غزوۂِ احزاب دا پسِ منظر

خندق دے مقام تے مسجد فتح

جنگ احد دے بعد قریش، یہودی تے عرب کے دیگر بت پرست قبائل دے درمیان طے پایا کہ مل جل کے اسلام کوں ختم کیتا ونڄے۔ ایں سلسلے وچ پہلا معاہدہ قریش دے سردار ابوسفیان تے مدینہ توں کڈھیجݨ والے یہودی قبیلے بنی نضیر دے درمیان تھیا۔ اوندے بعد بنی نضیر دے نمائندے نجد روانہ تھئے تے اتھوں دے مشرک قبائل 'غطفان' تے 'بنی سلیم' کوں ہک سال تک خیبر دا محصول ݙے کے مسلماناں دے خلاف جنگ تے آمادہ کیتا۔ اسلام دے خلاف ایں اتحاد کوں قرآن نے احزاب دا ناں ݙتے۔ انہاں وچ ابوسفیان دی قیادت وچ 4000 پیدل فوجی، 300 گھڑ سوار تے 1500 دے قریب شتر سوار (اٹھاں تے سوار) شامل ہن۔ ݙوجھی وݙی طاقت قبیلہ غطفان دی ہئی جیندے 1000 سوار انینہ دی قیادت وچ ہن۔ ایندے علاوہ بنی مرہ دے 400، بنی شجاع دے 700 تے کجھ دیگر قبائل دے افراد شامل ہن۔ مجموعی طور تے تعداد ݙاہ ہزار توں تجاوز کر ڳئی جیہڑی اوں زمانے وچ اوں علاقے دے لحاظ نال ہک انتہائی وݙی فوجی طاقت ہئی۔ اے فوج تیار تھی کے ابوسفیان دی قیادت وچ فروری یا مارچ 627ء وچ مسلماناں نال جنگ کرݨ کیتے مدینہ روانہ تھی ڳئی۔

حضرت محمد ﷺ کو ایں سازش دا علم تھیا تاں آپ ﷺ نے اصحاب نال مشورہ فرمایا۔ حضرت سلمان فارسی نے ہک دفاعی خندق کھٹݨ دا مشورہ ݙتا جیہڑی عرباں کیتے ہک نویں ڳالھ ہئی۔ حضور ﷺ کوں اے مشورہ پسند آیا چنانچہ خندق دی کھاٹی شروع تھی ڳئی۔ مدینہ دے اردگرد پہاڑ ہن تے گھر ہک ݙوجھے نال متصل ہن جیہڑے ہک قدرتی دفاعی فصیل دا کم کریندے ہن۔ ہک جگہ کوہِ عبیدہ تے کوہ راتج دے درمیان وچوں حملہ تھی سڳدا ہئی ایں واسطے اتھاں خندق کھٹݨ دا فیصلہ کیتا ڳیا۔ اوندی کھاٹی وچ حضور ﷺ سمیت سب لوگ شریک تھئے۔ اوں دوران سلمان فارسی نہایت جوش و خروش نال کم کریندے رہیے تے ایں وجہ توں انصار آکھݨ لڳے کہ سلمان ساݙے وچوں ہن تے مہاجرین آکھݨ لڳے کہ سلمان ساݙے توں ہن۔ ایندے تے حضور ﷺ نے فرمایا کہ 'سلمان میݙے اہلِ بیت اچوں ہن'۔ کھاٹی دے دوران حضرت سلمان فارسی رضی اللہ عنہ دے سامنے ہک وݙا سفید پتھر آ ڳیا جیہڑا انہاں توں تے ݙوجھے ساتھیاں توں نہ ترٹا۔ آخر حضرت محمد ﷺ خود تشریف گھن آئے تے کہاڑی دی ضرب لائی۔ ہک بجلی جیہی چمکی تے پتھر دا ایک ٹکڑا ترٹ کے الڳ تھی ڳیا۔ حضور ﷺ نے تکبیر بلند فرمائی۔ ݙوجھی تء تریجھی ضرب تے وی ایویں ہی تھیا۔ حضرت سلمان فارسی رضی اللہ عنہ نے سوال کیتا کہ ہر دفعہ بجلی چمکݨ دے بعد آپ ﷺ تکبیر کیوں بلند فرمیندن۔ حضور ﷺ نے جواب ݙتا کہ جݙݨ پہلی دفعہ بجلی چمکی تاں میں یمن تے صنعاء دے محلاں کوں کھلدے ݙٹھا۔ ݙوجھی مرتبہ بجلی چمکݨ تے میں شام و مغرب دے کاخہائے سرخ کوں فتح تھیندے ݙٹھا تے جݙݨ تریجھی وار بجلی چمکی تاں میں م ݙٹھا کہ کاخہائے کسریٰ میݙی امت دے ہتھوں مسخر تھی تھیسن'۔ ۔ ویہہ ݙینہہ وچ خندق مکمل تھی ڳئی۔ جیہڑی تقریباً پنج کلومیٹر لمبی ہئی، پنج ہتھ (تقریباً سوا ݙو توں ڈھائی میٹر) گہری ہئی تے اتنی چوڑی ہئی کہ ہک گھڑ سوار جست لا کے وی پار نہ کر سڳدا ہئی۔ مسلماناں دی تعداد 3000 دے قریب ہئی جیہڑے پندرہ سال توں زیادہ عمر دے ہن او جنگ وچ حصہ گھن سڳدے ہن۔