پنجابی کارل مارکس تے سرائیکی سُجانڑ
پنجابی کارل مارکس تے سرائیکی سُجانڑ
لکھت: - راݨا ابرار خالد
ہک زمانہ ہا (جڈاں میں کالج پڑھداہمی اُنوی سونوے داڈہاکے وچ)، اوں ویلھے سرائیکی سُجانڑکن اسلام شدیدخطرے وچ ہوندا ہا، ول پاکستان وی ہروبھرو خطرے وچ آویندا ہائی، اسلامی جمیعت طلبہ ناں دی شاگردتنظیم ہرجاہ ساڈی راہ تے کنڈے وچھائے کتھائیں سُکھ دا ساہ نہ گھننڑڈتا ہرموڑتے فتوے لائے، ساکوں آکھیا ویندا ہا جو تساں معاشرے وچ تفرقہ پئے کریندو، تساں اسلام دے تے پاکستان دے وی دشمن او۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔اساں اوں ویلھے سرائیکی شاگردسانجھ وچ کم کریندے ہاسے،ایہا گالھ کڈاہیں چیتے وچ نہ آئی جو بئےلوک۔۔۔۔پنجابی، پختون، سندھی، بلوچ بنڑکے وی مسلمان تے پاکستانی اِن، انہاں دے پنجابی، پختون سندھی ،بلوچ ہوونڑ نال نتاں اسلام خطرے وچ آندے نہ پاکستان کوں کجھ تھیندے؟؟
ویلھا لنگھدا گیا، کالج توں یونیورسٹی، ول قومی سیاست توں صحافت وچ آگیوسے، ہرموڑ تے ہک ملاں ساکوں ٹکردا رہ گئے جیندا مذہب ساڈی سنجانڑتوں خطرے وچ پوندا ہا، اساں وی سردے پکے ہاسے، استادفداحسین گاڈی تے کامریڈمنظوربھوہڑ دی لائی جھمروچ بنڑجھومری جُھمدے رہ گیوں، توڑے جوڈیس نکالی ملی، در در دے دھکڑے دھوڑے کھاندے وچ پردیسیں رُلدے رہ گیوں، مادھرتی دی سُنجانڑکوں سب توں اُتم جانڑکے ہرتبرہ ہرفتویٰ، ہروار سنہدے رہ گیوں۔۔۔۔۔۔پر، اج جڈاں کارل مارکس ویس وٹاکے، سرتے کُلہا منجھ لاچا، ہتھیں گنڈاسہ چاکے پِڑ وچ آن وِرادھے تاں ساکوں کجھ عجیب پیا لگدے، اواہدے حالی میڈیاں لاٹاں پوریاں نی تھیاں، بچدا تھل تے چولستان وی میڈے ‘چک’ اِچ اے، پراِتھ میڈے نال رہندڑزمیناں ونڈو، میں تہاڈا چوہدری تساں بنڑ مُزیرے میڈے نال ہنڈھو۔۔۔۔۔نتاں تساں کون تے کیرھے تہاڈی ذات ہے کیا، میں دھرتی دا اصل وارث میںجگ دا رانجھا تہاڈی ہر ہیرمیڈے توں واری ویسی!! سُنڑدے آئے ہاسے جوست سمندرپاروں ہک اینجھا نظریہ آئے جیہڑا ہنڑے دے واروں تھیندے۔۔۔۔۔۔۔نہ کئی چھوٹانہ کئی وڈا،ہرکہیں دا ہے کائنات وچ ہکوجیہاں حصہ، کامریڈمنظوربھوہڑاہدا ہائی۔۔۔۔۔۔کارل مارکس انصاف دا نظریہ ڈتے جیہڑا ہرقسم دے استحصال دےخلاف اے نتاں طبقے دے طبقے تے ظلہل کوں منیندے نہ ای ڈاڈھی قوم ولوں ہینڑی قوم دے استحصال کوں برداشت کریندے، ہرکہیں نال ہکوجیہاں انصاف کریندے، او اہدا ہئی۔۔۔۔۔۔جڈاں روس وچ لینن انقلاب گھن آیا تاں ہینڑیاں قوماں کوں چونڑ ڈتی گئی، دل کرے تاں رلے رہوپئے دل کرے تاں انج تھی ونجو۔۔۔۔۔۔۔۔۔اسلم رسول پوری سئیں آکھیا جو داس کیپٹل انسان دے پورھیے دا امین اے، ایہوفلسفہ انسان کوں صحیح معنے وچ آزاد کرسگدے، کامریڈواحدبخش رند اہداہا۔۔۔۔۔پورھیت ای جگ دا رانجھا اے، کارل مارکس پورھیت کوں پگ بدھویندے، عاشق بزدار آکھیا! روہی دی واٹوں آیاہک فقیرنمانڑاں، گمداہویاحق دا گاونڑ، نہ کئی چھوٹانہ کئی وڈا،اُچی جھکی ذات دا ساراکوڑاقصہ، کائنات وچ ہرکہیں داہکوجیہاں حصہ، شوکت بھٹی آکھیا سوشلزم ہوسی تاں گودے تے مزیرے وچ ونڈ برابردی تھیسی، ۔۔۔۔۔۔۔۔چاچاغلام محمدخاں ہانبھی اہداہا، اے نئوں خدائیں دی سرزمین اے جیکربغاوت نہ کریسوتاں اگلیاںنسلاں وی غلام رہسن، بیرسٹرتاج لنگاہ سئیں آکھیاچِین ہے تاں چین وچ اے، جیہڑاسوشلزم دی دین اے۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔ول کجھ سنوپرے تھیوسے تاں ڈاکٹرمبشرحسن سئیں دے سونہیں تھیوسے، راشدرحمان، عاصمہ جہانگیر،افراسیاب خٹک، پروفیسرعزیزالدین دے سونہے تھیوسے نویں جہان(سوویت یونین))دے نویں قصے سنڑیونسے۔۔۔۔۔۔۔۔انہاں قصایاں دا کئی اثراہائی یا ول اندر دی کئی تروٹ، ٹرڈے ٹردے اساں وی انقلاب دی راہ تے ٹرپیوسے، ادھ حیاتی مرزاغالب، فیض احمدفیض، حبیب جالب، ساحرلدھیانوی، شورش کاشمیری،نذرالاسلام دی شاعری، قرۃ العین حیدر،بانوقدسیہ، ٹالسٹائی، میکسم گورکی دے ناول، سعادت حسن منٹو، کرشن چندر،راجندرسنگھ بیدی دے افسانے، خلیل جبران دیاں کہانیاں،سبط حسن، کارل مارکس، لین، ٹراٹسکی، ٹیڈگرانٹ تےشیرجنگ دیاں کتاباں پڑھ پڑھ گزارچھوڑی۔ ول لال خاں ساڈے پڑپئے گیا، اوں آکھیا قوم، وطن، علاقہ کجھ کائنی ہوندا مارکسزم تاں انٹرنیشنلزم اے، انقلاب کوں سرحدیں وچ قیدنئیں کیتا ونج سگدا، آئوانقلاب کوں جگ دا سانجھا کروں راضی دل رانجھا کروں۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔ول اساں انقلاب آلے پاسے ٹرپیوسے، پرہِک ڈینہ ساکوں سُدھ پئی جوسُنجانڑمُتوں کجھ کائنی۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔جیویں جوانڈیا دی دلِت تحریک دے ہک موہری شاعر دیودھانسل آکھیا ہا۔۔۔۔۔۔
ایں دنیا دا سوشلزم
ایں دنیا دا کمیونزم
ایندیاں ساریاں گالھیں سچیاں
پرچھیکڑانت ایہونکھتاہے
آپڑاں پچھاواں آپڑیں پیرکجیسی!! (تھورا؛ صوفی تاج گوپانگ دا جوانہاں جگ جہان دے مہاندرے شاعراں دا ترجمہ کرکے صدیں دا سچ چھاپ ڈتا تے ساکوں وی کجھ سوجھلا ملیا)۔
پرڈوجھے پاسوں، ایہا گالھ پنجابی ترقی پسند دوستاں دے چیتے وچ نئیں پئی آندی، جاپے کیوں اُنہاں دے بھیجے وچ ایہا گالھ نئیں پئی آندی جوساڈی وی ہِک سُنجانڑ اے، طبقاتی گانڈھا اپڑیں جاہ پر تل وطنی دے وی کجھ حقوق اِن، ساڈے سُنجانڑ منگنڑ نال تہاڈے انقلاب کوں کیا خینس لگدی اے، اساں انقلاب دی نفی تاں نئیں پئے کریندے، اساں کہیں دی سُنجاننڑ دی نفی تاں نئیں پئے کریندے۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔پر، اج کارل مارکس ویس وٹاکے، سرتے کُلہا منجھ لاچا، گنڈاسہ چا پِڑ وِچِ آگئے، اوئے اے ونڈ نئیں ہوسگدی، میں صرف اوہا ونڈمنیساں جیندا ڈو سِریا فیدہ میں چیساں!! اجکل، اوپنجابی کامریڈ جیہڑے کل تئیں ساکوں انقلاب، انسان دوستی، برابری، مساوات، انسانی حقوق، ثقافتی حقوق، تریمت دے حقوق دے درس ڈیندے نہ تھکدے ہَن، اچن چیتی اُنہاں دے اندر دا مہارراجہ رنجیت سنگھ ہک ہتھ وچ گنڈاسہ ڈوجھے ہتھ وچ دا کیپٹل پاکے ساڈے سامڑیں چھجلی کڈھ کے آگئے جیکر اپڑیں سُنجانڑ دی گالھ کریسو تاں انقلاب توں مُنکرتھیسو، جیویں کل ملاں ساڈے سامڑیں ہک ہتھ وچ تلوار ڈوجے ہتھ وِچ قرآن شریف چاکے ساکوں زوریں نال عربی بنڑاون چنہدا ہائی! آئو ذرا ڈیکھوں تاں سہی جو اے کھیردھوتے پنجابی کامریڈ آپڑیں انقلاب کوں گنڈاسہ بنڑاکے کیہڑے ڈنگ وچ ساڈی سُنجانڑ دا گاٹا پئے لہیندن۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔ ستاوی مئی ڈوہزاراُنوی، بابانجمی جینکوں سکھڑاں بھٹو دے جیالا جانڑدے ہاسے، ہرسال گڑھی خدابخش وچ اوندے شعرسُنڑکے واہ واہ وی کریندے ہاسے،ستاوی مئی کوں اوندے اندردا رنجیت سنگھ وی جاگ پیا تے لہورپریس کلب دے باہروں ہک این جی او دے پلیٹ فارم توں ڈوچارلوکاں دے مظاہرے وچ تقریر کریندں آکھیس ‘‘پنجاب دی ونڈ ساکوں منظور کائنی، پنجاب صدیاں توں ساڈا اے، ہندوستان پاکستان بنڑن توں پہلے وی پنجاب ہائی پیا، جنہاں کوں سرائیکی آکھیا ویندے اوسرائیکی نئیں ساڈے بِھرا اِن،اساں سترسالاں توں کٹھے رہندے پیوں، ساڈابنا سانجھا اے ساڈیاں کندھیاں سانجھیاں اِن، ایں سانگے اساں پنجاب دی ونڈ تے راضی کائن،، پنجاب دی ونڈ تھیسی تاں اِتھ اوہے حالات پیدا تھیسن جیہڑے تریہہ سالاں تک کراچی وچ رہ گئین’’۔
مظاہرے دے بینر تے لِکھیل ہائی ‘‘مسائل نئیں وسائل ودھائو۔۔۔۔۔۔۔صوبے نئیں جاگیراں ونڈو’’ ،بابانجمی دے اندر دے رنجیت سنگھ ہِک نشابراعلان کیتے جیہڑا بہوں سوکھا سمجھ آندے، اوں آکھیے ‘‘جیکر تساں پنجابی بنڑدو تاں ساڈے بھرا او، پر جیکر سرائیکی بنڑدو تاں تہاڈا وجود ای کائنسے منیندے، ول اِِتھ وی کراچی آٓلا حال تھیسی’’ ،اے گالھ وی سوچنڑ دی اے جو اِتھ کئی قانون، ضابطہ وی ہے یا کائنا، ہک بندہ علی الاعلان پیا اہدے جو اساں اِتھ دہشت گردی دا مُنڈھ پئے بدھیندوں، ڈوجھے پاسوں قانون دے رکھوالے اوندی گالھ ہک کن وچوں سُنڑکے ڈوجھے کن وچوں ٹپاچھوڑیندن!! بابانجمی! اساں کڈاں آکھیے جوسترسال پہلے پنجاب کائنا ہا،اساں تاں اہدوں ڈوسوورھیں پہلوں وی پنجاب ہائی پیا، اوں پنجاب اٹھاراں سواٹھارں وچ ملتان وچ ساڈا قتلام کیتا تے ساکوں زورظلہل نال آٓپڑاں ‘‘بِھرا’’(غلام) بنڑایا، اساں زورظلہل دی ایں بھِرپی کوں نہ پہلے منیا ہائی نہ اج منیندوں ساڈی آپڑیں سُنجانڑاے ساڈی آپڑیں گالھ اے، ڈاکے والے سال اساں تہاڈا پنجاب ننئیں ونڈیا، پنجاب کوں ونڈنڑوالے وی تساں خود ہاوے، خنام کرنڑوالے وی تساں خود ہاوے۔۔۔۔۔۔۔اج ڈڈھپ کرکے تساں آپڑیں گناہ جو ساڈے ذمے پئے لییندو، بھلا کیوں؟؟
جگ مشہورترقی پسنددانشورفرخ سہیل گوئندی صییب(ساکوں خبرکائنا ہائی جو فرخ سہیل گوئندی عوامی جمہوری فورم دے چیئرمین وی ہِن)، اُنہاں فخرزمان، مدثراقبال بٹ تے بنائیں جگ مشہوردانشواراں دے رلے پریس کانفرنس وچ فرمائے ‘‘پنجاب تے سندھ دے جاگیردارپنجاب کوونڈنڑسانگے کٹھے تھی گئین، اودراصل اپڑیاں جاگیراں تے حاکمیت بچاونڑسانگے اے کم پئے کریندں، حقیقت وچ پنجاب دی ونڈ کنوں پاکستان دے ونڈیجنڑدا مُننڈھ پیابدھیندے تے نواں صوبہ بنڑن نال فیڈریشن کھینڈوکھانڈ تھی ویسی، پنجابب دے غیرت مندعوام کڈاھیں وی پاکستان کوں کہیں پاروں یوگوسلاویہ نہ بنڑن ڈیسن’’۔(نوائے وقت اُنتری مئی ڈوہزاراُنوی)۔ گوئندی صیب! ایں گالھ توں ملاں لوکیں کوں ڈریندا رہ گئے، صوبیدار ڈریندا رہ گئے جو پنجاب دی ونڈتھئی تاں پاکستان ونڈیج ویسی۔۔۔۔۔جیویں گیڈرآکھیا ہا میں ناں ہوساں تاں کل سجھ نہ اُبھرسی، ذرا گوئندی صیب دی پہلی گالھ دا نتارا وی کریجے(انہاں آکھیے، ‘‘پنجاب تے سندھ دے جاگیردارپنجاب کوونڈنڑسانگے کٹھے تھی گئین، اودراصل اپڑیاں جاگیراں تے حاکمیت بچاونڑسانگے اے کم پئے کریندں’’۔۔۔۔۔۔۔سوہنڑا میڈا، اساں ہینڑے نمانڑے لوک اوں، سرائیکی سُنجانڑ سانگے ملتان وچ پہلا کٹھ انوی سو بیاہِٹھ وچ تھیا ہائی، ول انوی سوچوہتروچ ملتان وچ پہلی سرائیکی کانفرنس تھئی، جیندے بعد سجے وسیب اِچ سرائیکی کٹھ، مشاعرے، میلے روزڈیہاڑے تھیونڑ لگ پئے جنہاں وچ اج تئیں سرائیکی وسیب یا سندھ دا کیہڑا جاگیرآئے؟ اے تاں میرحسان الحیدری، ممتازحیدرڈاہر، ڈاکٹرمہرعبدالحق، ریاض ہاشمی، استادفداحسین گاڈی، کامریڈمنظوربھوہڑ، عبدالمجیدکانجو، حمیداصغرشاہین، کریم نوازمنصف کورائی،جام تاج برڑہ، سرورکربلائی، مظفرمگسی،رازجتوئی،استاداعجاز،صوفی تاج گوپانگ، ارشادتونسوی، اشولال فقیر،استاداعجازبلوچ، عبداللہ عرفان ملک، اکبرملکانڑیں، منیردھریجہ، مظہرنوازلشاری، انجم لشاری،زبیررانڑا، مشتاق فریدی، غلام مصطفیٰ خاں، سعید خاور، نذیرلغاری،شاہد جتوئی، غلام رسول کورائی، زمان جعفری، بیرسٹرتاج محمدلنگاہ، مغل اعظم کانجو جھئیں لوک ہَن جئیں چالھی پنجھا سال دھوں دُکھائی رکھیے تے سرائیکی سُنجانڑدی تحریک کوں اپڑیں رت ڈے کے جیندا کیتی رکھیے، انہاں وچوں کہیں کن تھولی ڈھیرزمین، مال جائیداد وی ہا تاں قومی سُنجانڑ دی تحریک تے لگ گئے، ساکوں ڈسائوچا کیہڑاجاگیرداراے انہاں وچوں؟؟ اصل گالھ ڈڈھوں کڈھومیڈا سوہنڑا! تہاڈیاں لالاں سرائیکی وسیب دے زمیناں تے پیاں کِردیا ہِن، تساں سارا تھل اُجاڑ ڈتے، دھندی سٹیٹ دیاں ساریاں زمیناں پنجابی آبادکاریں دے نانویں الاٹ کیتاں ہِن، روہی وی سُنج کرگیوتساں، چولستان وی ادھ توں ودھیک مُکا ڈتے وے(بچدا فوج دے چک وچ اے)، ول ہنڑ تساں نواں طریقہ سوچا ہیوے، کارل مارکس دے ہتھیں گنڈاسہ پکڑا کے سرائیکی وسیب دیاں بچدیاں زمیناں پنجابی آبادکاریں وچ ونڈنڑ دا حیلہ پئے کریندو!!
کامریڈ یاد ہیوے! تساں تاں اہدے ہاوے ‘‘جیہڑا واہوے اوای کھاوے’’ ،تساں ساڈے کولوں قہرکلور دی دُھپ وچ سڑکیں تے نعرے مرویندے ہاوے، پولیس فوج جو ڈانگ گھتے ہا، ہنج ہواڑچھوڑے ہا، گولیاں چلاوے ہاتساں لبھدے کائنا ہاوے، اساں خون و خون تھی تتی سڑک تے تڑفدے پئے ہوندے ہاسے یاول شاہی قلعہ آبادکریندے ہاسے۔۔۔۔۔۔۔۔پر، اج تساں ساڈی سُنجانڑ دے بدلے ساڈیاں بچدیاں زمیناں وی کھسنڑ سانگے تُل گیو۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔ہا، اساں وی جاگیرداراں تے جاگیریں دے خلاف اوں، پرآپڑیں سُنجانڑ دے بدلے کائنا، کامریڈ! سُنجانڑسب توں اُتم اے، سُنجانڑ مُتوں کجھ کائنی!!!!! پر، اِتھ ساکوں وی اپڑیں گریوان وچ جھاتی پاونڑیں چہیدی اے، اج سرائیکی لوک سانجھ سمیت کئی سجے کھبے قوم پرست جنوبی پنجاب دا کلمہ پڑھدے کھڑن، ول پنجابی شاونسٹاں کوں تاں پُک مل گئی اے، او ‘پنجاب نہ ونڈنڑ ڈیسوں’ دا نعرہ لاکے پِڑ وچ آگئین۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔جیکرساڈے ‘‘سنگتی’’ جنوبی پنجاب دیاں کلمہ پڑھسن تاں ول ساڈا ڈوسو ورھیں دا قتلام، خنام، قومی سُجانڑ سب کجھ لونڑ سُوا تاں تھیسی، کیا اساں آپ نِسے جیہڑے پنجابی شاونسٹاں دے مونہہ وچ زبان پئے رکھیندوں؟ گزریل ڈینہاں ہک بیا دانشور جیہڑا اج سرائیکی وسیب دا شفعدار وی تھیا کھڑے، او ساڈی شہ رگ تے گنڈاسہ رکھ کے بہہ گئے۔۔۔۔۔۔۔آئو اوندا نروار وی ڈیکھوں، سرائیکی وسیب دا شفعدار رنجیتی دانشورخالدمسعودخان ‘دنیااخبار’ وچ چھپیل ہک درگھے آرٹیکل ‘‘لفظ سرائیکی کی حقیقت’’ وچ اہدے۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
‘‘جیکرسرائیکی قوم پرست اتھوں دے آبادکاراں کواے نہ سُجھویندے جواے دھرتی محض سرائیکی سانگے ہوسی تے غیرسرائیکی ڈوجھے درجے دے شہری ہوسِن تاں اے تحریک ایں کن زیادہ مضبوط تے زورآورہوندی تے صوبے دا معاملہ جتھ اج اے ایں کن بہوں اگونہاں ہوندا۔ ایمانداری دی گالھ اے، جیکر ہک شبد ‘‘سرائیکی’’ کوں کڈھ ڈتاویندا تاں بہوں سارے رولے مُک کیا ویندے بھل جو سر ای نہ چیندے۔ پر، ہک اینجھے شبد تے فساد کھنڈاونڑ دی کوشش کیتی گئی جیہڑا آپ کل دی پیداوار اے، پر قوم پرست اینکوں ہاں نال لئی ودِن، بھلا جو اے شبد ایں وسیب وچ محمدبن قاسم دے ورودھ توں وی پہلے ہائی پیا۔ ایہوشبد ‘‘سرائیکی’’ پہلی واری چھی اپریل انوی سوبیاہٹھ وچ ورتیاگئے۔’’ ایں کن پہلوں خالدمسعودسئیں لکھدن ‘‘میڈے ڈاڈے دی اماں وی ملتان وچ پوری لاتھی اے، میڈا ڈاڈا، میڈی اماں میڈاچاچا، بوئیاں، بھرابھینڑیں (چارنسلاں)پاک مائی دے غستان وچ پوریاں لاتھین، میں وی اتھائیں آونڑیں،میڈا ملتان توں علاوہ دنیاوچ کتھائیں گھرکائنی۔۔۔۔۔۔۔۔میں اُنہاں سرائیکی بولنڑ والےے پٹھانڑیں کن ودھیک ملتانی آں جیہڑے کابل توں ٹر کے اتھ تل وطنیں دا قتلام کریندے رہ گئے، حاکم رہ گئے تے ہنڑ تل وطنی بنڑئیے کھڑن’’۔
خالدمسعودسئیں! مونڈھی گالھ ایہا اے جومیڈے ابے میکوں نہ آکھیا توں سرائیکی ایں، میکوں میڈے ابے کن پہلوں ایہا گالھ عاشق بزدارڈسائی جومیں سرائیکی آں، حلانکہ عثمان بزدار اج وی خود کوں سرائیکی نئیں منیندا اوآپ کوں بلوچ اکھویندے، ڈٹھاونجے تاں بلوچ وی تاں ساکوں اونویں کوہندے رہ گئین جیویں پٹھانڑیں ملتان وچ ساڈا قتلام کیتا، پر نوابزادہ عتتیق خاکوانی کولوں سرائیکی پارٹی جوائن کرنڑ ویلھے کہیں تو نہ پچھا جو میں سیٹلرآں یا ول تل وطنی، ڈوجھے پاسوں سرائیکی پارٹی دی سنٹرل کمیٹی وچ بیٹھے جام تاج برڑہ، شفقت میتلا، احمدنوازسومرو،افضل مسعود وی نہ پچھا جو پتہ کرو نوابزادہ عتیق خاکوانی تل وطنی اے یا سیٹلر! مہادانشورخالدمسعود سئیں فرمیندن ‘‘مییڈا خاندان اتھاں(ملتان وچ) انڈیا توں مہاجرتھی کراہیں نہ آیا، اپڑیں مرضی نال پاکستان بنڑن توں پہلوں آیاہائی، میڈے ابے میٹرک پائلٹ سکینڈری سکول توں کیتی تے اُنوی سو چالھی وچ او ایمرسن کالج پڑھدا ہائی’’ ،سئیں! اساں انہاندے بیانیے کوں سچ میندوں، پر چوہدری اسلم جاوید دا خاندان تاں ڈاکے والے سال مہاجر تھی کراہیں ملتان ورادھا ہائی، چوہدری اسلم جاوید ملتان وچ وڈا تھیا تے ہک ڈینہہ اوں سرائیکی شاعری شروع کرڈتی ول اوہا طبل کُہاڑی چاگھدی، جیہڑی تل وطنیاں ملتان تے پٹھانڑیں، سکھیں دے ورودھ ویلھے چاتی ہائی، ول ہر تل وطنی چوہدری اسلم جاوید کوں آپ جیہاں تل وطنی اہدا کھڑا ہا۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔!!
خالدمسعودسئیں! تساں آپڑیں منشانال ملتان ضرورآئے ہوسو، تہاڈے وڈکے وی اِتھ پورئیے لاتھے ہوسِن، اتھوں دا ان پانڑیں وی کھادا پیتا ہوسی، پرتساں جاہ لہورونج کے لبھی، تساں ہک بنجابی شاعردے طورتے اپڑاں نانواں کڈھنڑ کوں آپڑیں سانگے چنگاں جانڑئیے، تہاڈا ملتان تے شفع صرف اوں ویلھے سامڑیں آندے جڈانہہ جو تل وطنی آپڑیں سُنجانڑ منگدن، نتاں تہاڈا ملتان نال کئی ڈیونڑاں لاہنڑاں ای کائنی، کیا تساں اپڑیں بالیں کوں ایہا وصیت لکھ ڈتی اے جوتہاکوں ملتان وچ بی بی پاک دے غستان وچ پوریا ونجے، کیا چوہدری اسلم جاید دے بالیں وانگوں تہاڈے بال وی سرائیکی بول سگدن (جینکوں تساں ملتانی اہدو)؟؟ ہنڑ آئو، خالدمسعود سئیں دی ایں گالھ دا وی نتارا کریجے، او اہدن ‘‘شبد ‘سرائیکی’ کل دی پیداوار اے، پر قوم پرست اینکوں ہاں نال لئی ودِن، بھلا جو اے شبد ایں وسیب وچ محمدبن قاسم دے ورودھ توں وی پہلے ہائی پیا۔ ایہوشبد ‘‘سرائیکی’’ پہلی واری چھی اپریل انوی سوبیاہٹھ وچ ورتیاگئے۔’’ پہلی گالھ، قوم پرست تاں شبد ‘سرائیکی’ کوں ہاں نال لائی ودن، پر پنجابی دانشوریں ہاں کوں چا لائے۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔!!
اساں منیندوں جو اُنوی سوبیاہٹھ وچ سرائیکی وسیب کوں کٹھا کرنڑ دا کارنامہ میرحسان الحیدری سئیں دا اے، اُنہاں ملتان وچ پہلا کٹھ کیتا، جیندے وچ وسیب دے دانشوراں کوں سُجھوایا جواساں روہی، تھل دمان، ملتان، راوی چناں دے کنڈے تے جیہڑی زبان بولیندوں اے ہکا بولی اے، ذرا سوچو ایندے انج او انج ناں کیوں ورتیے ویندن، جیکر ہکا بولی اے تاں ول، آئو ایندا مویا نانواں ول ہک واری جیندا کروں، اُبھے سندھ وچ اج وی ایہو نانواں ورتیندا کھڑے۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔گالھ اگونہی ٹورنڑ توں پہلوں آئو ذرا خالدمسعود سئیں دے ہک بئے کوڑ دا اٹ کڈھی جلوں، او اہدن جو آنجہانی پروفیسرحسین سحر ‘آپ وہانڑیں’ (شام وسحر) دے اِکترویں پنے تے لکھیندن ‘‘سمراپبلک سکول حسن پروانہ وچ میرحسان الحیدری چھی اپریل اُنوی سوبیاہٹھ کوں ہک کٹھ کیتا، جیندے وچ دیرہ غازیخاں، بہاولپور، ملتان دے تقریباً سب چونڑویں دانشوراں، شاعراں کوں سڈیا گیا، میں تے اقبال ارشد وی اُتھائیں ہاسے، میرصیب کٹھ وچ تجویزڈتی جوملتان، دیرہ غازیخاں، بہاولپور دے علاقے وچ جیہڑی زبان بولی ویندی اے، اینکوں کتھائیں ریاستی یابہاولپوری تے کتھائیں ملتانی آکھیا ویندے حلانکہ اے ہکا زبان اے، جیکراینکوں ہکوں ناں ڈتا ونجے تاں بہوں چنگاں ہوسی۔ سبھڑائیں میرصیب کوں آکھیا! گالھ کیتی ہیوے تاں ٹوبھا وی تساں کھٹو، ہنڑ ناں وی تساں ڈسائو جوکیا رکھیجے، ول میرصیب صلاح ڈتی۔۔۔سرائیکی۔۔۔۔۔سبھے گٹ مٹ کرنڑ لگ پئے جو اے سرائیکی کیا اے؟ ول میرصیب توں پُچھا گیا تاں انہاں ڈسایا، ساڈے سندھ وچ ایں زبان دا ایہوں ناں ہے پیا، اُتلے سندھ وچ اینکوں سرائیکی اہدن، ایندا مطلب اے ‘سِرا’ یعنی اُبھے سِرے دی زبان۔۔۔۔۔۔ سبھڑائیں ایں ناں دا آدُرکیتا۔۔۔۔۔ول او ڈینہہ تے اج دا ڈینہہ، ایں زبان سانگے ‘سرائیکی’ دا ناں پک گئے، ایں پاروں اساں ایں زبان دے نویں ناں دے اکھیں ڈٹھے گواہ اوں۔’’ منڈھ آلی گالھ تاں ایہا اے جو پروفیسرحسین سحر صیب آپڑیں لکھت وچ نال اے گواہی وی تاں ڈیندے پئین جو میرحسان الحیدری سئیں ڈسائے جو سرائیکی زبان سندھ وچ بولی ویندی اے، سرائیکی دا ناں سندھ وچ ورتیا ویندے۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔ایں کن خالدمسعودسئیں دا ایہوکوڑ تاں ننگا تھیندے جو‘‘شبد ‘سرائیکی’ پہلی واری چھی اپریل انوی سوبیاہٹھ وچ ورتیاگئے’’!!
اصل وچ سرائیکی زبان دی ونڈ دا گانڈھا سرائیکی دھرتی دی ونڈ نال ای بنڑدے، جیہڑی دھرتی گزریل پنج ہزارورھیں توں برہیچو دھاڑیلاں دے چک وچ آندی رہ گئی ہووے، ایران، افغانستان، وچولے ایشیا توں آونڑو آلے دھاڑیل جیندے حصے بخرے کریندے رہ گئے ہووِن، ایندے کلچر تہذین زبان ہرشئے تے اپڑیں ناں دا ٹھپہ لیندے رہ گئے ہووِن، اوں دھرتی دی زبان حصے بخرے کیویں نہ تھیسن، اتہاس دی ہک وڈی مثال ‘جانگلی’ اے، بھلا جانگلی وی کہیں زبان دا ناں ہوسگدے، کیا کئی زبان بولنڑ والے لوکی آپڑیں زبان کوں ‘جانگلی’ دا ناں ڈے سگدن؟ اندھے کوں وی ملوم اے جو فرنگی سامراج دے خلاف ‘بار’ دے لوکاں ودھیک تڈ کیتی، حلانکہ ایہا تڈ ای ‘بار’ دے لوکاں سانگے وڈی پھوت بنڑ گئی، پر فرنگی سامراج انہاں (لوکاں) کوں تے انہاں دی زبان کوں ‘جانگلی’ دا ناں ڈتا (اے تہذیب مُتوں لوک اِن تے تہذیب توں وانجی زبان بولیندن)، ول فرنگی سامراج دے آسرا گھن کے اِتھ آونڑ والے آبادکار تل وطنیاں کوں جانگلی آکھ کے خُش تھیندے رہ گئے، بھل جو ہر برھیچودھاڑیل تے آبادکار، ھمیش تل وطنی لوکاں تل وطنی کلچر تے تل وطنی زبان کوں شودا بنڑیندا آٓئے تے آپڑیں ذات، کلچر، زبان کوں اُتم اہدا آئے۔ جیکرمیرحسان الحیدری ‘بار’ دے لوکاں کوں جانگلی توں سرائیکی (سرسوتی دا وارث) بنڑائے تاں کئی پاپ کیتے بھلا؟
بھلے تحقیق کاراں تے سندھ دے لوکاں دا ایہو خیال ہووے پیا جو سرائیکی دا مطلب ‘سِرا’ یعنی اُبھے سِرے والی زبان اے، پر میں سمجھداں جو اے ہک استدلال اے، تے اے گالھ استدلال توں ودھیک کائنی۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔اِتھ سندھودی منڑ تے ترائے ہزارسال پرانڑیں ‘‘سیستان، ول سیوستان تے ول سیہون’’ دی روایت کھڑی اے تے ایں کن پہلوں ‘سرسوتی’ دی روایت وی آندی پئی اے، جئیں ساڈے چولستان وچ ہزاراں ورھیے پہلوں ٹُبی جوماری ول اج تئیں سر نئیں کڈھیا، ول کیوں نہ آکھوں جو سرسوتی دی زبان وی اوندے نال ٹُبی چا ماری ہووے تے مقامی علاقیں شہریں دے نانویں تے ننویج گئی ہووے!! ڈوجھے پاسوں ایرانی دھاڑیلاں دا لٹریچر پڑھوں تاملوم تھیندے، جینکوں اج بلوچستان آکھیا ویندے، اتھوں دے لوکاں کوں ‘سارک’ تے ‘سارکی’ زبان بولنڑ والے آکھیا ویندا ہائی۔ ساکوں ایں چیتاکاری توں پہلوں اے گالھ وی اپڑیں بھیجے وچ رکھنڑیں پوسی جو زبانیں، شبدیں دا وی اونویں ایوولیوشن تھیندے جیویں کلچرتے سماج دا ایوولیوشن تھیندے، ول ایرانی دھاڑیلاں دی شبد دی ادائیگی دا مسئلہ وی اُتم اے، کیا زبان دا ناں حقی حق ‘سارکی’ ہائی یا ول ایرانی دھاڑیل اونکوں سارکی اہدے ہَن، ہوسگدے دھرتی واس اینکوں کجھ بیا آندے ہووِن تے ایرانی دھاڑیل ‘سارکی’ اداکریندے ہووِن!!
چھیکڑی گالھ، آئو ذرا ڈوجھیں زباناں دے نانویں کوں وی پھرولوں، مُنڈھ پنجابی توں ای بدھیندوں چا۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔ایں زبان کوں کڈانہہ ‘ہنداوی’ آکھیا ویندا ہا، ول ‘لہندی’ سڈیندے رہ گئیں، تے ہُنڑ لہندی توں پنجابی سڈویندی اے۔۔۔۔۔۔حالی تئیں ایہو طے نی تھی سگیا جو شبدپنجابی دا پنج دریاواں نال کئی گانڈھا اے یا ول ‘پنجہ صیب’ نال، جتھ پنجابی بولی ویندی اے اُتھ پنج نئیں ست دریا وہنندے ہَن!! سندھی، اے تاں نشابر تھیندے جو شبد ‘سندھی’ دا سندھو دریا نال گانڈھا اے، پر سوال اے وی تاں ہے جو سندھو تاں ہمالیہ دے پہاڑیں توں مُنڈھ بدھیندے، ول سندھوں دیاں ساریاں زباناں سندھی کیوں نئیں سڈویندیاں یا ول سندھو دی ہکا زبان کیوں کائنی؟ ڈوجھے پاسوں اے وی حقیقت اے جو موجودہ صوبہ سندھ وچ ترائے زباناں بولیاں ویندیاں ہَن (سرائیکی، وچولی، لاڑی)،باقی لہجے ہَن، برٹش دور وچ سرکار ‘لاڑی’ زبان کوں سندھی ڈیکلیئر کیتا۔ ایہوحال پشتو تے بلوچکی دا اے، اج تئیں ایہا تصدیق نئیں تھی سگی جو شبد ‘پشتو’ کتھوں آئے تے شبد ‘بلوچ یا برہوچ’ دا کیا گاننڈھا اے، سوال تا ایہو وی ہے جو بلوچ تے برہوچ وچ کیا فرق (ادائیگی دے علاوہ)؟ پاکستان وچ اسمانی صحیفہ سمجھیاں ونجنڑ والیاں چارے زباناں (پنجابی، سندھی، پشتو، بلوچکی) کن شبد ‘سرائیکی’ زیادہ سوہنڑا، بامعنی تے اتہاس نال گانڈھا رکھیندے، ساڈی ایہا تڈ ساڈے سانگے پھوت دی گالھ اے، توڑے جو سو واری کُٹھے گیوں۔۔۔۔۔اساں اپڑیں زبان کوں ول ہک واری جیندا کیتے سے جیویں اساں اپڑیں آپ کوں ول ہک واری جیندا کیتے!! کیہڑی واہریں کٹھے ہیں، اج وی ملدیاں ہویاں ہک ڈوجھے دی بانہہ سنبھلیندے گل سنبھلیدے ہیسے ۔۔۔۔۔۔ قصے وچ قصولیاں ساکوں مارڈتا ہئی رفعت
اساں پولیاں ولدا اپڑاں جیونڑآپ وُنڑیا ہیسے
(لکھت: رانڑاابرارخالد)