شہبازتسبمؔ

یونانِ صغیر دا پندھیڑو

کہیں ویلھے خیال اندے جو شاعری کیوں ہے؟ کیا شاعری دے اندر موجود موضوعات ویلھے دے تقاضے پورے کریندے پن یا کائنا؟ شاعر آپݨی فطرت دے نیڑے حقیقی موضوعات کوں شاعری دی زینت بنڑیندے پن یا کائنا؟ اونویں جیکر ݙیکھوں تاں شاعریں دی تندیر اے تلاں دگھری ہے جو لکھݨ پوووں تاں ڈھڳ صفحے لکھیج ویسن پر موضوعاتی شاعری تے معنوی شاعری دا حصول ٻہوں گھٹ محسوس تھیسی جیندی معاشرے کوں لوڑھ ہے۔ کیوں جو شاعر ہمیش کنوں شعور دی علامت ریہے تے معاشرہ اوں کنوں ٻہوں توقعات وی رکھیندے جو او معاشرتی ڳالھیں کریسی۔ معاشرے دے ݙکھ بیان کریسی تے ہنیں کوں حوصلہ ݙیوݨ دے نال نال حل وی بیان کریسی۔ اتے میں جیکر اے آکھاں جو قدرتی مناظر وی آپݨی تعریف سݨݨ سانگے شاعر دے لفظیں دے منتظر ہوندن تاں بےجا نہ ہوسی کیوں جو فطرتی مناظر خود شاعر وی ہن تے متشاعر وی۔ جینویں انسان دی خواہش ہوندی ہے جو ہوندی چنڳئی بیان تھیوے اوندے حسن دی تعریف تھیوے۔بالکل اینویں ہی فطرت وی نظارے وی آپݨے اندر خواہش رکھیندن جو ہنیں دی تعریف تھیوے جیڑھے جو تعریف دے لائق وی ہن۔

شاعر دی شاعری ہوندے خیالات دے نال نال اکھریں تے ٻہوں ٹردی ہے۔ جیندے خیال تے اکھر جڑ ڳئے او سامع دی سماعت دے اعلی درجے پرکھیا ڳئے۔ اینجھا ہک شاعر اڄ موضوع دا حصہ ہے جیندے سانگے اے منڈھ ٻدھیا ڳئے۔ یقیناً تساں ہنیں دے ناں کنوں ڄاݨ سنڄاݨ رکھیندے ہوسو۔ اݙا کریم والا وستی چولاݨی تونسہ شریف ضلع دیرہ غازی خاں دا نینگر سئیں عبدالمناف واقف ہے۔ جئیں آپݨی شاعری تے آپݨے اخلاق نال وسو واݨیں کوں مل گھن گھدے۔ انسانی کلام ہے مکمل قطعی نئیں تھی سڳدا پر انسان دی حد تونڑیں ݙٹھا ونڄے تاں کمال ہے۔محدود سوچ نال جتھاں انسانی عقل آپݨے سو فیصد وچوں پنجھا کیا پنجوی دی آدھل وی نئیں استعمال کرݨ دی استطاعت رکھیندی اتھاں ایں طرز دا کلام لکھݨ لائقِ تحسین ضرور ہے جیڑھا مناف واقف یا ہِنیں جھیں شعراء لکھئیے یا وَرتئیے۔

؎نفرت دے دیواریں کوں ڈھیندا ہویا مر ڳئے

او  شخص  محبت  دا  عَلم  چاتی وَدا ہا

المیاتی شاعری موضوعاتی کنوں یقیناً وکھری ہوندی ہے۔جیندے اندر مواخذے دے نال نال تاریخی پہلو کوں وی مدِنظر رکھݨا پوندے تے آپݨی ڳال دے اندر چاشنی پیدا کرݨ سانگے وقتی تقاضے وی سامݨے رکھ اکھریں دی چوݨ کرݨی پوندی ہے جیندا ٻہوں سوہݨا استعمال اتلے شعر ءچ موجود ہے۔ اینویں ہی

؎اوندے ݙکھیں دا سیک آوݨ ݙے

مونجھ  تھوڑا پرو تے تھی ٻہہ آں

حوصلہ ہمیش کہیں ناں کہیں جاہ اَتھݨ ونڄ لَیندے۔ او بھانویں ٻݙدے ہوئے کوں ݙتا ونڄے تاں او تَر پوسی او بھانویں حیاتی ءچ ناکام تھیوݨ والے کوں ݙتا ونڄے او ٹر پوسی او عملی میدان ءچ کتھئیں کہیں جاہ رک پووے تاں او آپݨی بھلی ٹور وی سنبھال گھنسی۔ پر ڳال اے ہے جو حوصلہ ݙیوے کون؟ اڄ دا رواج تاں اے ہے جو مڑی ٻݙدے ہوئے کوں ٻوڑ چھوڑو۔ معمہ ہے جو بندہ ٻݙدا پئے تے لوک تصویراں بنڑیندے کھڑن بچاوݨ دا کئی نئیں پیا سچیندا۔ اے تلاں تاں بےحسی تھی ڳئی ہے۔ پر اڄ وی سیاݨا سوڈھا شاعر واقف سئیں وانگوں آپݨی وسوں کوں سڄاک رکھݨ سانگے آپݨا کردار ادا کریندئیں آہدے

توں جو رستہ وٹا کے ویندا پئیں !

کیا توں پیرے مِٹا کے ویندا پئیں !

لڳدے  ولݨ  دا  موڈ  نئیں  تیݙا

اِتنا  اُچا   آلا   کے  ویندا  پئیں  !

جینویں جو میں پہلے بیان کر ڳیاں جو شاعر او جیڑھا وسوں دے ݙکھ ݙنج بیاں کرے عام لوکیں دے مسائل بیان کرے۔ ہنیں لوکیں دی اواز بݨے جیڑھے شودے ہن۔ جیڑھے گنگے ٻاتے ہن۔ آپݨے حق سانگے ٻول نئیں سڳدے یا ہنیں کوں ٻولݨ دا موقع نئیں ݙتا ویندا۔ ہنیں دا مونڈھا بݨ ہنیں دی ڳال کرے۔ اتے میں ایں نینگر دی شاعری وچ اے حوصلہ ݙٹھے جیڑھا نِماݨے لوکیں کوں نِراس نئیں تھیوݨ ݙیندا بلکہ ہنیں دا مونڈھا بنڑدے ہنیں کوں حوصلہ ݙیندے۔ وَل پِِچھیں جے جیݙاالمیہ کیوں نہ ہووے اوکوں جھاڳݨ سَوکھا تھی ویندے۔ اتے ایں نظم وچ وی ہک اینجھا المیہ ہے تے اوندا چھیکڑ ݙیکھݨ جوڳا ہے۔

اٹھی پُترا ݙیکھ آں ترائے وج ڳئین

توں اٹھی ہتھ منہ دھو جے تئیں

میں آپ تہجد پڑھ گھنداں

کل مِلیاں تیݙے سٙر کو میں

ہک ݙینہ دی چُھٹی منگ آیاں

اٹھی جلدی کر ڄل بٹھے تے

اے ہفتہ ݙاڈھا اوکھا ہے

تیکوں پتے میں بیمار تھیاں

ایں ہفتے حاضریاں تھوڑیاں ہن

ایں ہفتے خرچہ زیادہ ہے

اُݙو ہے وی اج جمرات دا ݙینہ

اڄ گودے خرچہ ݙیوڑاں ہے

کل گارا وافر مار آیاں

توں دوٻے چاچا ݙیندا رہیں

میں سِلھیں جلدی تھپ گھنساں

ول جلدی گھر دو ول آسوں

ول ڄلسوں ݙوہیں شہر ولا

اُٹھی پترا شاباش جلدی کر

تیݙا بستہ وی تاں گھنڑاں ہے

کل پھٹیاں چنڑدیں ترٹ پئی ہے

تیݙی ما دی جتی گھنڑیں ہے

میݙی خیر ہے میں تاں ٻڈھڑا ہاں

میں پاڑیا چولا پئی رکھساں

میں خوش تھی وقت نبھئی رکھساں

ݙوہیں سائیکل چا تے ٹر پئے ہیں

پُڄ ڳئے ہیں خان دے بٹھے تے

جݙاں سلھیں تھپ تے فارغ تھیوں

اتوں گودے کار تے ٹھا کیتے

ݙو ہتھیں نال سلام کیتم

میݙے کولوں پچھس اے کون ہے

میں آکھیے میݙا پتر ہے سئیں

اہدے ایکوں کنتیں گھن آئیں

میں آکھیے گودا نہ پچھ بس

ٻہوں شوق ہے ایکوں پڑھݨ دا

ایکوں روز استاد مرینداہے

اہدے وردی پا تے آیا کر  

ایندی وردی گھنداں خرچہ ݙیو

ایندا بستہ گھنداں خرچہ ݙیو

میݙا خرچے دا بس آکھݨ ہا

ایویں گودا یکدم اٹھیا آئے

ݙو مندے چھک دے ݙتن سی

کوئی خرچہ کئنی بھڄ ونڄو

جے خرچا نہویں کر سڳدا

کیوں ٻال سکول پٹھیندا ہیں

کیوں ڄنڑیا ہاوی ݙس ایکوں

میݙے کیتے ڳچی گھٹ سٹس

میں خرچہ شرچا نئیں ݙیندا

میں پتر دے منہ دو ݙٹھا ہے

میݙے پتر دا ٹھڈا ساہ نکھتے

ݙو ہنجوں میݙیاں نکھتیاں آئین

میکوں رو کے آکھس ڄل ابا

میکوں بستہ شستہ نئیں چہیدا

میں وردی شردی نئیں منگدا

ڄل کالب چا ٻئے بٹھے تے

تیݙے نال تھپیساں سلھیں میں

میں پڑھ ݙکھلیساں گودے کوں

جیرھا پچھلی عید تے ݙتا ہئی

او خرچا خرچا کائنا ہم

او خرچا حالی لاتھے تھیا

گھر ڄل کے" واقف" چا ݙینداں

میݙی ما کوں جُتی گھن ݙیویں

ہک شئے جیڑھی مناف واقف دی شاعری وچ ایں ویلھے تونڑیں سامݨے ائی ہے او ہنیں دی رومانوی شاعری دا پہلو ہے۔ ویسے تاں ہنیں دی شاعری وچ رومانوی پہلو ٻہوں گھٹ ہے پر جیڑھا ہے او منفرد محسوس ضرور پیا تھیندے۔ ہنیں دی اکھ رومانوی پہلو کوں کینویں ݙہدی ہے تے کیڑھے طرز نال ہنیں بیان کیتے او ہیٹھوں ضرور نمونے دے طور تے ݙیساں پر ہوں توں پہلے میں آکھساں جو ہنیں دی ایں طرز دی شاعری وچ ہک نواں ضابطہ پاتا ویندے۔ مجموعی طور تے اے آکھیا ونڄ سڳدے جو ایں نینگر دی شاعری تے اوندے موضوعات دلیر ہن اتے ایہو ویلھے دا تقاضہ وی ہے۔ ہنیں دی نظم ݙیکھو:

اڄ پچھداں صاحب ایمان توں میں

ہر غیرت مند انسان توں میں

اج ڳال کریساں سچی میں  

تھوڑی کڑوی ہے پر سچی ہے

ہتھ ٻدھ کے عرض کریندا ہاں

میں چاتے قلم بغاوت دا

انہاں لوکاں نال عداوت دا

جیرھے دین دے قاعدے بھل ٻیٹھن

جیرھے جڳ تے عاشق ہُل ٻیٹھن

جیرھے یار دا مطلب ڄانڑ دے نئیں

جیرھے پیار دا مقصد ڄانڑ دے نئیں

انہاں لوکاں کیتے عرض اے ہے

اساں کیدو نال کھڑے ہیں تھئے

اساں رانجھے نال نِسے کھڑ دے

اساں اینجھی ہیر کوں بھا لئیندوں

اساں اوں ہمشیر دے ویر نسے

جیہری چوریاں کٹ کےچاونڄے

ہتھ نال کھواوے غیریں کوں

اوہیر ضمیر دی  قاتل  ہے

او اپݨے  ویر  دی  قاتل  ہے

او پیو دی پڳ دی دشمن ہے

او رانجھا وی او رانجھا  نئیں

جیندا مال چراوے اوندی ول

جیندا نمک کھاوے اوندی ول

ول عزت رولی راہوے او

اساں اوں رانجھے دے یار نسے

اساں کیدو نال کھڑے راھسوں

اے رانجھا ہیر تے کیدو وی

ساݙے اپݨے ظلم توں بنڑدے ہِن

حق دھی کوں ہووے ٻولݨ دا

ول رانجھا غیرت مند ہووے

  جیرھیاں لک لک ملݨ رانجھےکوں

او ہیراں  ہیراں نی یارو

جے رانجھے عزت دے دشمن ہن

او رانجھے رانجھے نئیں یارو

جے ہیراں رانجھے ایویں رہ

ایجھے عشق کنؤں بیزار ہِسے

اساں واقف غیرت مند ہِسے

اساں کیدو نال تاں کھڑ سڳدوں

اساں رانجھے نال نسے کھڑدے

ویسے اے نظماں ݙیکھ تے اے خیال گردش کریندا پیا ہوسی جو مناف واقف نظم دا شاعر ہے۔ اتے اے ڳال کہیں حد تونڑیں ٹھیک وی ہے پر ایندے نال نال خوشی دی ڳال اے ہے جو نظم دے نال نال ہنیں باقی اصنافِ سخن تے وی توجو ݙتی ہے تے غزل دا نبھاہ وی ٻہوں سوہݨا نبھائے۔ پر میں ہنیں دی شاعری وچ سرائیکی ریتیں رسمیں دی سانبھ ٻہوں گھٹ ݙٹھی ہے جیندے اتے مناف واقف کوں توجو ݙیوݨ دی لوڑھ ہے۔ایندے نال رومانوی شاعری کوں وی بین الاقوامی ادبی تقاضئیں نال ٹورݨ دا اہر کرن۔ تساں وی ہنیں دی غزل دی چس چئو تے میکوں ݙیو موکل۔

اللہ سوہݨے دے حوالے

؎توڑے  جِتنا  بے کار  ہامی میں

یار  تیݙا  تاں  یار  ہامی  میں

میکوں سٹ کے تئیں ٹھیک کیتا ہے

تیݙے  راہ  دی  دیوار  ہامی  میں

کوئ  ݙراوا  تاں  یار  ݙیویں  ہا

ہِک  ݙراوے  دی  مار  ہامی  میں

میݙے  سِر  تے  سوار  تھیندا  پئے

جیندی  کنڈ  تے  سوار  ہامی  میں

میکوں ݙکھ دی جھریٹ کھا ڳئی ہے

نہ  تاں  شیشے  دی  کار  ہامی  میں

ہݨ خزاں ہاب تھی ڳیاں واقف

تیݙے ہوندیں بہار   ہامی   میں

لکھت

(شہبازتبسمؔ)