سوال یا گلے؟

==سوال یا گلے؟==

(مظہر عارف)

[اے لکھت سُنڄاݨ دی چھیویں لڑی۔فروری 2005 اچ چھپی ہئی۔)

"سُنڄاݨ" دی پنجویں لڑی اچ سئیں عاشق بزدار سرائیکی لوک سانجھ دے پُراݨے سنگتیں کوں یاد کیتے۔ پڑھ تے خوشی وی تھئی ہے تے روح مونجھا وی تھیا۔ اُنہاں 1986 دی ہک شام دا ذکر کیتے جیڑھی ویہہ (20) سال پیلھے دی ڳالھ اے۔ اوں ویلے اساں سارے جوان ہاسے۔ کُجھ کرݨ دے جذبے توانا اتے طاقتور ہَن۔ ہُݨ کمراں وچ درد شروع تھی ڳئین۔

ویہہ سال پیلھے دی دُنیا اڄ توں وکھری ہائی۔ لوک سیاسی نظریات تے یقین رکھدے ہَن۔ کمٹ منٹ دا ٻہوں ذکر تھیندا ہا۔ لوک نفع نقصان دی پرواہ کیتے مُتوں اوں کم اچ لڳے رہندے ہَن جینکوں او صحیح سمجھدے ہائن۔ ننویں علوم اچ عوام، نظریات، سیاسی جدوجہد دی طرانح دے لفظ سرے کنوں غائب ہن۔ شہراں اچ ننویں علوم دی مار کُجھ ودھیک اے۔ جیرھے لوک شہراں اچ رھندن او بھانویں نئیں چاہندے پر اُنہاں دی زد اِچ ہن۔ میݙی ڳالھ دا مقصد اتنا ہے جو اَڄ اساں کتھاں کھڑے ہئیں تے اڄ تے گُذرے کل دے وچالے کیتلا لمبا ویلا ہے۔ معافی چاہنداں غلط پاسے نکل ڳیاں۔ ایندے اُتے بحث بعد اچ تھیسی۔ "سُنڄاݨ" عاشق بُزدار دا خط چھاپ کے ایہہ وی نال آکھے جو اُنہاں لوک سانجھ دی سنگت اڳوں کُجھ سوال رکھے ہن۔ پر ڳالھ اے ہے جو اُنہاں سنگتیاں اڳوں کُجھ سوال رکھے ہن یا پراݨے یاراں دوستاں نال کُجھ گِلے کیتن؟ عاشق خان نہ صرف ساݙا پُراݨا سنگتی ہے بلکہ ہک سچا، کھرا، فقیر منش تے دریش صفت شخص وی ہے۔ ایہہ گِلے اوندے دلوں نکھتن ہن۔ ایہہ او سݙ ہے جیڑھا کوئی بندہ سُنڄ بر اچ گھبرا کے سنگتیاں کوں مریندے۔ جے ٻاہروں سُنڄ بر ہووے، ساری کوششاں، ساری ہمتاں، رل مل دیاں ساری خوشیاں، جھیلے ہوئے سانجھے ݙکھاں دے اڄائے لُڑھ ونڄݨ دا ݙر ہووے تاں ول اندر دی سُنڄ بر ہکلاں مارݨ تے مجبور کریندی اے۔ عاشق خان، اے کلہا تُہاݙا ݙکھ نئیں۔ اساں ساریاں دا اے ݙکھ سانجھا اے۔ تُساں ول ہمت کیتی ہے جو ہکل ماری ہے۔ اساں تاں قابوس دی زد اچ ہئیں، ساݙی تاں آواز وی نئیں نکلدی بھاویں جو ایویں لڳدے جو کوئی ساݙے سینے تے چڑھ کے خنجر ماری ویندے۔

"سُنڄاݨ" دے مطابق عاشق خان بزدار دا پیلھا سوال تے میݙے نزدیک شک ایہہ اے جو "سرائیکی لوک سانجھ دے مُہاندریں صلاح کر کے سرائیکی لوک سانجھ دے میلے دا بائیکاٹ کر ݙتونے۔" جیکر میں وی اُنہیں مُہاندریں اچ شامل ہاں تاں میں ایں مشورہ کنیں قطعی لاعلم ہاں۔ اے ڳالھ ایویں نئیں تھی سڳدی جو لوکاں رل کے کہیں بائیکاٹ دا فیصلہ کیتا ہووے۔ میݙے نزدیک ایں طرانح دے کہیں فیصلے دی کوئی وجہ وی نئیں۔ لوک سانجھ دے پُراݨے سنگتی کہیں نہ کہیں حوالے نال میلے اچ شریک تھیندے رہن۔ کݙاہیں زیادہ، کݙاہیں گھٹ۔ میݙے خیال اچ ایندے پچھوں کہیں 'صلاح مشورے' دی بجائے او حالات ہن جیڑھے میلے اچ سنگتیں دی شرکت اچ رکاوٹ بݨے تے انہاں حالات اچ مختلف سیاسی نقطہ نظر وی تھی سڳدن۔ خاص طور تے 1988 دے الیکشن دے بعد دے مُلکی سیاسی حالات وی تھی سڳدن جیندے بارے لوک سانجھ دے سنگتیاں ( جنہاں اچ اُستاد فدا گاݙی وی شامل ہَن) دا خیال ہائی جو مارشل لا دے خاتمے تے عام مُلکی سیاست شروع تھیوݨ کنوں بعد سرائیکی تحریک دی اوں وقت دی اُٹھاݨ کوں ہک دھچکہ لڳ سڳدے۔ بے نظیر بھٹو دی پیلھی حکومت، بعد دے سیاسی حالات، سرائیکی جماعتاں تے اُنہیں دی بھن تروڑ کُجھ سرائیکی دوستاں دی مایوسی تے بےعملی وی وجہ بݨ سڳدی اے۔

عاشق خان! جدوجہد تعلق دل تے دماغ ݙوہیں نال اے۔ دل تاں کُجھ کرݨ دا کریندا پیا ہووے پر دماغ نہ مَنے یا دماغ منے پر دل ناں کرے تاں نتیجہ اے نکلدے جو بندہ کُجھ وی نئیں کریندا۔ میں خود ایندی ہک مثال ہاں۔ تُساں سالانہ پوسٹر اچ سارے سنگتیاں دے ناں لکھدے ہوے۔ تُساں چنڳے لوک ہاؤ، چنڳا کم کریندے ہاؤ۔ میں بھیڑا ہاں، میلے تے نمہی آسڳدا یا تُہاݙے لفظاں اچ نمہی آندا۔ چنڳے لوک بھیڑیاں کوں نال گھیل کے ٹُردن۔ پچھلے ویہہ سالاں اچ تُساں کݙاں میݙے کنوں (یا شاید ٻنہاں دوستاں کنوں وی) پُچھیا اے جو تُساݙے نال کیا بݨی؟ ٻیاں لوکاں کنوں سچ کوڑ سُݨ کے نتیجے کڈھݨ سیاݨے لوکاں دا کم نئیں۔ تُساں دل تے ھتھ رکھ کے ݙسو جو اساں کلہے ایں لائق ہائیں جو پوسٹر تے ناں چھاپ ݙتا ونڄے تے ٻس؟ تُساݙا ساݙا ایہو تعلق اے؟ تُساں کݙاں چھڑا میکوں فون چا کیتا ہووے جو میلے اچ ضرور آوݨا اے۔ اگر اساں میلے اچ نئیں آندے تاں ایندی ہک وجہ ایہہ وی ہے جو اُتھاں کوئی ساݙی تانگھ وی نئیں کریندا پیا ہوندا۔ میلے اچ آوݨ یا نہ آوݨ دی ݙو وجوہات تھی سڳدیاں ہن، ذاتی تے سیاسی۔ ذاتی ڳالھ میں کر ݙتی اے، سیاسی ڳالھ تے بحث تھی سڳدی اے۔

عاشق خان آہدے جو "سانجھ دے دوستاں دی بے پرواہی کنوں ٻیاں تنظیماں میلے دیاں ٻانہہ ٻیل بݨ ڳیاں ہَن۔" اے تاں چنڳی ڳالھ اے جو ٻئے لوک وی سانجھ دے نال آرلے ہن۔ اے تُساں دوستاں دی محنت اے، تُساں دوستاں دا سچ اے جو لوک آرلدن۔ سندھ دریا اچ کیتلے ندی نالے آرلدن تے کتنے پاڑے بݨ کے وکھ تھیندن۔ واہݨ اینکوں آہدن۔ ایہو قدرت دا نظام اے، ایہو ای سچ اے۔ میلے اچ کیتلے لوک آ رلدن تے کیتلے نکھڑدن، کوئی ڳیݨ تھوڑی کریندے۔ دریا وہندے رہندن، میلے لڳدے رہندن۔

عاشق خان لکھدن جو "لوک سانجھ دے دوستاں اپݨی صلاحیتاں این جی اوز دے لیکھے لا ݙتن۔" اڄ کل اے ڳالھ شاید ٻہوں عام ہے۔ این جی اوز کیا ہَن؟ کیوں ہَن؟ کیا کریندیاں ہَن؟ اے ہک لمبی ڳالھ اے۔ اساں این جی اوز اچ صرف نوکری کریندے ہائیں۔ اے ٻئی ڳالھ اے جو پچھلے ویہہ سالاں اچ ملکی تے عالمی سطح تے سیاست اچ اُتھل پٹھل دے نتیجے اچ قوم پرستاں، بائیں بازو آلیاں تے ترقی پسند دانشوراں دی اکثریت این جی اوز دی نظر تھی ڳئی اے۔این جی اوز اچ نوکری کرݨ ایویں ہے جیویں میں امروز یا فرنٹئیر پوسٹ نوکری کریندا ہَم۔ فوج، بیوروکریسی (حکمرانی)، عدالتاں، صحافت اے سبھ انسان دشمن پیشے ہَن۔ انیویں این جی اوز اچ نوکری وی ہک پیشہ اے۔ چنڳے لوک او ہوندن جیڑھے بُرائی مَن کے کریندن، اوندے حق اچ دلیلاں نئیں ݙیندے۔ آپݨے آپ کوں منصور یا سقراط بݨاوݨ دی کوشش نئیں کریندے۔

سئیں رفعت آہدے: اساں رب کوں آپ سُنڄاݨدے ہائیں اوندی ڄاݨ سُنڄاݨوں تھیآئے ہائیں

رفعت پتہ نئیں کیڑھے رب دی ڳالھ کریندے، صوفیاں دی ڳالھیں سمجھݨ ایݙا سوکھا نئیں ہوندا پر این جی اوز اچ نوکری کرݨ دا ہک فائدہ اے تھئے جو اساں اڄ دے خداواں دے سُنڄاݨوں بݨ ڳئے ہئیں۔ عالمی بینک ہووے یا بھانویں کوئی ٻیا بینک، امریکہ ہووے یا پاکستانی جرنیل، 'سبھ پاݨی ہے میاں پاݨی ہے' اوں میکنزم دی ݙاݙھی سمجھ آئی ہے جیڑھا کیپیٹلزم دنیا تے کنٹرول کرݨ کیتے بݨایا اے۔ میں عادت دے طور چُپ رہنداں۔ کوئی کاوڑ وی کرے تاں ولدا نمہی ݙیندا۔ عاشق خان دے پیار دا دڑکا وی پی ڳیا ہَم۔ پر اتھاں سنگتیاں مجبور کیتا جو کُجھ تاں آکھاں۔ ڳالھ شروع تھئی اے تاں ٻہوں کُجھ آکھݨ کوں دل آہدے۔ عاشق خان گِلے دی شکل اچ جیڑھے سوال چاتن، او ہک ننویں بحث منگدن۔ میݙا خیال اے پوری سرائیکی تحریک کوں طے کرݨ تے کون کیا کریندا ودے، اینکوں ننویں سروں ݙیکھݨ تے سمجھݨ دی لوڑھ اے۔ ویہہ سالاں بعد اتنی لمبی بحث دی ضرورت اے جتنی سرائیکی لوک سانجھ بݨاوݨ کنوں پیلھوں کیتی ڳئی ہائی۔ ایہہ کم کون کریسی، پتہ نئیں۔ ڳالھ لمبی تھی ڳئی اے تے سُنڄاݨ آلے پتہ نئیں کیتلا چھپیندن۔ ایں کیتے ڳالھ اتھائیں مُکیندا پیاں۔