گݙاں کھوتے انشائیہ

گݙاں کھوتے انشائیہ

از: ڈاکٹر خالد اقبال

آساڈے تہاڈے آسے پاسے گڈاں کھوتے کتھاں کتھاں نی ڈِٹھے ویندے‘ تساں جئیں پاسے ڈِیکھسو تہاکوں کجھ نہ کجھ گڈاں نظر آ اِی ویسن۔ میں وی تہاڈی طراں اکثر سُجینداں جو دُنیا دا شایت کئی اِینجھا ٹوٹا ذمین (خطہ)ہوسی جتھاں گڈاں کھوتے نہ ہوون؟۔ ایں سوچن وِچ میڈا تہاڈا کچھ ڈھیر قصور نی۔ کیوں جو اساں جئیں ملک اِچ راہندے ہیں اتھوں دے ہر وڈے چھوٹے چک‘وستی ‘ گوٹھ شہر وچ گڈاں وڈی وافر تعداد وِچ ڈکھالی ڈیندن۔ جڈاں کہیں شئے دی بہتات ہووے۔ تاں وَت نظر نا موجود جہئیں تے وی حاضر سٹاک مال کوں موجود خیال کریندی ہے۔

لفظ ’’گڈاں‘ کھوتے‘‘ نال ساڈے کناں دی سماعت دا رشتہ تعلق اپنے گھر‘ گلی محلے دی کہیں نکر‘ وستی گوٹھ یا شہر دے باہروں‘ اسکول وچ‘ آندے ویندے ’’گڈاں کہیں جا دے‘‘ سُن تے جُڑ دے۔ بہر حال گڈاں کہیں وی جا دے ہُوون‘ اپنٹیاں جُملہ خصوصیات پاروں دُوروں سُنجاتے ویندن۔

میڈے ہک سنگتی ہن جنہاں کُوں کارکن برائے انجمن تحفظ خر ہوؤناں چاہیدے اُنہاں دا آکھن ہے جو اے بہوں سارے گڈوں جیہڑے وچ سڑکاں دے بے مہار ودے راہندن‘ کہیں حادثے دا موجب بن سگدن۔ لہذا انہاں کُوں چڑیا گھراں وِچ بھیج ڈِتا ونجناں چاہیدے۔گڈوں کھوتیاں بارے اُنہاں دے ایں ہمدردانہ مُؤقف دا کجھ دیرتاں میں قائل رہُیم تے وَت میکوں یک دم خیال آیا جے سارے دے سارے گڈوں کھوتے چڑیا گھر لگے گئے تاں وَت سامان ڈھون دے بہوں سارے کم کار رُک ویسن اَتے اُنویں وی اِیں ڈٹھی ہوئے مخلوق کُوں وَت وَت ڈیکھن چڑیا گھر کون ویسی۔ ایں توں وَدھ میکوں اپنا ہک ذاتی مسئلہ وی یاد آگیا۔ میں جو اکثر کرائے دے مکان بدلیندا راہنداں۔ جیکرساڈے گڈاں کھوتے کہیں سکیم دے تحت چڑیا گھر پجا ڈتے گئے تاں وت میڈے وانگوں مسافر کرایہ داراں دے گھر دے سامان دا کیا تھیسی۔؟۔ لہذا میں ایں گالہہ دے حق وچ کوئے نی جو گڈاں کھوتے۔ گلیاں۔ محلیاں۔ چک ۔ وستیاں ۔ گھوٹاں۔ بزاراں تے شہراں وِچوں ہَکل ہَکل تے چڑیا گھراں وچ پجا ڈتے وَنجن۔ گڈاں کھوتے صرف اِیں دُنیائے عجائب خانہ دی رونق ہِن ۔ انہاں دے ہوون نال بہوں سارے کم آپوں آپو تھِی ویندن اتےِ اے گڈاں کھوتے اِی ہِن جیہڑے بغیر کہیں ہڑتال یا جھیڑے جھٹے دے کم کار وچ رُجھے راہندن۔گڈوں دے نال بندے دی یاری باشی منڈھ قدیم توں پئی آندی ہے شایت اِیں تعلق دی وجہ ہے جو اکثر تکلف برطرف ہوندے تے بندے کوں جڈاں کڈا نہیں وی گالہہ مندا کڈھن دی ضرورت محسوس تھیندی ہے تاں گڈاں دیاں خدمات بر موقع محل استعمال کیتیاں ویندین۔ دیہات وِچ چوری چکاری یا کہیں طراں دی غلط کاری پاروں بدکاراں کُوں منہہ کالا کرتے گڈوں تے بلہا تے سیر کرائی ویندی ہے جڈن جو ایندے وِچ گڈاں دا کئی قصور نی ہوندا۔ میں کجھ ڈیہنوار پہلے ہک اخبار وچ پڑھئیے جو انگریزاں دی گڈواں بارے دلچسپی ودھدی پئی اے تے امکان ایہو ہے جو جنہاں علاقیاں دے گڈواں بارے اُو دلچسپی گھِنسن اُنہاں دی قیمت ڈالراں وچ ودھ ویسی۔ اینویں ہک بئی خبر مطابق امریکہ دے ہک پارک وچ گڈواں دی نمائش لاتی گئی ایں اوپن ائیر نمائش وِچ ہک گڈوں کوں ڈیکھن کیتے بہوں وڈا مجمع اکھٹا تھیا۔ امریکی بال جیہڑے پہل واری گڈواں کُوں ڈیہدے پئے ہَن۔ انہاں دی دلچسپی کُوں ڈیہدے ہوئے نمائش دی انتظامیہ نے گڈواں کوں ہتھ لا تے ڈیکھن دے 50 تے گڈواں دے نال فوٹو بنوان کیتے ہک ہزار ڈالر اضافی فیس رکھی۔ سئیں تُساں سچیندے پئے ہو سو جو ہک ساڈے پاسے گڈوں ہَن اتے ایڈی گنتری وچ ہن جو اُنہاں کُوں پُچھدا کئی نی۔ اِیں توں وَدھ اے گالہہ وی توجہ منگدی ہے جو اتھِ پاکستان وچ گڈاں‘ گھوڑے وچ کئی فرق نی اتے گڈاں خاموش چُپ چپیتے کارکناں وانگوں کم کریندے ویندن۔ پاکستان وِچ اعلی[ نسل دے گھوڑے پھَل فروٹ تے مُربے کھاندن تے وت ’’ہارس ٹریڈنگ‘‘ وچ کم آندن۔ پر افسوس اے جوگڈون وزن وی ڈھیر چیندن تے کھلے وی اپنی اوقات توں وَدھ کھاندن۔

گڈوں بنیادی طور تے ہک شریف جنور ہے کڈانہیں کڈانہیں ڈھیر وزن پاروں ’’ٹوٹنی‘‘ کڈھ مریندے جیہڑی جو زیادہ نقصان دِھ نی ہوندی وَرنہ عام تام گالہیں دی پرواہ نی کریندا۔ گڈوں ہمیشہ اپنے کم نال کم رکھیندے نہ صرف اے بلکہ ڈوجھیاں دے کم وی ایمانداری نال کریندے۔ آکھیا ویندے کہیں وی گڈوں دا کم گو ہووناں اُوندے تدبر دی بجائے اُوندی بے وقوفی کُوں ڈھیر واضح کریندے پر جس گالہہ تے اڑ ونجے تاں وت زمیں جنبد نہ جنبد........ بوجھ وزن چاون دے معاملے وچ گڈوں‘ گھوڑے توں وَدھ کارکردگی ڈکھیدے پر ذری قد دی وجہ توں مار کھا گئے تے اتِ پاروں گڈوں وقت ویلھے دی دھرک بھیج وچ شامل ہوون دے باوجود ’’گڈاں گاڈی ‘‘ وچ جُتا ڈسدے۔ اے وی سچ ہے جو گڈاں عقل وندی ڈکھیندا سیاست وچ لیٹنیاں مریندا تاں شایت ترقی وی کرویندا پر گڈاں مزاجاً ڈوجھیاں دی خاطر کم کار اِچ جُتا راہندے تے اپنے حال وِچ بدحال راہندے۔ تُساں کہیں وی گڈوں کوں بے کار یا بے روز گار نہ ڈٹھا ہوسی البتہ بیمار یا لاچار گڈوں اکثراہ سڑک دے وچ آوارہ گردی کریندے نظر آندن۔

آکھیا ویندے ہک بندہ گڈاں اتے سوار ہئی پر اپنے سمان دی گنڈھڑی اپنے سِر تے رکھی بیٹھا ہئی‘ رستے وچ کہیں اوندے توں پُچھیا گنڈھڑی گڈاں دی کنڈ اُتے کیوں نی رکھیندا؟ اُوں بندے جواب ڈِتا۔ ایں طراں سارا وزن گڈوں اُتے آپوسی؟ گڈوں نال ایڈی ہمدردی تے بھائی چارے دی اے مثال اپنی جا۔ پر کیا کیتا ونجے جو و زن بوجھ گڈوں دا ازلی مقدر ہےِ۔ ضرورت پودے تاں گڈاں کُوں لوک پیو وی بنا گھندن۔ اُستاد دی نظر وچ کجھ شاگرداں کُوں چھوڑتے باقی دے گڈوں اِی ہوندن تے ساری حیاتی گڈوں اِی راہندن کیوں جو اُنہاں وِچ گڈوں خصوصیات موجود ہوندین پر کُجھ اینجھے وی ہوندن جیہڑے اپنیاں گڈاں خصوصیات پاروں اعلیٰ مقام اتے عہدے حاصل کرن وچ کامیاب تھی ویندن۔ گڈواں توں کم گھنناں ایڈا سوکھا نی تاں مُشکل وی نی۔ جینویں جو کچھ لوک کڈواں کوں رشتہ دار یا سنگتی یار بیلی‘ گھر جوائی اتے پیو تک وی بنا گھندن پر ایندے کیتے شرط اے ہے جو ہک پاسوں گڈوں جھئیں بے وقوفی تے ڈوجھی طرفوں لومبڑی جھئیں چلاکی موجود ہووے۔

گڈوں دی اہمیت معاشرے وچ قطعاً گھٹ کوئے نی۔ انسان اتے گڈوں دے موضوع اتے فلماں بنائیاں گئین۔ کیا انہاں فلماں تُوں حضرت انسان نے بے رحمیء جنوراں بارے کوئی احساس حاصل کیتے؟...........

محنت انسان دی گُٹھی وچ شامل ہے انسان نے اپنی محنت پارُوں عظیم کارنامے انجام ڈتِن۔ اہرام مصر۔ دیوار چین یا دریاواں دے پُل ہوون یا زمینی اتے پہاڑی ناہموار ڈنگ پھڑنگے رستے‘ حضرت انسان ہر جاپجے۔ بہوں ساریاں مشکلاں وِچ بندے دا گڈوں نے کتِلا ساتھ نبھائے؟ ایندا جواب تاں یقیناً کوئی مورخ ای ڈے سکدے پر اےِ حقیقت منی منائی ہے جو بندے دیاں سفر دیاں مُشکلاں وِچ گڈوں وفادار ثابت تھئے تے گڈوں دیاں ہمتاں دی داد نہ ڈیوناں زیادتی ہوسی۔ دیہات وچ راہون والے گڈوں دیہات وچ اِی خوش راہندن کیوں جو اُتھاں کُھلی ہوا‘ وافر پانی گھاء ہوندے اُتوں اے موج جئیں ویلھے تے جڈاں دل آکھے جو گڈوں ڈھینچوں ڈھینچوں کریندا جیڈے مَرضی بھج دُھرک پُووے اَتے جڈاں دل کرے وت ولدا اپنی جاتے ول آوے۔ پر اے آزادی شہر وچ کوئے نی ہوندی۔ شہر دی حیاتی انویں وی بہوں مصروف تے رجھینویاں وچ رُجھی تے دُھوئیں شور نال پُر ہوندی اے تے اِیں طراں دے روز اتے شب توں گڈاں کوں بہوں پریشانی تھیندی ہے........

لفظ ’’گڈاں‘‘ بندے دے کَرودھ دے اظہار کیتے وی استعمال کیتا ویندے جینویں جو ’’گڈاں نہ ہووے تاں‘‘...... گڈاں کہیں جا دا وغیرہ وغیرہ ایں طراں دے وسیلہء گفتگو کیتے لفظ ’’اُلو‘‘ نے وی خاصی مدد ڈتی ہے پر کجھ اُستاداں دا آکھن ہے جو لفظ گڈوں چس ڈیندے اوندا متبادل بیا کئی لفظ نی تھی سگدا.........

امریکہ دے صدر دے انتخاب وچ گڈوں دے چھاپے تے مُہراں لائیاں ویندین۔ ایڈوُں ساڈا مُلک ہے جتھاں گڈواں دی ڈھگ تعداد پائی ویندی ہے پر انہاں دی قدر کوئے نی۔ تُساں آپ سوچو سئیں دُنیا وِچ وزن چا ون سانگے جیکر گڈوں نہ ہوون ہاتاں وت بوجھ تلے دبی ہوئی حیاتی دے بوجھ وِچ بیا وی وادھا نہ تھی ونجے ہا؟

(اقتباس از کتاب: مُسکار (سرائیکی انشائیے)۔ از: ڈاکٹر خالد اقبال)

MubasherKaleem (talk) 14:53, 9 September 2018 (UTC)