قلعہ ہڑند

قلعہ ہڑند(داجل پچادھ) دا تاریخی پس منظر

قوم کئی وی ہوے اپنڑیں تاریخی ورثے نال سنجاتی ویندی اے اے ورثہ اوں قوم دے اجداد دی نشانی ہوندے اپنڑیں ایں ورثے دی حفاظت اساڈا فرض بنڑدے قلعہ ہڑند او بدقسمت یادگار اے جیندی اساں حفاظت نسے کر سگیے آونڑ والے وقت وچ اپنڑیں اجدداد دے اساں مجرم سڈیسوں ساڈے وڈکیں دی اے انشانی ساڈے اکھیں سامنڑیں بھوئیں توں مٹدی ویندی اے کئی صدیاں پہلے ایں قلعے یونانی ایرانی تے عرب فوجیں دے حملہ برداش کیتن پاکستان دے صوبہ پنجاب دے آخری ضلع راجن پور(داجل پچادھ)دے جنوب وچ تقریباً 60کلومیڑ دے فاصلے تے ہڑند دا قلعہ موجود اے قلعہ دا اصل ناں راجہ ہری نند ہا جہڑا وقت دے نال نال وگڑدیں ہڑند تھی گیا ایندا موجود ناں ہڑند اے ہن تاں اتھاں کافی آبادی تھئی گئی اے قصبہ دی شکل اختیار کر گھدی ہس 200سوسال پہلے سکھیں دے دور وچ قلعے دے بہر والے پاسے سلہھیں لاونڑ دا کم شروع تھیا اتھوں دے مقامی بلوچ سردار قبیلے گورچانڑیں دی مزاحمت کرنڑ نال اے کم رک گیا گورچانڑیں قبیلے ڈو واری ایں قلعے تے حملہ کیتا تے کم رکوایا پر مزاحمت دے باوجود وی قلعے دے بہر والے حصے تے سلہیں لاونڑ دا کم پورا کیتا گیا ریڈورڈ ہڑند قلعے دا ذکر کجھ ایں طراویں کریندے”ہڑند وچ ایں توں پہلے کئی قلعہ کائنا ہا پر دیوان ساون مل دے کار دار ہک ڈینہہ گورچانڑیں نال توں تکرار کیتا ایں گالھ تے سارے قبیلے دے لوک کوڑیج گئے انہاں کار دار دے گھر کوں گھیرا پا کرائیں قتل کر ڈتا ایں واقعے دے بعد دیوان ساونڑ مل پکے سلہیں نال اتھاں قلعہ تعمیر کرا ڈتا”

1848-49 دی جنگ وچ انگریزیں قلعے کوں فتح کیتا گیزیٹر دے مطابق انگریز فوج دے بنگال انجینر کے لیفٹیننٹ ینگ قلعے کوں گورچانی سرداریں نال مل کرائیں فتح کیتاجہڑے رنجیت سنگھ توں انتقام گھنڑ چاہندے ہن اے قلعہ قندھار توں آونڑ والے راہ اتیں موجود اے قلعے توں کجھ کلومیٹر بعد کوہ سلیمان دا پہاڑی سلسلہ شروع تھی ویندے کوہ سلیمان دا صحت افزا مقام ماڑی اے جہڑا سطح سمندر توں پنج ہزار فٹ بلند اے ایں وقت قلعہ باڈر ملڑی پولیس دے استعمال وچ ہے جمعدار باڈر ملڑی پولیس دا ہیڈ کوارٹر وی اتھائیں اے قلعے دے سامنڑیں پنڈ دے ونڑ ایں گالھ دا ثبوت ہن قلعہ عرب حملہ آوریں دا گڑھ رہے گئے اگئیں عرب حملہ آوریں دی ہک ریت ہوندی ہئئ جتھاں اے لوک قابض تھیندا ہن بطور یادگار اے پنڈ دے درخت رہیندے ہن مقصد آونڑی والی نسل کوں ڈساونڑ ہوندا ہا جو تساں محکوم ہیوے مشہور فارسی کتاب سکندر نامہ وچ درج اے جڈاں سکندراعظم قلعے تے حملہ کیتا ہا قلعہ ایرانیں دے استعمال وچ ہا کتاب وچ درج اے قلعہ کوں فتح کرنڑ دے بعد سکندراعظم دی دارا یوش دی دھی نال قلعہ وچ شادی تھئی ہئئ اوں ڈینہہ اتھاں بہوں وڈے جشن دا اہتمام کیتا گیا ہا قلعہ دی بنیاد کڈاں رکھی گئی پر تاریخ دان ایں گالھ کوں سچ نیں منیندے ایندی بنیاد رکھنڑ والا پہلا شخص کون ہا تاریخ ایں بارے چپ اے مختلف مفروضے ہن پر حتمی رائے کہیں ہک تاریخ دان وی نیں لکھی قلعہ جہڑا دریائےسندھ دے اتلے پاسوں موجود ہا ہک تجارتی گزرگاہ دا کم ڈیندا ہا تجارتی قافلے ایں راہ توں گزردے ہن جہڑی وجہ کنوں قلعے دی اہمیت بہوں زیادہ ہئئ کجھ لوکیں دا آکھنڑ اے ہندو راجہ ہری نند یا ہرناکوس تے اوندے وڈے پتر اے قلعہ موہنجودوڑو دی طرز تے چھوٹی مربع نما سلہھ دا استعمال کر تے بنڑائے قلعہ بہوں وسیع رقبہ تے مربع شکل وچ ہے سولہ مسدس برج شمالی تے جنوبی ڈو دروازے ہن قلعے اندر افقی تے جنوبی ڈو رہداریاں وی ہن جہڑیاں خفیہ سرنگیں دے ذریعے نال والے غاریں وچ ونج نکلدے عام زبان وچ اساں جیکوں چور دروازے آکھدوں پرانڑیں دور وچ قلعیں اندر ایہو جئیں راہ بنڑائے ویندے ہن مین دروازے دے سامنڑیں ہک بہوں وڈی فصیل ہئئئ جتھاں ملکہ بہہ کرائیں سجھ دا نظارا کریندی ہئئ قلعہ زمین توں تقریباً 30توں 50فٹ دے درمیان بلند اے قلعے دے دیواریں اتے تیر کمانیں دے بہنڑ دی جاہ وی ہے جہڑے جنگ یا خطرے دی حالت وچ تیر اندازی کریندے ہن قلعے اندر گھوڑوں دا اصطبل تے قید خانہ وی ہے جتھاں جنگی قیدیں کوں سزا ڈتی ویندی ہئئ

اے وئ آکھیا ویندے قلعے تے قابض ہندویں کوں شکست ڈے کرائیں محمد بن قاسم قلعے تے قبضہ کیتا ہئئ اے گالھ سچ اے محمد بن قاسم محمود غزنوی احمد شاہ ابدالی سارے حکمرانوں قلعے تے قبضہ رکھیے احمد شاہ ابدالی دی رسم تاج پوشی 1747وچ تھئی پنجاب دی فتح توں واپسی تے احمد ابدالی خان آف قلات میرنصیر خان کوں ہڑند تے داجل دا علاقہ بطور شاہی تحفے وچ ڈتا ایندے بعد رنجیت سنگھ دی فوجیں حملہ کر تے اپنڑیں قبضے وچ کر گھدا تے ایندی ترین و آرائش دا کم شروع کر ڈتا سکھ شاہی دے وچ ایندی مرمت کیتی گئی ایسٹ انڈیا کمپنی دے دور وچ ایکوں وت خون نال رنگیا گیا تے سکھیں کنوں اے قلعہ واپس گھن گھدا اج وی کڈائیں بارش تھی پووے تاں زمین دے اندر کنوں اشرفیاں تے جنگی ساز و سامان نکل امدے اے قلعہ کئی قوماں دا عروج و زوال ڈٹھی کھڑے بنڑاواں والا اپنڑیں ہتھیں کوں الزام ڈیندا ہوسی اوندے ہتھیں بنڑیا شاہکار خاک وخون وچ کئی دفعہ ملیا ملین تھئے کتنے شہوارقلعے دی چھاں تلے بیٹھے ہوسن کڈائیں اے قلعہ بھگوان تے خدا دے منڑ والیں دے تابعے رہے گئے کڈائیں بھاہ دے پوجاری تے کڈائیں ملحدیں کوں ایں پناہ ڈتی اے پر ہن اے آپ ہک ویران گھر دا منظر پیش کریندے کئی شہسواریں بادشاہیں دے راہ ڈہدا کھڑے ہر آئے گئے راہی کوں آہدا کھڑے کئی میڈو آوے میکوں آباد کر ونجے قلعے دے متھے تے لگا محبت دا سندور لہہ گئے ایندی مانگ کئی بھر ونجے ایندے در دیواراں رستے بھلیندے کھڑن قلعے دے جنوب مغرب وچ ہزاراں سال پرانڑی مہر گڑھ دی تہذیب جنوب مشرق وچ ہزاراں سال موہنجوداڑو دے کھنڈرات ساکوں رستہ ڈکھیندے کھڑن داجل قبائلی تے ثقافتی ریت دا مرکز ہے جتھاں پرانڑیں رسم رواج دی پاسداری کیتی ویندی اے اتھاں مال دے چھیڑو خواجے دیاں کافیاں گاندا ملدے اٹھیں دے قطار اگوں مہاڑ پکڑی بندہ روہی تھل دے قصے سنڑویندا امدے ہر پاسے سنج بر اے انسان قسمت نال کتھائیں کتھائیں ملدے تریمتیں ٹوپی والے برقع پا بزارویں وچ نکلدین بال اپنڑی کھیڈوچ مصروف ہن ڈاند ہل وہندے ودن کنڑ کپاس تے کماد دیاں فصلاں ساڈے گھریں دے ڈیویں کوں بجھنڑ نیں ڈیندیاں ساڈی وسوں ساڈا خطہ محبت بھریا اے ساکوں تس تے نفرت مار مکائے ساڈے وڈکیں دے ورثے کوں محفوظ کیتا ونجے اساں اپنڑے وڈکیں اگوں شرمندہ ہیں۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

لکھت ظفرفائق