سی حرفی

سرائیکی شاعری دی ݙوجھی وݙی صنف سی حرفی ہے۔ ایہ صنف سرائیکی دے علاوہ سندھی تے پنجابی وچ وی مروج ہے۔ ایں صنف وچ الف توں ے تائیں دے حرف نال ہک بنف ٻدھا ویندے۔

سرائیکی دے خاص حروف

ساکوں کتھائیں وی ایجھی سی حرفی کائنی ملی جیں وچ سرائیکی دے مخصوص اضافی حروف وی استعمال تھئے ہوون۔ مثلاً ب کیتے ہک بند ہی ہے۔ ٻ واسطے کتھائیں کہیں شاعر کوئی بند کائنی آکھیا۔

مصرعیاں دی تعداد

سی حرفی وچ کئی مصرعیاں واسطے ہکو جیہا اصول کائنی اختیار کیتا ڳیا۔ اگرچہ زیادہ تر بند چار مصرعیاں دے ہن۔ کجھ شاعراں ایں وچ گھاٹے وادھے کیتن۔ حضرت سچل سرمستؒ دی سی حرفی ترائے مصرعیاں دی ہے۔ شیخ عبداللہ ملتانی پنج مصرعیاں دی جندڑی پردیسی لکھی ہے۔ علی حیدر ملتانی وی پنج مصرعے استعمال کیتے ہن۔ حمل خان تے رحیم یار خان اٹھ مصرعیاں دا ہک ہک بند ٻدھیندن۔ ہر حرف نال ہک مصرعے دی سی حرفی وی ملدی ہے۔

مضامین

سی حرفی وچ زیادہ تر صوفیانہ مضامین تے عشق و محبت دے جذبات دا اظہار ملدا ہے۔ ایں صنف دا گھیر ٻہوں زیادہ ہے۔

ٻیاں صنفاں

ایں صنف وچوں ٻیاں صنفاں وی نکلدیاں ہن۔ سی حرفی ڈھولہ، گھڑولی لعل، جوگی نامہ، چرخہ نامہ۔ ایہ سب ہکے صنف دیاں ہیئت دے اعتبار نال مختلف صورتاں ہن۔ صرف مضامین دا فرق انھاں کوں انج و انج کریندے۔ کجھ شعراء سی حرفی عشقیہ داستان واسطے استعمال کیتے۔ ایں صنف دے پہلے شاعر شاہ حبیب ہن۔

وجہ تسمیہ

سی حرفی شاعری دی ہک خاص صنف ہے۔ایہ صنف عربی تے فارسی کنوں اساݙے کولھ آئی ہے۔ سی فارسی وچ تریہ کوں آکھیا ویندے۔ سی حرفی کوں سی حرفی ایں واسطے سݙیا ویندے جو ایندے اشعار وچ عربی فارسی دے تریہ حروف ہجا کوں گھن آیا ویندے۔ سی حرفی بند دی صورت وچ لکھی ویندی ہے، تے ہر بند وچ ترائے کنوں لاتے ست اٹھ مصرعیاں دا اہتمام کیتاویندا ہے، ٻیا ایہ جو ہر بند دے پہلے مصرعے دے شروع وچ کوئی نہ کوئی حرف ہجا گھن آیا ویندے، تے او مصرعے وچ پڑھیا وی ویندے تے وزن وچ وی شامل ہوندا ہے۔ جیویں ایں مصرعے وچ ہے:۔

الف اللہ چنبے دی ٻُوٹی مُرشد مِن وچ لائی ہُو

ز زیارت کعبہ دی لوک جاون، سوہݨے یاردی زیارت نوں جاندی ہاں میں

ایں طرحاں سی حرفی دے سارے بند حروف ہجا نال شروع تھیندے ہن۔ انہاں وچ ترائے حرف پ، چ، گ فارسی دے ہن تے باقی عربی حروف ہجا رلاتے پورے کیتے ویندن۔ ایں ڳالھ دے علاوہ ہر بند وچ ہک فکری تسلسل ہوندے۔ او ہک قسم دا ہک یونٹ ہوندے تے ہکے خیال یا جذبے دے اندراندر ہوندے۔ تے سلطان ٻاہوؒ دی سی حرفی دے بنداں کوں ابیات دا ناں وی ݙتا ڳئے۔ بیت عام طور تے ݙوں مصرعیاں دے ہوندن۔ پر سلطان ٻاہوؒ دے بیت چار چار مصرعیاں دے ہن۔ انہاں ابیات کوں سی حرفی وی سݙیا ڳئے۔ ایندی وݙی وجہ ایہ ہے جو ایہ ابیات حروف تہجی الف، بے دے مطابق ترتیب ݙتے تے چھاپے ڳئین۔