میڈیا دی زبان

میڈیا دی زبانMedia Language

از: ڈاکٹر خالد اقبال

                   زبان دی اہمیت منی منائی ہے۔موثر اتے صحیح ابلاغ کیتے صحیح الفاظ دی چون اتے ٹھیک ٹھیک استعمال ضروری ہے۔ایہا وجہ ہے جو ہن ابلاغ (Communication) ہک فن دا درجہ حاصل کر گھدے۔جیندی تدریس اتے بہوں محنت کیتی ویندی پئی ہے۔یعنی ایں گالہہ دی اہمیت ودھ گئی ہے جو قارئین، سامعین اتے ناظرین تک پجن والے خیالات اتے نظریات مفید، تعمیری تے موزوں الفاظ وچ ہوون۔تحریر اتے بول آلا دی صورت وچ جنہاں لوکاں کیتے نشریات پیش کیتیاں ویندن۔انہوں کوترے قسماں وچ ونڈیا ویندے۔

٭                ہک او لوک جیڑھے جو گھٹ پڑھے لکھے ہوندن یعنی اینجھے لوک جیڑھے زیادہ مشکل الفاظ، تراکیب نہیں سمجھ سگدے۔انہاں دا عام لغت محدود ہوندے۔

٭                ہک او لوک جیڑھے بالکل ان پڑھ ہوندن جیکر انہاں نال گالہہ مہاڑ، انہاں دی مادری زبان وچ کیتی ونجے تاں او بخوشی سمجھ گھندن۔

٭                ہک او لوک جیڑھے جو اعلیٰ تعلیم یافتہ ہن۔انہاں کوں زبان اتے عبور ہوندے۔مشکل اتے مشکل تر تراکیب وغیرہ کوں سمجھ گھندن۔او بوقت ضرورت لغت کنوں وی استفادہ کر گھندن۔

                   انہاں ترے قسماں دے لوکاں کوں سامنے رکھ تے جو نشریاتی زبان استعمال کیتی ونجے او "سلیس زبان" ہوونی چاہیدی ہے۔جے سلیس زبان استعمال کیتی ونجے تاں وت اونکوں ترے قسماں دے لوک آسانی نال سمجھ سگدن۔اینویں ای جیکر مادری زبان وچ گالہہ کیتی ونجے تاں ول ان پڑھ لوک وڈی آسانی نال سمجھ گھندن۔مدا صحیح۔موثر ابلاغ کیتے آسان زبان استعمال کرنا ضروری ہے۔ات پاروں زبان اتے ابلاغ دے بہوں سارے ماہرین ایں گالہہ تے متفق ہن جو:

۱۔           میڈیا دی زبان وچ سلاست اتے اختصار ہووناں چاہیدے تاں جو موثر ابلاغ تھی سگے۔

۲۔           سب کنوں ڈھیر علم زیادہ سادگی وچ ہوندے۔

۳۔           زبان دا سُنہپ، آسان اتے فطری قاعدے موجب ہوندے۔

۴۔           جڈاں الفاظ آسان، جملے مختصر، سادہ ہوسن آپوں آپ سمجھ آویندن۔

۵۔           آسان، صحیح اتے موثر ابلاغ گنی لوک کر سکدن۔

۶۔           میڈیا لینگوئج دا کمال اے ہے جو پڑھن یا سنن والا اوہو سمجھے جو لکھن یا بولن والا سمجھاون

                   چاہندے۔

                   ریڈیو دے مخصوص پروگراماں (ادبی، طالب علماں، وکیلاں، نیوز وغیرہ) کیتے مخصوص زبان علمی، ادبی، سائنسی، اصطلاحاتی اتے صحافتی اصطلاحات تے مشتمل ہوندی ہے جڈاں جو عام سامعین دے کیتے روز دے ورتارے دی زبان (Language of Daily Use) استعمال کیتی ویندی ہے کیونکہ اے زبان کہیں وی معاشرے دی سانجھی وراثت ہوندی ہے۔ایں طرحاں دی زبان وچ سادگی ہوندی ہے اتے اے زبان عام معاشرتی ابلاغ کیتے استعمال کیتی ویندی ہے ایں زبان وچ نہ تاں فلسفیانہ الفاظ اتے نہ ای مخصوص سائنسی فارمولا استعمال کیتا ویندے۔ایہ زبان ایں حد تک سادہ ہوندی ہے جو ہک عام اتے خاص بندہ وی ایندے مفہوم کوں فوری سمجھ گھندے۔

                   عام بندے دی زبان بھانویں جو گرامر دے قانون، قاعدے مطابق نی ہوندی مگر Media Language دے استعمال وچ زبان دے گرامر دے قاعدے کوں سامنے رکھناں چاہیدے۔نشریاتی زبان وچ اینجھے الفاظ اتے تراکیب استعمال نی کرنے چاہیدے جنہاں وچوں زومعنی، مجازی معنی، اخذکیتے ونجن بلکہ ایں زبان وچ سارے الفاظ اپنا حقیقی مفہوم پیش کرن۔اتے کہیں قسم دا ول پھیر یا ابہام نہ ہووے بلکہ ابلاغ بہوں واضح ہووے نشریاتی زبان وچ غیر ضروری اتے فالتو الفاظ نی استعمال کرنے چاہیدے مثلاً ظلم و جبر دی بجائے صرف لفظ ظلم ای کافی ہے۔اینویں ای کاوش و جدوجہد دی جا تے مسلسل کوشش استعمال کیتا ونج سگدے۔نشریاتی زبان مترادف الفاظ دے استعمال دی متحمل نی تھی سگدی۔مترادف الفاظ، علمی، ادبی زبان وچ تاں چنگے لگدن مگر نشریاتی زبان وچ ایندی گنجائش نی ہوندی۔اینویں ای پیچیدہ، نامانوس الفاظ، نشریاتی زبان دا حصہ نی ہوونے چاہیدے اتے نہ ای محاورے، تشبیہات، نشریاتی پروگراماں دی زبان جذبات دی بجائے عقلی اتے منطقی واقعات اتے تجزیات دی زبان ہوندی ہے۔

                   ریڈیائی نشریات دا تعلق حسن سماعت (کناں، Ears) نال ہوندے۔جیڑھی زبان اکھیں دی بجائے کناں دے قریب تر ہوندی ہے اوہا زبان سادہ اتے عام فہم ہوندی ہے، ریڈیو نشریاتی مواد دا تعلق الفاظ نال ہوندے اتے اے الفاظ آواز دی اتار چڑھاؤ دے سبب صوتی اثرات مرتب کریندن تے اے الفاظ محض الفاظ نی ہوندے بلکہ توانائی دا ہک خزانہ ہوندن۔لہذا نشریاتی زبان دے الفاظ اینجھے ہوونے چاہیدن جیہڑھے سامعین دے ذہن اتے خوشگوار اثرات مرتب کرن۔

                   ریڈیائی نشریاتی مواد بعض پروگراماں خاص طور تے خبراں کیتے ہک زبان توں ڈوجھی زبان وچ منتقل کرن ویلھے ترجمہ کیتا ویندے جینویں جو انگریزی توں اردو یا اردو توں علاقائی زباناں وچ ترجمے دی کوشش وچ زبان دے استعمال تے خصوصی توجہ اتے مہارت دی ضرورت ہوندی ہے۔کیوں جو ہرزبان وچ جملے دی ساخت، فاعل فعل، مفعول دی ترتیب دے علاوہ زبان دے استعمال دیاں بیاں بہوں ساریاں باریکیاں دا خاص خیال رکھناں پوندے۔بھانویں جو ترجمہ کریندے ہوئے ہک زبان توں ڈوجھی زبان وچ ہم معنی الفاظ مل ویندی پر او مکمل طور تے مفہوم ادا نی کر سگدے کیوں جو ہر زبان دا اپنا مزاج ہوندے۔اکثر ایں وی تھیندے جو اصل الفاظ اتے تراکیب دا مفہوم کتھائیں گم تھی ویندے۔اینویں ای لکھے ہوئے لفظ کوں بولیے ونجن والے لفظ (Spoken Word) وچ تبدیل کرناں ہک دشوار عمل ہے کیوں جو ورقے اتے لکھیے ہوئے لفظ دی سلاست مختلف ہوندی ہے اتے بولیے ونجن والے لفظ دی روانی مختلف ہوندی ہے۔مثال دے طور تے انگریزی خبراں دے سلسلے وچ ہک چارٹ ڈتا ویندا پئے۔

Scedule to leave                                    Due to leave

In Consequences of                                  Because of

In addition to                                      Also

Give rise to                                        Cause

Ahead of schedule                                   Early

Approximately                                       About

Conclude                                            End

Despite of the fact                                 Although

Give consideeration                                 Consider

In view of the fact that                            Because of

In the direction of                                 Towards

Made an approach to                                 Approached

Under active consideration                          Being considered

Submitted his resignation                           Resigned

Shortfall in supplies                               Shortage

Pay tribute to                                      Thank

In majority of Cases                                Mostly

Expenditure                                         Expense

         ریڈیائی تحریر وچ کون، کیا توں پہلے آندے اتے غیر ضروری مشکل الفاظ ہذف کرڈتے ویند، مثلاً 

                   "پاکستان نے پنج ہزار سال پرانے شہر موہنجوداڑو دی تعمیراتی خوبیاں قائم رکھن وچ حیرت انگیز کامیابی حاصل کیتی ہے۔اے گالہہ آج ایں قدیم شہر دے آثار ملاحظہ کریندے ہوئے سری لنکا دے وزیراعظم سیئں رانا سنگھار پریم داسا نے آکھی"

                   ریڈیو توں خبراں وچ کجھ ایں طرح نشر تھئی۔

                   "سری لنکا دے وزیراعظم سئیں رانا سنگھا پریم داسا نے اج موہنجوداڑو دے آثار قدیمہ دا دورہ کریندے ہوئے آکھیا جو پاکستان نے ایں قدیم شہر دیاں تعمیراتی خوبیاں باقی رکھن وچ بہوں کامیابی حاصل کیتی ہے"

                   ریڈیائی نشریاتی زبان ایں گالہہ دا تقاضا کریندی ہے الفاظ وچ روانی ہووے،الفاظ آپت وچ غلط ملط نہ تھیون۔

                   مثال دے طور تے

                   الفاظ دی تکرار: غلط جملہ:

     ایں ویلھے انقلابی کونسل دے اراکین دے نانواں دے اعلان دی ضرورت محسوس نی کیتی ویندی پئی۔

صحیح جملہ:              ایں ویلھے ضروری نی جو انقلابی کونسل دے ارکان دا اعلان کیتا ونجے۔

عیب تنافر:          (یعنی ڈونال آون والے اینجھے الفاظ وچ جیہڑا پہلے لفظ دا حرف آخر ہووے اوہو ڈوجھے لفظ دا

                   حرف اول ہووے)

غلط جملہ:                کالیاں بدلیاں نال اسمان سیاہ تھی گیا۔

صحیح جملہ:              کالیاں بدلیاں نال اسمان کالا تھی گیا۔

تعقید لفظی:           (یعنی فقرے وچ کہیں لفظ کوں اوندے جائز مقام توں ہٹا تے اینجھی جاء تے رکھناں جیندے

                   نال سنن وچ مشکل پیش آوے)

غلط جملہ:                شیر شاہ سوری جیہڑا جو صرف پنج سال حکومت کر سگیا ہئی نے رفاہ عام دے وڈے وڈے کم

                   کیتے۔

صحیح جملہ:              شیر شاہ سوری نے صرف پنج سال حکومت کیتی، مگر رفاہ عام دے وڈے کم کیتے۔

                   اجتماعی شعور دی ترقی سانگھے زبان بہوں اہم کردار ادا کریندی ہے اتے ایں گالہہ دا تقاضا ہے جو زبان دا نویل لفظاں نال گانڈھا جوڑیا ونجے کیوں اے ذرائع ابلاغ Source of Communication  دی وجہ نال ہے۔ڈوجھا اے جو سائنس ٹیکنالوجی اتے بئے علوم و فنون دی ترقی پاروں، نت نویاں ایجادات دے نال نویں لفظالی وجود وچ آندی پئی ہے۔ہک صورت تاں اے ہے جو نویل لفظاں کوں ادھار گھن تے اپنی زبان دا حصہ بنا ڈتا ونجے ڈوجھی صورت اے جو نویل لفظاں دے مترادف قومی زبان اردو اتے علاقائی پاکستانی زبان وچوں گولیا ونجے جینکوں اصطلاحات سازی آکھیا ویندے۔جیندے کیتے ضروری ہے جو ڈوجھیاں زباناں دی لسانیات کنوں فائدہ چاتا ونجے مگر ایندے کیتے ضروری ہے جو ڈوجھیاں زباناں مثلاً انگریزی، فرانسیسی وغیرہ دے جو الفاظ اتے تراکیب، اپنی زبان (اردو، پاکستانی زبان) وچ ترجمہ کیتا ونجے تاں ترجمہ ایں ہووے جو اپنی زبان دی ساخت اتے ونت دے مطابق ہووے اتے اے اصطلاحی ترجمہ بعد وچ اردو، تے پاکستانی زباناں دا حصہ بن ونجے۔ترجمہ کاری تے اصطلاحات سازی وچ ہک ٹرانسلیٹر، نیوز رپورٹر، علمی ادبی صحافتی اتے نشریاتی اداریاں دے کارکن اہم کردار ادا کریندے پین۔مگر ایہ کم انفرادی کم وچ شمار تھیندے۔جینویں اساں جانڑدے ہیں اصطلاحات سازی ہک نازک مرحلہ ہے۔جیڑھیاں زباناں ایں نازک مرحلے توں احسن طریقے نال گزروین او زندہ رہ ویندن۔اجوکے دور وچ علوم فنون دی تدریس تعلیم، تشریح اتے تفہیم کیتے اصطلاحات سازی بہوں لازمی ہے علمی و فنی الفاظ اتے محاورات وچ اضافہ زبان دی ترقی اتے خوشحالی دا ضامن ہوندے اتے ایندے نال نال اصطلاحات زبان دے بنیادی لسانی ڈھانچے کوں مضبوط کریندین۔ایں میدان وچ انگریزی، فرانسیسی، جرمن، اطالوی، روسی اتے جاپانی زباناں سب کنوں اگتے ہن۔

                   اصلطلاحات سازی دے عمل وچ اوندی درستی، ابلاغ اتے تنظیم کوں سامنے رکھناں بہوں ضروری ہے۔جیکر زبان کوں موجودہ دور دے تقاضیاں دے مطابق Up to Date نہ کیتا ونجے تاں وت تعلیم اتے تدریس وچ بہوں مشکلات پیش آسن۔جو اصطلاحات زبان دے نال جڑت دے نال نال عوام دے مزاج اتے روزمرہ الا بول وچ رائج نہ تھی سگن انہیں کوں چھوڑ ڈیوناں چاہیدے جینویں جو کجھ الفاظ اتے تراکیب دی فہرست ملاحظہ کرو، اے الفاظ اردو ترجمے تے مترادافات دے باوجود من و عن روز دیہاڑے دے ورتارے وچ زیادہ استعمال وچ ہن۔

Transmitter

مرسل

Neutral

تعدیلی

Programme

عملیہ

Time Table

اوقاتیہ

Computer

محاسب

Reactor

تعامل گر

Table

جدول

Radio

آلہ سماعت

Transformer

بدل گر

Polish

صیقل

Poilet

ہواباز

Art Galary

رنگ محل

Wal Clock

دیوار گھڑی

Audio Video

سمعی و بصری

                   ایہ الفاظ من و عن اردو اتے پاکستانی زباناں وچ مروج ہن باوجود ایندے جو انہاں دا صطلاحی ترجمہ موجود ہے۔ہر عہد دی اپنیاں خصوصیات ہوندین جینویں کہیں ویلھے ایٹمی عہد ہئی یا الیکٹرانک دا عہد مگر موجود عہد کوں Mass Communication دا عہد آکھیا ویندا پئے۔اجوکے دور وچ ہک نواں فلسفہ سامنے آئے جینکوں لسانی فلسفہ آکھیا ویندا پئے۔انہاں لسانی فلاسفراں دے مطابق فلسفے دا سروکار چھیکڑی حقیقت نئیں بلکہ ایندا تعلق الفاظ دے صحیح استعمال دے نال ہے۔

MubasherKaleem (talk) 13:33, 10 June 2019 (UTC)