِپی، ستار، ستھر، سارنگی ، سرمے داݨی ، سرمچوں، سرݨ ، سریا، سروچی، سروچا، سغان ، سپاٹ، سڳا، سڳی ، سرہاݨاں، سکروڑ، سڳلا ، سِلھ، سِلھوٹا، سلیٹ، سلیٹی ، سُنبھا، ُسنبھی ، سنداری، سنجھ، سنکھ، سنگھل ، سنگھلی ، سنگھولا، سنھی، سِنیاری، سوآ، سوئی ، سوترݨ ،سوتلی، سوٹا، سوٹی، سَوِّڑ، سُولی، سیٹی، سیرو، سیڑھی، سیفٹی، سیلھی، سینھوں، سیٻا، سیجھ، سیخ، سندھاݨ۔
ش، ص، ض، ط، ظ، ع، غ، ف، ق__: شامیانہ، شتیر (شہتیر)، شرنا (شہنائی) ، شکنجہ ، شکلو (بھڑ کے جھتے کی شہد) ، شیشہ ، شیشی، صافا، صافی، صدری ، صندوق، صندوقڑی ، ضامن ، طاق، طاقی ، طاقچی ، طباخ، طبلہ ، طونگ(تونگ) ، عینک، غبارا، غز (گز) غِلاف، غلول، غلولہ، غلولی ، فُٹا، فرنائی ، فلسہ، فِنَّر(لوہا چیرنے کی آری) ، فوارہ ، قابلا، قالب، قروا (کروا)، قلابہ ، قلم ، قنات ، قینچی ۔
ک__: کاپا، کاپی ، کاتر، کاتی ، کابلا ، کاٹھی ، کارک ، کاڑھا، کاسا، کاغذ، کالک، کاجل ،کانب، کانبا (جھولی) ، کانجݨ ، کانڈھی ، کانہہ، کاٹھی، کُپ، کُپا، کُپی ،کُٻال (کھجور کی جڑ کے ریشے جو رسہ بنانے کے کام آتے ہیں) ، کتیرا، کیتلی ، کتھا، کٹمالھا، کٹورا، کٹوری ، کٹوی، کچاوا، کُچّی ، کُچِّݨ ، کدو کش، کراہ ، کرھئی ، کرپل (سوٹا) ، کرپان، کڑا، کڑاہ، کڑاہی ، کڑونگھا، کرنگھا، کرنڈھی ، کروشیا،کَڑی ، کَڑچھا، کڑچھی، کسوٹی ، کہئی، کلتری ، کلچ، کِلک، کلہوٹی ، کماݨی ، کماݨ، کنال، کنالی ، کنڳݨ ، کُنی ،کُنّاں، کنگھی ، کنگھا، کفن، کفنی ، ککھ، کلاوا، کلبوت، کمبل ، کمنڈل ، کُنڈا، کُنڈی ، کَنڈا (ناک کا زیور)، کَنڈی ، کنجی ، کندوری ، کَوݙی ، کوکلا، کونڈا، کُونڈی ، کوندھا، کوندھی ، کہاڑا، کہاڑی، کیٹلی ، کُٹھالی ، کڈھݨی ، کھارا، کھاری، کھانج، کھٻڑ (رسہ)، کھٻڑی ، کھٹ، کھٹڑا، کھنبھا، لھنبھاݨی، کِھپ (پرانا جوتا)، کھرپا، کھرپی ، کھتھی(بھیڑ کی اون سے بنی لوکار) کَھرل ،کُھرلی ، کِھڑکا، کِھڑکی ، کُھرچِݨ، کھوپا، کھیس، کھݙوݨاں، کھیݙݨاں۔
گ__: گاݙر، گدیلہ ، گز، گملا، گوربند، گولک، گراری ، گِندی ، گِندولا، گولا، گولی ، گاگھر، گگھری ، گگھرا ، گھانگھا، گھاݨی ، گھرݨی ، گڑمالا، گھرانو ِنج، گھڑی ، گھڑیال، گھنگھرو، گھنگھری ، گھونگھا۔
ڳ__: ڳادھی ، ڳتکا، ڳاٹکا، ڳاری ، ڳاناں ، ڳانی ، ڳپل، ڳٹکا، گُتکا، ڳیٹا، ڳٹوں، ڳنڈھا، ڳنڈھڑی، ، ڳتھلی ، گتٖھلا، ڳتھی، ڳکڑ، ڳٹولی ، ڳٹولا، ڳٹی، ڳیٹی ، ڳنڈھیری ، ڳت۔
ل__: لاٹوں، لاچا، لاچی ، لاڑا، لاکٹ، لاڳ، لانہہ ،لالڑی ، لاوا، لانوِݨ، لر، لڑ، لڑا، لڑی ، لاکڑا، لُپری ، ِلتر، لَچھا، لَچھی لغام، لَغڑ، لفافہ ، لوݨکی ، لنگوٹی ، لوٹا، لُکار، لویر / لیر، لیوی۔
م__: ماتر، ماسک ، مالھ، مالھاں، مُتا، مَٹ، مَٹّی ، مٹورا، مٹوری ،مُرکھی ، مُرلی ، مسواݨی، مِسواڳ ، مِشال، مڳتر، مُندری ، مانَݨ، مُنڳلی ، مولھا، مولھی ، مُنگر، منگری ، منجھولا، مُٹھا، مہار، مکھاݨاں۔
ن__: ناب، ناپا، نال، نالا/ناڑا، نب، نتھ، ناوڑی ، ناوڑا (شہد کی مکھی کا چھتا) ،نَٹ، نڑی ، نڑ، ناوݨی ، نانہہ ، نغارہ، نعل ، نیل ، نکیل،نَوڑا، نہترو، نہالی ، نہیلا، نہیرَن، نیزہ، نیچا (نے ۔ چا) نلی ، نل ، نلکا، نوار، نُکھ۔
وائو__: واڄا، واڳ، واݨ، والا (بڑی بالی) واہݨ ، وتانوݨی، وٹا(مٹی کا ڈھیلا) وٹݨاں ، وٹݨی ، وٹوہڑ، ودھر، ودھری ، وݙاݨ، ورھی ، ورقا، وٹی ، وڳا، ولٹوئی ، ونجھ، ونجھلی ، وݨاٹھی ، وہولا، وہولی ، ویڑھا، ویلݨ ، ویلݨاں۔
ہ، ی__: ہار، ہتھا، ہتھی ، ہتھوڑا، ہتھوڑی ، ہارن ، ہاکی ، ہتھکڑی ، ہوڑا، ہوڑکا ، ہَودا، ہماچا، ہماݨی ، ہِٹھانگڑ، ہَسی، ہل ، ہلیہہ، ہیرا، یکتارا۔
12: مختلف انسانی پیشے تے انھیںدے متعلقہ اوزار :
الف، معلم:تختہ سیاہ ، پوچا (ڈسٹر) ، چاک، وائٹ بورڈ، وائٹ بورڈ مارکر، الماڑی ، مختلف رجسٹرات، ہفتہ وار ڈائری ، جیومیٹری بکس (لکڑی کا بنا ہوا بڑا بکس) ،سمعی بصری معاونات ، چارٹس، قلمدان ، قلمتراش، میز، کرسی ، جماعت کیتے ڈیسک ، بنچ سٹول وغیرہ ۔
ب، متعلم: بستہ ، درسی کتب، مضمون وار کاپیاں، قلم (کانے کی بنی ہوئیں) ، پین ، پنسل، پنسل تراش، ربڑ، مارکر، مس، مسواݨی ، تختی ، سلیٹ ، سلیٹی (سلیٹ کی پنسل) ، جیومیٹری بکس، گاچی (تختی صاف کرنے کے لئے) ، پوچا (سلیٹ صاف کرنے کے لئے) ، سیاہی چوس، چاک، لنچ بکس۔
ج، پائولی (جولاہا) دے اوزار
اسم آلہ
وضاحت
سُتر’
گذشتہ دور ئِ چ چرکھے دا کیتا ہویا ستر استعمال کیتاویندا ہا جݙاں جو اجکل مشینی ستر ورتیا ویندے ۔
ناوڑی
چرخے دا کَتیاہویا سُتر’ ناوڑیں دی شکل ئِ چ ہوندا ہا۔
اٹیرن
تاݨی دے عمل دا ابتدائی حصہ ناوڑی کوں اٹیر کرئیں پھولا بݨاوݨ ۔ اینہہ واسطے اٹیرن پاولی دا پہلا اوزار ئِ۔
پھولا
پھولے کوں اٹی وی آکھیا ویندے ۔ چرخے دا کتیا ہویا سارا ستر اٹیر کرئیں پھولے بݨا گھدا ویندے ۔
ونیڈلا
تاݨی کیتے تیار کیتے ڳئے سارے پھولئیں (اٹیں) کوں ہک زنزیر دی صورت ئِ چ کٹھا کر گھدا ویندے جیکوں ونیڈلا آکھیاویندے ۔
تاݨاں
تاݨی کیتے کٹھے کیتے ڳئے ستر نال وݨیاںون٘ڄݨ آلئیں شئیں (کھیس ، دری یاادوتھر) دی لمبائی چوڑائی دے مطابق اݙے تے تݨیا ویندے ۔
ادوتھر
ادوتھر تاݨی تے وُݨئیے ہوئے اونہہ کپڑے کوں آکھیاویندے جئیں کنوں لباس (پہناوا) تیار کیتا ویندے ۔
اݙا
کاٹھی دے بݨیں ہوئیں مختلف ترپائیں کوں وُݨی ون٘ڄݨ آلی شے دی لمبائی دے مطابق مناسب فاصلے تے نصب کر ݙتا ویندے ۔ تاں جو تݨے ہوئے پاݨ لڳے ستر کوں اݙے تے کھنڈا کرئیں سکُایا ون٘ڄے تے اوندے تے آسانی نال کُچِّݨ پھیری ون٘ڄ سڳے ۔
کُنال
مٹی دا ہک ٻہوں وݙا تھاں جیندے ئِ چ تݨے ہوئے ستر کوں پاݨ لاوݨ کیتے پُسایا ویندے ۔
پاݨ
کݨک دے میدے کنوں بݨائی ہوئی ’’لیوی‘‘ جیکوں مٹی دے کنال ئِ چ سٹ کرئیں سُتر کوں مَلیا ویندے تاں جو ستر
مضبوط تھی کرئیں تاݨی کیتے تیار کیتا ون٘ڄے۔ اے لیوی (پاݨ) میدے دے پاݨی دے مرکب کوں خوب ٻڑکا کرئیں تیار
کیتی ویندی ئِ ۔ پاݨ لاوݨ دے بعد ستر کوں اݙے تے کھنڈا کرئیں سُکایا ویندے ۔
کُُچِّݨ
کاٹھی تے خجی دے منجال کنوں خصوصاًتاݨی کیتے تیار کیتا ون٘ڄݨ آلاٻہوں وݙا برش جیکوں پاݨ لڳے ستر تے ماریا ویندے
تاں جو پاݨ ستر نال یک جان تھی کرئیں سترکوں مضبوط کر ݙیوے۔ تاݨی دا سترایویں تیار کیتا ویندے جیوں جو پتنگ
دی ݙور تیار کیتی ویندی ء ِ۔
پیٹا
تاݨی وݨݨ کیتے پیٹے دا ستر انج تیار کیتا ویندے ۔ پاݨ لڳے پیٹے دے سُتر دیاں چرکھے تے نلیاں بݨائیاں ویندئین۔
نلی
کݨک دے ناڑ یا کانی دی تیلی کوں چرکھے دے ترکلے تے پو کرئیں پاݨ لڳے ستر دیاں نال دے مطابق چھوٹیاں چھوٹیاں نلیاں بݨائیاں ویندئین۔
نال
کاٹھی دابݨیا ہویا مخصوص اوزار جئیں وچ نلی پو کرئیں تاݨی وݨنٓ کیتے بار بار اوندے آر پار لنگھایا ویندے ۔ نال کوں ݙوجھے لوظیں ئِ چ ’’شٹل‘‘ وی آکھیا ویندے ۔
کھݙی
او اݙا جیندے وچ ٻہہ کرئیں پاولی کپڑا وُݨدے ۔
لَٹھ
لٹھ کھݙی دا او حصہ ہوندے جیندے اتے وݨیا ہویا کپڑا ولھیٹیا ویندے ۔
ویلݨ
لٹھ کوں بار بار وݨئیے ہوئے کپڑے کوں ولھیٹݨ کیتے ویلݨ نال پھیریا ویندے ۔ ویلݨ لٹھ دے آر پار کیتے گئیے سراخیں وچوں ٹپا کریں ایں رکھیا ویندے جو لٹھ پچھاں نہ پھر سڳے ۔
رَچھ
مخصوص طریقے نال تیار کیتا گیا رچھ تاݨے سترئیے گئے نمونے دے مطابق آر پار کیتا ویندے ۔ تاݨی دا رچھ مختلف ’’ تاکئیں‘‘ یعنی ’’چٖالئیں‘‘ تے مشتمل ہوندے ۔ نمونے دے مطابق تاݨے دے تار (دھاگے) انھیں تاکئیں وچوں لنگھائے ویندن
سلکھݨی
ناڑ یا کانی تیلی تے ولھیٹی ہوئی ستر دی نلی کوں سلکھݨی آکھیا ویندے ۔ جہڑی جو نال ئِ چ رکھ کرئیں تاݨے دے آر پار ٹپائی ویندی ئِ۔ تے وت کپڑے دی وݨت شروع تھی ویندی ئِ ۔ تاݨی دے وݨئیے ہوئے کپڑے دے ناپݨ دے پیمانے کوں ’’جنول‘‘ آکھیا ویندے ۔
جَنو’ل
سولہ ہتھ لمبے کپڑے کوں پاولی جنول آہدن ۔ تے ہک ہتھ پوݨے ݙو فٹ یا اکویہہ انچ دے برابر ہوندے ۔ ایں طرحاں ہک جنول تقریباً ٣ ٠ فٹ یا ۱٠ گز دے برابر ہوندی ئِ۔
ݙوڈھ
ہک دفعہ تݨے گئیے تاݨے کنوں کئی کئی کھیس وݨئیے ویندن۔ ہک کھیس وݨݨ دے بعد ہک فٹ دے قریب قریب تاݨاں بغیر وݨیے چھوڑ ݙتا ویندے ۔ اینہہ چھوڑیئے ڳئے اݨ وݨیے حصے کوں ݙوڈھ آکھیا ویندے ۔ اینہہ ݙوڈھ کنوں بعد ئِ چ کھیس دے پاند بݨائے ویندن ۔
داسی
داسی یا دسی اونہہ نمونے کوں آکھیا ویندے جہڑا جو تاݨی تے وݨݨ آلے کپڑے تے لایا ویندے۔
گزی
تاݨی دے پیٹے دے مطابق کاٹھی دی ہک گزی بݨائی ویندی ئِ جیندے ݙہائیں سرئیں ئِ چ کِل لڳے ہوندن ۔ اے گزی پیٹے دے کنئیں ئِ چ پھسائی ویندی ئِ تاں جو پیٹا اپݨے معیار تے چھکیا رہ ون٘ڄے ۔
د: ڄٹ دے اوزار
1: ہل : ڄٹ دے اوزاریں وچوں سب توں زیادہ اہم اوزار ہل ئِ ۔ لہٰذا اتھاں ہل دے حصئیں دی تفصیل ݙتی ویندی ئِ۔
ہل دا حصہ
وضاحت
ہلیہہ
اے ہل دا بنیادی حصہ ئِ اینکوں ہل دی ہلی وی آکھیا ویندے ۔
کُڑ
ہل دا ݙوجھا اہم تَلواں حصہ جہڑا جو زمین کوں چیرݨ دا کم کریندے
پھالا
کڑ دے اڳلے حصے ء ِچ لڳا ہویا لوہے دا پھل
کُنڈا
پھالے کوں قابو ئِ چ رکھݨ آلا کُڑ ئِ چ لڳا ہویا لوہے داکُنڈا
ڄنگھی
چوڑی دے کُڑ دے پچھلے حصے ئِ چ لڳا ہویاسیدھا کھڑا ݙنڈا۔
مٹھیڑا /ہتھی
ڄنگھی ئِ چ ہل کوں نپݨ سانگے لڳا ہویا مُٹھا
اوڳ
کڑ دے منڈھ ئِ چ لڳی ہوئی چپرجہڑی جو ہلیہہ کوں مضبوط تے سیدھا رکھیندی ئِ۔
واہ
ہلیہہ دے آخری سرے ء ِ چ کڈھئے ڳئے سراخ جہڑے جو ہل کوں اڳاں یا پچھاں کرݨ دا کم ݙیندن
:2 پن٘ڄالی :
پن٘ڄالی دا حصہ
وضاحت
پَٹ
پن٘ڄالی (جولے) دا اُتلا حصہ
گھومٹ
پٹ دے گھومٹ نما حصے جہڑے جو ݙاندیںدی گھومٹ تے آ ٹکدن
ڳاترا
پن٘ڄالی دی اندرلی گزی جہڑی جو پن٘ڄالی دے اُتلے تے تَلویں حصے کوں جڑیندی ئِ۔
ویلݨ
پن٘ڄالی داٻہرلا پھرݨ آلا تیر جہڑا جو ݙاندیں کوں قابو ئِ چ رکھدے۔
اُرلا
ہک ݙاند دی پن٘ڄالی ۔
جوکڑ
من٘ڄ یا چم دا رسہ جہڑا جو پن٘ڄالی تے ہل کوں آپت ء ِچ جڑیندے ۔
نالی
بیج دی نالی کرݨ کیتے ہل دا حصہ۔
3 : کھوہ تے کھوہ دے حصے :مُن(منارے) ، کان٘ڄݨ، چَکل ، چَکلی ( چکل تے چکلی دے حصے ، اَر، تاڑ، لٹھ (بُھرڄل)، چپراں، داب، چونبھاں)، وسانواں یا ٹھاکݨ ، ڳادھی دا پٹیلا، کھانج ، اُرلا، کنورا، چنھاں (دُنبہ) ، لٹھ،جَھل (جَھلِّݨ) ، ٻہڑ (ݙھیندھا)، مالھ (مالھ دے حصے ، نوڑے ، اریڑیاں ، لوٹے ، ورھیاں) ، پاڑچھا ، ِنسار ، کھاݙا، سوترن ْ، اݙ، پکا، تلونگ، گُھوگھے ، رَچھی، چوہی ، تلاٹھی ، پڑ، مکڑا (دھن مکڑا) اُورا (اورے دے حصے، لانہہ، پچھی ، لٹھ، ہتھے ، دولی ، تھوݨی) ، من٘ڄ کُٹݨ تے ورھیاں وٹݨ کیتے منگلٖی ، پتھر، وَٹݨاں، ݙاندیں دے کھوپے وغیرہ وغیرہ ۔
4 : باقی اوزار :کہئی ، وہولا ، وہولی ، کِیݨ (کیݨ دے حصے ، کھانج، پَٹ، ہتھا، وَدھر) مالھا (پٹڑا، گول مالھا)، کراہ (کراہ دے حصے پھٹا، پھل یعنی بلیڈ، ہتھے) جندرا، جندرے دی چِھک ، ݙاندلی ، کہاڑا، کہاڑی ، ترانگل ، کرھئی ، ہلو ہڑ دے ݙلھ بھنݨ کیتے کاٹھی دا وٹوہڑ ، کندیسہ ، چوکھا، رنبہ ، ݙپھہ ، ݙاتری ، فلسہ ، میڑھ، ویلݨاں ، کڑاہ وغیرہ وغیرہ ۔
ذ: چاکی /تیلی دے اوزار :گھاݨی ، لٹھ، َمکڑا(دھن مکڑا) ، کھانج، ڳادھی ، پاڑچھا، کُپا، کُپی ، سر ، لونگ، دھاݨیں ، پاݨی ، لوݨ و کھر یا وگھر۔
ر: چڑوہے دے اوزار :دیگ، تاوڑی ، منجھولا ، چُلھا، چھاݨی ، ݙپھا، تھال ، ݙویا، ٹانگی ۔
ڑ: خجی دے چاڑھے دے اوزار: کمند، ݙاتری ، کہاڑی ، پچھی ، ݙونگا۔
ز: درزی دے اوزار:سلائی مشین، پھٹا، قینچی ، فیتہ ، دھاڳا، استری ، کُرسی۔
س: درکھاݨ دے اوزار: دڑنکھی (سامان رکھݨ دا تھیلا) ، وہولی ، کلتری ، آری (وݙی) ، رنبہ ، رنبی ، رندہ (چھوٹا، وݙا) ، چوسہ،سیناری (سیناری دے حصے دستہ ، پَھل ، چِھکݨ) ، برما، ریتی ، وٹی، گݨیا، دراز، دراز رندہ ، فرنائی ، گرمٹ، خط کش، شکنجہ ، گنائی ، دھاگہ ۔
ش: دُنبیر (ٻار بھارا) دے اوزار:سَتھر، ٹوپا، پڑوپی ، ترپائی ، کَنڈا، ٻالٹی ، تلانگڑا، وٹے (باٹ)، یعنی سیر، دھڑی، ݙہ سیری، ادھ مݨی، مݨ وغیرہ بھارے دے اوزان ، پائی (چار ٹوپے)، چوٹھ (سولہ ٹوپے یعنی چار پائیاں) ، بار (چار چوٹھاݨ)، پتھ (سولہ چوٹھاں یا چار بار)
ص: دھوٻی دے اوزار :کُنال (مٹی دا )، کُنالی ، پٹڑا، استری ، میز ۔
ض: سنارے دے اوزار : اَرِݨ ، ہتھوڑا، ہتھوڑی ، چویت، کتیرا، مولھی ، ترکلے دی سلائی ، مندھلی (جندری) ، زنبور، زنبوری، ناپ کڑے والا، چوڑی رِنگ سائز، انگوٹھی رِنگ سائز، بڑُنبہ چویت،سامان کوں کنٹرول کرݨ آلے بڑُنبے ، بٹھی، کٹھالی ، پترے تے تار کیتے مشین، سہاڳہ ، سنوں، چمٹی ، ٹھپہ انگوٹھی (سیٹ مکمل) ٹھپہ چوڑی (سیٹ مکمل) ، فُٹا، کُنڈا (ترازو) ، وٹے (باٹ رتی سے لے کر تولے تک) ،مَقال (کاٹھی دی) ، مقال (پتل دی) ، کنڈے بݨاوݨ کیتے مختلف سوئیاں، ریتیاں (مکمل سیٹ) ، پرکار، وٹی ، کسوٹی ، ٹوݨے ، ڈائیاں (کٹائی کیتے مکمل سیٹ) ڈائی کٹر مشین، لیمپ (سیکائی کیتے) ، قلم (چھلائی کیتے مکمل سیٹ)، وٹیاں (مکمل سیٹ) سندران ْ، ہتھوڑی گول منہ آلی ، دھݙ، خالواں، چترولا، سندور،چیتھا، شبنم آلی مشین، برما (مکمل سیٹ) ، ہُنڈی ، ریتی (چورس، پلیٹ، تکونی ،ترے پٹی ، پتلی ، تکون پتلی ، چُھری ، گول وغیرہ ) ، پونگر آلا ٹھپہ ، جلندر (ݙنڈآلازنبور، میخاں) ، بوگھری وغیرہ وغیرہ ۔
ط: قصائی دے اوزار:چُھرا، چھری یا کاتی ، ٹوکا، کھوڑی (کاٹھی دی) ، آݙی (گوشت ٹنگݨ کیتے)۔
ظ: لوہار دے اوزار : سنھی ، ہتھوڑے (مکمل سیٹ) ، سُنبھا، چھیݨی (مکمل سیٹ) ، پکھا، پلاس، کتیرا، سرݨ ، ارݨ، سندھاݨ ، چُلھا، ریتی (مکمل سیٹ)، چمٹا، پھوکݨی، وݙاݨ۔
ع: پلمبر دے اوزار: رینچ (مکمل سیٹ) ،پائپ رینچ (مکمل سیٹ) ، سکریو رینچ (مکمل سیٹ) ، بور کیتے پائپ (مکمل سیٹ) ، ترپائی ، برما، لانہہ ، ٻوکی ، اُورا، پلاس، سنھی ، ہتھوڑے (مختلف سائز دے)، سُنبھا، چھیݨی۔
غ: موچی دے اوزار : کُنال (مٹی دا) ، کنالی ،ویانگ، قالب، قلبوت ، آر (مختلف سائز دے) ، سُنبھا، ہتھوڑی ، ارݨ ، سلھ (پتھر دی) ، رنبہ ، رنبی ، نہیرݨ، سوئی ، دھاگہ ، لیوی ، سنھی ، پلاس، زنبوری ، نانہہ۔
ف: مستری (معمار) دے اوزار: تیشی ، کانٹی (مکمل سیٹ) ، منجھولا، لوہے دا گھڑمالھا، کاٹھی دا گھڑمالھا، گزی، لوہے دا برش، دھاگہ ، شال ، لیول ، تغاری، کہی، فیتہ ، گنائی ، دھرمٹ۔
ق: نائی دے اوزار :رچھاݨی (اوزار پاوݨ آلا چرمی تھیلا) ، استرے (مختلف قسم دے) ، قینچی ، برش، صابݨ ، مُنگری یا پیالی ، کنگھی ، نک چوناں یا موچݨاں، نہیرݨ ، وٹی ، ہیر کٹر (مشین) ، پھٹکری دا بِھکّل ، پوڈر، صافی ، فوارا، پاکی (انڈر شیو کیتے) ، تیل (سرمی دا) ، تولیہ ، کرسی ، پترے (بلیڈ) ۔
ک: حلوائی دے اوزار : کڑھائی ، کڑچھا، کڑچھی، چھاݨی ، تھال ، کھرپا، کڑھاہ ۔
ل: مراثی دے اوزار:دول ، لاڑے ، تُوتُو، شرنا، بین ، بگل، کلانٹ، نغارہ(ݙڈھ)
دول وڄاوݨ دے انداز: شادیانہ (پرنا) ، شدمانہ، ڳاناں، سہرا، ملھِّݨ، جُھمر، ہَمّاں، عزاداری۔
موسیقی دے آلات: ہارمونیم ، طبلہ، ستار، تنبورا، سارنگی، یک تارا، الغوزہ ، مرلی ، ونجھلی، بینسری۔
جھومری دے اوزار:چپڑیاں ، جھانجھراں ، چمٹا، ڳاٹکے ۔
م: مہاݨے (میر ملاح) دے اوزار: ٻیڑی :( ڳڑھ، سغان، چپو، ونجھ، لنگر، پکھ، ݙھونڈھی (چھوٹی ٻیڑی) ۔
دریائی اصطلاحات: پتݨ، پتݨی، بھک، کھڑبھک، ݙھاہ، جھاڳا، ہاتھ پاݨی، تار پاݨی، سیڑھ، شوہ، گھمر گھیر، کُن، کپر، بُھنگ، براٹی، ولوڑ۔
مچھی دے شکار دے اوزار :کُڑ ، رَچھ ، ساٹوں، کنڈی ، تِند، رُنجھاݨی، ݙلاّ۔
16: گھر تے گھر دا کمام(سامان) :
الف، گھر دی وہتر : حویلی ، حویلی دی اگواڑیا چناں ، حویلی دا صدر دروازہ(دروازے دے حصے ، داب، مہاڑیاں، درسال ، طاق، بینی، کُنڈا ، جلفی ، قبضے ، ہوڑکا)، ڈیڈھی، ویڑھا، کچن، غسل خانہ، طہارت خانہ (ٹٹی خانہ)، ٹینکی ، وساخ/مہمان خانہ/ بیٹھک ، گدام، مال دا بھاݨاں (کچی سالھ) ، بکرئیں بھیݙیں دا بھاݨاں، چوٻارہ، گوڈل ، چلھا، تنور، گھرانونج، نہیلا (تھاں ٹنگن کیتے) ، بالیں دے ٹرن کیتے گادھی ، چچینگھل، کوٹھے، برانڈہ ،صفہ ، پڑچھتی ، چھپر۔
ب، کوٹھے دا کمام:کانباں (شتیر)، کڑیاں (بالے)، وڳے ، وڳئیں دے بیرے ، نُکھاں ، (پیش دیاں)، تھنبھے (تھنھے دے حصے، کرسی ، تھنبھے دی بلی ، دنبہ ، نال)، دروازے ، کھڑکیاں، روشن دان، الماڑیاں، صفیل (صفیل دے حصے، کنگرے ، جھالر) ، منھی (منھی دے حصے ، داباں ، تیر کنجکاں) ، ڳہئی، گھرانونج (گھڑانونج دے حصے ، چکاٹھ، تیر، جنگھاں)، کچی چھت (نُکھاں ، پتلاں کانے دیاں، تروئے سریں دے)، پکی چھت (گاڈر، ٹیئر، ٹائیل ، ٹسو)۔
ج، کوٹھے دیاں ستراں : پلنگ، کھٹاں ، کھٹڑے (کھٹ یا کھٹڑے دے حصے، ٻانہیں ، سیرو، پاوے ، واݨ ، چھک یا ݙانوݨی،ٻکر ݙنڈی ) ، پیٹی، ٹرنگ، ٹرنگڑیاں، سوڑیں ، گدیلے ، سرہاݨے، کمبل، لکاراں (دنبے دی اُن دیاں)، دُسے (اٹھ دی مَلِس دے) ، گِندیاں، کھیس بسترے دیاں چادراں، کرسیاں، میزاں، دریاں، مچھر دانیاں ، سنداری (سنداری دے حصے ، کنجکاں بُوتھی، بوتھ) ، لالٹین، رحل ، قرآن شریف، پکھے،(دستی، بجلی آلے)، جَھلی (جَھلی دے حصے، پھٹا، کُنڈے یاہک ، زنزیر، کپڑے دی جھالر نما جُھل ، چھکݨ ) ، جانماز ،مُصلّٰی (خجی دے پوتریں دا) ، چکی (چکی دے حصے ، ماتر، پتھر دے پُڑ، ہتھی ، تھتھَا، نانوݨی، کلی) ، چرکھا (چرکھے دے حصے، تاڑ، ٻہڑ ورھی دا یا رودے دی یا دھاگے دی ، مالھ دھرے ، مُنیاں ، ترے عدد، چمڑیاں، دولی ، تیر، لَٹھ، ہتھی ، سَلائی ، ترکلا، پھل، چم دا چَھلّا، یعنی واشل، پوݨی ، تند، ناوڑی)، اٹیرن (اٹیرن دے حصے ، تاڑ، ٻہڑ، تیلی یا تیر، سلائی ، پھولا) ڈھیرا (ڈھیرے دے حصے، تیلی یا تیر، جوٹا) ، پینگھا ، گھرانونج (گھڑانونج دے تھاں ، مٹورے ، مٹوریاں، جھانولے ، جھانولیاں، چاٹیاں ، چٹوریاں، منگھیاں ، ڈوہاویاں)، سانچہ، (اسوں، سرمی یا داݨے چھاݨݨ کیتے)، استاوا۔
د: ویڑھے دیاں ستراں: نلکا یعنی ہینڈ پمپ (نلکے دے حصے ، ہتھی ، چٹو، سلنڈر، گزی ، جھگݨاں، ٻوکی ،وال، چیڑی ، نٹ، نلی ، فلٹر، بوتھی)، ڈونکی پمپ (حصے ، موٹر ، ٹینکی ، پمپ، آٹو میزر) ، ٻالیں دی ڳادھی (چچنیگھل) ، ہتھ رہڑھی ، چلھا (حصے، چکاندھا، چلھے دیاں ٻانہیں ، بونبے) ، لوہے دی ترے جنگھی چلھ، تنور ( حصے ، مٹی تے منجال دی بݨئی ہوئی کلھوٹی، جھلکا ، تاء، گدی ، پھٹا، مولھی ، کنڈا، اسپیتا)، روٹی (روٹی دے لوازمات، پیڑا، پلیتھن، کنڈ، پُٹھ، منہ، پُھل) ، روٹی دے اقسام (ڈوپڑی روٹی ، پراٹھا، لسانواں من ، ڈوڈھا، ٻاجھری ، جوار یا مکئی دا ) ، بُسری، ماناں ثوبت (ثرید) کیتے، پوآ، (چنے ، چاول ، مکئی یا کݨک دا) ، ڳوڳا ، روٹی دے حصے ( آدھل ، ڳپل، چپا، ڳبھا) ، داسی روٹی ، خمیری روٹی ، پتھر تے پکی روٹی ، کچا گلٖھا) ، گھڑانونج پانی دے مٹ تے مٹڑیاں رکھن کیتے ، نہیلا (زمین ئِ چ پوری ہوئی شاخ دار کاٹھی) ، ککڑیں دی گوڈل ، انہالے کیتے چھپر (چھپر دے حصے ، لڑے، لڑیاں، تھوݨیاں ، چھاپے یا جھانبھے یا ڈھارے، ٹانگر (اسوں سرمی دا) ، ٻوئی، تھماں) ، مال دا بھاݨاں یا کچی سالھ ( سالھ دے حصے، کاٹھیں دی آݙی، تروئے ، تاک، بندر(مٹی دی یا کاٹھی دی) ، پہوڑا، ݙاندلی ، پاہ ، پھوسی، ڳوہا، اروڑی، آہلھ، تُلاں، تھوݨیاں ، چھنبھلی، سینھوں)، ٻکرئیں بھیݙیں دا بھاݨاں ( لوہڑایا لاکڑ، کھڑکا، جالکاں، جُٹ)، غسل خانہ (بیسن ، ٹب، فوارہ ، ٹوٹیاں، نکاسی کیتے پمپ)، طہارت خانہ / ٹٹی خانہ (گٹر، فلش، کچے مکان کیتے چکاندھا تے چلھے) ، داݨیں دا پلہ ، بھوں دا پلہ ۔
ر: باروچی خانے دیاں ستراں:چلھا، دھوں کش (دھونکل یا چمنی) ، ستھر (پتھاری) ، ستھر کیتے تڈیاں، تکڑے ، یا تروآ، پاتری، ، پتروٹا، تھال ، تسلا یا تاسلا، توا، تھوپی (مٹی دی یا پتھر دی) ، کُپ ، ٹوکری (تھانویں رکھݨ کیتے) ، دیڳڑیاں تے دیگڑے (مختلف سائز دے)، پتیلے (مختلف سائز دے)، چھٻیاں یا چنگیراں ، چھٻا (اٹے کیتے)، داڑھی (مٹی دی ، ولٹوئی ، کٹوی یا کنی) چھوݨی ، ݙوئی (کاٹھی دی) ، چمچہ ، تھالیاں ، منگریاں ، منگر(مختلف سائز دے) ، گلاس، جگ (مٹی ، جس یعنی سلور ، کُٹ، کچ، ترامے یا پتل دے) ، پڑوٹا، پڑوٹی ، مخبہ (مٹی دا یا خجی دے پوتریں دا)، چکوری ، پروݨ ، چھانݨیاں (مختلف شئیں کیتے) ، ڈھاکویں ، ٹفن، چھریاں (مختلف سائز دیاں)، چاقو، کڑھئی، دابڑہ (مٹی دا) ، مندھݨاں، کڈھݨی، چمٹا، پھوکݨی لوہے دی بھا پھوکݨ کیتے ، چھڄ یا چھڄلا، دوری، ڈنڈی یا ڈنڈکی ، اکھلی ، مولھا، اٹے دا ٹٻ، چاہ داݨی ، کیتلی ، کوپ، پرچاں، پیالے ، مٹی دے ، پھیلیاں مٹی دیاں، ٻالٹی ، کچر کپ (کدو کش)، مسال دانی (کاٹھی یا پلاسٹک دی) کپڑے تھپݨی ، مکھی دان، اسپیتا، ٹرے ، کوزہ (پتل یا ترامے دا) ، لوٹا (سلور دا) ، کھرا ، ٹوٹی، سُٻی، مانجا، کُچن، پیڑھی ، کوندھا، کوندھی، پچھی، ٹوکرا، ٹوکری ، مٹی مندھاݨی (مندھاݨی دے حصے ، نہیلا، ݙنی یا تیلی ، جوٹا، جوٹے دیاں سنڳیاں، سنگھل چھکن ْ، مانݨ، اریڑیاں)،ٻالݨ ( ݙنڈا، گتکا، کٹکا، چڑاٹھاں)، مٹی دا مواد (کھیر جاڳ لڳا یعنی ݙہئی، گݙ دا پاݨی ، مہئی (ادھ ولوڑیا) ، ٻورا یا ٻر، مکھݨ ، چھا یا لسی) ، ڈیوا (مٹی دے تیل دا یا سرمی دے تیل دا) ، مٹی دے تھاں (جھجھری ، ݙولی ، ݙولا، لوٹا، لوٹ، ݙہاوی ، منگھی ، ولٹوئی ، جھٻرا، جھٻری ، مٹورا، مٹوری ، جھانولی ، جھانولا، چاٹی ، چٹوری ، مَٹی ، مَٹ، مَٹڑی، پیالے ، پھیلیاں ، ٹھوٹھیاں ، گھڑے ، گھڑیاں ، گوگھڑے ، چھوݨیاں، دوری ، اکھلی ، مُتا، ٻگھی (صراحی) ، کونڈا، پاتری ، پتروٹا، داڑھی یا کٹوی، مخبہ ، گلاس، جھلاری لوٹا، استاوا، کنال، کنالی) ۔
س: بیٹھک یا مہمان خانہ : صوفہ ، کارپٹ یا قالین، پلنگ (سنگل بیڈ)، کرسیاں ،میز، گلدستہ، مکرانہ ، فانوس۔
ش، وساخ: ہماچہ، کھٹ، کھٹڑے، چُلھ، پتھاری یا ستھر، ،گھڑانونج ٹھڈے پاݨی دے مٹیں کیتے، جگ، گلاس، حقہ (حقے دے حصے، حقے دا تل ، نڑی، ݙٹا، گو ،پُھل، ڳیٹا، سوٹا (تماخوں)، انڳار، پاݨی)، دھواں یا مچ(ڳوہے ، تھاپیاں)۔
ک، گدام : ٻنڈا (پیش دی نکھ دا) ، کلھوٹیاں مختلف اناج کیتے (مثلاً کݨک ، جوار، ٻاجھری ، چݨے، اسوں، سرمی وغیرہ) بھوں، مختلف استعمال دیاں کا ٹھیاں (کانباں ، کڑیاں، پھٹے، وگیٖ وغیرہ)۔
ل ، ترمتانویں ڳہݨے:
1۔ سردے ڳہݨے :ٹکا، چندر، تاج، متھیلا/متھیلو/متوالا، جُھمر، سنگھار پٹی، بیناں، تویذ، پٹڑی، ٻوڈی، وال بند ، کلپ۔
2۔ نک دے ڳہݨے :کنڈی ، کنڈا، پوپا، کوکی ، نتھ، بولا، بینسر، لونگ، پپ۔
3۔ کن دے ڳہݨے: والی ، والا، چیلکاں، کانٹے ، جھمکے، جھاٻے، ڳٹ،کیٹویاں/کیوٹیاں، مُرکھیاں ، ٻندے، ٻگھ، ݙھیڈو، ٹاپس، پپ، جھاریاں، نسی۔
4۔ ہتھ دے ڳہݨے:مندری ، چھلا، ویڑھا، چھاپ، پٹھی، بند، نبدڑا،پنجہ ، آرسی، پونچاں ، نمرو۔
5۔ ٻانہہ دے ڳہݨے : کنڳݨ ، چوڑیاں ، چوڑا، کڑے ،ٻہنوَٹّے ، بازو بند، دستیاں، پونچاں ونگاں، برسلیٹ، گھڑی، گھڑی چوڑی۔
6۔ ڳل دے ڳہݨے : زنزیری ، لاکٹ، ہسی ، گلوبند، ہار، مالھاں، کٹ مالھا، حمیل ، ڈھولݨ، تپاسے ، تارا، چندن ہار، چونبھ کلی ، غاڑکی ، دُکّی ۔
7۔ پیریں دے ڳہݨے: کڑے ، پازیباں ، لَچھّے ، رمجھول ، تروڑے ، جھانجھراں، پونٹے، گھنگھروپُھل، نورے، بسنتی، انڑوٹ، کڑیاں۔
8۔ ڳہݨیئں دا سامان: سونا، چاندی ، تراماں، نگ، موتی ، ہیرے ، گھنگھریاں، پترے ، ڄہئو۔
م، ویس (لباس ، پہناوا) :
1۔ترمتانواں ویس : قمیض، شمیض، ستھݨ (شلوار)، گون ، چولا، چولی (کُرتی)، لہنگا، فراک، بوچھݨ ، انگیا(سینے بند)، گگھرا، گھگھری ، برقعہ، چادر، چُنری (چُنی)، سلارا، سُوہا۔
2۔مردانواں ویس: چولا (چولے دے حصے، ڳلوینی، بین، پاسے ، کچھوٹیاں، ٻولھی، گھیرا، چاک (لوف)، تکمے (ٻیڑے)، پلتے) ، قمیض (کالر، کفاں، گھیرا، ٻوجھے (کھیسے)، ڳلوینی)، سلوار (پائنچے، چادراں ، چوتا، نیفا، آڳٹ، یا نالا) چادر، دھوتی (لنڳی)، منجھلا (ݙلا) ، پچھیوڑی ، چیرا، صافا، پٹکا، پڳ، پڳڑی ، پڳڑی داطرہ ، چغہ ، کوٹ، ٹائی، صدری (جیکٹ) ، کھُسہ ، ٻوٹ، جتی، چپلی۔
ن، ترمتانویں سنگھار دا سامان:کجل (کجلا) ، سرمہ، پوڈر، لالی ، سرخی ، چمکارا، میندی ، ٻاٹݨ ، نہوں پالش، مسکارا، مساڳ۔