سرائیکی واول صوتاں

واول یا علت آوازاں او آوازاں ہن، جیکوں ادا کرݨ ویلے مُن٘ہ کھلا ہوندے تے زبان، تھوݙاں ݙنداں تالو کوں مس کائنی کریندی۔

ٹون: لفظ دی پِچ کوں ٹون اہدن۔ ٹون اُچی یا جھِکی ہوندی ہے، اُچی ٹون ہ دی آواز آندی ہے۔ مثلاً وی تے ویہ، کو تے کوہ

دباؤ یا زور: وچ آواز دی بلندی، واول دی لمبائی تے پورا واول کڈھݨ ہے۔

تیرھاں سرائیکی واول(مَصْوتے):

تیرھاں سرائیکی واول کجھ ایں طرحاں ہن۔

زبر: مَل، مَلّ ، مال، مَیل۔ مَیلّ

زیر: مِل، کھڑی زیر مٖل، مِی ل، مےل ــ

پیش: مُل، پٗٹھی پیش مٗل، مُول، مول‌ ـ

سادہ واول

شمار		مل	مثالاں	وضاحت
١	زبر	مَل	بھت، ہَٹ، پَٹ
٢	١	مال	کھاڄ، اُسار
٣	زیر	مِل	سِکھ
٤	زیر+ ی	مِیل	لِیکھ	ݙوڑا واول
٥	پیش	مُل	سُکا، گھُل، گھُٹ
٦	پیش+و	مُول	مُوتر، نُوٹ	ݙوڑا واول
٧	ے، وݙی ے درمیان وچ آوے تاں یْ لکھدے ہن	میل	ݙیوݨ، شیر
٨	و	مول	ڳول، ٻوڑ، رو
٩	کھڑی زیر	مٖل
١٠	پُٹھی پیش	مٗل
١١	زبر+ے	مَیْل
١٢	زبر تے الف دی درمیانی آواز	مَلّ	اَمچور
١٣	زبر تے یٔ (ہیٔڈ، گیٔس، میٔس، لیٔس)	میلّ	سمیلّ، بیڈّ، ریڈ بلیڈ	بانگِ درا، درجۂ حرارت، لَہر

ایں حساب نال سرائیکی دے یارھاں سادہ واول بݨدن۔ انگریزی لفظاں بیڈّ۔ سمیلّ وچ آوݨ آلا واول ɛ یارھواں واول بݨدے۔ ݙو ݙوڑے ووال رلاتے تیرھاں واول بݨدن۔

مَول دا ذکر مرکب واول دے طور تے تھیندا ہے۔

مرکب واول

سرائیکی وچ کجھ مرکب واول وی ہن۔مثلاً مَول، اَی،

کرسٹوفر شیکل

نو سادہ واول، نو غنہ آلے والے، چوݙاں مرکب واول تے ترائے لمبے مرکب واول ، کل پینتریہ واول ہن۔

سادہ واول

اڳلے واول پنج ہن تے پچھلے واول چار ہن۔ کل نو سادہ واول ہن۔

اڳلے واول

اڳلے واول وچوں ترائے ی آلے ہن تے ݙو الف آلے:

• i

• ɪ

• e
• æ
• a

پچھلے واول

• u
• ʊ
• o
• ʌ

غنہ آلے واول

غنہ آلے نو واول ہن۔ ایہ سارے سادہ واول ہن۔ انہاں اُتے ◌̃ علامت آندی ہے۔

اڳلے غنہ آلے واول

اڳلے واول وچوں ترائے ی آلے ہن تے ݙو الف آلے:

• ĩ
• ɪ̃

• ẽ
• æ̃
• ã

غنہ آلے پچھلے واول

• ũ
• ʊ̃
• õ
• ʌ̃

مرکب واول

چوݙاں مرکب واول ہن۔ پنج i نال مکدن، پنج a تے مکدن۔ ترائے e تے مکدن تے ہک ʌ تے مکدے۔

آئی تے مکݨ آلےمرکب واول

• ai
• ui
• oi
• ʊi
• ʌi

اے تے مکݨ آلے مرکب واول

• ia
• ɪa
• ea
• ua
• ʊa

ای تے مکݨ آلے مرکب واول

• ae
• ʊe
• æe

ʌ آلا

• ɪʌ

واول واول کانسن انٹ/ لمبے مرکب واول

• iã
• ɪã
• uẽ

ولسن

ولسن دے مطابق ست سادہ تے ݙاہ لمبے واول ہن۔

شمار	قسم		ولسن ولوں علامت	انگریزی مثال	آئی پی اے علامت	مثالاں
١	نکا	زبر	a	sun	/sʌn/	رَب
٢	لبما	ا	ā	far	/fɑː/	تار
٣	نکا	ے (زیر)	e	take	/teɪk/	ماریْا
٤	لمبا	لمبی ے	ē	They, Tale	/ðeɪ/, اوہو اُتلا یے	تیْل، تیْلی، ریْت،
٥	نکا	زبر ے	è	Tell,Men	/tɛl/	پَیْر
٦	لمبا	لمبی زبر ے	ê	There	/ðɛː(ɹ)/	ڈھیہ، بھیْݨ، قصائیْݨ،
٧	نکا	زیر	i	till	/tɪl/	پِڑ
٨	لمبا	زیر + ی	ī	steal	/stiːl/	پِیڑ
٩	نکا	و	o	Post	/pəʊst/	ڳوہیرا
١٠	لمبا	وو	ō	Toll	/təʊl/, /tɒl/	سونا
١١	نکا	ɒ	ò	hot	/hɒt/	پان٘دا
١٢	لمبا	ɔ	ô	tall, Awe	/tɔːl/, /ɔː/	وَہڑا، پَہُر، شَہُر، چھَوݙا، چَوݙاں، ہَولا، ہَول
١٣	نکا	اُن	u	full	/fʊl/	اُن
١٤	لمبا	کُوڑ	ū	fool	/fuːl/	کُوڑ
١٥	لمبا	ے +اِی	eI	fine, Tile	/faɪn/, /taɪl/	ڳئی
١٦	لمبا	زبر +ی	aI	my, sigh	/maɪ/, /saɪ/ اُوہو اُتلا ہے	ٻَیٹھ
١٧	لمبا	زبر +و	au	now	/naʊ/	کَو

ورما

ورما دے مطابق سرائیکی وچ ݙاہ واول ہن۔ تے ٣١ لمبے واول ہن۔ ورما دے مطابق کل ٤١ واول ہن۔

واول

شمار	علامت		مثالاں
١	i	زیر+ی	ٹھیک، نیلا، پیلا، لیک، سیخ
٢	ɪ	زیر	لِݙ، گِگ، کِس، مِس، سِکھ
٣	e	ے	چھیک، سیک، دیگ،
٤	ɛ	زبر+ے	پَیر، پَیسہ
٥	ɑ	چار	کالا، چالا،
٦	ʌ	رَب	ݙَک
٧	ə		ایہ زبر تے الف دی درمیانی صورت ہے، ایہ عموماً دباؤ نال ہوندے، اَمچور، اَٹھارھاں، سَتارھاں، چَلا، ہَلکا، صَدقے
٨	o	گھوڑا	ݙور، لاݙو، مِترو، چھولے
٩	ʊ	کُڑی	سُر، ٻُسا، سُکا، نُنا، پُڑ، ٻُک، پھُل
١٠	u	کُوڑی	سُور، سوٹ، ٻُوتھ۔

مرکب واول

شمار	علامت		مثالاں
١	ei		مترِئی، بھݨے ئی،
٢	ɑi		بھائی چارا، لائی لڳ، آئی
٣	ʌi	زبر تے زور ، ی لمبی ہے۔	ڳئی، پئی، ڳڈوئی، ہر دائی
٤	əi	اُچی ــ ڈھاندی ٹون	کہی، رہی، وہی (کھاتہ)
٥	oi	ٹونل تے ٹون ٻاجھ	کوہی ہوئی۔ موئی، ݙوئی
٦	ui	اُچی ـ ڈھاندی ٹون وی ہوندی ہے	سُوئی، ڊُوئی، سوہی، کھوہی
٧	ie		نپٔیے، کپئے، بچی ئے، چکھیئے، سݙیئے
٨	ɛe		ایہ، قَے، جَے
٩	ɑe	اُچی ــ ڈھاندی ٹون	راہ ے، گھاہ ے، ساہ ے، ہائے مائے، کرائے دار، جائیداد
١٠	ʌe	ابھردی ٹون	ڳئے، پئے، ڈھئے (ملے)
١١	əe	اُچی ــ ڈھاندی ٹون	راہے، سہہ
١٢	oe	اُچی ــ ڈھاندی ٹون	گو ہے، ہوئے، موئے، بوئے بوئے، اُرے آ اوئے
١٣	ue	اُچی ــ ڈھاندی ٹون	سوئے، ڊوئے، ٻوہے، کھوہے
١٤	ɪɛ		کھاندا پی اے۔ کر سٹی اے،
١٥	iɑ		ڳپیا، سݙِیا، سڑِیا،
١٦	ɪɑ		ڳیا، پے آ، لے آ
١٧	eɑ	اُچی ــ ڈھاندی ٹون	سنے ہا، ڈھے آ، ٻے ہا،
١٨	oɑ	اُچی ــ ڈھاندی ٹون	ڳوہا، چوہا(چشمہ)، کھوہا، تھوہا،
١٩	ʊɑ		کووارا، جو واریا، سون٘وار، جووار، کوار، گروآ، اُلوآ، سوآ(سما)
٢٠	uɑ	عموماً چھیکڑ تے ہوندے	ڊُوآ (ݙوجھا)، ڄُوا، ݙُوانی، سُوہا، چُوہا، ٻُوہا، جُواریا
٢١	io	عموماً چھیکڑ تے ہوندے	پیئو، پیہئو، دھیئو، کُڑیئو،
٢٢	ɪo	عموماً س دے لاحقے نال آندے	پیْئو، گھیْئو، ٻنھیْئوس، ݙٹھیْئوس، چکھٰیْئوس،
٢٣	eo	روانی وچ آندے	کیا ڈھیونے؟ ݙیْو
٢٤	ɑo		آؤ، کھاؤ، جاؤ،
٢٥	ʌo		نَوکر، سَودا، سَو
٢٦	əo	ہمیشاں اُچی ــ ڈھاندی ٹون وچ ہوندے	سَہو، ٻَہو، لَہو
٢٧	ɪu		پِیو، دھیو،
٢٨	ɛu		قیْؤ (متلی)، جیو (ناں)
٢٩	ɑu	چھیکڑ وچ ہووے تاں عادت کوں ظاہر کریندے	چائُو، کھائُو، کمائُو
٣٠	ʌu		ڳاؤ (ڳاں)،
٣١	əu		کاہو، ٻہو، سَہو

فردوس عطا

ڈاکٹر فردوس عطا نے ورما آلی تعداد گھدی ہے۔ پر " زبر ے" کیتے علامت æ گھدی ہے۔ یعنی ݙاہ سادہ واول گھدے ہن۔ فردوس عطا دے مطابق سرائیکی دے ١٠ سادہ واول ٧ غنہ آلے واول تے ١٥ مرکب واول ہن۔ ایہ کل ٣٢ واول بݨدے ہن۔ نو واول تاں شیکل آلے ہن، ݙاہواں واول ə ہے۔ ٻیا انہاں وچوں ترائے e, o تے ə غنہ آلے کائنی۔ باقی ست غنہ آلے ہن۔

فردوس عطا لکھدیاں ہن جو انگریزی وچ اٹھ مرکب واول ہن۔ انہاں وچوں چار مرکب واول سرائیکی ٻولݨ آلے ٹھیک ادا کائنی کر یندے۔

انگریزی دے چار مرکب واول

واول	اصل ادائیگی	الفاظ	سرائیکی ادائیگی
/ei/	/keik/,/ʤeil/, /breik/.	cake, jail, brake	'e:/ ‘ke:k/
/əʊ/	/kəʊk/,/ rəʊl/,/kəʊʧ/	coke, roll, coach	[o:/ ‘[kok/
/aʊ/	/faʊl,/paʊdǝr/, /aʊt/	Foul, powder, out	'əo/ ‘fəol/
/ai/	/paip/, /fail/, /raifl/	Pipe , file, rifle	'əi/ ‘pəip/ تے بعض دفعہ کجھ ٻیا

ٻاہرے لنک

• ورما دی کتاب