شعیبؔ دی سرائیکی شاعری
کریم بخش شعیبؔ1982ء وچ اپݨی شاعری دا آغاز اُردو توں کیتا ‘ اُنہاندا پہلا شعری مجموعہ ’’یوسف ابھی زنداں میں ہے‘‘ شائع تھیا ۔ جینکوں ادبی حلقیاں وچ خاصی پذیرائی حاصل تھئی ۔شعیب دی شاعری بارے مہاندرے شاعر سئیں قیس فریدی لکھدن:
’’شعیب دے کلام دا مطالعہ کرݨ نال ایویں محسوس تھیندے جیویں اُنہاندے دِل تے دماغ اِچ جذبات تے خیالات دا ہک سمندر ٹھاٹھاں مریندا پیا ہووے‘ اُنہاندے جذبات چنگے وی ہِن تے پاکیزہ وی‘ او ہک نویں شاعر ہن‘ انہاندے اسلوب وچ ماہرانہ چابکدستی دی کتھائیں تھوڑ تھی سڳدی اے پر اے کوئی نویں گاٖلھ نی کیوں جو مہارت ہولے ہولے تے وقت گزرݨ دے نال نال پکی تھیندی اے۔ شعیب دا کلام ہر لیکھے تے ہر لحاظ نال قدر دانی تے حوصلہ افزائی دے قابل ہے۔‘‘
کریم بخش شعیبؔ پہلے اُردو شاعری کریندے ہَن‘ سرائیکی شاعری اُنہاں نہ کیتی ہئی ‘اُنہاندے دوست محمد امین (مقیم مدینہ منورہ) سرائیکی آلے پاسے توجہ کرائی‘ پہلے پہل سرائیکی وچ اُنہاندی کتاب ’’کچا گھڑا‘‘دے ناں نال شائع تھئی جینکوں وسیب دے لوکیں پسند کیتا‘ کتاب تے تاریخ یا سن اشاعت درج نہ ہووݨ دی وجہ توں اے کتاب اکادمی ادبیات یاٻئے انعامی مقابلیاں وچ تاں شریک نہ تھی سڳی البتہ وسیب دے صاحب ذوق تے سخن فہم لوکاں توں ایں کتاب داد تحسین حاصل کیتی ۔
اُردو توں سرائیکی آلے پاسے آوݨ دا ماجرا میں ایں سانگوں بیان کیتے جو شعیب دی شاعری وچ اُردو والا رنگ اَڄاں وی موجود اے ‘ اُردو ‘ عربی ‘ فارسی آلا رنگ ‘کوئی نویں یا انوکھڑی گاٖلھ کائنی ‘ سرائیکی دے ݙو وݙے ناں مولوی لطف علیؒ تے خواجہ فریدؒ دے کلام وچ وی ٻئے زباناں دے الفاظ موجود اِن۔ اساڈے اَج دے معروف شاعر سئیں اقبال سوکڑی ‘ سرور کربلائی ‘ قیس فریدی تے ٻئے مہاندرے شاعراں دے کلام وچ وی اُردو رنگ دی جھال نظر اَمدی اے ایہو مسئلہ صرف سرائیکی دا نی بلکہ ہر زبان دی شاعری وچ ٻئے زباناں دے الفاظ موجود ہوندن ‘ پر اوپری زبان دے لفظ جتنے گھٹ ہوون اتنا چنڳا ہوندے۔
اپݨے وسیب وچ اَج کل سرائیکی شاعری دے عروض دی بحث چلدی پئی اے ‘ کجھ حضرات عربی ‘ فارسی عروض دی مخالفت کریندے ہوئے تل وطنی تے دیسی عروضی نظام تے زور ݙیندن ‘ اُنہاندا آکھݨ اے ہے جو اساݙے ہزاراں سالیں توں موجود تل وطنی عروضی نظام وچ کوئی جھول کائنی‘ سرائیکی دے بزرگ شاعراں وی ایں نظام اِچ شاعری کیتی ‘ اَج جیرھے ’’مارکیں‘‘ کوں تل وطنی عروض دی سمجھ کائنی او خواجہ فریدؒ کوں وی بے وزن شاعر بݨائی کھڑن‘ اے سارا رپھڑ تے ڳڑدھال بدیسی تے اوپرے عروض سسٹم دی وجہ توں پیدا تھئے۔میں علم عروض نی ڄاݨدا پر ہک گاٖلھ دا میکوں پک اے جو اوپری تے بیگانی ہرشے فساد دا موجب ہوندی اے ۔میکوں ذاتی طور تے اپݨے دیس ہر دیسی شئے نال پیار اے۔
خیر! اے ہک علمی بحث اے ‘ عالم لوک کریندے رہسن میکوں اپݨے ابّے سئیں دے ناں وانگے کریم بخش (میݙے ابّے سئیں دا ناں وی ایہو ہے) چنگاٖ لڳے پرتخلص ’’ شعیب‘‘اوپرا لگے۔میں شاعر کائنی ‘قافیہ ردیف تے مطلع مقطع وی نی ڄاݨدا پر میکوں ایں گاٖلھ دا وسواس اے جو شاعری دے مقطعے وچ اوپرا لوظ شعیبؔ اڑاند پیندا ہوسے‘ بہرحال میݙی ایں ساری رام کہانی دا مطبل اے ہے جو جتنا تھی سڳے اپݨے آپ کوں دیسی بݨائوں تے ناں تے تخلص وی دیسی ہوون تاں واہ واہ ہے۔
جیویں پہلے گاٖلھ کر آیوں جو’’سچے موتی‘‘ غزلیں دا مجموعہ ہے ‘ ایندے وچ کوئی شک نی جو ’’سچے موتی‘‘ وچ غزلیں آلی بہار تے خشبو نمایاں طور تے موجود ہے پر ڈھیر ساریاں غزلاں پڑھو تاں ایویں لڳدے جیویں اساں شیخ سعدی یا علامہ اقبال دیاں اصلاحی نظماں پڑھدے بیٹھے ہو ووں‘ کریم بخش شعیب دی اے ٻہوں خوبی ہے جو اُنہاندے کلام وچ اصلاحی رنگ نمایاں ہے ۔تے او اپݨی دیسی دھرنال نظم نما غزل لکھدن۔کریم بخش شعیب دے اصلاحی کلام کوں ݙیکھ تے اساں آکھ سڳدوں جو اُنہاندا کلام ’’ادب برائے زندگی‘‘ دے معیار تے پورا لہندے۔ اساݙے کجھ شاعر یکسانیت دا شکار تھی ویندن ۔ انہاندے مقابلے وچ کریم بخش شعیب دے کلام وچ اساکوں نصیحت دے نال نال اپݨی مٹی تے مٹی دی خوشبو ‘اپنا وسیب تے وسیب دے لوکیں نال پیار آلی گاٖلھ ملدی اے ‘ ہک شعر ݙیکھو:
اساں اوندے کیتے اپنی شعیب جان ݙے چھوڑی
جیرھا لوکاں کنوں پُچھدا ودّے جو پیار کیا شئے ہے
شعیب جتھاں پیار تے محبوب دی گاٖلھ کریندے اِتھاں او محبوب دی بے وفائی تے اوندے لاݙ پیار بارے جتھاں ’’پل ہے تولہ پل ہے ماسہ‘‘ وَس پے ڳیوں فنکار کہیں دے‘‘ جہے سُوہݨے شعر آکھدے اِتھاں:
سُوہݨے کائنی یار کہیں دے
سہندے نی تکرار کہیں دے
جہے شعر آکھ تے ’’پل وچ تولہ پل وچ ماسہ‘‘ آلے سُوہݨے محبوب بارے خواجہ فریدؒ سئیں دی اے گاٖلھ جو ’’سُوہݨیاں دے وچ گاٖلھ وفا دی؟ میں اے گاٖلھ نہ مناں ۔‘‘ دی تائید کریندا نظر اَمدے۔
دوستو!کریم بخش شعیب دے کلام وچ سُوہݨے شعر تے سُوہݨیں دی گاٖلھ دے نظارے تہاکوں جاہ جاہ تے ملسن‘ اِتھوں پتہ لڳدے جو اُنہاندی شاعری صرف وعظ تے نصیحت دی شاعری نی بلکہ ایندے وچ ہوا تے خشبووانگے پیار محبت دے او جذبات وی موجود ہِن جینکوںاساں محسوس تاں کر سڳدوں پر قید نی کر سڳدے۔ ایویں وعظ نصیحت دی گاٖلھ آاوے تاں اوہک اَݨ پڑھ ڄٹ توں پہلے خود اونکوں ہتھ پیندے نظر اَمدے جیرھے اپݨے آپ کوں مذہب دا ’’ٹھیکیدار‘‘ سمجھدن‘ جنہاں لوکاں دے اعتقاد خراب کیتن ‘ جنہاں مسلکیں دیاں ہٹیاں کھول تے لوکیں کوں کان و کان کیتے ‘ایجھیں لوکیں بارے خواجہ فرید سئیں ’’ملاں نہیں کہیں کاردے ‘ شیوے نہ ڄاݨن یار دے‘ سمجھن نہ بھیت اسرار دے‘ ونڄ کنڈ دے بھرݨے تھئے دڑیں‘‘ دی گالھ کر ڳن‘ ایویںاُنہاں بارے کریم بخش شعیب آکھدے:
دلاں دے وی اندر اسلام ہووے
فقط چہرے تے ݙاڑھیاں نی چہیدیاں
ایندے نال نال کریم بخش شعیب وسیب دے جاگیرداریں ‘ تمنداریں تے ظالم و�ݙیریں کوں وی اے آکھ تے شرمشتار کیتے جو
وݙیریں چا بݨائے اپݨے کیتے تاج محل یارو
میں او مظلوم ہاں ہر دور وچ کھولیں دے وچ رہ ڳیاں
ایویں انگریز دی غلامی توں آزاد تھیوݨ دے بعد جئیں طرح انگریز دے ایجنٹ غرداریں دے ہتھ اساں آیوں تے جیرھا حال انہاں اساݙا بݨائے ایندا نقشہ شعیبؔ ایں طرح بݨیندے:
غلامی توں نکل تے قوم غداریں دے ہتھ آ ڳئی
بݨائی ہے زندگی ساݙی اُنہاں ڈھور ڈنگر وانگے
سیاݨے آکھدن جو ناں بھاویں کہیں بندے دا ہووے تے یا کہیں کتاب دا ‘ ناں دا اثر ضرور ہوندے ‘ کریم بخش شعیب دی کتاب دا ناں’’سچے موتی‘‘ ہے تاں ایندے وچ جتھاں دھی جہی خدا دی عظیم نعمت تے خوش نہ تھیوݨ آلئیں کوں اے شعر
ولا آ ڳئیں جہالت دے فریب اِچ
تیکوںدھیریں نماݨیاں نی چہیدیاں
آکھ تے شرمشار کیتے اتھاں لُٹ مار کر تے محل اُسارݨ آلے ’’عقلمند‘‘ کوں ایں طرح مخاطب کیتے:
جیرھا دنیا کوں لُٹ تے مال تے دولت بݨیندا پے
اوں پاڳل کوں شعیبؔ آکھو اِتھائیں جاگیر رہ ویسے
شعیب دی کتاب ’’سچے موتی‘‘ وی آندی پئی اے ‘ اسلامی جنتری دا نواں سال 1431ھ تے نواں مہینہ محرم شریف وی آوݨ والا ہے‘ ایں موقعے تے شعیب سئیں جیرھا پیغام ݙیندن یا جیرھی پیامی گاٖلھ کریندن او پلے ٻدھݨ دی ہے:
زمانے دے یزیداں اڳوں شبیرؓ بݨ تے رہ
بھلا ݙے جیت کیا شے ہے بھلا ݙے ہار کیا شئے ہے
’’سچے موتی‘‘ وچ اپݨی ذات توں ودھ تے جڳ جہان دی گاٖلھ کرݨ آلے پیامی شاعر بارے وسیب دے لوک ڄاݨݨ چہسن تاں میں اے وی عرض کیتی جُٖلاں جو سئیں کریم بخش شعیب 1964ء وچ خان پور وچ پیدا تھئے ‘ ابّے سئیں دا ناں عبدالعزیز تے ذات دا بھٹی ہے ‘ ایم اے تک تعلیم حاصل کیتی تے شاعری دا اُستاد قاصر جمالی کوں بݨایا ۔ پکا جاہ ٹکاݨہ تاں گڑھی اختیار خان دے نیڑے وستی پیرا بلوچ تحصیل خان پور ہے پر روزی روزگار سانگے اَج کل مدینے شریف رہندے‘ فون تے رابطہ پہلے توں ہا پر ’’جھوک‘‘ دفتر آئے تاں ملاقات تھئی ‘ ٻہوں چنڳے تے بھلے مانس نینگراِن‘ جتنے چنڳے شاعر ہِن اوں توں ودھ چنڳے انسان تے چنڳے دوست ہِن ‘ اپݨی دھرتی ‘ اپݨی مٹی تے اپݨے وسیب نال انہاں کوں ݙاڈھا پیار اے۔ میں سمجھداں اپݨی مٹی نال پیار دے جذبے وچ اُنہاندا اپݨا کوئی کمال نی بلکہ اے سارا کمال ست دریاویں دی سر زمین سرائیکستان تے اوں ’’سندھ ساگر‘‘ دا ہے جیرھا سرائیکی ماء دھرتی دے سینے تے کھیݙدے تے ولا خواجہ فریدؒ دی درگاہ (کوٹ مٹھن) آ تے سارے دریاایں تہذیبی کھیݙ وچ اوندے نال رَل ویندن۔
سندھ دی مݨ تے سرائیکی ماء دھرتی جتھاں ہک پاسے مولوی لطف علیؒ‘ خواجہ فریدؒ ‘ قیس فریدی ‘ امان اللہ ارشد تے ٻئے پاسے نور محمد سائل ‘ اقبال سوکڑی ‘ احمد خان طارق تے عزیز شاہد جہے سینکڑاں سرائیکی شاعر پیدا تھئے ۔اُتھاں خان پور دی بھاگ بھری دھرتی تے سئیں کریم بخش شعیب وی پیدا تھئے۔ عظیم تہذیب دی وارث خان پور دی ماء دھرتی ایں واسطے وی عظیم ہے جو انگریزاں دے خلاف تحریک آزادی دے وݙا مرکز خان پور ہا‘ عظیم حریت پسند تے ریشمی رومال تحریک دا بانی مولانا عبید اللہ سندھی اِتھائیں آسودہ خاک ہِن‘ حضرت خواجہ دُر محمد کوریجہ ‘ حضرت خواجہ محمد یار فریدی ‘ مولانا سراج احمد مکھن بیلوی‘ خلیفہ غلام محمد سئیں ‘ حضرت درخواستی ‘ حضرت سراج اہلسنت ‘ مولانا عبدالشکور دین پوری‘ مولانا خورشید احمد فیضی تے ایہو جیہاں سینکڑاں اُچیاں ہستیاںتے ڄیٹھہ بھٹہ ‘ شیخ عبدالستار ‘ گڑھی ‘ فریدآباد ‘ دھریجہ نگر ‘ پائی آہستہ ظاہر پیر جہے روحانی تے علمی مرکز خان پور وچ اِی ہِن۔
ایندے وچ کوئی شک نی جو خان پور بختیں تے بھاڳیں آلی دھرتی اے پر ایندا بھاڳ تے بخت ہمیشہ ایندا جرم بݨیا رہ ڳے‘ ہمیش اینکوں دھاڑے لڳدے رہ ڳن‘ دھاڑیل لوکاں اینکوں ضلع توں تحصیل بݨایا ‘ ایندا قومی اسمبلی دا حلقہ لسانی بنیاد تے ونڈ ݙتا ‘ ایندا جنکشن ختم کیتا ‘ چاچڑاں ریلوے لائن دی پٹڑی اُکھاڑ گھدی ‘ ایندا نشتر گھاٹ نہ بݨݨ ݙتا‘ ایندی روہی دیاں زمیناں کھسیاں ‘ ایندیاں مِلاں تے کارخانے بند کیتے ۔ ڳنے دی جیرھی ہک مل بچ ڳئی اوندے وچوں مقامی لوکاں کوں ٻاہر کڈھ تے اُنہاں دا ’’سر عام معاشی قتل کیتا ‘انہاں لوکاں توں صرف اُنہاندا روزگار اِی نی اُنہاندی تہذیبی شناخت تے قومی سُنڄاݨ وی کھسݨ دی کوشش کیتی ڳئی ۔ قدم قدم تے سرائیکی دیس دے لوکاں دی ہتک تے توہین کیتی ڳئی‘ انہاں کوں بودن بکھن تے کودن آکھیا ڳیا۔ انہاندی زبان کوں لہجہ سݙیا ڳیا‘ پاکستان سانگے بے مثال قربانیاں دے باوجود سن آف سائل کوں ’’شہریت‘‘ دے اصل حق توں محروم کیتاڳیا۔ استحصال کرݨ آلیاں سکھ اپݨے تے ڈُٖکھ اوندے کھاتے پا تے اونکوں ’’پناہ گیراں‘‘ آلی کار جیوݨ یا ’’پناہ گیر‘‘ تھیوݨ تے مجبور کر ݙتا ڳیا انہاں حالات تے ایہو جہے موقعے تے کریم بخش شعیب جہے دھرتی ماء پتریں اوپری زبان چھوڑ تے اپݨی زبان وچ شاعری دے ذریعے سرائیکی بانگاں ݙیوݨ پئے ڳے۔شعیب صاحب تے ایہو جہے ٻئے دوستیں دا کم تاریخ ساز ہے تے اے آوݨ والے چنڳے دور دی بشارت وی ہے۔
میݙی گاٖلھ لمبی تھی تے موضوع توں ہٹ ڳئی ہووے تاں معافی چاہنداں ‘ کیا کریجے مجبوری اے ‘ وسیب نال تھیوݨ آلی صدیں دی وانجھ دا ڈُٖکھ اتنا ہے جو مسئلہ یا گاٖلھ کوئی ہووے اندر دا ڈُٖکھ باہر آ ویندے ۔ کتاب دی اشاعت تے میں سئیں کریم بخش شعیب کوں مبارکباد پیش کرینداں تے اُنہاں واسطے دُعا گو ہاں اللہ سئیں انہاں دے قلم وچ ٻئی طاقت تے قوت عطا فرماوے‘ ایندے نال سئیںدلنور نور پوری دا وی شکر گزار ہاں جو انہاں کتاب دے سارے مراحل اپݨی نگرانی وچ طے کرائن۔
حوالہ
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]· معروف سرائیکی دانشور سئیں ظہور دھریجہ دی کتاب سرائیکی قلم قبلیہ وچوں چوݨ