ݙوہڑے دی ٹور تے پندھ

ݙوھڑے دی ٹور پندھ تے جدید ݙوھڑے دا امام (صادق میر بیگ)

ݙوھڑا کافی دی طرح سرائیکی زبان دی ہک بہوں مقبول سدا بہار اتے قدیم صنفِ سخن ہے. ݙوھڑے وچ چار مصرعے یعنی ݙوں بیت ہوندن ہیں سانگھے اینکوں ݙوہڑا آکھیا ویندے. کجھ محقیقن نے اینکوں ݙوہ(گلہ شکوہ) توں ݙوھڑا آکھیے. ݙوہڑا چار مصرعیاں تئیں محدود نئیں ریہا بھل جو بعد اچ چھی مصرعے دے ݙوہڑے وی بے شمار لکھے گن. ݙوھڑے دی منڈھلی شکل بیت ہئی تے اے ݙوڑا یعنی ݙوں بیت مل تے ݙوھڑا بݨ ڳیا.ݙوھڑے وچ زیادہ نعتیہ، عارفانہ تے عشقیہ مضامین ٻدھیے ویندن. سرائیکی مرثیے دا بہوں وݙا زخیرہ حسینی ݙوھڑیاں دی شکل وچ موجود ہے.

سرائیکی وسیب وچ ہزاراں ݙوھڑے ڳائے ویندے پن. ݙوھڑا ڳاوݨ دی اپݨی ہک مخصوص طرز ہے. اچے سراں وچ الاپ گھن تے اینکوں ڳایا ویندے. اکثر ݙوھڑے ݙاکݨی تے ٹھاٹھ وچ ڳائے ویندن. صدیاں توں اے صنف وستی دیاں کچاریاں‘پتݨاں دے ملاحواں‘ آجڑاں‘ مہینوالاں ‘ ڄتوالاں‘ پنڈوں چݨݨ والے چاڑھیاں‘ لوک فنکاراں‘ زنانیاں تے نیگراں دے دلی سکھ سنہیے دیاں تنواراں نال سرائیکی علاقے دے چپے چپے تے گونجدی پئی اے. ایندا منڈھ کڈݨ ٻݙھیئے ایں ڳالھ دی سدھ نئیں پر ساکوں سب تو پہلے حضرت بہاوالدین ذکریا ملتانی ستویں صدی ہجری وچ حضرت شیخ حمیدالدین حاکم کوں ݙوھڑا لکھ بھڄیا وت انہاں اوندا جواب ݙتے تے ݙوہڑے دا آغاز تھی گیا.

حضرت زکریہ ملتانی دا ݙوھڑا ہے:ـ

حاکم آپ ہیں حکم آپ کریں آپ وچار

جے دن ڳانوں سے کئی ولہر ولار

جے دن لدھیا مندے نہ ہار

جیں ٹانگ نہ تولہا سے کیوید لنگھسن پار

حضرت حاکم دے جوابی ݙوھڑے دے ترائے مصرعے محفوظ تھن.

حاکم آپ ہیو حکم کرو میں وچار

جنھاں اللہ تعالیٰ منیا اتے نبی محمد یار

جنھاں ٹانگ نہ تولہا سے بھی لنگھسن پار

ایندے بعد پیارا شہید صادق آبادی تے ول دمودر داس دمودر نے ہیر رانجھا ݙوھڑے دی ہیئت اچ لکھیا.

ہیر دے من وچ رانجھݨ وسے حال نہ جاݨے کوئی

رانجھا رانجھا کیکوں آکھاں آپے رانجھݨ ہوئی

رانجھݨ ہیر تے ہیر رنجھݨی رتی فرق نہ کوئی

آکھ دمودر بہارِ عشق دی دوئی جان سکوئی

ݙوہڑے دی صنف دا باقاعدہ طور تے حضرت سلطان باہو ایرا ٻدھیے

فجری ویلے رہ مل ہوکے گویا کرݨ مزدوری ہو

کانواں ہلاں یکے گلاں تریجھی رلی جندڑی ہو

گھر سنوارݨ کرن مشقت پٹ پٹ سݨن انگوری ہو

ساری عمر پلیندیاں گزری ہوکدی نہ پئی آپوری ہو

علی حیدر ملتانی،لطف علی،سچل توں تھیندا ݙوھڑا ثانی فرید سئیں احمد خان طارق ڈیرہ غازی خان دے بزرگ شاعر ہن. آپ بنیادی طور تے ݙوہڑے دا شاعر ہن، طارق سئیں ݙوھڑے کوں ہجر و فراق تئیں محدود نئیں رکھیا بھل جو بعد اچ جدید نظم دی طرح انہاں دا ݙوھڑا وسیبی ݙکھا ، محرومیاں تے سماجی زندگی دیاں وتھاں کوں نشابر کریندے.

اساں لکھدوں لکھدوں رونوݨ لو کئی نام لکھیندوں رو ݙیندوں

ہر لفظ ہنجوں دا ٻک منگدے ٻک ٻک لئویندوں رو ݙیندوں

ہک رسݨیں جہیں تصویر بݨا اوندے پیر منڈیندوں رو ݙیندوں

اساں طارق روݨوے تھی گے ہیں کئی ڳال کریندوں رو ݙیندوں

ایندے بعد ݙوھڑا رخ وٹیندے تے صادق میر بیگ جیا نینگر شاعر شاہ صدرودین دے نال دری ڈھولے والی دا وسو واݨ ݙوھڑے کوں سوبھ پیا ݙیندے.

وٹهے رنگ ڈیکھ ساوݨ دے اکهیں دے نیر آهدے ہن

ڈیوو خیرات دیدیں دی نہ مارو تیر آهدے ہن

میڈا پچهدے کهیڈاوے لو چلو ضد ء تاں ونج آکهو

ہے ناں صادق میڈے دم دا تے غم دا میر آهدے ہن

ایلیٹ دے نظریہ روایت تے اکھ رکھ تے تجربہ کار شاعر نے تجربے کیتے تے ݙوھڑے وچ نواں اتے نویکلہ پن گھن آندے. نہ صرف ݙوھڑے دا مضمون وچ وادھا کریندے بھل جو بعد اچ نظمیہ ݙوھڑے کوں غزلیہ ݙوھڑے دا رنگ ݙیندے

جݙاں جو اج دے نوجوان شاعراں وچوں

سیف اللہ آصف عبد الرشید اشتر پنل جتوئی یاسین پهروانی شاکر شجاع آبادی، مصطفیٰ خادم، امان اللہ ارشد تے شاہزیب قمر وی چنگاں ڈوہڑه لکهدے پین.

۱۹۸۸ وچ صادق میر الھڑ نینگر ہا تے چوہِر پسند آ گیس عشق دیاں رمزاں جاڳ پیاں ݙوں سالاں وچ دھپ نئی لگی سیجھ نئیں نکلیا. خوشیاں دا بہاراں دا چندر چاندݨی دی چادر وچھائی کھڑا رہ گے. ۹۰ دا زمانہ فراق و ہجر دا ثابت تھیا محبوب دے نکھیڑے کوں جوان مرد سہندا ریہا محبوب کوں ݙوہ ݙیندے سخن دی دنیا وچ پیر پاتا تے ݙوھڑے دی دھرتی وچ قلم وچ مس پاتی.

نئیں پکریا پنده کوئی پیریں دا ساݙے پیر پجلدے ویندے ہن

توݨے ورد وظیفے پڑهدے رہے انویں درد مچلدے ویندے ہن

کئی لوک رلیے ہن راہیں وچ کئی لوک سنبهلدے ویندے ہن

اینجها میر توں پتهر تهی گیا ہیں ساݙے ہاں وی ݙلدے ویندے ہن

اج ستاوی سالاں وچ ایں نینگر نے ݙوھڑے دا رنگ ذائقہ چس رس تے مضمون و ہیئت بدل تے ݙوھڑے دی دنیا وچ ناں کمائے.

صادق میر بیگ دی کتاب ’’روح دا روڳ،، ایں گالھ دی شہادت ہے.

ها ہنج دا پاݨی پلکیں تے اساں ݙے کے بانگ اتارݨا ها

اساں هاں دی ہورگ مارݨی ہئی تهیا هاں اچ دانگ اتارݨا ها

اساں روح توں زاہر نچوڑ کرائیں کنج سودها نانگ اتارݨا ها

جنج ݙکھ دی میر بلهاوݨی ہئی اساں مونجه دا سانگ اتارݨا ها

ہک ملاقات وچ صادق میر بیگ ݙسایا جو ثانی فرید سئیں احمد خان طارق نے انہاں کوں آکھیا

’’میں ݙہداں ݙوھڑے کوں جیڑھا سوبھ تساں ݙیندے پیئو اے کوئی ٻیا نئیں ݙیندا پیا تے میں چاہنداں تساں جدید ݙوھڑے دے امام ہوݨ سانگھے ہفتہ وار جدید ݙوھڑے دی بزم لاو تے میں حاضری ݙیساں رہ ویندا،،

مزید انہاں دی کتاب وچ طارق سئیں اپݨا مضمون لکھدے ہوئیں اہدن:ـ

’’صادق میر پختہ میزاج تے عظیم انسان ہے،،

سیف اللہ آصف اپݨے مضمون وچ لکهیے ’’طارق صاحب دے شاگردیں وچوں ہک صادق میر ہے جیڑھا احمد خان طارق دے بعد احمد خان طارق دا مزید ناں روشن کریسی،،.

صادق میر کوں ݙوھڑے دے تمام وݙے شاعر اتے ݙوھڑے دی دنیا جدید ݙوھڑے دا امام منیدے پن. ایں ڳالھ وچ کوئی شک کینی.

تنقید دا طالب علم ہووݨ سانگھے جڈاں میں صادق میر دا ݙوھڑا پڑھداں میکوں منݨا پئے ویندے جو صادق میر جدید ݙوھڑے دا امام ہے.

کوئی قہر طوفان دا آئے اینجها جیڑھا پکهیاں سودهے وݨ سٹ گئے

رل گئے ہیں تاک تے مال رڑیے ٻیا چهت دے سارے کهݨ سٹ گئے

جیڑھے ڈکھ آئن وہم گمان نہ ہن سب ڈکھ ݙے کے گݨ گݨ سٹ گئے

نسے ره گئے میر ہݨ آپ جوگے سر قہر کروب دے مݨ سٹ گئے

سرائیکی زبان و ادب دی مل مہانگی صنفِ سخن ݙوھڑے وچ صادق میر نے جیڑھا نویکلہ رنگ ݙتے او غزلیہ ݙوھڑا ہے ہر مصرعہ ہک کلہی نظم ہوندے. اے کم احمد خان دے زمانے تک نئیں نظر آندا.

صادق میر سرائیکی زبان دے ہک قادر الکلام شاعر ہے. انہاں دے قلم توں لفظاں دے موتی ایں طرح نکلدن جو لال سہاگݨ دے جوڑے دے ہاں وچ سوہݨپ دے پھل ہوون.

صادق میر روہی اتے روحیلے ورت ورتایاں کوں جیویں اپݨی شاعری دا سوہاڳ بݨیدے میکوں پیر فریدݨ سئیں دی یاد دے پھل کھلدے ݙسدن:ـ

اسمان توں آئے ہوئے لوک نسے اساں ناں کوں میس نکل ویسوں

اساں چهیڑو خاص روحیلے ہیں بیا کئیں پردیس نکل ویسوں

ساڈے دم توں کوئی نقصان تهیا اساں ݙے اکلیس نکل ویسوں

ساݙی روہی میر وسوں تهیسی اساں اپݨے ڈیس نکل ویسوں

صادق میر فقیری پسند کیتی اے عاجزی وچ وی عاجزی کوں گل لاتے. انہاں دے کلام انہاں دے ݙوہڑیاں وچ اساں نجھا تے بھاویں نہ ݙیکھوں ساکوں انکساری تے وقت دے وݙے شعرأ کیتے پیار عزت اتے مقام وی نویکلے انداز وچ ملدن.

شاعراں دی طبیعت اچ شامل ہے جو شاعر گھٹ ہی کہیں کو خود توں ودھ سمجھدے ہوندن پر صادق میر ݙے فقیری دی چادر ہے جینکوں ویڑھ تے لک ویندے. ملنگ طبیعت دے مالک سرائیکی وسوں دے ماݨ ݙوھڑے دا مالک احمد خان دی خدمت وچ لکھدن:ـ

او لوک وݙے ہن ہک بئے توں جیڑھے بهوئیں اسمان کوں ہک کر گئے

ساݙے طارق بلهے گوتم تئیں ساݙے دین ایمان کوں ہک کر گئے

مک رام رحیم دے رولے گئے کجھ کجھ بهڳوان کوں ہک کر گئے

کوئی قہر توں کڈھ کے میر ساکوں ساݙی جان گیان کوں ہک کر گئے

چھیکڑ وچ میں ایں سچ تو وکھ نہ تھیساں جو صادق میر بیگ اپݨی کتاب ’’روح دا روڳ،، میکوں سوکھڑی ݙے تے حکم کیتا ہا جو ’’شعبان سئیں جیکر میݙی کتاب تنقیدی اکھ نال نہ ݙٹھووے تاں ایندے پنے ردی دا کم ݙیسن نتاں ٻالاں کو پتیسہ تاں مل ہی ویسے‘‘..

اے او عاجزی اتے وݙا پن ہے جیڑھا ݙکھا اجوکے شاعراں کول نظر آندے.

میں کوئی وݙا نقاد نئیں بس اتنا ضرور ہے جو ݙوں عظیم نقاداں اردو وچ سئیں پروفیسر ڈاکٹر زاہد اختر شاہین اتے سرائیکی وچ سئیں پروفیسر ڈاکٹر سید صفدر حسین شاہ بخاری توں تنقید دا سبق گھندا رہ ڳیاں.

میں اتنا اہداں صادق میر بیگ جدید ݙوھڑے دا امام ہے جدید ݙوھڑے صادق میر دا ناں خود گھندا کھڑے بس ݙوں شعر جدید ݙوھڑے دا امام دی خدمت وچ:.

علم دا سمندر انت اخیر اے صادق میر

خلوص دا پیکر جیڑھی تصویر ہے صادق میر اے

ݙوھڑے دا میں امام کیوں نہ سئیں کوں آکھاں

طارق سئیں دی جو جاگیر ہے صادق میر اے

محبتاں خلوص تے ماݨ تراݨ ہے ساݙا

ماکھی مٹھل تے مکھݨ کھیر اے صادق میر اے

سارے وسیب وچ معروف شاکر وی ہے پر

سرائیکی دا جیڑھا میر صادق میر اے

استاد ہے میڈا کیوں نہ ہووے شعبان سئیں

غزل میڈی وچ تاثیر اے صادق میر اے

شعبان جھلݨ شعبان