وسمل پنوار

صابر چشتی وسمل پنوار سرائیکی زبان دے ہک شاعر ہن۔

ڄم پل

سئیں وسمل پنوار صاحب پنجاب دی تحصیل چوک سرور شہید دے نواح وچ سئیں غلام رسول پنوار دے گھر پیدا تھئے۔۔

ملازمت

روزنامہ جنگ ملتان وچ ایڈیٹر ہن۔

وفات

٢٠ جون

کتاباں

• جیوݨ اُتم جوڳ

نمونہ کلام

نظم

جے سِک ہوندی چھڑا جیوݨ دی

اساں وانراں وانگوں جی گھندے

ہوندا مرݨا جے ہِک وار اتھاں

اساں وِس اپݨی کوں پی گھندے

جے پار گیا کوئی ول آندا

کہیں پار اساں وی تھی گھندے

جے کن سِیتیں مِل جوگ پوندی

اساں نین وی اپݨے سی گھندے

جے دھمی آپ دھیان ہوندی

اساں ہر درگاہوں دِھی پِندے

ٻیا آدم توں ایں دم تائیں

جے ہووݨی اپݨے وَس ہوندی

اساں سِجھ دی واڳ وَلا گھِندے

اساں بھوئیں دی بَھا وِسما گِھندے

وِسمل پُنوار

اینویں سݨدے ہیں

اینویں سُݨدے ہیں کئی سال اڳیں

ایں راول راٹھ دی پنڈی وچ

جینویں سورج سُولی چڑھیا ہا‍

اینویں چندرمُکھی دھی بھٹو دی

اونہی سیت سڑیے ہوئے پنڈی وچ

ایں ماء دھرتی دے دھاڑیلاں توں

کھاگولی جھوک لݙا ڳئی اے

اساں وسمل ناں ڳئے لوکاں دی

ہئی جڳ جیوݨ دی آس ہکا

او وی رُس ڳئی اے مُکلا ڳئی اے

وسمل پنوار

خاکہ: لکھت عبدالباسط بھٹی

صابر چشتی

(خاکہ)

صابر چشتی وݙا جوان ہا ، پر کیا کریجے ساݙا سماج اونکوں وݙا سمجھدے جیندے کول دھن ، دولت ، کار ، کوٹھی ، طاقت تے اختیار ہووے ۔

سوچ ، فکر تے دانش آلے بندے کوں لوک پاگل سمجھدن تے ایں حساب نال صابر چشتی ہک پاڳل ہا ۔ اُنویں وی اَساں جیندیں جی بندے دی قدر نسے کریندے ، عزت احترام نی ݙیندے تے مرن دے بعد آہدے ہئیں یار جوان واہ واہ ہا ۔

صابر چشتی نال ساݙی پہلی ملاقات بہاولپور میݙیکل کالج دے ݙاکٹر ہوسٹل اچ تھئی ۔ ایہ کوئی پندرھاں ویہہ سال پرانی ڳالھ اے ۔ میں جہانگیر مخلص تے خورشید بخاری اشو لال تے صابر چشتی دی سک اچ اُتھاں گیوسے ، کمرے اچ ݙاکٹر رؤف کلاسرہ ، اشولال ، صابر چشتی تے کجھ اَن جان نینگر موجود ہن ۔ دم مارو دم دا سلسلہ جاری ہا ، چرس دی خوشبو آکھو ، مہک آکھو یا بئی کوئی بلا سارے کمرے اچ رچی کھڑی ہئی ، ساݙا تاں چیتا رَل ڳیا ، نینگر مستی اچ مست ہن ۔ جان سنجان دے بعد ٻہہ ڳیوسے ، جگ جہان دیاں ڳالھیں تھیاں ، اشو لال ٻولیندا ریہا تے صابر کوئی ݙھیر ڳالھ نہ کیتی ۔

صابر دی جوانی اِنویں ہئی جیویں وسوں دے ہر نینگر دی ہوندی اے تھکیاں تھکیاں آکھیں ، ڳلہاں منہ اچ وڑیاں ہوئیاں ، متھے اتے غلامی دا رنگ ، صابر کوں ݙیکھ تے میکوں قیس فریدی دا اے شعر یاد آیا :

اللہ جانے جو کیہاں سوچ دا موسم آ ڳئے

سارے نینگر میݙی وستی دے پَکیرے لڳدن

صابر تھلوچڑ ہا ، تھل ریت تے جمیا جایا ، بابݨے ݙیندا ݙھاندا پوندا جوان تھیا ۔ قدرت اوندے پیراں پندھ دے ڳانے ٻدھے تے بہشتی قائداعظم میݙیکل کالج بہاولپور ݙاکٹر بنن آیا ، ایں رجئے کجئے شہر اچ صابر ݙاݙھے اوکھے ݙینہہ گزارئے ، بے انت غریبی ہئی ، پلے دھیلہ نہ ہوندا ہا ، جوان کئی کئی ݙینہہ پانی پی گذر کریندا ہا ، کہیں مسیت اچ سُم پوندا ، کہیں پلاٹ اچ ݙھہہ ویندا ، ضیاء دا دور ہا تے ضیاء صابر چشتی کوں ہک اکھ نہ بھاندا ہا ، ترامن تپی کھڑی ہئی ، حق سچ آلاون آلیاں دی کنݙ تے کوڑے لڳدے ہن ، سر سانگاں تے چڑھدے ہَن ہر پاسے دھوں اندھار ہئی ، صابر وی سر دا تے لا ݙتا نتیجہ نکلیا جو صابر کوں تریجھے سال کالج چھوڑنا پیا ، سارے خاب اَساں اُمیداں سولی چڑھ ڳیاں پر صابر ہمت نہ ہاری ، صابر حیاتی دا پندھ نویں سروں شروع کیا ، ایم اے انگریزی ، ایم اے سرائیکی کیتس ، سی ایس ایس امتحان اچ ٻیٹھا پر ، سیت اچ لکھیا کیویں میسے دُدڑ مٹی خاکا (صادق جنید ) ۔

ایݙوں کجھ نہ بݨیا تے صابر چشتی صحافت آلے پاسے ٹُر پیا ، پہلے ارشاد امین دے اخبار " سجاک " ول " خبریں توں " روہی ٹی وی " تے چھیکڑ " جنگ " اخبار اچ میگزین ایݙیٹر آ لڳا تے ایں پندھ دے بعد صابر اخبار نویس جگ مشہور تھیا ، صابر اردو صحافت اچ سرائیکی تہذیبی ، ثقافتی رنگاں کوں نویں انداز نال متعارف کروایا ۔

جھک نوائی ، عاجزی ، مِٹھا الاون ، ہتھ بدھ عرض کرنا اوندی سنجان ہئی ۔ " مرشد " تے " سرکار " اوندی مخاطبی دا انداز ہا ، بہشتی بولیندا ہا تاں اُوندیاں اَکھیں تے ہتھ دیاں اُنگلیاں وی ٻولیندیاں ہن ۔

اپنے موقف دا ٻہوں پکا ہا ، مجال کہیں دی ڳالھ منے ، آڑیل ݙاند وانڳوں آڑی کر تے کھڑ ویندا ہا ، " نہ مرشد نہ ڳالھ ایں نی "۔

صابر ملتان کینٹ دی ہک ٻیٹھک اچ حیاتی دے نوں ݙاہ سال گزاریئے ، ایہ کمرہ ادبی سرائیکی ادبی تے سیاسی تحریک دا مرکز بن ڳیا ، محمدی بسترے لڳے ہوئے ہن ، ہک پرانی گِندی وی پئی ہوندی ہئی جیندے اتے چشتی ٻہندا ہا ، کنی روٹی دی کریندا ہا ، اندروں ٻاہروں کتاباں دا ݙھگ راہندا ہا ، بہشتی دی دانشوری اپنی جا ء تے کھاون پکاون وچ وی ݙرامے کریندا ہا ، ہیں ڳالھوں تاں سنڳتی آہدن چشتی پاڳل ہا ، وتاؤں پکاوے ہا تاں وچ مٹر رلا ݙیوے ہا ، گونگلوں پکاوے ہا تاں وی میڑھے دب ݙیندا ہا ، بھݙیاں توریاں اچ کدو مکس دی روایت وی ملدی اے ، جیڑھی بھاجی گھنٹے اچ پک تیار تھیندی ہئی اوندے تے ترائے ترائے گھنٹے لا ݙیندا ہا ۔

چشتی دی شخصیت دا اے انوکھڑا پہلو اے ، صابر دوستاں دی خدمت داری وی ݙاݙھی کریندا ہا ، بھانویں جو تنخواہ چھ ست ہزار ہَس ول وی دیرہ چلدا ہا ، ایہ ڳالھ مَݨیں پوسی ، مݨن مراد اے ۔

صابر عموما شلوار قمیض پیندا ہا کہیں کہیں ویلھے پینٹ شرٹ وی ٹھمکا گھندا ہا ، صابر کول نادر تے نایاب اوور کوٹ وی ہا جینکوں سیالی رُت اچ کݙھدا ہا ، کوٹ اتنا وݙا اتے کھلا ہا جو صابر کوٹ اچ لُک ویندا ہا ، لوک ݙیکھ حیران تھیندے ہن جو سڑک تے کوٹ ٹُردا ودے حالانکہ چشتی کوٹ دے وچ ہوندا ہا ، چشتی سارے ݙینہہ دا تھکا ہاریا ، پورھیئے دا جھاگ تے گھر ولدا تاں سنگتی ساتھی سر تھی ویندے ، ول بھانویں پرہ ٻاکھ ونجے یا سجھ اُبھر ونجے بہشتی اُف نہ کریندا ۔

صابر دوستاں دے کم کار ݙیوٹی سمجھ تے کریندا ہا ، صدقے گھولے تھیندا ہا ایہہ ٻئی ڳالھ جو حالی تائیں سنگتی اوندی شخصیت تے فن بارے لکھن کیتے سوچیندے ودن ۔

صابر دا روپ " وسمل پنوار " دی صورت ساݙے سامنے ہے ، جیڑھا بندہ ساری حیاتی تھلاں دے پندھ کریندا ریہا  ، سر تے ݙکھاں تےعذاباں دی پنݙ چا ٹردا ریہا پر مونہوں کجھ نہ ٻولیا ، اوندی شاعری انہاں ݙکھاں دا بھر پور اظہار اے ، صابر روزی روٹی دے چکر اچ ٻہوں دھکے دھوڑے کھادے ، مسلسل پندھ اچ ریہا :

آساں پندھیڑو جمدوں لا ݙے

پیراں سینگے پندھ آسادے

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

کیا آکھوں کیڑھی بُکھ اے

کیا آکھوں کیہڑھا ݙکھ اے

توں تاں ڄانی ڄان ہئیں تیکوں

ساݙے بارے سارا علم اے

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

صابر چشتی بہاولپور دی ہک کہیں نازو کوں دل ݙے ٻیٹھا ، اللہ جانے قصہ کتھوں شروع تھیا ، کیویں ڳالھ اڳوں ٹُری ، صابر فنا فی المشوق تھی ڳیا ، نہ دنیا دی فکر نہ گھر دی چنتا ، نہ ذال بھاوے نہ نِکے ٻال نظرن ، گھر اچ ہر ویلھے دی کِر کِر تے کُر کُر ، جھیڑا ، جگ دے طعنے ، جہان دے میہنے ، ہک دفعہ تاں بہشتی دی آماں سین ملتان آئی تے آون سیتی گھر دے ٻاہروں ٹالھی تلے پُتر نال جھیڑا لا کھڑی ، " وے صابرا ! جیندے جی ساڑ گھتیو ، پر صابر کوں کیا فرق پووناں ہا او تاں سارا ننگ نموز ونجائی کھڑا ہا ، آکھیں تے پردے ہن کئی شئے نہ نظردی ہئی ، چووی گھنٹے فون کن نال ہوندا ہَس ، جوان کوں اے سدھ نہ ہوندی ہئی جو میں سڑک تے ٹردا ویندا یا فٹ پاتھ تے ہک دفعہ تاں مستی دی ایں حالت اچ ہک موٹر سائیکل ڄنگھاں اچ گھم آتھیا ، صابر ݙھہہ پیا ، جنگھ اچوں رَت نہ کھڑے ، لوکاں پکڑ اُٹھایا پر صابر دا فون ول وی کن تے ہا ۔

آخر ہک ݙینہ وݙی گھر آلی روندے ٻال نال لا ، سامان چا تھل روانہ تھئی تے صابر پیر مظفر بخاری تے سلیمان سہو کوں رَلے لا بہاولپور اپنی راجکماری کوں پرنیجن روانہ تھیا ، نویں ذال آئی منہ تے مُسک نہ ماندی ہَس ، نچدا ، ٹپدا تے ڳاندا ہا تے جھومر کھیݙن کھڑ ویندا ہا :

کہیں برہا دی بات اللہ جی

کہیں برہا دی بات

ݙینہہ سجن دے کٹھے گذریا

نال سجن دے رات اللہ جی

کہیں برہا دی بات

( رفعت عباس )

ایݙوں حیاتی دے چالھی سال پورے تھئے اُݙوں شادی کوں چالھی ݙیہنہ مُکیے تے صابر دے دل سنگت چھوڑ ݙتی ، عزرائیل حاضر تھیا ، صابر بے وسی نال اوندے منہ دو ݙٹھا تے ول نہ مُرشد ، نہ دی ضد کرن آلا صابر چشتی عزرائیل دے اڳوں ہتھ ٻدھ کھڑا ، ساری حیاتی ہار نہ منن آلا آخر ہار من ڳیا۔

میں روز پی ٹی وی ملتان توں ݙیوٹی ݙے شام دے پنج وجے ٻاہر نکداں ، کینٹ وینداں تاں سڑک تے کھڑی ٻیٹھک ، ٻیٹھک دے در اچ پرانی ٹالھی ، ٹالھی تے چلکدیاں ، ویݨ کریندیاں چیڑیاں میکوں جھل پُچھدن ہئیں کاکا ! صابر کݙاں ولسی ، کݙاں جاڳا ٻہسی ، کݙاں سنڳتی کٹھے تھیسن ، میں چُپ کر ، سر سٹ  ، فاتحہ پڑھ اڳوں تے ٹُر وینداں کیوں جو میݙے کول ایں سوال دا جواب کائنی ۔

( عبدالباسط بھٹی دی نویں کتاب سانول سلونے اچوں )

لکھت: شہریار تونسوی

نوٹ : اے مضمون کمپوز کریندیں ہوئیں میکوں صابر دے نال گذرے میڈی حیاتی دے کئی سال یاد آندے رہ گئے ، ایں پاروں میکوں کمپوزنگ اچ ٻہوں مشکل پیش آندی رہی کیوں جو گزریے ویلھے دے منظر میڈے دماغ تے چھا ویندے ہن ، صابر چشتی نال میڈی پہلی ملاقات انوی سو نوے وچ بہاولپور اچ تھئی جڈاں میں میٹرک دا سٹوڈینٹ ہمی ، میڈی انگلش ٻہوں کمزور ہئی جیڑھی ہن وی ہے پئی پر صابر چشتی میکوں آکھیا جو توں میڈے کولوں شام کوں پڑھن آ گیا کر ، ول  میں میڑک ، ایف ، بی اے اتے ایم اے تک صابر چشتی دا انفارمل سٹوڈینٹ ریہاں ، پڑھائی کیا تھونی ہئی ٻس گالھیں کریندے ہاسے ، ہک ڈینہہ میکوں مرشد صابر چشتی آکھیا جو ارشاد امین دا فون آئے تے اُوں میکوں  لاہور سڈیئے کیوں جو اُو سرائیکی اخبار " سڄاک " کڈھدے پائن ، خیر صابر چشتی خوش خوش بہاولپور کوں چھوڑ تے لاہور پُج گیا ، چار پنج مہینے بعد ہک ڈینہہ مرشد صابر چشتی دا لاہوروں فون آیا جو آج آساں واپس بہاولپور آندے پئے ہیں ، شام کوں صابر چشتی تے غنفر عباس (سوجھل فقیر) ساڈے گھر بہاولپور آ پُجے ، کجھ ڈینہہ بہاولپور رہ تے صابر چشتی ملتان چلیا گیا جھتاں اُوں خبریں آخبار جوائن کیتا تے غضنفر عباس " جھوک " آخبار کوں رنگ لائے ، میں وی ایم اے دے پرچے ڈے تے ملتان پُج گیا تے" بساط " اخبار توں عملی صحافت آغاز کیتا ، ایں ٻیٹھک جیندا ذکر باسط بھٹی صاحب کیتا جیندے اچ میں ، صابر چشتی اتے سوجھل فقیر نے مرشد رفعت عباس ، سائیں جاوید اختر بھٹی تے باقی مہربانیں دے زیر سایہ زندگی دے چار خوشگوار سال گزاریئے، چار سالیں بعد میں اسلام آباد ونجن دا فیصلہ کیتا تے ٹر پیا ۔۔۔۔۔ وقت گزدیا ریہا ، ہک ڈینہہ صابر چشتی تے سوجھل فقیر اسلام آباد مڈی سامان چا تے آ پُجے تے روہی ٹی وی دے ملازم آن  تھئے ، میں وی روہی ٹی وی جائن کر گھدا تے ول آساں بارہ کہو اچ کٹھے گھر گھن گھدا ، ہن ساڈے نال گلزیب خاکوانی وی شامل تھی گیا ، آساں ساریں مل تے زندگی دے ترائے ٻئے خوشگوار سال کٹھے گزاریئے ، ہک ڈینہہ چشتی صاحب ملتان واپس ونجن دا فیصلہ کیتا  تے مُرشد دا فیصلہ پتھر تے لکیر ہوندا ہا ، مرشد ساکوں چھوڑ تے ملتان ٹُر گیا ۔ اُوندے بعد صابر چشتی نال ول میڈی ملاقات نہ تھئی ۔ رات اِتھاں اسلام آباد اچ  " جھوک " آخبار دا سالانہ ثقافتی میلہ ہئی ، میں تے غضنفر عباس ، صابر چشتی تے لکھیے ایں خاکے تے ڈسکس کریندے رہ جیڑھا جو میں ری کمپوز کر تے تہاڈے نال شیئر کریندا پیاں ۔