سرائیکی ادبی مجلہ سویل سرائیکی بہاول پورنومبر 2016

سہ ماہی سرائیکی ادبی مجلہ

سویل سرائیکی

بہاول پور

نومبر دسمبر 2016ء،شمارہ نمبر 13

ایڈیٹر .....غیور بخاری

جعفری ٹاون گلی نمبر 12 بہاول پور

Email:swailsaraiki@gmail.com

Email:ghayoor.bukhari@gmail.com

Mob:0300-9681200

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

اداریہ:

ادب ضمانت ہے زندگی دی

ادب زندگی دے اظہار دا ناں ھے ۔ ایہ او راہ ھے جیندے اُتے پندھ کریندے انسان کوں زندگی دے اُنھاں گُٖجھے رازاں دی سُدھ بُٖدھ پوندی ھے جنھاں توں او بے خبر ہوندے۔ادب ہر دَور وچ اَمن دا پیغام عام کریندا رہ ڳئے۔جیندی وجہ توں ایہ دُنیا وچ اَمن دا استعارہ ھے۔اڄ وی دُنیا وچ جتنا ادب تخلیق تھیندا پئے سارا انسان دی فلاح تے بقا دا امین ھے۔سرائیکی دھرتی دے پُراَمن لوک وی صدیاں پُراݨا ادبی ورثہ سینے سانبھ اپݨا ارتقائی پندھ طے کریندن پِن۔ایں وَسوں وچ ادبی وَݨ دی چھاں تلے ساہ گھِنݨ والے شاعر ادیباں دا شمار ہمیشہ پُراَمن لوکاں وچ تھیندا رہ ڳئے۔ ایہ لوک اپݨی دھرتی اتے دیس دے او امانت دار ہِن جنھاں اپݨی قوم دی بے لوث خدمت کریندیں ہوئیں اپݨی قومی شناخت کوں منوائے۔ پر اجٖوکے دَور اچ اِنھاں حق پرستاں داکوجھا حال ݙیکھ کراہیں اساں مونجھے تھی ڳئے ہئیں۔سرائیکی دھرتی دی صدیاں پُراݨی ادبی ڳوجھی دے امانت داریں دے سینے وچ بغض ، کینہ ، حسد تے لالچ جہیں بیماری خبر نئیں کیویں رچ وَس ڳئی ھے۔ایہ تاں اپݨے ایں قومی پندھ کوں حیاتی دا قرض جٖاݨݨ والے لوک ہن۔ اِنھاں تاں اپݨی آوݨ والی نسل کوں شعور دے سوجھلے ݙتن ، اتے ݙیوݨے ہِن۔ اللہ جٖاݨے اِنھاں سوجھلے دے سفیراں دے اندر لاعلاج روڳ کیویں پلݨ پئے ڳن۔ میݙے خیال اچ ادبی مُہاندریاں کوں ذاتی رنجشاں اتے بے بُنیاد نفرتاں ختم کر تے ہک ٻئے نال جُڑݨ دی ضرورت ھے۔اینویں ایں دھرتی دے سچے ادیباں دا خیال وی اساں ساریاں دی ذمہ داری ھے۔ اساݙے دیس دے حکمراناں کوں وی باقی قوماں دے ادیباں وانگوں سرائیکی ادیباں داحق وی ݙیوݨا چاہیدا ھے۔ ایندے علاوہ سرائیکی دھرتی دے صاحبِ ثروت لوکاں دا حق وی بݨدے جو او سرائیکی ادبی پندھ کوں اڳونہاں کرݨ سانگے سرائیکی ادیباں دے ٻانہہ ٻیل بݨن۔ جیکر اساں اپݨے ادب تے ادیباں دی معاشی سرپرستی نہ کیتی اتے اُنھاں کوں مسائل دی کالی رات اچ کلہا چھوڑ ݙتا تاں اساݙی اُمید دا سجھ ہک ݙینھ صلیب چڑھ ویسی۔

غیورؔ بخاری

............................................................................................................................................................

سرائیکی ادب اساݙی قومی تحریک کوں زندگی ݙتی ہے سرائیکستان دے قیام نال جتنا فائدہ سرائیکی قوم کوں تھیسے اُتنا اِتھاں وسݨ والے باقی لوکاں کوں وی تھیسے

سرائیکستان ڈیمو کریٹک پارٹی دے مرکزی چیئرمین رانا محمد فراز نون نال ڳالھ مُہاڑ (ڳالھ مُہاڑ:غیورؔ بخاری)

سرائیکی وسیب اچ سرائیکی حقوق دی گالھ کرن والیاں ڈھیر ساریاں قومی جماعتاں کم کریندیاں پِن ۔ اجٖوکے دور دی ہک متحرک جماعت سرائیکستان ڈیموکریٹک پارٹی کہیں تعارف دی محتاج نئیں ۔ ایندے مرکزی چیئرمین سئیں رانا محمد فراز نون ہوریں نال سرائیکی وسیبی حوالے نال ڳالھ مُہاڑ تھئی جیرھی تہاݙی خدمت اچ حاضر ھے۔ سئیں رانا محمد فراز نون ڳالھ مُہاڑ شروع کرݨ توں پہلے ’’سویل سرائیکی‘‘ دی ساری سنگت دا شکریہ ادا کیتا اتے ایہ وی آکھیا جو اجٖوکے دَور اچ سویل سرائیکی دی اشاعت ہک ٻہوں وݙی قومی خدمت ھے۔ سویل سرائیکی کوں شائع کرݨ والے سارے دوست مبارک باد دے مستحق ہِن۔ رانا محمد فراز نون سئیں توں اساں پُچھیا جو تُساں سرائیکی کاز نال جُڑݨ توں پہلے کیا کریندے ہاوے، اتے تہاکوں سرائیکستان ڈیمو کریٹک پارٹی بناوݨ دا کیویں خیال آیا؟ تاں اُنھاں آکھیا جو میݙا تعلق ملتان دے ’’نون قبیلے‘‘ نال ھے۔ اساݙے بزرگاں کوں سماجی اتے قومی خدمت کرݨ دا شوق ہئی ایں سانگوں قومی خدمت دا جذبہ میکوں میݙے بُزرگاں دی طرفوں وِرثے وِچ ملیے اتے میں سرائیکی کاز اچ شامل تھیوݨ توں پہلے تعلیمی حوالے نال مصروف رہ ڳیاں۔ ملتان توں گریجویشن کرݨ دے بعد میکوں ایل ایل بی کرݨ دا شوق پیدا تھیا پر کُجھ راہ وچ ایجھے مسئلے پیش آئے جنھاں پاروں ایل ایل بی دا پندھ اُدھورا رہ ڳیا۔ باقی جتھاں تئیں سرائیکی کاز نال جُڑݨ دا سوال ھے ایندیاں وجوہات کئی ہِن ۔ سرائیکی خطے دی پسماندگی ݙیکھ کراہیں ہر باشعور انسان دا دِل ڈُٖکھدے اتے اپݨی دھرتی سانگے کُجھ کرݨ دا جذبہ اوندے اندر جاڳدے۔ٻیا ایں پاسے میکوں متحرک کرݨ والے ݙوں لوگ ہِن۔ ہک میݙے بابا سئیں دے دوست اساݙے چاچا جی حاجی ربنواز نون (سابق ایم پی اے) تے مرحوم بیرسٹر تاج محمد خان لنگاہ ۔ اِنھاں ݙوں ہستیاں نال وسیبی مسائل تے کئی نشستاں تھیاں۔ ایں توں علاوہ سرائیکی وسیب اچ موجود مسائل اتے نوجواناں دی محرومی میکوں چُپ نہ راہݨ ݙتا اتے اساں ’’سرائیکستان یوتھ پارلیمنٹ ‘‘ دی بُنیاد رکھی ۔ لیکن میکوں افسوس نال آکھݨا پوندا پئے جو یوتھ والا ساݙا خواب کُجھ مفاد پرست دوستاں دی نظر تھی ڳیا۔ایں دوران عظیم سرائیکی راہنما بیرسٹر تاج محمد خان لنگاہ اللہ کوں پیارے تھی ڳئے ۔ سارے وسیب سمیت اساکوں وی ٻہوں سارا صدمہ تھیا ۔ ایں خلاء کوں پورا کرݨ سانگے کُجھ سینئر دوستاں دی مشاورت نال اساں ’’سرائیکستان ڈیمو کریٹک پارٹی ‘‘ دی بُنیاد رکھی۔ ڳالھ اجٖوکی سرائیکی قومی صورتحال دی ٹُری تاں رانا صاحب آکھیا جو اساں گُزرئیے سالاں دی نسبت ایں دَور کوں سرائیکی تحریک دا خوش نصیب دَور آکھ سڳدے ہئیں۔ کیوں جو ہُݨ اساݙے وسیب دا باشعور طبقہ ڈاکٹر ، وکلاء، کسان، سول سوسائٹی، خواتین اتے نوجوان اساݙے ٻانہہ ٻیل ہِن ۔ ایں توں علاوہ سینٹ وچ سرائیکی قومی شناخت دا بِل پاس تھیوݨ ، اٹھویں دے جغرافیہ وچ سرائیکستان دا نقشہ چھپݨ ، سرائیکی لیکچرار دی کالجاں وچ طعیناتی اتے میٹرک دے نصاب اچ سرائیکی دا شامل تھیوݨ اساݙی کامیابی دی ٻہوں وݙی دلیل ھے۔ اساݙی خوش نصیبی ایہ وی ھے جو اساں جیرھے دَور اچ ساہ گھِندے پیوں ایں دَور اچ صدیاں دے فاصلے ختم تھی ڳن۔ ہک ٻئے نال رابطے دی جُڑت سوشل میڈیا دی شکل اچ جُڑ ڳئی اے۔ جیندی وجہ توں اساݙی آواز پوری دُنیا اچ گونجدی پئی ھے۔ ہُݨ سرائیکی دھرتی تے وسݨ والے سارے لوک اپݨے حقوق سانگے ہک اکائی دی شکل اختیار کریندے پِن۔ ایندے نال نال اساݙے راہ وچ روڑے اٹکاوݨ والے سازشی ٹولے وی بھانویں جو ڈھیر سازشاں کریندے پِن اساں اَمن پسند ، محبِ وطن لوک ایں اُمید نال رواں دَواں ہئیں: ارادے جن کے پُختہ ہوں نظر جِن کی خدا پر ہو

تلاطم خیز موجوں سے وہ گھبرایا نہیں کرتے سرائیکی تحریک اچ تھیوݨ والیاں غلطیاں دے حوالے نال رانا صاحب آکھیا جو انسان وقت دے نال نال مختلف تجربات توں ٻہوں کُجھ سکھدے۔ اساں توں پہلے سرائیکستان دے حقوق دی ڳالھ کرݨ والے دوستاں توں بُنیادی غلطی جیرھی تھئی ھے او ایہ ہئی جو اساں اجتماعی ڳالھ کرݨ دی بجائے انفرادی ڳالھ کیتی ھے ۔ اگر اساں شروع توں’’ سرائیکی ‘‘ دی بجائے ’’سرائیکستان ‘‘ دی ڳالھ کریندے تاں اتنے زیادہ مسئلے پیدا نہ تھیون ہا۔ اساں ایں خطے وچ موجود باقی زباناں ٻولݨ والے دوستاں کوں ’’ سرائیکستان‘‘ دے حوالے نال دعوتِ فکر ݙتی ھے اتے اُنھاں کوں ایں ڳالھ تے قائل کرݨ دی کوشش کیتی ھے جو سرائیکستان دے قیام نال جتنافائدہ سرائیکی قوم کوں تھیسی اُتنا اِتھاں وسݨ والے باقی لوکاں کوں وی تھیسے۔ ایں ڳالھ دے عام تھیوݨ نال اِتھوں دے باقی زباناں ٻولݨ والے لوک وی ساݙے ٻانہہ ٻیل بݨین اتے سرائیکی دھرتی واساں نال نفرت کرݨ والے لوکاں دی تعداد اچ کمی واقع تھئی ھے۔ ایں سانگے ایجھیاں غلطیاں اساں دُھراوݨ دی بجائے باقی لوکاں کوں اپݨے نال جوڑ کراہیں ٹُروں تاں اساݙا پندھ مزید سوکھا تھی ویسے۔ اجٖوکے سرائیکی ادب دے حوالے نال رانا سئیں آکھیا سرائیکی ادب اساݙی قومی تحریک کوں زندگی ݙتی ھے۔ بہاء الدین زکریا یونیورسٹی ملتان اچ قائم تھیوݨ والا سرائیکی ریسرچ سنٹر ہووے یا وسیب اچ موجود سرائیکی ادبی ادارے ایہ اساݙی قومی تاریخ دے امین ہِن۔ اینویں سرائیکی شعراء وی سرائیکی دھرتی اتے زبان دے امانت دار ہِن جنھاں ہر دَور وچ سرائیکی قوم دے حقوق دی جنگ لڑی ھے۔ باقی میݙے خیال موجب جیرھا اجٖوکا مزاحمتی ادب تخلیق تھیندا پئے او بے حِسی دا شکار تھئے لوکاں کوں ساہ ݙیوݨ کیتے کافی ھے۔ ایس ڈی پی دے حوالے نال ہک سوال دے جواب اچ رانا سئیں آکھیا اساں حالی اپݨا پندھ ہُݨ شروع کیتے ۔ اساکوں ایں تھوڑے وقت اچ سرائیکستان دے ۲۳ اضلاع وچ جتھاں جتھاں سرائیکی دھرتی جٖئیں یاد کیتے اساں اپݨے پیغام سودھے حاضر تھئے ہئیں۔ باقی اساݙی جماعت دے ٻہوں سارے جوان اتے تریمتیں مختلف حوالیں نال ہر ویلے سرائیکی وسیب اچ موجود رہ ویندن۔ ایں سانگے اساݙا پندھ جاری وساری ھے۔ نویں نسل توڑیں اپݨا پیغام پجٖاوݨ دے حوالے نال رانا سئیں آکھیا سوشل میڈیا، پمفلٹ ، اخبار، اشتہار تے مختلف فورم دے ذریعے اپݨی ڳالھ نویں نسل توڑیں پُجٖیندے پئے ہئیں۔ اساں یوتھ دی تربیت چنگے طریقے نال کریندے پیوں۔ اُمید ھے ایہ آوݨ والے ویلے دے باشعورلوک ہوسن۔ جیرھے اپݨے حقوق دی جنگ آپ لڑسن۔ اجٖوکے نینگر نال اساݙیاں ڈھیر ساریاں اُمیداں وابستہ ہِن۔ ایں تحریک توں سب کنوں زیادہ جنھاں مستفید تھیوݨے او نوجوان ہِن ۔ اساں تے اساݙے سینئر ہُݨ اپݨا وقت نیڑے لئی وَدن اساݙے نوجواناں ہی ہُݨ اڳوں تے اپݨا کردار ادا کرݨے۔ سرائیکی وسیب دے اجٖوکے مسائل دے حوالے نال رانا سئیں آکھیا جو آبادی ودھݨ نال جتھاں پورے مُلک اچ مسائل دا اضافہ تھئے اُتھاں سرائیکی خطے وچ وی محرومیاں تے مسائل ودھین۔ اساں اڄ صرف صحت دے حوالے نال ݙیکھوں چا تاں ملتان اچ نشتر ہسپتال دے اندر ہک ہک بیڈ تے ݙو ݙو مریض موجود ہِن ۔ ایہو حال سارے سرائیکی وسیب اچ موجود ہر ادارے دا ھے ۔ اساݙے مسائل زیادہ ہِن اتے وسائل دی کمی ھے۔ جتھاں لوکاں کوں صاف پاݨی تک نہ مِلے اوں خطے دے مسائل دا اندازہ آپ کر سڳدے ہو۔ سرائیکی ادب کوں پڑھݨ دے حوالے نال ڳالھ تھئی تاں رانا صاحب آکھیا میں سرائیکی شاعری اچ عاشق بُزدار، خورشیدؔ بخاری، جہانگیر مخلص ؔ ، امان اللہ ارشد، احمد خان طارق ، شاکر شجاعبادی دے علاوہ تہاݙی شاعری پڑھ چُکیاں۔ اڄ ہزاراں دی تعداد اچ سرائیکی کتاباں چھپدیاں پِن جیرھیاں اساݙی قوم دا عظیم سرمایا ہِن ۔ ادب تاں ادب ہوندے اوندا ہر موضوع لاجواب ہوندے لیکن میکوں ذاتی طور تے مزاحمتی ادب پسند ھے۔میں اپݨی گفتگو وچ وی انقلابی شاعری کرݨ والے دوستاں دے شعر پڑھدا رہ وینداں۔ سرائیکی لیڈر شپ دے بُحران دے حوالے نال ڳالھ ٹُری تاں اُنھاں آکھیا اگر کہیں دوست کوں سرائیکی لیڈراں دے حوالے نال کوئی شکوہ ھے تاں او خود اڳوں آون اساں اُنھاں دے نال تھیندے ہئیں۔ ایہ قومی پندھ ھے اینکوں پُھلاں دی سیجھ نہ سمجھیا ونجٖے ایہ کنڈیاں دا راہ ھے۔ باقی ایں کاز دے حوالے نال پہلے جنھاں محنت کیتی ھے او عظیم لوک ہَن ۔ اگر کہیں قوم پرست دا کوئی ذاتی مسئلہ ھے تاں اوں بارے میں کُجھ نئیں آکھ سڳدا۔ سرائیکی قوم سجٖاک تے سچی قوم ھے سچ دے سفر وچ ایہ لوک اپݨا سفیر (اڳواݨ) انشاء اللہ جلدی چُݨ گھِنسن۔ سرائیکی قوم اچ موجود ڈھیر قومی جماعتاں دی ڳالھ تھئی تاں رانا سئیں آکھیا سندھی اتے بلوچ قوماں وچ وی ڈھیر ساریاں جماعتاں ہِن۔ بلوچستان چھوٹا جیہاں علاقہ ھے پر حقوق دی ڳالھ کرݨ والیاں جماعتاں دی تعداد ۴۰ ھے۔ نظریاتی اختلاف اپݨی جاہ قومی پندھ اچ اینویں ڈھیر لوک شریک ہوندن پر زندہ اوہو رَہندے جیرھا اپݨے نظریے نال مخلص ہوندے۔ اخیر تے سرائیکی وسیب کوں اپݨا پیغام ݙیندیں ہوئیں آکھیا سرائیکی خطے اچ موجود ہر دھرتی جٖایا اپݨے حقوق دی جنگ سانگے ساݙا ساتھ ݙیوے ۔قومی جُڑت ٻہوں ضروری ھے ، دھرتی واس مونجھ اتے مایوسی کوں چھوڑ کراہیں زندگی دی ڳالھ کرن ۔کیوں جو خواجہ فریدؒ سئیں وی ایہ فرمائے: خوش تھی فریداؒ شاد وَل

مونجھاں کوں نہ کر یاد وَل

جھوکاں تھیسن آباد وَل

ایہ نئیں نہ واہسی ہک مݨی

..................................................................................................................................................................................................................................

جدید سرائیکی شاعری تے ہک جھات (لکھت:رحیم طلب)

جیویں جو ہر جان کیتے ساہ گھنݨ ضروری ہے اونویں ادب آرٹ وچ وی تنقید ضروری ہے تاں جو تخلیقی کم مزید نکھرے سنور تے سݨہپ نال سامݨے آوے۔ تنقید دا فائدہ تخلیق کار کو ں ای تھیندے جو تنقید دے بعد وچ آوݨ والی تخلیقات اچ کوئی کمی نہ رہ ونجٖے تاں جو تمام نقص توں پاک آرٹ سامݨے آوے ۔ جیویں جو گھر وچ تریمت مٹی تے صبّی نال گھر دے تھاں دھوتے چمکا گھِندی ہے۔ ایو یں تنقیدی سوچ دی چھتر ی تلے تخلیق تھیوݨ والی تحریر منجھی تے مانجھی ہوئی سامݨے آندی ہے۔ ایں تخلیق کوں سنوارݨ دی خاطر کہیں بدیسی ادبی سو جھواݨ ٹی ایس ایلیٹ آکھیا ہئی جو نواں تجربہ ول ول پراݨی شئے توں بہتر ہے۔ تجربے وچ وی اتنی جان تے عام انسانی سطح تک اینکوں سمجھݨ دا اشارہ موجودہ ہے تاں ول ایہ کامیاب تجربہ ہے۔ اگر عوامی سوچ کوں نی اَپڑ سڳدا تاں ایہ تجر بہ تجربہ گاہ تک رہ ویند ے۔ ادب وچ وی جدت ہک خاص حد تک عوامی ذہناں تے سفر کریندی ہے اگر ایہ گالھ عوامی ذہنی سطح توں ہٹ کے کیتی ونجٖے تاں ایہ شہکار یا ایندی شہرت اڳی تے سفر نی کر سڳدی۔ جدید تخلیق کاری دے ایں سفر کوں ڈاکٹر گل عباس اعواݨ نے ݙیکھݨ ، پرکھݨ ، بھالݨ تے جانچن دی اَہر کیتی ہے۔ ایہ موضوع ایہ انگ ساݙے ویلھے دی لوڑ وی ہے ۔ جو ساݙا اجٖوکا نینگر تنقیدی رَویاں توں آشنا تھیوے تے تخلیق دے سہݨپ دے ورتا ر ے تے اٹکلا ں دی سُنجٖاݨ رکھے۔ ڈاکٹر گل عباس اعواݨ نے ایں تنقیدی سوجھلے کوں جدید رنگ اچ کیویں ݙٹھے اُنھاں اینکوں اپݨی کتاب ’’جدید سرائیکی شاعری‘‘ اِچ چھی حصیّاں اچ تقسیم کیتے۔ جدید شاعری دی وجوہات کیا ہن ۔ شاعراں اچ ایہ رویے کیوں آئن، جدید شاعری دے مسائل تے انھاں دے سوب بارے ایہ ڳوئڑ کیتے نیں جو ساݙی بھوئیں تے ساݙی زبان دے علاوہ لوکیں ساݙی سُنجٖاݨ کھسݨ دی شعور ی تے غیر شعوری کو شت کیتی ہے۔ جیویں جو ریاست بہاول پور وچ پنجابی آبادی کاراں دی آمد یا وت ملک وچ بݨݨ والے وݙے ڈیماں تربیلا ڈیم، منگلا ڈیم دے نیڑ ے وسڑینک لوکاں کوں ساݙی بھوئیں تے آباد کیتا ڳئے۔ چولستان اچ ریٹائر تھیوݨ والیا ں کو لاٹاں ݙتیاں ڳن۔ یاجعلی کاغذات تے روہی اچ اپر پنجاب دے لوک لاٹاں گھن تے آباد تھیندے پِن تے تل دا وسٹرینک روہیلا اونویں سُنجٖا رہ ڳئے۔ اینویں ای پاکستان بݨݨ ویلے سرائیکی وسیب اچ مہاجرین دی آبادی کاری دے علاوہ انگریز اں دی غلامی تے خوشامد کرتے جاگیراں حاصل کرݨ والے وݙے زمیندار اَڄ زبردستی سرمائے دی وجہ توں ساݙے آقا تے سردار بݨے وَدن۔ وسیب دے غریب تے شو دے لوکاں جاگیرداراں دا ݙڈھپ تے اندر دا کجھپ ، وسیب واسیاں کو ں اپݨی آواز بلند کرݨ تے مجبور کر ݙتے۔ ایں سمجھو جو ساݙے لکھاری نے اپݨی بھوئیں تے معاشی ، معاشرتی ، ثقافتی ادبی ، تاریخی تے علمی استحصال کوں جبر تے زورز للھل کوں محسو س کریندے ہوئیں اپݨی شاعری تے اپݨی لکھت دے موضو عات کو ں بدلیے۔ا تے شاعری وچ فکری تے فنی سطح تے انسان دوستی تے امن کو ں لِیکݨ دا اَہر کیتے۔ ایں طراحویں شاعری اچ ثقافتی اسلو ب دے اجرک رنگے رنگاں اچ مزاحمتی تے ملامتی تے علامتی رنگ تے انگ نتر تے سامݨے آڳئے۔ ایہ نشابر رنگ ایں ساݙی اجٖوکی شاعری دی سُنجٖاݨ بݨ ڳئے۔ ایندے وچ مختلف شاعراں ہائیکو ، سرائیکو ، نظم، کافی، انقلابی گیت تے ݙوہڑ ے وچ اپݨی جدید سوچ دے موتی پوتن، اجٖوکی شاعری اچ ظلم تے ݙڈھپ دے نظام نال نفرت ، بے انصا فی دا خاتمہ ، ملکی وسائل وچ برابر دی حصہ داری، و ڑنج تے کلنج ،بھوئیں واسیاں دا کُر لاٹ، ویݨ، غریب امیر وی وِ تھ،مال عزت آبرو، جان دا تحفظ نہ ہووݨ ، سوُ دی تے موذی نظام دا ݙنگ خاص موضوع ہِن۔ ڈاکٹر گل عباس مونڈھی مُکھ پنے اچ جدت تے سُݨہپ داویورا کیتے تے نتا ر انتار تے جدید سرائیکی شاعری دے انگ کو ں نشابر کتیس ۔ تریجھے پّکھے وچ ڈاکٹر گل عباس سئیں نے ڈاکٹر نصر اللہ خان ناصرؔ تے غزل دے تو انا شاعر اقبال سوکڑی دی شاعری اچ جدید انگ ڳولین، ایہ جدید ادب نویں نکور رُحجانات دا اظہار ہے۔ اجٖوکے جدید موضوعات اچ سماجی قدراں وی بھَن تروڑ ، اجٖوکے واچھے لچھݨ کوں لِیکیا ڳئے تے انسانی معر اج تے فائز روّ یے دی وی تلاش کیتے ڳئے ہِن ۔ شاعری اچ بندے توں بندے نال اوپراپن ، دِ لاں دی وِ تھ فاصلیاں دی وِتھ تے غالب آڳئی اے ۔ اجٖوکی آپ تٹراپی ، غلام نظام توں بے زاری، اخلاقیات دا مکو ٹھپݨ، دین دھرم تے عمل دا ݙیوالہ ، بے عملی پاروں انسان دا روشا، اسطو ر ی پچھوال دی ڳول اچ اڳوال دی دُ ھند نال جڑی شاعری ساݙے ادب تے بھوئیں دی سُنجٖاݨ بݨی ہوئی ہے۔ جدید شاعری میݙے نزدیک چود ھاروں عمیق فکری نظر دا ناں ہے۔ ایہ سماجی حقوق بھوئیں و ا سیاں کو شعور ونڈݨ دے نال نال بے وسی دے ویݨ ہن ۔ ڈاکٹرگل عباس اعواݨ جدید شاعری دا مُنݙھ ڳولیندیں ایں ڳالھ تے پُجِٖن جو ایندا مُنݙھ خواجہ غلام فریدسائیں نے سو سال پہلے ٻد ھ چھوڑیا ہئی۔’’اپنی نگری آپ وسا تو ں پٹ انگریزی تھاݨے‘‘ جہیں روّیے استحصالی قوت دے چنبے گھتݨ دی اطلاع ہئی ۔ ایہ آوݨ والے وقت کتیے ہوکا ہئی ۔ خواجہ سائیں دے بعد جہڑا نرم ملائم تے کُولا چسُو لا لہجہ اختیار کیتا جیویں جو ؂ شالا کڑکی غیبی گولا

کھیسے دا پُر گنڈھ دا پولا اینو یں غزل دے مونڈھی سفر اچ حسن رضا گردیزی ، دبیر الملک نقویؔ احمد پوری، رفیق خاور جسکانی، اقبال سوکڑی ، سرور کربلائی ، نسیمِ لیہ تئیں جدت دا نواں تا ݨا وُݨ یند ا ݙسداپے ۔ جیو یں جو نسیم لیہ اَہدن۔ توں وی لا گھن زور

میں وی قسم چا ئی ودّاں تریجھے پکھے اچ ساکوں سماجی قدراں دی بے حرمتی ، روحانی کلھیپا، لُمب پو ݨاں آپݨے ثقافتی رنگ دی ڳول پھول، اجٖوکے غصب تھیندے حقوق، حق دی آواز بلندکرݨ دا اَہرتے ہوکا، شاعری اچ قافیہ بندی تُک بندی تے لفظی زور بیان توں ہٹ کے حقیقی جذبات دی ترجمانی ݙو ٹرُدی نظر آند ی ہے ۔ ایں پکھے اچ نصر اللہ خان ناصرؔ کوں جدید سرائیکی نظم دا بانی آکھیا ڳئے۔ اِنھا ں دیاں نظماں وچ سیاسی تے سماجی گھُٹن کوں مِٹھے مِٹھے اظہار دا چولا پوایا ڳئے ۔ اقبال سوکڑی جدید غزل دا وݙا شاعر بݨ تے نشابر تھئے ۔ زندگی کوں احساس دی سولی تے لڑکݨ تے ݙیکھݨ والا زندگی کوں آرزوئیں دا متام اَہدے۔ جٖایاں کوں متّاں ݙیوݨ، سردی سُنجٖی سوغات، عجیب شہر ہے ٻالیں دے ٻال سنگتی کائنی ، ٹُکر کیتے سکدے ٻال تے بکھ دے منظر اقبال سوکڑی دی شاعری دے نشابر منظرہن۔ سلیم احسن جدید دائرے وچ ، ایریاں دکھ کچھ کاری کر ، چھتاں تے نہ گارے لا جہاں چونکا ݙیوݨ والا لہجہ اختیار کریندا داخل تھئے ۔ سرمایہ داراں کو ں بگھیلے آکھݨ تے مجبور ہے ۔ کلام وچ سلامت تے ملائمت ہے ، نکیاں بحراں ورتیند ن، جبر دے اڳوں سِر نہ سٹݨ دا درس، کلام اچ اسطوری تے ثقافتی حوالے، لفطیات پاݨی وانگیں مترہم ہِن۔ قیس فرید ی اردو ترکیباں کو سرائیکی انگ ݙیوݨ والے مونڈھی شاعر ہن۔ پتھر او ہو مارے جو گنہگار نہ ہووے

لانویں لاہندی دا ڈاج کیڈے گیا ایہ لہجہ قیس دا لہجہ ہے۔ قیس نویں لفظاں دی چوݨ کیتے سُخن دے صحرا اچ کلھا ہے۔ کلام اچ حُریتِ فکر دی اُݙاری ہے۔ آپ سماجی شعور دی پختگی دی مسند تے فا ئز ہن چند شعر ملاحظہ فرماؤ۔

ایں جگ کوں قیس کیا تھی گے

مرِینداپے مگر چُپ اے

جیندے ہتھ تلوار ہے بچڑا

اِتھ اوہو سردار ہے بچڑا قیس دی شاعری حوصلہ مند انسان دی جذبات نگاری ہے۔ جابر غاصب قوت نال متھا لاوݨ انھاں دا کم ہے۔ ممتاز حید ڈاہرہک مضبوط نویکلے لہجے دے مالک ہن، سیاست تے سیاسی مایوسی اِنھاں دے خاص موضوعات ہِن ۔ اِنھا ں دے کلام وچ انسانی ناقدری دا ماتم ملدے۔ عزیز شاہد نے مارشلائی دور دے حبس تے اُبا دے ماحول اچ سوجھلے دا سجھ بݨ کے ابھرے تے بے روز گارتے غم تے کاوڑ نال ولھیٹے نینگراں دا ترجمان بݨ کے اُبھرے ۔ 80ء دے بعد پورے ڈاہا کے وچ انھاں دی نظم’’ ہر کُرسی تے کھورا چہر ہ ہر چہرہ پنجابی‘‘ ہر نینگر دے دل دی آواز بݨ ڳئی۔ کراچی جہے سمندر شہر اچ سرائیکی زبان دی سُنجٖاݨ اچ عزیز شاہد دا کردار اہم ہے۔ عزیز شاہد حقوق دی آواز بلند کرݨ کیتے آپݨیاں نظماں دے ذریعے پِڑ ٻدھیا۔ کلام اچ خیالات دی نزاکت تے لفظیں دی مٹھاس ، تھل دمان دی رُت ، ایں رُت اچ ہمیش جیوݨ دی سک، غر یب امیر دا فرق تے قومی وسائل دی تقسیم بارے خوب نروارکیتی ہے۔ حرفیں کوں کجھ سوچ سمجھ تے ورتیا کر

مونہہ توں نکھتا لفظ پرایا تھی ویندے

عزیز شاہد نے نرم ملائم کومل لفظاں نال سرائیکی شناخت دی سخت جنگ لڑی ہے۔ انہاں دی روما نوی شاعری نینگر پ دی ترجمانی کریندی ہے۔ اشو لال فقیر سرائیکی ادب وچ ’’چھڑو ہتھ نہ مرلی ‘‘ تے ’’گو تم نا ل جھیڑا‘‘ کریندے دا خل تھئن۔ ساݙے دیس دا چھیڑ و ہک ایجھا چھیڑو ہے جیڑھا اوپرے دڳ داراہی ہے۔ جیندے کول عقل سنبھلواݨ ، چنگے مندے تے گڈاں گھوڑے دی تمیز کائنی، اَجڑ تاں ہِس پرمال دی اہمیت دا احساس کائنی ، اشوؔ دے مطابق انسان کو حُر بݨ تے جیون دا حق ہے تے ایہ حق ورتݨاں چاہیدے ، اشودی شاعری وسیب کوں غیراں توں نجات تے غلامی دیاں جھنجیراں تروڑ ݙیوݨ دی شاعری ہے۔ اشو نے علاقے دیاں تشبیہاں تے استعا ریاں دے علاوہ وی کتھائیں کتھائیں عوامی لہجہ اختیار کیتے ۔ رفعت عباس نے اپݨی شا عر ی دی ابتدا نویکلے اندازاچ کیتی ۔ او روایت دا بالکل شا عر کائینی او جو ڳالھ کریندے اوندے اچ اپݨی ثقافت، تاریخ تے سماج کوں جُڑ یندے تے موتی جَڑ یندے ۔ اوندے نزدیک انسان کائنات دی معتبر ہستی ہے۔ او انسان دوستی تے وجود یت دیاں تحریکاں تو ں متاثر ہے۔ جمالیاتی قدراں دی بے حرمتی دی بجائے مردہ جمالیاتی قدراں کوں ولا زندہ کرݨ دا ترلا کریندے۔ چوتھے پکھے دے آخری شاعر دے طور تے سعید اختر سیال ہن ۔ انھاں قومی شناخت کیتے اَہر کیتی ہے۔ استحصال ، جبر ، ڈ ڈھپ تے معاشی وانج دے خلاف واویلا کرݨ سانگے نواں نویکلا گرجدار لہجہ اختیار کیتے۔ ؂ساݙے کنو ں سجھ نہ کھسّو

بیشک ساݙے کھیت اچ وسو

ٻہوں اوکھے جنگل وَسدے ہن

ٻہوں سوکھے جنگل مِٹ ویندن

ڈاکٹر گل عباس اعواݨ نے کتاب دے پنجویں پکھے اچ خالد اقبال ، جہانگیر مخلص تے ارشاد تونسوی دے جدید انگ تے دھرتی دے سنگ دا ویورا کیتے ۔ خالد اقبال نے شاعری اچ جدت سانگے نویں مشاہداتی رنگ کوں متعارف کرائے۔ انھا ں دے نزدیک استحصالی قوتاں نے کمزوراں کوں کیڑیاں مکوڑیاں توں ودھ اہمیت نی ݙتی تہوں او کویلی تے ہاتھی دی علامت ورتیندن ۔ او اجٖوکے وسیب کوں غیر طاقتاں دے ݙ ڈھپ توں اُشناک کریند ن، خالد اقبال امن دے سفیر ہن ۔ پُرامن مزاج رکھیند ن۔ ؂ اسلحہ سٹو وچ سمندراں

تھیوے امن سفیر جہانگیر مخلص وسیب دی ڈکھیں تکلیف تے درد دی رات کوں سوجھل سویرا چ تبدیل تھیوݨ دی تانگ اچ ہن ۔ او اوپر یاں طاقتاں دے نال نال ساݙے اپݨے وسیب دے اُچے شملے ، کوٹ ، محل منارے، سجھ دیاں لاٹاں دا گو پے تے سا لھیں اچ چاندݨی دا رستہ روکݨ والیاں دا رستہ رُکیندے۔ اووسیب دی ترقی دی خواہش رکھیندے تے اپݨے حق کیتے قلم نال یلغار کریندے تے قلم کو ں تلوار بݨیندے ۔ غریب دی پگ ، دردرسال ، تڑتا ݙے ، گریڑے ، جھوکاں ، چھاندڑیں ، گوپے، ٹوبھے، سالھیں تے چُلھا ݨے دی موت دا نوحہ لکھدے۔ ارشاد تونسوی ثقافتی زندگی دے نویں پورٹریٹ بݨبندے ۔ مل پووے تاں جوڳی ، جے نہ ملِے تاں روڳی ہے ۔ شاعری اچ ساختیا ت تے پسِ ساختیات و ی ملدی ہے ۔ او ں آبرو ، مرلی، کتن ، رانجھا،جھانجھر ، مورکھ جہے لفظاں کوزبان عطا کیتی ہے ۔ اوندی شاعری اچ معاصر عالمی شعور دیا ں لہراں محسوس تھیندن، اوا جٖوکے غاصبانہ نظام دے خلاف ہے۔ چھیو یں پکھے اچ سرائیکی پالیسیا ں ، صنفاں کافی ، ڈوہڑ ہ، نویں نظم تے غزل دے وچ جدت دے موتی تلاش کیتے ڳن۔ ݙوہڑے وچ احمد خان طارق، امان اللہ ارشد، شاکر شجاعبادی تے شاکر مہروی دے کلام اچ اجٖوکے لہجے کوں تلاش کرتے وسیب کوں آشنا کیتا ڳئے۔ ایں جدید سرائیکی شاعری اچ خواجہ غلام فرید توں لاتے شمیم عارف قریشی تیءں جدت دے سفر اچ وسیب دے سجاک شاعراں دا ہتھ ہے۔ ایہ کتاب ویلے دی لوڑ ھ ہے ۔ لیکن ایند ے نال ای آوݨ والے نقاد کو ں وسیب دے انقلابی جدید لہجے دے شاعر اں خورشیدؔ بخاری، غیورؔ بخاری دا حوالہ ݙتے بغیر جدید ادبی تاریخ مر تب نی کر سڳدے، خورشیدؔ بخاری تے غیورؔ بخاری تاں ہن ای انقلاب دے شاعر ۔ پتہ نی ایہ اجٖوکے نقاد اں دیاں نظراں توں اوڈھر کیوں ہن؟ اے شاعر ڈاکٹر گل عباس اعواݨ توں کیویں اوڈھر تھی ڳن ایہ وانج ہے یا وسبے اچ ریسرچ کرݨ دے وسائل کائینی۔ ایندے نال ای سفیر لاشاری، مظہر مسعود، ثاقب قریشی ، رفیق احمد پوری جہیں شاعراں دی شاعری کوں وی کھنگالݨاپوسی۔

.................................................................................................................................................................................................................................

ماء دھرتی دا نقاش ۔۔۔عاشق بُزدار (لکھت:طارق اسماعیل احمدانی۔۔جام پور)

’’عاشق بُزدار دی شاعری سرائیکی وسیب دے کُچلیے ہوئے پورہیت عوام دے ڈُٖکھ درد دا نوحہ ھے۔ ‘‘ ایہ تبصرہ عزیز الرحمن ملک کیتے اتے سئیں عاشق بُزدار دی کتاب’’ قیدی تخت لہور دے‘‘ دے چھیکڑ وچ فلیپ دے طور تے لکھیا کھڑے۔ لیکن میݙے خیال وچ عاشق بُزدار صرف مہقور دا نوحہ گر نئیں بلکہ ایندے نال نال او سرائیکی وسیب اتے سرائیکی قومیتی سوال دا مورخ اتے نقاش وی ھے۔ موضوعاتی اعتبار نال انہیں دی شاعری وچ تنوع پاتا ویندے ۔ انہیں دی شاعری تہذیبی ، سماجی تے معاشرتی ، معاشی ، لسانی اتے وسیبی تاریخی روئیں دی امین اے۔ بلکہ میکوں ایں جٖاپدے اُنہیں دی شاعری دا وݙا تے اہم موضوعاتی عنصرعام لوکیں دی تاریخ اے۔ مشہور مؤرخ ڈاکٹر مبارک علی اپݨی ترتیب ݙتی ہوئی کتاب ’’تاریخ اور مؤرخ‘‘ وچ لوکائی دی تاریخ بارے کُجھ ایں لکھدے: ’’بر صغیر ہندوستان وچ تاریخ کوں تریں نقطہ نظر نال لکھیا ڳئے۔ برطانوی تاریخ دانیں ایندا تجزیہ نوآبادیاتی نقطہ نگاہ نال کیتے۔ قوم پرست مؤرخیں قومی نقطۂ نظر نال تاریخ دی تشکیل کیتی اے۔ اتے مارکسی تاریخ نویسیں اینکوں طبقاتی تصادم اتے کش مکش دے دائرے وچ رہ تے لکھئے۔ مختلف نقطۂ ہائے نظر نال تاریخ لکھݨ دا فائدہ ایہ تھئے جو جیڑھی تاریخ ہُݨ تئیں حکمرانیں دے درباریں تاݨیں محدود ہئی ہُݨ معاشرے دے مختلف پہلوئیں تے توجہ ݙیویندی پئی اے۔ جیویں جو معیشت ، ثقافت اتے عوامی سرگرمیاں‘‘۔(۱) عاشق بُزدار او مؤرخ اے جیڑھا اپݨی شاعری وچ سیاسی ، سماجی ، ثقافتی، معاشی اتے لسانی عوامی روئیں دا اظہار کریندے۔ غیر مُلکی حملہ آوریں دی بھر پور نِندا کریندیں ہوئیں اَہدے:

کالی کٹ تے دیبل دے رستے دے کولوں

ڈاکو آئے

جنھاں ایں دھرتی کوں لُٹیا

وسبے ساڑئیے

ساݙے بابے ݙاݙے بݨ ڳئے

عاشق بُزدار درباری مؤرخین وانگوں حملہ آوریں دیاں صفتاں بیان نئیں کریندا۔ بلکہ صرف دھرتی جٖئیں دی حالت کوں بیان کریندے۔ ایں سانگوں اُنہیں دی شاعری وسیبی ثقافت تے تاریخ دا ہک ایجھا اظہار ھے جیکوں ’’لوک بیانیہ‘‘ آکھیا ونجٖ سڳدے۔ بلکہ ’’لوک بیانیہ ‘‘ ھے۔ ہُݨ سوال ایہ بݨدے جو عاشق بُزدار وسیب دے کُچلیے ہوئے پورہیت لوکیں دا نوحہ خواں اتے وسیب دا نقاش کیوں بݨیے؟ ایں سوال دا جواب ڳولݨ سانگے ڈھیر تاں نہ پر کُجھ پچھوں تے تاریخ دا پندھ کرݨا پوسی۔ اتے کُجھ اُنہیں دی شاعری تے کالمیں دا مطالعہ کرݨا پوسی۔ تقسیم دے بعد پاکستان وچ ڈھیر ساری سماجی، معاشی، سیاسی، مذہبی اتے ثقافتی تے لسانی بھن تروڑ کیتی ڳئی ۔ سب توں پہلے زبان دے مسئلے کوں اُلجھایا ڳیا ۔ مقامی زبانیں کوں نظر انداز کیتا ڳیا ۔ سیاسی معاشرتی اتے لسانی اکائیں کوں ختم کرتے ہک سیاسی ، سماجی اتے لسانی وحدت قائم کیتی ڳئی۔ جیکوں ’’ون یونٹ ‘‘دا ناں ݙتا ڳیا۔ ایں عرصے وچ سیاسی عدم استحکام وی سونے تے سُہاڳے دا کم کیتا ۔ ’’فوجی کودیتے‘‘ سیاسی اُتھل پُتھل دا ذریعہ بݨیے۔ سندھ طاس معاہدے دے تحت سرائیکی وسیب دے دریا ویچ ݙتے ڳئے ۔ جیندا نتیجہ پاݨی دی کمی ساریں دے سامݨے ھے۔ مُسلسل سیاسی عدم استحکام پاروں پاکستان تُرٹ ڳیا ۔ جمہوری حکومت کوں ختم کر ݙتا ڳیا۔ جمہوریت دے علمبرداریں کوں صلیب تے جھݨوایا ڳیا۔ رجعت پسندی ، ترقی پسندی تے غالب آ ڳئی ۔ ہیروئن اتے کلاشن کوف کلچر متعارف کروایا ڳیا ۔ جیندا تماشہ تُساں اساں روز ݙیہاڑی اپݨے ایݙوں اوݙوں ݙیہدے ٻیٹھوں۔ زراعت دے ناں تے سرائیکی وسیب وچ آباد کاری کیتی ڳئی اتے مقامی آبادی ہمیش وانگوں نِساہی تے ماندی رہ ڳئی ۔ ایں تناظر وچ پاکستان پیپلز پارٹی دے جھنڈے تلے آ تے سئیں عاشق بُزدار مزاحمتی تحریک دا حصہ بݨیے۔ اتے سرائیکی لسانی اکائی دی بحالی دا اہم عنصر دے طور تے مشہور تے معروف تھئے ۔ اپݨی مُسلسل جدوجہد نال سرائیکی ادبی تے ثقافتی تنظیماں ’’سرائیکی لوک سانجھ‘‘ تے ’’سویل‘‘ کوں سرائیکی قومیتی مزاحمتی تحریک دا ہک چھانورا وَݨ بݨا ݙتا۔ ایہ پس منظر میݙے خیال کوں واضح پدھرا کریندے جو شاعر نے کُچلیے ہوئے مقہور لوکیں دی نوحہ گری کیتی اے۔

ساݙیاں اکھیں رَت پیاں سمدیاں

ساݙے مَن ماندے ݙینھ رات

ودے رُلدوں جھر بَر جنگلیں

اساں مارئیے مال دی کار

ساݙی ݙاݙھیں دے ہتھ واگ

جنہاں کھوہ کھوہ تے ساکوں جو پڑاں

اساں کُسڑاں انت بازار

ایہ چند مصرعے نوحہ گری دی عمدہ مثال اِن۔ پر وسیب دے واسیں لیوں ہک چتاوݨی وی ہِن۔ سئیں عاشق بُزدار دی شاعری وچ سب توں وݙا تے نمایاں نقش سرائیکی قومیتی تحریک دا ساݙے سامݨے آندے۔ ایندے نال نال شاعر دا ماء دھرتی نال پیار ، ماء ٻولی دا آدُر ، سُنجٖاݨ ،رَل وسدی لوکائی نال پیت پریت دی سانجھ ، جھمر تاڑی ، ارمان ،مُکاݨ، معاشی ناہمواری، ناپھرائی، ہک سنویں (برابری) ہووݨ دی خواہش اتے ایں وسوں دے سارے رشتے ایں نقش گری دا حوالہ بݨدن ۔ اتے ایہ سارے نقش خواہش دا اظہار وی ہِن۔

ساݙا دِل وسواس دا منظر

جیندے اندر

ہکا حسرت پلدی پئی اے

ساݙی دھرتی دے سینے تے

’’رام کرے ہُݨ مُرلی وجٖے‘‘

حوالہ جات: ۱۔ݙاکٹر کے ایم اشرف، تاریخ اور مؤرخ،ترتیب وتعارف ڈاکٹر مبارک علی،فکشن ہاؤس، لاہور ۲۔شاعری دے حوالے ’’قیدی تخت لہور دے‘‘ توں گھِدے ڳن

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

غمِ حیات دی نوحہ گری وی اپݨی جاہ ؂ غمِ حُسینؑ وی شرفِ نصیب تھیوے تاں

(حبیب اللہ طارقؔ ) بزم ‘ کیفی جام پوری دا اجلاس تے سالانہ محفل سلام و منقبت

بزم‘ کیفی جام پوری وسیب دی واحد نمائندہ ادبی تنظیم ہے جیندی باقاعدہ ممبر شپ ہے۔ ایں تنظیم دا پندرہ روزہ اجلاس باقاعدگی نال منعقد تھیندے ویلھے سِر شعراء کرام نال شاماں منایاں ویندین تے عید دے موقعے تے عید ملن مشاعرہ‘ ربیع الاول اِچ نعتیہ شعری نشست ‘ محرم الحرام اِچ محفل سلام و منقبت دے پرگرام داسالانہ بنیادیں تے اہتمام کیتا ویندے۔ بزم کیفی دا کتابیں دی اشاعت وچ وی بھرواں حصہ ہے۔آپڑیں روایت کوں برقرار رکھیندیں ہوئیں گزریل ݙینہاں بزم دا پندرہ روزہ اجلاس بزم دے صدر سئیں حبیب اللہ طارق دی زیر صدارت منعقد تھیا اجلاس دا باقاعدہ منڈھ تلاوت قران مجید نال ٻدھا ڳیا تلاوت دی سعادت بزم دے جنرل سیکرٹری محمد سلیم انسب حاصل کیتی تے نظامت دے فرائض سرانجام ݙتے۔موہراچ سابق اجلاس دی کارروائی پڑھ تے سݨائی جیندی حاضر ممبران توثیق کیتی۔اجلاس اِچ جام پور دی دھرتی نال تعلق رکھݨ آلی ادب نوازشخصیت لالہ حمید خان دی یاد اِچ تعزیتی ریفرنس منعقد کرݨ بارے صلاح مشورہ کیتا گیا ۔حاضرین تعزیتی پرگرام کرݨ دی بھر پور تائید کیتی تے آپڑیں تعاون دا یقین ݙیوایا۔ متفقہ فیصلہ تھیا ماہ اکتوبر اِچ ای ایہ پرگرام منعقد کیتا ویسی ۔چھیکڑ تیں محفل سلام و منقبت سجائی ڳئی بزم دے اردو /سرائیکی شعراء کرام بحضور امام عالی مقام آپݨیں عقیدت دے پھل نچھاور کیتے۔ کُجھ شعرا ء کرام دا نمونہ ذوقِ قارئین دی نذر:

سفر کے آگے بھی اک سفر ہے جو بولتا ہے

بلادِصحرا پہ نینوا کا وجود سر چڑھ کے بولتا ہے

(نذیر ثاقب)

حسینؑ دے نال پیار یارو ؂

نبی ؐدی الفت ہے در حقیقت

ہے جیندے جیندے وی دل دے اندر

ایہا محبت عظیم تر ہے

(فیاض شاد بھٹی)

کیویں ناصر شان بیان کرے

جینداذاکر خود قدیر اے او شبیرؑ اے

(ناصر ڈینہ)

اس کی آنکھ لہو کے دیپ جلا دے گی

جو کربل کے غم کے اندر جھانکے گا

(شعیب زمان)

اساں

ݙاڈے بابے دی نیک نامی کیتے

سُنجٖاݨ اپݨی بچاوݨ دی خاطر

گھر جھیاں مدینہ چھوڑ ݙتے سے

بکھے ترسے

لاشاں وی چیندے ریہوں

ھل مِن ناصر دے نعرے

وی لیندے ریہوں

اڄ حجت تمام تھی ڳئی ہے

ہُݨ یقینا

ساݙے قبیلے وچوں

مختار ثقفی بݨ تے

اُبھرسی کوئی

(سلیم انسب)

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

بیرسٹر تاج محمد خان لنگاہ دی یاد اِچ لکھت:ملک ندیم نواز چݨ (ایم ۔اے صحافت )احمد پور شرقیہ

سرائیکی دھرتی اتے قوم دا بے لوث مقدمہ لرݨ والا سچا قوم پرست بابائے سرائیکی تاج محمد خان لنگاہ ۷ اپریل ۲۰۱۳ء کوں ایں جہان توں جھوکاں لݙا ڳیا۔ ساری حیاتی سرائیکی دھرتی اتے قوم کیتے حقوق دی جنگ لڑݨ والے لنگاہ سرکار کوں اساں توں نکھڑیں ترئے سال تھی چُکین ۔آپ سرائیکی دھرتی اتے قوم دے او ہیرو ہَن جنھاں دی بدولت اڄ اساں فخر نال سرائیکی سݙا سڳدے ہئیں ۔اُنھاں اساکوں تے اساݙی قوم کوں جیرھا قومی شعور دا سوجھلا دان کیتے اساں اوندی روشنی تے اپݨی منزل ݙو تݨدے پئے ہئیں۔ میں ہک ڳالھ انتہائی افسوس نال لکھدا پیاں جو ایجھے راہنما کوں اساݙی قوم خراج نئیں بخشیا۔کیݙے ڈُٖکھ دی ڳالھ ھے جو اساں اُنھاں دیں قومی خدمات دے پسانویں اپݨی دھرتی تے کہیں وی کالج ، یونیورسٹی یا کہیں ٻئے ادارے دا ناں اُنھاں شخصیت نال منسوب کر تے اُنھاں کوں زندہ کرݨ دی کوشش نئیں کیتی۔اساں سندھی ، بلوچ یا پختون قوم وانگے تھوڑے ہئیں جو اپݨے محسناں کوں یاد کرݨ سانگے اُنھاں دے ناں نال فلاحی ادارے قائم کریسوں۔ اساں تاں ہک بے حس قوم دے وانگے ہئیں جیرھی صرف اپݨے مفاد سانگے اپݨے محسناں کوں قربان کر ݙیندی ھے۔ تاج لنگاہ سئیں ہک باشعور قوم پرست، چنگے انسان اتے اعلیٰ تعلیم یافتہ قانون دان ہَن۔ جنھاں قومیت دے فلسفے کوں سرائیکی قوم تئیں پُجٖایا۔ سرائیکی دھرتی جٖئیں کوں اُنھاں دے حقوق اتے دھرتی اُتے جنم گھِنݨ والیاں بُرائیاں ݙے توجہ ݙیوائی۔ سرائیکی وسبے وچ تھیوݨ والیاں نا انصافیاں دے خلاف ہر موڑ تے کلمہء حق بلند کیتا۔ ہر اوں ظُلم دے سامہیں سینہ تاݨ تے کھڑے رہ ڳئے جیندے نال دھرتی یا دھرتی واسیں کوں نقصان تھیندا ہا۔ لنگاہ سئیں اپݨی حیاتی دا سارا پورہیا اپݨی دھرتی تے قوم توں قربان کر چھوڑیا ۔ اُنھاں دیاں قربانیاں کوں کوئی وی سچا سرائیکی دھرتی واس رَد نہ کریسی ۔ اڄ جیلے میں سرائیکی قوم دے حقوق دی ڳالھ کرݨ والے چند سرائیکی قوم پرستاں کوں ݙیہداں تاں میکوں لنگاہ سئیں دی شدت نال یاد آندی ھے۔ سرائیکی قومی فلسفے توں چند ہک دے علاوہ اکثر قوم پرست نہ آشنا ہِن۔ دھرتی دی ڳالھ تاں کریندن پر دھرتی نال جُڑئیے لوکاں کوں اپݨے نال نئیں جوڑ سڳدے۔ ایں دَور وچ سرائیکی شناخت کوں بچاوݨ والے پندھیڑو،شناخت مٹاوݨ والیں دی نسبت تھوڑے ہِن۔ ایجھے حالات وچ میں اپݨی نویں نسل توں پُر اُمید ہاں جیرھی اڄ فخر نال اپݨے آپ کوں سرائیکی سݙویندی ھے۔ میکوں لنگاہ مرحوم دا ہک واقعہ یاد آندا پئے ۔ او احمد پور جݙاں تشریف گھن آون ہا تاں میں کوشش کریندا ہامی جو اُنھاں نال ملاقات ضرورتھیوے۔ اُنھاں توں میں ہک ملاقات اچ پُچھیا ہامی جو سئیں سرائیکی صوبے دا خواب اساݙا کݙاں تعبیر تئیں پُجٖسی تاں اُنھاں آکھیا ہا ، پُترا ، فکر نہ کر ، منزل نیڑے ھے ۔ جیویں سرائیکی قوم کوں شناخت مِلی ھے اونویں صوبہ وی مِلسی۔ قوماں بݨݨ تے وقت لڳدے ، کُجھ عرصہ پہلے اساں ملتانی، ڈیرہ والی، ریاستی وغیرہ دے ناں نال سُنجٖاتے ویندے ہاسے اڄ اساں تھوڑے ویلھے وچ اپݨے آپ کوں سرائیکی منوا گھِدے۔اتے انشاء اللہ ہک ݙینھ سرائیکی صوبہ وی گھِن گھِنسوں۔ جیویں سرائیکی دے عظیم شاعر شاکر ؔ شجاعبادی دا خواب ھے جو اللہ سئیاں میکوں اوں ویلے تئیں موت نہ ݙیویں جیڑھے ویلے تک سرائیکی صوبہ نہ بݨے۔ ایہو خواب اڄ دے ہر سچے دھرتی جٖئے دا ھے۔ میݙی ارداس ھے جو سرائیکی دھرتی واس جیکر اپݨی دھرتی اتے قوم نال مخلص ہِن تاں جتھاں حقوق دی ڳالھ کریندن اُتھاں اپݨے قومی ہیروز کوں وی یاد رکھن۔ اُنھاں کوں زندہ رکھݨ کیتے اُنھاں دے ناں تے ادارے قائم کرن ۔ اپݨی نویں نسل کوں قومیت دے فلسفے توں آگاہ کرن اتے اعلیٰ تعلیم یافتہ بݨاون کیوں جو تعلیم انسان دازیور ھے ۔ جیرھیاں قوماں صرف اپݨے محسناں کوں بُھلا ݙیندین او زیادہ دِیر تاݨی زندہ نئیں رہ سڳدیاں ۔ ایں سانگے سرائیکی قوم اپݨی دھرتی تے جیوݨ والے اُنھاں محسناں کوں نہ بُھلے جنھاں اپݨی حیاتی اُنھاں کوں شناخت ݙیوݨ کیتے خرچ کیتی ھے۔

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

سئیں غیورؔ بخاری دی شاعری (لکھت:دلبر حُسین مولائی ۔۔نوتک مہمید)

سرائیکی مذہبی، انقلابی تے مناظرانہ شاعری دے بادشاہ سئیں پُرسوزؔ بخاری دے پُتر تے عظیم انقلابی شاعر،دانشور سئیں خورشیدؔ بخاری دے بھتریجے غیورؔ بخاری جتھاں شاعری دی سُدھ بُدھ وراثت اچ گھِدی ھے اُتھاہیں کربلائی تے انقلابی پیغام دی تربیت وی بُزرگیں کنیں گھِدی ہِس۔ چار اپریل ۱۹۸۳ء ؁ کوں ضلع رحیم یار خان دے ہک مشہور قصبے اللہ آباد وچ جٖمݨ والے غیورؔ بخاری۱۹۹۷ء ؁ وچ باقاعدہ طور تے اپݨا ادبی پندھ شروع کیتا ۔ گھر وچ علمی ادبی اتے شاعرانہ ماحول ہووݨ دے باوجود وی سرائیکی زبان دے ہک خوبصورت شاعر سئیں مشتاق سبقت ؔ کوں اپݨے بابے دے فرمان تے اُستاد بݨایُس۔ ۲۰۰۶ء توں ہک سرائیکی ادبی مجلہ ’’سویل سرائیکی ‘‘ اپݨے آبائی گھر احمدپور شرقیہ توں شروع کیتُس جیڑھا جو تاحال جاری و ساری ھے۔ علم وادب دی خدمت سانگے ہک اشاعتی ادارہ ’’فریدؒ فورم‘‘ دے ناں نال وی چلائی پئے۔ سادات دی قسمت اچ ہجرت ازل توں آندی پئی ھے غیورؔ بخاری وی اپݨے قبیلے دے حصے وچ آئی ہجرت کوں سینے سانبھ کراہیں اپݨے ادبی پندھ سُودھا اللہ آباد توں احمد پور شرقیہ اتے احمد پور شرقیہ توں ٹُردیں ٹُردیں اجٖکل بہاول پور وچ جھوکاں لائی پئے۔غیورؔ بخاری دے پچھلے اُنہوی (۱۹) سالاں دا سرائیکی ادبی پورہیا ایں ویلے تئیں اوندیاں ایہ ترئے(۳) کتاباں ہِن۔ ۱۔ عذاب خوابیں دے نال ہوندن ۲۔ سِر دھرتی دی ویل ۳۔ کُجھ اَلا سانولا مطالعے سانگے سئیں غیورؔ بخاری میݙو اپݨی کتاب ’’کُجھ اَلا سانولا‘‘ پٹھی ۔ میکوں ایہ کتاب ایجھی چنگی لڳی جو میں اینکوں ہکی نشست اچ پڑھ کراہیں اُٹھیم۔ ایں کتاب دے مطالعے دے بعد میݙے اُتے جیرھا اثر تھئے او تاں سارا میں نئیں لکھ سڳدا، البتہ کُجھ ڳالہیں تُساں وی پڑھو تے چس چاؤ اتے سبق وی گھِنو۔ غیورؔ بخاری بُلند سوچ تے حساس دِل رکھݨ والاشاعرھے۔ اوندی فِکری کُٹھالی وچوں جݙاں تخلیقی لفظ نکلدن او پُر اثر شعریں دی شکل اچ زمانے کوں متاثر کریندن۔اتے اینویں محسوس تھیندے جو ایہ سکھݨی سئیں بخاری دے دِل دی آواز نئیں بلکہ ایہ سارے وسیب وسدیں دا مشترکہ احتجاجی اَلا ھے۔ او بھانویں پکھی واس فقیر ہوون ، گُنگے ٻاتے اسیر ہوون ،یا زندگی ماݨݨ کوں سِکدے نینگر جوان، غیورؔ بخاری داعلمی ترکہ تے قلمی پورہیا اِنھیں ساریں بے زبانیں کیتے وقف ھے۔ سرائیکی دھرتی دے مظلوم،محکوم،مجبور، مقہور تے اُجڑیے لوکو! ہُݨ تہاݙے وَسݨ دے ݙیہاڑے نزدیک آن لڳین ، اڄ دی مونجھ کل دی خوشی بݨسی ، کیوں جو ہُݨ او پاندھی پندھ کریندا پئے جیڑھا کربلا آلیں سیدیں دی اولاد ھے۔ہیں واسطے اوندی شاعری دا ہر مصرعہ ہر ڈُٖکھے انسان دے نانویں ھے:

میݙے مونجھے تخیل دا ہر سوجھلا

رُل ڳئے بے خبر مہرباناں دے ناں زمانہ ݙیہدا اَندے قابیل قاتل ہا، نمرود استعماریت دا نمائندہ ، فرعون انسانیت سوز مظالم وچ گرفتار، معیشت دا غاصب ہامان ہا، اینویں اُمیہ ، ابوجہل تے یزید اپݨے وسب وسیب تے انسانیت دے قاتل تے دشمن ثابت تھئے۔ حتیٰ کہ تاریخ وچ دریھ بندے گُزرین جیرھے نبی پاکؐ دے کلمہ گوہَن اتے اہلِ بیت علیہ السلام تے ظلم وی کریندے کھڑے ہَن اڄ وی سرمایہ داری تے جاگیر داری نظام وچ یا دفتری بیورو کریسی دے روپ وچ یزیدی کم دھڑلے نال تھیندے پائن۔ غیورؔ بخاری کربل دا سنہیڑو بݨ کراہیں میدان وچ آئے تے ایہ برملا اَہدا کھڑے:

ایہ میݙے عہد دے موسیٰ کوں سنیہا ݙیویں

اڄ دے فرعون دے کردار بدلݨے پوسن

کوفے والیں دی حقیقت کولہوں واقف ہیسے

ساکوں ہُݨ کوڑے وفادار بدلݨے پوسن

کربلا نال جے غیورؔ رکھیندیں نسبت

ول تیکوں آپݨے اطوار بدلݨے پوسن

پُراݨی ریت ھے سچ دے وَیری ہر دَور وچ ہوندن پئے تاں ایݙو وی کربلائی مولائی مست ملنگ اِنہیں دے سامݨے سینہ تاݨ تے کھڑے رہ ویندن ۔ جیڑھا غیورؔ ہوندے اوندی غیرت کݙاہیں نئیں سُمدی اوندا سچا علم نِت بُلند رہندے۔

عَلم سچائی دا غیورؔ چُم تے او چَیسی

حُسین ابن علی ؑ نال جیندی نسبت ھے

بے باک جذبیں دے مالک فاتح خیبر علی ؑ مولا دے پوترے غیورؔ بخاری اپݨی شاعری وچ اپݨیں وݙکیں دی سیرت اپنائی ھے۔او جݙاں شام دے حاکم کوں خط لکھن ہا تاں آکھن ہا ’’ سلام ہوں تے جیڑھا ایندا اہل ھے‘‘ اینویں ہی غیورؔ بخاری اپݨا رویہ اپنائے حق دے غاصبیں تے وقت دے ظالمیں کوں برملا آکھیے:

اساں ضمیر دا اڄ تئیں خُنام نئیں کیتا

کہیں یزید شمر کوں سلام نئیں کیتا

جے کوئی غیورؔ ہا جُھک تے اونکوں سلام کیتے

جے بے ضمیر ملئے احترام نئیں کیتا

غیورؔ بخاری دی شاعری ’’کربلا ‘‘ دا پیغام گھِن کے ٹُردی ھے۔ ایں میر انیس تے مرزا دبیر آلی کار سکھݨے مرثیے نئیں لکھئے بلکہ جوش ملیح آبادی جیرھا پیغام مرثیے وچ ݙیندا ہا اوھے کربلائی سنیہے اِنھاں اپݨے غزلیہ شعریں وچ لکھین۔ غیورؔ بخاری دا کلام محاکات ، تشبیہات، استعارات تے تلمیحات نال چتریا لاتھے۔ مثال دے طور تے ’’ݙیوا وِسما‘‘ آلی تلمیح استعمال کر تے غیورؔ نے کربلا وا لے سمورے واقعے کوں نشابر کر کھڑائے۔ݙاہ محرم دی رات ھے ، حُسین مولا ، مولا غازی عباس کوں حُکم ݙتے ’’لا اکراہ فی الدین‘‘ دین وچ جبر کائینی ، ݙیوا وِسما ݙیو جیرھا ونجٖݨ چاہندے اونکوں اجازت ھے۔لیکن سچے موالی ہَن قربان تھی ڳن پر حُسین ؑ کوں کلہا نئیں چھوڑیا۔

کربلا عشق دی منزل دا او رستہ ھے جِتھ

ݙیوا وِسما تے وفادار سُنجٖاتا ویندے

غیورؔ بخاری اپݨیں تخلص دا اسمِ بامسمٰی ہِن ۔ نہ ٻوہل اُڳڑیندن ، نہ پُھل تعویز وچیندن نہ جِن بھوت کڈھیندن نہ پھوکے دی پُھو پُھو کریندن ایں ڳالھ دی گواہی اُنھاں دی شاعری وچ وی مِلدی ھے:

پُھل تعویذیں دی دُکاں داری نی منسب میݙا

میں تاں درویش ہاں درباری سجادہ کائینی

ایہ نام نہاد مخدوم نئیں بلکہ درویش مخدوم ہِن جنہیں کوں پتہ ھے ساݙے وسیب وچ ، حسرت تے یاس دے دیہہ دریھ ہِن۔ بے کسی ، بے بسی، بے وَسی ، ٻچے جٖݨی پئی ھے۔ ڈُٖکھ ، مونجھ ، کلہیپا تے ویݨ دا شور ساݙے وسیب وچ بے پناہ ھے۔ تہوں ساݙے گندیں وچ لُکیے لعل بے مُل وکدے پِن ساݙی حسرت دا لیلے ٻاک جِتلا پندھ کُھٹݨ اچ نئیں پیا اَندا۔ ساݙا ایم پاس نینگر بُکھ ہوٹے تنور تے روٹیاں لاوݨ تے مجبور ہِن۔ غیور بخاری ایں کرب کوں اپݨی شاعری وچ بیان ایں کریندن:

تیݙے اَن پڑھ افسر بݨ تے ساݙے اُتے حُکم چلاون

ریڑھی لا تے چھولے ویچن ایم اے ، بی اے ٻال اساݙے

ایندے نال نال مونجھے دھرتی جٖئے کوں حوصلہ ݙیندیں ہوئیں ایہ وی اَہدن:

ایہ درد ، ڈُٖکھ ، مونجھ تے کلہیپاہجر جُدائی تے ویݨ ہنجھ دے

اساݙے پُکھڑے چا پا وے سانول الا وے سانول، الا وے سانول

غیورؔ بخاری اجٖوکے حالات دا تجزیہ کر شاعری کیتی ھے۔ او اَہدے ، اجٖوکا فرعون انگارے وات اچ سٹ کراہیں اساݙیاں زباناں گُنگیاں کرݨ چاہندے: اڄ دا فرعون ساݙی جٖبھ تے انگارا رکھ تے ساݙی آواز کوں دُنیا توں مٹاوݨ چاہندے روہی دی وِیرانی تے کربلا دا وِیرانہ ٻن اڄ وی ساکوں تحریک ݙیندا پئے ، دھرتی دے سُتے لوکو تہاݙیاں سونا اُڳلدیاں زمیناں چاندی ݙیندیاں فصلاں ،تہاݙی بُکھ دا تُرتل(علاج) کیوں نئیں پیاں کر سڳدیاں تہاݙے ہاکڑہ تے’’ سرس وَتی ‘‘ دریا تاریخ جغرافیے دا پُراݨا قصہ کیوں بݨین؟ ہاکڑہ سرس وَتی تے ستلج دے تھَل

تیکوں اڄ توڑیں ہکلاں مریندے کھڑن ........

اپݨی دھرتی تے بݨ تے مہاجر اساں

کے توڑیں ایہ حیاتی نبھیسوں ودے

کے توڑیں اینویں غیراں دی درسال تے

اپݨے ٻالا ں کوں نوکر کھڑیسوں ودے

قصہ ساݙے وسبے دی ہک مثبت ثقافت ہئی ، قصولی بہ یک وقت ہک مبلغ وی ہا ، پیام بَر وی ہا ، سیاستدان وی ہا ، مصلح وی ہا ، مقرر وی ہا ، اداکار وی ہا تے موسیقار وی ہا ۔ جݙاں دا قصہ ختم تھئے فرقہ واریت وَدھی ھے ، دہشت گردی تے تشدد ودھیے، سُکون مُکے تے خون سُکے ۔ غیورؔ بخاری اڄ دے مبلغ کنیں مایوس ھے۔ ہوں پُراݨے قصولی کوں ودا ڳولیندے تے پھولیندے تاں جو ساݙی ماء دھرتی امن دی جاہ بݨ ونجٖے ۔او اَہدے:

ساݙی سونہہ سُنجٖاݨ دا وارث کہیں پاسے منہ کر ڳئے

لڳدے کئی نسلاں دا ضامن یار قصولی مر ڳئے

پر اڄ ساݙی جھوک تے سانول پہلے رنگ نئیں رہ ڳئے

ماء دھرتی دے سچے وارث مست ملنگ نئیں رہ ڳئے

ساݙا وسیب وَسدا اڄ مایوس کیوں ھے ؟ دفتراں وچ اوباش ٻیٹھن رشوت نال کم تھیندے ۔ عدالت واسطے وکیلیں دی فیس کائینی۔ پولیس خود دہشت گرد ھے۔ واپڈا وات پٹ محکمہ ھے۔ پٹواری دی پٹک بھو اجٖاں ختم نئیں تھئی۔ ریونیو دے نویں افسر تاں ودھ رشوت خور تھِن ۔ ہُݨ تعلیم وی مُل دی ھے تے علاج وی مہانگا ۔ جیکوں ووٹیں نال چُݨیا ہاسے او مٹھی کاتی نال چوڑھے ݙے ݙے کوہیندا پئے صاف ظاہر ھے ایجھے حال اچ مونجھاں کونجاں بݨ کراہیں ڈُٖکھ دی قطار لائی کھڑن غیورؔ دی شاعری اچ اڄ دا انسان ایہ ویݨ وَلیندا ݙسدے:

اساں تاں مونجھاں دی چور گپ اچ گپیج ڳئے ہئیں ونجٖیج ڳئے ہئیں

نہ مار ہکلاں نہ ڳول ساکوں مریج ڳئے ہئیں ونجٖیج ڳئے ہئیں

نہ ڳول رُل ڳئیں دے تِڑ تے تاݙے نہ حال پُچھ یار ہُݨ اساݙے

اساں تاں ڈُٖکھاں دی پہلی بھونی بُھنیج ڳئے ہئیں ونجٖیج ڳئے ہئیں

غیورؔ بخاری ڈُٖکھے لوکیں دے حال لکھین تاں ایہ وی آکھیے ، اے بندہ کوڑے رشتیں دی میت کوں کے توڑیں مونݙھیں تے چا کراہیں رُلسیں ، ادھ مویا تاں تھیا وَدیں ہُݨ اپݨے جیوݨ دی کر۔

جے کوڑے رشتیں دی کوئی میت توں یار مونڈھیں تے چا نئیں سڳدا

تاں چھوڑ دُنیا دی دُنیا داری توں عاقبت کوں سنوار کیا ھے

غیورؔ بخاری کوں ایں ڳالھ دا احساس وی شدت نال ھے جو اساں دھرتی واس غفلت دی نِندر کئی صدیں توں سُتے پیوں ۔ جیرھا وی عربوں ، ایرانیوں ، افغانیوں آئے ساکوں اُجٖڑیندا پُجٖڑیندا گُزرئیے۔ نہ مَال بچیے نہ ٻال بچیے۔ تِڑ تاݙے ساڑ سُوا کریندا پاروں لنگھ ڳئے۔ اساں گُنگے باتیں نحوست دے ہتھ ٻدھی رکھین تے چُپ ریہوں۔ ایں احساس کوں غیور ؔ اپݨی شاعری وچ ایں ورتیندا نظرآندے:

اساݙی دھرتی دے لوک نِندراں ولہیٹ سم ڳن ؂ جے تھی سڳی تاں جڳا وے سانول ، اَلا وے سانول

غیورؔ بخاری چھڑا مونجھاں دے ویݨ نئیں وَلیندے دھرتی جٖئیں کوں آس اُمید دی ڳالھ کر تے حوصلہ وی ݙیندے:

دھرتی جٖایا تیݙیاں جھوکاں اُجٖڑ ونجٖݨ دا ٻہوں ارمان ءِ

مونجھا تے مایوس نہ تھیویں مولا ماڑ وَسا وی سڳدے

غیورؔ مقصدیت دی شاعری کریندے ایندا آوازہ تے نعرہ چھاند ݙیندا اُلارا ایں واسطے ھے جو نندراکل قوم جاڳ پووے ۔ ٻئی جاہ تے مونجھے مایوس دھرتی جٖئے نال ایں مخاطب تھیندے:

اینویں چا سِر تے سوار کیتی ݙسا ہاں جو تیکوں یار کیا ھے؟

ایہ مونجھ کِہیں ھے، اُداس کیوں ہئیں تے ایہ کلہیپے دی کار کیا ھے؟

غیورؔ بخاری مونجھے وسبے دے لوکیں کوں نصیحت کر تے اَہدے جو ایہ مونجھ مُنجھاری، ڈُٖکھارا مزاج چھوڑ نتاں اکھیں دا نور ونجٖا کھڑسیں :

مونجھ یعقوب جہیں پیمبر دیاں

اکھیں بے نور کر چھوڑیندی ھے

مبلغ تے معلم تے ہک اُمید بچی ودی ہئی جو ایہ نبییں دے وارث ہوندن ۔ دور حاضر وچ ایہ مُلاں وی عیسائی تے یہودیں دے پادریاں وانگوں مفاد پرست ثابت تھِن۔ سُود دے پیسے نال درس گاہ بݨاوݨ والا مُلاں فرقہ واریت کوں فروغ نہ ݙیسی تاں ٻیا کیا کریسی؟

درس اَمن دا کائینی ݙیندے

ظالم لوک خطیب ہِن ساݙے

غیورؔ بخاری دی شاعری نوحہ وی ھے تے وسیب دے دردیں دا مرثیہ وی ۔ ایہ جدت پسند وی ہِے تے روایت پرست وی ۔ ایہ ݙوہڑہ ،غزل تے نظم وی لکھدے تے جدید زمانے دیاں نِویاں صنفاں سرائیکو تے آزاد شاعری وی خوب کریندے ، ایہ خود وی بُلند سوچ دا مالک ھے تے بُلند فکری کوں وی پسند کریندے ایہ سکھݨی قافیے ردیف دی غلامی کوں پسند نئیں کریندا ، ایہ علم عروض دے فن کوں شاعری دا حُسن سمجھدے۔ ایجھا عروضی شعر جیندے وچ پیغام نہ ہووے ایندے واسطے کہیں کم دا نئیں۔ ایہ جدید نظم کوں وقت دی ضرورت سمجھدے تے اہدے:

غزل دا بھاڳ سلامت رہے قیامت تئیں

جدید نظم مگر وقت دی ضرورت ھے

غیور اپݨی شاعری وچ ݙوہڑے وی سوہݨے ورتین انہیں وچ وی سکھݨی رومانیت دا روڳ نئیں بلکہ مِلت دا درد وی موجود ھے۔ جون ایلیاء تے فیض وانگوں اِنہیں دے کلام کوں رومانیت تے انسانیت کنیں جُدا نِسے کر سڳدے۔ ایں سُنجٖے سکھڑیں دَور وچ غیورؔ بخاری دے الفاظ حضرت موسیٰ دا عصا ہِن ، مولا علی ؑ دی تلوار ہِن، روہ ، روہی ، تھل ، دامان دا وسبہ خیبر وانگوں ھے۔ اینکوں وی فاتح خیبر دا وارث ای فتح کریسی۔ وقت دے ۳۹ ݙینھ تاں ٹپ ڳن انتظار دی چالہویں رات ٹپدی پئی ھے ۔ اساں سارے اُٹھی اُٹھی تے ݙیہدے پئے ہئیں ایہ فتح دا علَم کیندے حصے وچ آندے۔ ’’کُجھ اَلا سانولا ‘‘ معمولی کتاب نئیں ایہ انقلاب تے تبدیلی دا نعرہ ھے۔ جو ساݙا نوجوان ہُݨ سُجٖاکا تھی تے سوچݨ لکھݨ تے ٻولݨ پئے ڳئے۔ انشاء اللہ او ویلھا جلدی اَؤسی جݙاں وقت دا ’’مہدی‘‘ ضرور ظاہر تھیسی۔؂

شالا ایجھا ہادی آوے

جاڳن جُمل جہان دے وَسدے

جاڳن شالا دھرتی جٖائے

روہی تھل دامان دے وَسدے

میݙے دیس دے مظلوماں کوں

رُل مویاں کوں راہ ݙکھلاوے

وت کوئی آوے ٹُردی ڳالھ پندھ کریندی اے۔ وِساخ آلی ڳالھ پریس تئیں پُجٖی ، پریس آلی ڳالھ اسمبلیں تئیں پُجٖ ڳئی ھے۔ حالی اساں عبوری دَور کنیں گُزردے پیوں ،صدیں کنیں ’’اندھاریں‘‘ نال سمجھوتا ہا آخر ایہ معاہدہ ہک ݙینھ ضرور تُرٹسی۔ کُجھ ساݙے ، کُجھ اوپرے ہک ݙینھ نشابرتھی کھڑسن۔

اساں ماء دھرتی دے سجھ ہیسے ساݙے نال اندھارے نہ ٹُرسن

نہ ٹُرسن تخت تے بخت والے کُجھ لوک آوارے نہ ٹُرسن

جیرھے ݙردن سچ دی سانگ کنوں او لوک بیچارے نہ ٹُرسن

ساݙا پندھ غیورؔ ھے کربل دا ساݙے نال ایہ سارے نہ ٹُرسن

غیورؔ توں کربلائی علَم چاتی ودیں ، اینویں خلوص نال ٹُردا جُٖل زمانے دے کئی غیرت مند حُر تیݙی تحریک دا حصہ آن بݨسن۔

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

میکوں اصنافِ ادب وچ ݙوہڑہ، نعت تے قصیدہ پسند ھے اساکوں ہُݨ نعتیہ شاعری وچ پُراݨیاں ڳالہیں وَل وَل ورتݨ دی بجائے نویں موضوعات شامل کرݨ دی ضرورت ھے ۔

معروف نعت گو شاعر ملک نذیر احمد شاہین نال ڳالھ مُہاڑ

(ڳالھ مُہاڑ:عابد جتوئی ، ملک عبدالخالق نعیمی)

اجٖوکی سرائیکی نعت گو شاعری دی جݙاں وی ڳالھ ٹُرے تاں اساݙے وسیب دا ہک محبوب نعت گو شاعر سئیں ملک نذیر احمد شاہین کلیار ساݙیاں اکھیں دے سامݨے آ ویندے۔ پچھلے کئی سالیں توں سرکار دی مداح سرائی وچ اپݨی حیاتی دا سوہݨا ویلھا لنگھیندا پئے ۔اساں کُجھ ڈینھ پہلے سویل سرائیکی سانگے اُنھاں نال ڳالھ مُہاڑ کیتوسے جیندا متن تہاݙی خدمت اچ حاضر ھے۔ سئیں ملک نذیر احمد شاہین اپݨے بارے ݙسیندیں ہوئیں ساکوں آکھیا جو میݙا تعلق بہاول پور دے نیڑے آباد ہک وستی گوٹھ ڳاہݨا ں نال ھے۔ جتھا ں ساݙی برادری دے ڈھیر سارے گھر آباد ہِن۔ میݙے خاندان وچ میں توں پہلے کوئی شاعر ادیب کوئینی۔ سرائیکی وسیب وچ جیویں وستیاں دا ماحول ہوندے میں وی ہک ایجھی وستی دا جٖموڑ پلوڑ ہاں۔تعلیم دی کمی پاروں میݙے وسیب وچ وی ادبی حوالے نال ڈھیر سارا اندھارا ہا۔ البتہ مذہبی حوالے نال اساݙے وسیب وچ ڈھیر ساریاں محفلاں منعقد تھیندیاں ہَن۔ میݙی آواز وچ سوز ݙیکھ تے میݙے بُزرگوار مرحوم ملک سردار احمد کلیار ہوریں میکوں آکھیا نذیر احمد یار توں نعت خوانی نئیں کریندا۔ اُنھاں دے فرمان تے دُعا میݙی حیاتی دا رُخ موڑ ݙتا۔ اوں ویلے میکوں تھوڑا ٻہوں شاعری دا وی شوق ہا۔ بھَنے تُرٹے جُملے جوڑ اکثر وسیبی سنگت کوں شعر سُݨائی رکھدا ہامی۔ امّاں ابے دی دُعا ایں رنگ لاتا جو میݙی آواز پاروں میݙے وسیب اچ چاہ چہاوت ودھݨ پئے ڳئی۔ میں مذہبی محافل وچ باقاعدگی نال شریک تھیوݨ پئے ڳیُم۔ ذکرِ خدا تے ذکرِ حبیب ؐ خدا ایجھا رنگ لاتا جو وسیب توں ٻاہروں وی میکوں لوک محفلاں اچ سݙݨ پئے ڳئے۔ ایں دوران شاعری دا شوق وی ودھݨ پئے ڳیا اتے سرائیکی وسیب دے ہک درویش صفت شاعر سئیں سید احمد حسن پُرسوزؔ بخاری کوں اپݨا شاعری دا اُستاد بݨا کراہیں باقاعدہ شاعری شروع کر ݙتم۔ استادِ محترم دی محبت تے دُعا میݙی عزت اچ مزید ودھارے دا سبب بݨی۔ میݙی پُرسوز آوازتے عشقِ رسول ؐ اچ لکھی ہوئی شاعری میکوں شہرت بخشی اتے میکوں ایں حوالے نال پورے مُلک اچ اڄ وی یاد کیتا ویندے۔میں سمجھداں اڄ میں جو کُجھ وی ہاں اپݨے اَمّاں ، ابا اتے اُستاد دی دُعا دے نال ہاں۔ شاہین سئیں توں اساں اجٖوکے دَور اچ تھیوݨ والی نعتیہ شاعری دے حوالے نال کُجھ سوال کیتے جنھاں دے جواب اچ اُنھاں آکھیا جے حقیقت پُچھدے ہو تاں ایں دَور اچ محنت کرݨ والے نعت گو شاعرنئیں رہ ڳئے۔ ایں دَور دے نعت گو شاعر ویلھے کوں پاس کرݨ کیتے اپݨی عقیدت اچ جیرھا ادب تخلیق کریندے پِن اگر اوندا بغورفنی فِکری جائزہ گھِنوں تاں ایں ڳالھ دا اساکوں احساس تھیسے جو او کہنہ مشق لوک جیرھے حدیث، قرآن، فقہ تے تاریخ دا مطالعہ کر تے شعر اَہدے ہَن اُنھاں دی ساری شاعری دا چربہ اجٖوکی تخلیق تھیوݨ والی نعتیہ شاعری ھے۔اساں ذاتی طور تے تحقیق جہیں مُشکل کم توں کتراندے ہئیں ایں سانگے اساݙی شاعری سکوت دا شکار ھے۔ اساکوں ہُݨ نعتیہ شاعری وچ پُراݨیاں ڳالہیں وَل وَل ورتݨ دی بجائے نویں موضوعات ڳولݨ دی ضرورت ھے ۔ جے توڑیں اساں قرآن وحدیث تے تاریخ دا نِجھا تے مطالعہ نہ کریسوں اوں ویلھے تئیں اساݙی نعتیہ شاعری اچ جدید ڳالھ نہ تھی سڳسی۔ اصناف دے حوالے نال ڳالھ ٹُری تاں اُنھاں آکھیا میں نعتیہ شاعری دے نال نال اصلاحی اتے پیر فریدؒ دے رنگ اچ رچی شاعری وی کرینداں۔ ایں سانگے میں تقریباً سرائیکی شاعری دیں تمام اصناف اچ شعر آکھین۔ میکوں ذاتی طورتے اصنافِ ادب وچ ݙوہڑہ، نعت تے قصیدہ پسند ھے۔ میں نعت ݙوہڑے اتے قصیدے وچ اپݨے جذبات دا کُھل تے اظہار کرینداں۔ شاہین سئیں آکھیا سرائیکی زبان میݙی مادری زبان ھے جیرھی میکوں ماکھی توں ڈھیر مِٹھی لڳدی ھے لیکن میں ایں توں علاوہ پنجابی اتے اُردو وچ وی شاعری کیتی ھے۔ شاہین سئیں دی مشہور شاعری دے حوالے نال اساں جݙاں سوال کیتا تاں اُنھاں آکھیا میݙے اُتے اللہ تے اوندے رسولؐ دا بے پناہ کرم ھے میݙے ٻہوں سارے قصائد ، نعت شریف اتے ݙوہڑے پورے مُلکِ اچ مشہور ہِن۔ جنھاں دا تفصیلی تعارف کراوݨ ٻہہ ونجٖاں تاں سارا رسالہ ایں تفصیل نال پُر تھی ویسے۔ بحرحال ہک نعت شریف ایجھی ھے جیندے اُتے میں ناز کرینداں جیندی وجہ توں میکوں پورے مُلک اچ شہرت مِلی ھے ۔’’مولا کرم دی کر نگاہ ݙیکھاں مدینہ یار دا‘‘ ایں نعت دی نسبت نال میݙے اُتے اوں پاک ذات دا ایجھا کرم تھیا جو میکوں مدینہ اتے مکہ شریف دی حاضری نصیب تھئی ھے۔ اللہ دا میݙی ذات تے ٻیا خاص کرم ایہ ھے جو میکوں ذکرِ اہلِ بیت نال عشق ھے۔ میں کہیں وی محفل وچ شریک تھیواں جے توڑیں اِنھاں پاکاں دا ذکر نہ کراں میکوں سکون نئیں آندا کیوں جو آلِ نبی، اولادِ علی ؑ دا ذکر میݙے ایمان دا حصہ ھے۔ شاہین کلیار سئیں دے چھپیل کلام دے بارے ڳالھ ٹُری تاں اُنھاں آکھیا میݙے ݙوں کتابچے اتے ہک کتاب ’’بیاضِ عشق‘‘ دے ناں نال چھپ چُکی ھے۔ تخلیقی کم تاں اونویں ٻہوں مُشکل ھے پر شاعری پرنٹ کراوݨ آلا کم میں سمجھداں تخلیقی عمل توں زیادہ مشکل ھے۔ ہُݨ کُجھ ٻیاں کتاباں ترتیب ݙیندا پیاں جیرھیاں انشاء اللہ ٻہوں جلدی وسیب کوں پیش کریساں۔ پسندیدہ شاعری اتے شاعر دے حوالے نال ڳالھ تھئی تاں مُسک کراہیں شاہین کلیار سئیں آکھیا ایہ ٻہوں اوکھا سوال ھے۔ میݙے خیال اچ چنگا شعر انسان دے دِل اچ اپݨی جاہ آپ بݨا گھِندے ایں سانگے چنگی شاعری تخلیق کرݨ والا ہر شاعر اتے اوندی شاعری میکوں پسند ھے۔ البتہ اجٖوکے دَور اچ نعت گوئی دے حوالے نال حالی ڈھیر ساری محنت دی لوڑھ ھے۔ چھیکڑ تے شاہین سئیں آکھیا اجٖوکے دَور اچ بابا فریدؒ توں گھِن تے خواجہ فریدؒ تک دے شعراء دی شاعری اتے اُنھاں دے افکار کوں عام کرݨ دی ضرورت ھے۔ مُلکی بدامنی اتے دہشت گردی دا خاتمہ ایں ویلے صوفیا ء دا پیغام اتے شاعری ہی کر سڳدی ھے۔شدت پسند مخلوق کوں اَمن دا راہ صوفیاء دے افکار ݙکھا سڳدن۔ ایں سانگے اساکوں صوفیاء دے ݙکھائے ہوئے دڳ تے ٹُرݨ دی ضرورت ھے۔

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

فِکر فریدؒ تے سماجی رواداری

(لکھت: صابر شفیق، ملتان)

حضرت خواجہ فریدؒ اپݨی شاعری وچ حُسن واخلاق ، ملنساری ، ہمدردی ، خیر خواہی تے رواداری دا درس ݙتے۔ آپ بنی نوع انسان کوں ہی ہک قبیلہ سمجھدن۔ ساری مخلوق خدا جوڑی اے ۔ کہیں انسان دا تعلق کہیں وی معاشرے ، قبیلے ، وطن یا قوم نال ہووے اوندا مقام و مرتبہ جڳ جہان دے لوکاں وچ ہکو سنواں ہوندے۔ اوندا پیا ر ، محبت اتے بھئی والی معاشرے وچ رواداری کوں فروغ ݙیندی ھے۔ جیڑھے ویلے تئیں انسان طبقاتی تقسیم اچ ونڈیا رہ ویسی اوں ویلے تئیں او امیر تے غریب دے درمیان ہک دریا دی مݨ وانگ ݙسسی۔ اپݨے آپ کوں انج سمجھسی ۔ اوندی رواداری ، ہمدردی تے خیر خواہی اپݨے طبقے تک محدود راہسی۔ جݙاں جو تلواں طبقہ جیڑھا صرف بُکھ، افلاس ، تنگ دستی دی حالت وچ صرف اپݨے جہیں لوکاں دے علاوہ کہیں ݙوجھے بندے کنوں مدد حاصل نئیں کر سڳدا۔ ایہ ڳالھ شرفِ انسانیت دے خلاف ھے۔ ایہا وجہ ھے جو ݙوجھے صوفیاء کرام وانگیں حضرت خواجہ غلام فریدؒ ہوراں وی سماجی رواداری دا درس ݙتے۔ لوک داستاناں کہیں وی سماج دی ثقافت دا عکس ہوندن ۔ جنھاں وچ عقل و دانش ، شعور دی راند اچ رچیاں لوک کہانیاں ، قصے داستان، سینہ بہ سینہ محفوظ ہوندن۔ حضرت خواجہ غلام فریدؒ وی اپݨی شاعری وچ لوک داستاناں تے اُنھاں دے سماجی روئیے نشابر کیتن۔

رانجھݨ جوڳی ویڑھے آیم

سڑدے مردے کھیڑے بھیڑے

ہُݨ وت سانول کون نکھیڑے

پَل پَل ٻانہہ سراندی ھے

محبت ہک ایجھا جوہر ھے جیڑھا انسان کوں ترقی دا راہ ݙکھیندے۔ سکون ، سکوت موت دا کوجھا روپ ھے۔ جہد مسلسل تے تحریک ہی زندگی دی علامت ھے۔ ایہا وجہ ھے جوکلامِ فریدؒ اچ جابجا عمل دا درس مِلدے۔ آپ دی فِکر سماج دی فکری ابتداء دی منزل کوں پاوݨ دا جذبہ پیدا کریندی ھے۔ جیڑھی سماج اچ خوشحالی واسطے محنت تے عمل دا پِڑ ھے۔

تھل مارو دا پینڈا سارا

تھیسم ہک ٻلہانگ

عجز ، نیاز مندی ہک ایجھا وݨ ھے جیندی بدولت انسان اپݨی حیاتی کوں تعصب اتے بغض جہیں کثافت کنوں پاک صاف رکھیندیں ہوئیں پاکیزہ زندگی گُزریندے تے ایہو جذبہ انسان کوں اپݨے تئیں محدود نئیں رکھیندا۔ بلکہ آہروں ٻاہروں دے وسیݨک لوکاں نال محبت دا جذبہ پیدا کریندے۔ نمرودیت دا سِر کپ ݙیندے ۔ جڳ جہان اچ ہر بندے کوں اپݨے کنوں ودھیک تے چنگا سمجھدے ۔ جیندی وجہ توں ساݙا معاشرہ خیر خواہی تے رواداری دا عمدہ نمونہ بݨدے۔ حضرت خواجہ فریدؒ پابندِ شریعت تے حقیقی پارسا ہووݨ دے باوجود اپݨی شاعری اچ عجز و انکساری دا اظہار ایں فرمیندن: دُھوئیں دار فقیر تھیوسے

فخر وݙائیاں سٹیاں ہِیؤں دلبر دے کُتڑے در دے

بِرہوں پیاں ڳل ڳٹیاں مونجھ فریدؔ مزید ہمیشہ

اجٖکل خوشیاں گھٹیاں حضرت خواجہ غلام فریدؒ آفاقی شاعر ہن۔ فطرت دی منظر نگاری اُنھاں دی شاعری دا خاصہ ھے۔ آپ بُنیادی طور تے سرائیکی زبان دے شاعر ہَن ۔ آپ اُردو، فارسی، سندھی، عربی ، ہندی ، پوربی زبان وچ وی شعر آکھین۔ ایں وجہ توں آپ کوں ہفت زبان شاعر آکھیا ویندے۔ آپ جئیں معاشرے اچ اکھ کھولی او سرائیکی معاشرہ ہا۔ ایں دھرتی دے رسم ورواج وِکھرے ہَن ۔ حضرت خواجہ غلام فریدؒ کوں نہ صرف سرائیکی زبان تے مہارت رکھدے ہَن بلکہ اُنھاں کوں اُردو ، فارسی زبان تے وی کمال حاصل ہئی۔ خواجہ فریدؒ دااُردو دیوان وی سماجی موضوعات نال بھریل ھے۔ خواجہ فریدؒ دا سرائیکی کلام خیر خواہی تے معاشرتی ہمدردی دا مظہر ھے۔ جیڑھی ڳالھ فریدؒ دی زبان وچوں نکلے ہا لوکاں دے دِلاں تے براہِ راست اثر کریندی ہئی۔ آپ دی شاعری عوام دوستی اتے خلق پرستی دے رَس نال بھری ہوئی اے۔ وسیب نال محبت دا اظہار خواجہ فریدؒ ایں کیتے: ایہا روہی یار ملاوڑی ءِ

شالا ہر دَم راہوے ساوڑی ءِ

ونجٖ پیسوں لسڑی ڳاوڑی ءِ

گھِن اپݨے سوہݨے سئیں کنوں

خواجہ فریدؒ دی شاعری وچ سماج دے سارے روئیے سوجھل تھیندن۔ فکرِ فریدؒ تے سماجی رواداری دا پہلا گُٖݨ ایہو ھے جو ݙوجھے دی سنبھال رکھݨ تے ہر کم کاراچ صبر وتحمل محبت نال پیش آوݨ۔اینویں جٖال دا وَݨ روہی دے وݨیں دا سردار ھے ۔ سردار کہیں وی طبقے دا ہووے ، صبر وتحمل تے رواداری دا پیکر ہوندے۔ جیویں قوس قزاح دے رنگ ست لڑی پینگھ وانگوں ہِن اینویں جٖال دے وݨ تے لڳݨ آلیاں پیلھوں وی رنگ برنگیاں ہِن۔ اتے ایں دھرتی تے وسݨ والے لوکاں دے روئیے وی اِنھاں رنگیں والی کار ہِن۔خواجہ سئیں دی ایں کافی وچ فکر تے سماجی رواداری دے رنگ وی موجود ہِن:

آ چُݨوں رَل یار ، پیلوں پَکیاں نی وے

کئی بگڑیاں کئی ساویاں پیلیاں

کئی بھوریاں کئی پھِکڑیاں نیلیاں

کئی اودیاں گُلنار ، کِٹویاں ریتاں نی وے

پیلوں چُݨدیں بوچھݨ لیراں

چولا وی تھیا لیر کتیراں گِلردے کِرن پُچار ، سینگیاں سَکیاں نی وے

حضرت خواجہ غلام فریدؒ صوفی صفت انسان ہَن۔ او انسانیت دے خیر خواہ ہَن۔ فرقہ بندی تے طبقاتی نظام کوں بالکل تسلیم نئیں کیتا۔ بلکہ پوری انسانیت کوں رواداری اتے پیار محبت دا درس ݙتے۔اُنھاں دے نزدیک اصل ہیرا محبت تے حُسن واخلاق ھے۔

سمجھ سُنجٖاݨی غیر نہ جٖاݨی

سبھ صورت ھے عین ظہور

رکھ تصدیق نہ تھی آوارہ

کعبہ ، قبلہ ، دَیر ، دَوارہ

مسجد مندر ہکڑو نور

خواجہ فریدؒ اپݨی دھرتی تے دھرتی جٖئے لوکیں دی پسماندگی ، غربت تے افلاس کنوں ایں طرح متاثر تھیندن جو اُنھاں دے سِوا ٻئی کوئی شئے تے توجہ نی ݙیندے۔ اپݨے لوکاں تے اپݨے وسیب نال محبت دا درس ݙیندن۔ ایہا وجہ ھے جو فریدؒ اپݨی شاعری اچ ساݙی معاشرت دی ہر چھوٹی توں چھوٹی روایت دا ذکر وݙے سوہݨے انداز نال کیتے۔ اُنھاں دی شاعری اچ روہی دے ٹوبھے دا ذکر وی مِلدے۔ روہی دے بیابان تے سُنجٖ بَر دے علاقے وچ ’’ٹوبھا‘‘ آبِ حیات وانگوں ھے۔ ایہ تاں اٹل حقیقت ھے جو حیاتی واسطے پاݨی مونڈھلی ضرورت ھے۔ جیڑھا وسیب دے ݙوجھے علاقیاں وانگ روہی اچ نی پاتا ویندا۔ خُشک سالی دی وجہ توں بارش وی ٻہوں کم تھیندی ھے۔ پر جݙݨ بارش تھیندی ھے تاں پاݨی ٹوبھیاں وچ جمع تھی ویندے جتھاں تمام ذی روح پاݨی پیندن۔ ایہ ڳالھ آکھݨ بے جا نہ ہوسی جو ٹوبھا معاشی، معاشرتی ، سماجی، ثقافتی، روحانی تے ذہنی سرگرمیاں دا محور ومرکز ھے۔ایہا وجہ ھے جو خواجہ سئیں ٹوبھے کوں اپݨیاں کافیاں وچ مرکزی مقام ݙتے تے سماج دی ضرورت کوں بیان کیتے۔

لاݨے پھوڳ فریدؒ سُہیساں

سٹ گھر ٻار تے بار وسیساں

کرڑی تے ونجٖ جھوکاں لیساں

اجٖکل ٹوبھا وَس پیا

خواجہ فریدؒ در حقیقت اپݨی شاعری وچ سماجی رواداری دا درس ݙیندیں ہوئیں انفرادیت دی بجائے اجتماعیت کوں زیادہ اہم سمجھدن ۔ او صرف اپݨی ذات تک محدود نی راہندے۔ بھل جو پورے وس وسیب تے سماج دی ڳالھ کریندن۔ اُنھاں اپݨے جذبات تے محسوسات اچ سارے معاشرے دی نمائندگی کیتی ھے۔ ہک سوہݨا تے کامیاب معاشرہ اوں ویلے بݨدے جیڑھلے لوکاں اچ خیر خواہی تے خیر سگالی دا درجہ اُتم ہوسی۔ اگر ہر بندہ اپݨی خوشی اچ کھِلدا رہ ونجٖے کہیں دی پرواہ نہ کرے تاں ول او ڈُٖکھ ویلے وی کلہا ہوسی۔ اونکوں پُچھ پریت کرݨ آلا کوئی نہ ہوسی۔ حیاتی رَل مِل تے راہݨ دا ناں ھے۔ سماج نال جُڑ تے راہݨ دا ناں ھے۔ ساݙا معاشرہ کݙاہیں وی ایں ڳالھ دی حوصلہ افزائی نہ کریسی جو اپݨی خوشی وچ کہیں کوں شامل نہ کرو۔ فریدؒ دی شاعری معاشرے دی ترجمان ھے۔ الغرض خواجہ فریدؒ دی شاعری نہ صرف سماجی رواداری دی امین ھے بھل جو انسانی اعلیٰ اقدار تے اخلاقیات دا مجموعہ ھے۔جیندے وچکار انسانی مساوات، اخوت ، بھائی چارہ، ڈُٖکھ سُکھ دی سانجھ تے ہک ہووݨ دا دَرس مِلدے۔

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

وسیب دا بخت ......ملک غلام عباس غمگین

(لکھت: پروفیسر محمد صدیق ملک....اسلام آباد)

سئیں غلام عباس غمگین ؔ ضلع بہاول پور دے مشہور قصبہ نور پور نورنگا دے نینگر بخت اتے فخر ہِن، طبعیتاً فقیر ہِن ۔ انہاں دی کتاب ’’ہنجھ دا ماتم‘‘ ڈُٖکھ ، درد، کشالے، ٻاݨ تراݨ دا مجموعہ ھے۔ اینکوں پڑھ تے معلوم تھیندے جو غلام عباس غمگینؔ عزم ہمت ، جوش جذبہ تے محبت دے اسیر ہِن۔ آپ وسیب دیاں سچیاں جذبیاں دے ترجمان ہِن ،و سیب دا حُسن تے سنگار ہِن۔ وسیبی رنگاں ، رواجاں ، خوشیاں ، غمیاں ، رسماں ،ریتاں دا اظہار ہِن۔ ٻالاں ،نینگراں ،بُٖڈھڑیاں دی زبان ہِن۔ جھڑ ، مینہہ ، کھِمن،گاج اتے دھرتی دی شان ہِن۔ غمگین سئیں سرائیکی زبان دیاں رڳاں اچ گردش کریندا سچا خون ہِن۔ اِنھاں دے کلام وچ اللہ تے اوندے رسول دا شان وی ھے، سچے تے لافانی دین دا بیان وی ھے۔اسلامی طور طریقے احیاء اتے ضابطیاں دی تڑپ وی ھے ۔ قومی بے حِسی بے راہ روی دا ارمان وی ھے۔اِنھاں دے کلام وچ امیرویں ٹھاٹھ تے موج وی ھے۔ غریب دی عزت دے لیر کتیراں بوچھݨ دا عکس وی ھے۔ اتے پیروراݨے سردی وچ ݙکدے کنبدے اتے گرمی وچ گنجی ککری تلے اوکھے ساہ گھِندے ٻال دی فریاد وی ھے۔ انہاں دے کلام وچ صاحبِ اقتدار لوکاں دے گُنگے ٻوڑے ، پیروں منڈے اتے ہتھوں ٹُنڈے ہووݨ دا احساس وی ھے۔ اِنھاں دے کلام وچ دھاں وی ھے فریاد وی ھے اکھیں دے اندھیاں اڳوں رووݨ وی ھے۔ اِنھاں دے کلام وچ وسیب دے بے حِس بے تڑپ اتے مُردہ عقل لوکاں اَتے اُنھاں دی سوچ کوں جڳاوݨ اتے راہ تے لاوݨ دا احساس وی ھے۔ اِنھاں دے کلام وچ سوجھلا وی ھے صاف سُتھرا رستہ وی ھے ۔ پاندھی دا دِل ٻدھواوݨ دی جُرأت تے ہمت وی ھے۔ انھاں دے کلام وچ ہر او حیلہ اتے ترلہ ھے جیڑھا جو انسان کوں انسانیت دی معراج تے پُچاوݨ دا سبب ھے۔ میں دُعا کرینداں جو اللہ تعالیٰ اساݙی قوم کوں مذہبی ، روحانی تے جسمانی سکون بخشے اتے غلام عباس غمگین ؔ دے کلام وچ زور تے ہمت عطا کرے۔آمین

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

فائل.......(انشائیہ)

(لکھت: حفیظ طاہر گھوٹیہ...چنی گوٹھ)

انگریز توݨیں جو اِتھوں لݙا ڳن پر او ویندیں ویندیں کئی شئیں ایجھیاں وی دان کر ڳن جیرھیاں اپݨیاں ناں سودھیاں ساݙے اندر رچ وَس ڳن ۔ مثلاً جگ، گلاس، ریڈیو، بس وغیرہ۔ اونویں ڳݨݨ ٻہوں تاں بندیاں لکھیج ونجٖن پر اڄ اساں ایجھی شئے دا ذکر کریندوں جیندی حیثیت ساݙے وسیب اچ اینویں ھے جیویں بُت اچ روح دی۔ جیویں روح کنوں بغیر بندہ بے کار اے اینویں اساں فائل دے بغیر اُدھورے ہئیں۔ اساں غور کروں تاں فائل اساݙے جٖانوݨ کنوں گھِن کراہیں مراکے تئیں کہیں نہ کہیں حوالے نال ٹئیگ وانگوں نتھی رہندی ھے۔ بعضے بعضے تاں مرݨ دے بعد وی کنہائیں دیاں فائلاں کُھلدیاں سُݨین ۔ عموماً مراکے دے بعد فائل بند یا داخل دفتر کر ݙتی ویندی ھے۔ اساں فائل قائل تاں لا ݙتے پر پھرولوں تاں سہی جو فائل ھے کیا ۔ اونویں تاں فائل موٹے تے ہک بائی ݙڈھ دے ݙوڑے موٹے کاغذ یا پتلے گتے دی بݨی ہوئی ہوندی اے۔ ایندے دھڑ دے اصلوں اَدھ اچ ݙوں ٹُنگ ہوندن اِنھاں ٹُنگاں کوں اڳوں پچھوں وی آکھ سڳدے وے تے اُتوں تلوں وی۔ اِنھاں ٹُنگاں وچ ہک ڳٹھا ایجھا موٹا دھاڳا پاتا ویندے جیندے ݙوہیں پاسوں لوہی سام چڑھی ہوئی ہوندی اے۔ ایں دھاڳے کوں ٹئیگ سݙیندن تے فائل کوں جیرھے ٹُنگ نکھتے ہوئے ہوندن اُنھاں تے لوھے دے چھَلے چڑھیے ہوئے ہوندن پہلے تاں میں ایہ سوچیندا ہم جو ٹئیگ کوں لوہی سام اجائی چڑھی ہوئی اے۔ پر فائل اچ رکھیے کاغذ گھِلکݨ ، تِلکݨ تے کھِسکݨ کنوں بچانوݨیں ہونون تاں وت کاغذ جِتی ہونون سام دا زور چا ݙتا تے ٹُنگ نکل آندے ۔ اینویں فائل دے ٹُنگیں تے چڑھیے چھلے وی اجائی نئیں ہوندے ٹئیگ کوں وَلا وَلا ٹپاوݨا کݙھݨا ہوندے جیکراہیں ٹُنگیں تے چھلے نہ چڑھیے ہوئے ہونون تاں ول ݙوجھے تریجھے پھیرے نال ای ٹُنگ دا وایا موکلا تھی ویندے۔ پنجویں اٹھویں پھیرے نال تاں وَت کم چریجݨ تے آ ویندے تے چیری پھَٹی شئے کئی کم دی نئیں رہ ویندی۔ فائل کاغذی وی ہوندی ھے تے گتے دی وی ، گتے والی فائل وی ݙوں ونکیاں دی ہوندی اے ۔ ہک بُتھے کاغذ تے کُٹیے بھُوں دی بݨی ہوندی اے ، ٻئی پلاسٹک پیپر دی ایندے اُتے ولا لیمینیشن تھئی ہوئی ہوندی اے ایہ فائل ٻہوں مضبوط تے مروج ھے۔ توݨے جو ایندے کم مذکرانہ ہوندن پر ھے مونث ۔ ایہ تاں ہئی ایندی ہئت تے جنس پر ایندی ضرورت کیڑھے مواقع تے پمدی اے؟۔ حیاتی دا کئی وی شعبہ ہووے ایندے بغیر اُدھورا جٖاپدے ، مثلاً بندہ جیرھے تھاردے تاں تریمتاں ڈاکٹر کوں طبیعت یا الٹرا ساؤنڈ کراوݨ ڳیاں تاں اِنھاں دی فائل بݨ ڳئی ۔ ہر مہینے دی رپورٹ اوندے اُتے لکھیجݨ پئے ڳئی ۔ جٖمݨے دی ݙیٹ جٖمݨ کنوں پہلے لکھیج ڳئی ۔ وَت جٖانوݨ دی اطلاع یونین کونسل یا بلدیہ اچ درج تھئی تاں ناں تے جٖمݨے دی فائل بݨ ڳئی ۔ اللہ سئیں صحت قائم رکھی تاں ٹھیک نتاں وَلا کئی فائلاں بݨیاں ۔ سکول اچ داخلے دی فائل ، جائزے دی فائل ، امتحان دی فائل، ترقی دی فائل تے وَل اینویں فائلیں دی تندیر لڳ ڳئی۔ جوانی دے سِٹے آبھوں کݙھیا تاں شادی دفتر نال رابطے پاروں ہک ٻئی فائل کُھل ڳئی۔ ٹھہہ ٹھہوا تھی ڳئی تاں وت نکاح دے پرتیں دی فائل بݨ ڳئی تاں سبحان اللہ، نہ بݨی تاں مصالحتی عدالت دی فائل ، کیس دی فائل ، مُک چُک تھی ڳئی تاں فائل داخل دفتر ، نتاں فیصلے دے آڳڑ پیچھڑ آپ داخل دفتر ۔ کتھاہیں داخلہ گھِنݨا ہووے یا ویزہ لوانوݨا ہووے فائل ضروری ھے۔ کئی ٹوٹا بھوئیں دھارو تاں فائل بݨانوݨی پمدی اے ۔ شناختی بݨواؤ یا ݙومیسائل فائل اڳوں کھڑی اے۔ بینک اکاؤنٹ کھولݨے تاں فائل دی سلامی لازمی اے ۔ٹوٹی دا کنکشن ہووے تے بھانویں بجلی، گیس داہووے، بھانویں لائیسنس دا فائل دے بغیر کم نئیں سردا۔ فائل تے فائل دی لوڑھ بارے لکھݨ پووں تاں کئی بندیاں لکھیج ونجٖن پر ایں ٹپارو ویورے نال ساݙے سامݨے فائل دی اہمیت تے لوڑھ کُھل کراہیں سامݨے آندی اے۔ سوچݨ سمجھݨ تے جٖاݨݨ دی لوڑھ ایہ ھے جو بھلا فائل بݨݨ نال مسئلہ حل تھی ویندے ۔ کائیناں سئیں کائیناں، ایہ تاں اجٖاں مُنݙھ اے جیویں بھوئیں اچ بِج چھٹݨ نال ای فصل پک نی ویندی اونکوں پَر لانوݨا پمدے ۔ سنبھال رکھݨی پمدی اے ایویں ای فائل دا طریقہ کار اے جیکراہیں ایہ کئی عدالتی فائل اے تاں ایندے جمع کرانوݨ دی فیس لڳدی اے ۔ فائل جمع کرانوݨ دی رسید گھِنو تے گھر بے خینسے تھی تے ونجٖ سمو۔ جیکرائیں ایہ کہیں غریب دی فائل اے تاں اوندی حیاتی تئیں جتھاں رکھ تے اَویجے اُتھائیں پئی راہسے تے ایندے اُتے ٻنہاں فائلاں دا ٻوجھ ودھدا رہ ویسے۔ ایں غریب دا مخالف زری تِکھا ، کاٹکو تے چلتر ہوسے تاں ایہ فائل اُتے تلے تھی سڳدی اے۔ نتاں ایہ تلے اے تلے تھیندی ویسے اتلا تلے جو ایندے وچ تَلا جٖا آسے۔ اگر ایہ فائل کہیں پُھرتے تے امیر دی ھے تاں ایہ ݙے گھِن کرݨ نال ہر پیشی تے اُتے اُتے ای رہسے تے اُتے اُتے ای مُک مُکا پاروں ایندا فیصلہ وی اُتے اُتے ای تھیسے ۔ ایجھیاں فائلاں دے فیصلے اکثر پہلے تھی ویندن تے فائلاں فیصلے دے مطابق بعد اچ بݨدین۔ اگر ایہ کیس کہیں ٹوٹݨ کُٹ ، سیاستدان یا چلدے پھردے دا ھے تاں فائل آپوں آپ اوں بندے تئیں پُجٖ ویندی اے۔ اگر فائل کہیں ٻئے ترئے دفتر دی اے تاں اینکوں ٹورݨ کیتے کوئی داخلہ فیس تاں نئیں ہوندی پر فیس ہوندی ضرور ی اے۔ بعض فائلاں دی فیس افسر کوں میز دے اُتوں تے بینک دے چلان فارم فیس نال عللاعلان ݙتی ویندی اے۔ تے بعض فائلاں دی فیس میز دے تلوں ڳجھپ نال مامی مام اچ ݙتی ویندی اے۔ بعض فائلاں ڈائریکٹ جمع کرانوݨیاں پوندین تے بعض اِن ڈائریکٹ ۔ یعنی منشی دے ذریعے ۔ منشی دے اشارے تے فائل پوڑیاں چڑھݨ پئے ویندی اے ۔ جتھاں اشارہ کھڑ ڳیا پوڑی دے ݙاکے جواب ݙے ݙتا ۔ فائل تے اعتراض لڳ ڳیا تے فائل پچھلے پیریں وَلݨ شروع کر ݙتا۔ ایجھیاں فائلاں اشاریاں نال اڳوں تے سُرکدن تے اشاریاں نال پچھوں تے ۔ سارے آفیسر وی اشاریاں تے نئیں چلدے بلکہ اِنھاں دے ضمیر دے سگنل فائلاں کوں میقنائز کر تے اڳوں تے دھکیندن ۔ ایجھے افسر کہیں دفتر اچ چھماہی اَؤکھی کݙھیندن ۔ خیر ڳالھ فائل دی پئی چلدی ہئی ۔ دفتراں اچ فائل ٹورݨ دے قدیم و جدید ݙونہیں طریقے رائج ہوندن ۔ ہک فائل جیکوں عمراں لڳدی اے اپݨی تکمیل دے مراحل پورے کریندیں ۔ اہدن بندے دی روح سؤ خانیاں اچ ونݙی ہوندی اے۔ پتہ نی کلرک بادشاہ دی روح کیڑھے ݙینھ چنگے خانے اچ ہووے تے او فائلاں چھنڈکیندیں کریندیں اوں پُراݨی فائل کوں وی موڈ اچ آ کراہیں گُھگھی مار کراہیں اڳی تے ٹور چھوڑے۔ تھوڑی بوتی ٻوہل نال تاں کلرک ایں فائل کوں فانہ سسٹم نال چلیندن۔ جیویں پُراݨے زمانے اچ کہیں باری شئے کوں چپراں ݙے کراہیں تے اوندے تلے گول لکڑ دے ریڑھے دِھک کراہیں وݙی اوکھ نال منزل تے ونجٖ پُجٖیندے ہَن۔ ایجھیاں فائلاں قسمت آلیں دے جیندیں مکمل تھیندین ۔ ٻئی فائل ایجھی ہوندی اے جیکوں ’’گریسی فائل‘‘ آکھیا ویندے ۔ جیویں کئی سائیکل گاݙی کوں گریس ݙتی ہوئی ہووے تاں او سُکھا سفر کریندن ۔ ہک فائل کوں ’’پھِیتا فائل‘‘ آکھیا ویندے ایجھی فائل ’’فانہ فائل‘ ‘ تے ’’گریسی فائل‘‘ کنوں جلدی پائیہ تکمیل تئیں پُجٖدی اے۔ فائل دی ہک مروّج قسم ’’ پکھا فائل‘‘ سݙویندی اے۔ اینکوں ’’فین فائل ‘‘ تے ’’ہوائی فائل ‘‘ وی آکھیا ویندے۔ انجو انج دفتراں وچ ایندے آپو ہاݨے ناں اِن ۔ ایں فائل کوں پر لڳیے ہوئے ہوندن جیرھی اُݙ اُݙ تے آپݨے مراحل بݨیندی اے۔ عام طور تے ݙوں خاص ونکی دیاں فائلاں ٻہوں مشہور اِن ۔ پہلی پرسنل فائل جیکوں بݨیندیں بݨیندیں چِٹے لہہ آندن تے ایندے وچ ہک ہک کاغذ ایویں سانبھݨا پمدے جیویں ذال کوں تے ݙوجھی سرکاری فائل ہوندی اے۔ جیرھی نہ چاہندیں ہوئیں وی بݨ ویندی اے۔ ایہ عموماً وݙے عہدے آلے ملازماں دی ہوندی اے ۔ یا وَت حزب مخالف سیاستدانیں دی تاکہ اُنھاں کوں لوڑھ پووݨ تے نتھ پائی ونجٖ سڳے۔

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

میݙی مادری زبان ماروڑی ہے

سرائیکی زبان نال عشق میکوں ورثے وچ ملیے

استاد حُسین بخش خاں دی ایہ خواہش ہئی جو میں اُنھاں دی شاگردی حاصل کراں

چولستان دے معروف لوک فنکار سئیں لیاقت چولستانی نال ڳالھ مُہاڑ (ڳالھ مُہاڑ: ملک عبدالرزاق راقم چݨ، ملک عبداللطیف مسݨ)

سرائیکی وسیب دے معروف علاقے ’’چولستان ‘‘ اچ زندگی گُزارن والا سرائیکی فنکار سئیں لیاقت چولستانی کہیں تعارف دا محتاج نئیں۔ کئی نسلاں توں ایں دھرتی نال حیاتی دا گانڈھا جوڑ جیون دی اَہر کریندا پئے۔ ساڈی نظر وچ شاید ایہ پہلا چولستانی ھے جیرھا ترقی دیاں منزلاں ایں گالہوں طے نئیں کریندا جو اونکوں اپنی دھرتی ، اپنی جھوک چھوڑنیں پوندی ھے۔ او اپنی حیاتی دے ڈُکھے پینڈے بھانویں جو جھگیندا پئے پر اوندے مُکھڑے تے ’’مونجھ‘‘ جہیں ملامت دا سکھڑاں پچھانواں وی نظر نئیں آندا۔ کُجھ ڈینھ پہلے چولستان دے ایں عظیم دھرتی جٖئے نال اوندے فن بارے حال حوال تھیا جیرھا تہاڈی خدمت اچ حاضر ھے۔

لیاقت چولستانی اپݨے ابتدائی پندھ بارے ݙسیندیں ہوئیں آکھیا جو ایہ فن میکوں اللہ دی طرفوں عطا ھے اتے وراثتی طور تے میݙے حصے وچ آئے۔ میں توں پہلے میݙے بابا سئیں میر غوث بخش ’’سارنگی‘‘ تے ڳاندے ہَن ۔ اساں چھوٹے چھوٹے ہوندے ہاسے اُنھاں کوں ݙیکھدے ہاسے ۔ اُنھاں کوں ڳاندیں ہوئیں اساں ݙیکھوں ہاتاں ساݙے اندر دا فنکار وی اساکوں اپݨے ظاہر تھیوݨ دی شاند ݙیندا ہا۔ اساں اُنھاں کوں ݙیکھ کراہیں جݙاں آپ آواز لیندے ہاسے تاں اساݙے بُزرگ ساݙی آواز سُݨ کراہیں خوش تھیندے ہَن کیوں جو ساݙے قبیلے وچ جیندی آواز سوہݨی ہووے اونکوں خوش قسمت سمجھیا ویندے۔ میݙی ہا ، ہوں میݙے قبیلے دے بُزرگاں کوں بھاݨی تاں اُنھاں میݙی حوصلہ افزائی کیتی اتے میں وی شوق نال ایں پاسے محنت کرݨ پئے ڳیُم۔ میݙے بابا سئیں دے علاوہ میݙے ماما سئیں بخت علی دی وی سوہݨی آواز ہئی جیرھے جو اُستاد حُسین بخش خاں دے ہمعصر فنکار ہَن۔ ’’میر بکھو‘‘ دے ناں توں مشہور ہَن۔ ماما سئیں ہوریں انڈیا رشتہ داریاں ہووݨ پاروں اُݙاہیں جھوکاں لݙ ڳئے۔ اتے اساں چولستان اچ آباد رہ ڳیوسے،اُنھاں دی آواز اچ خواجہ فریدؒ دیاں کافیاں پُجٖدیاں ریہاں۔ اُنھاں دی آواز کوں سُݨ تے میݙے اندر مزید ڳاوݨ دا شوق پیدا تھی ڳیا۔ میݙے چاچے حکیم کوں پیٹی وجٖاوݨ دا شوق ہا ، او پیٹی وجٖاوݨ پئے ڳیا جیندی وجہ توں وی ساݙے شوق اچ مزید ودھارا تھیا۔ او پیٹی وجٖاون ہا اساں ٻال کٹھے تھی کراہیں اُنھاں دے نیڑے آ ٻہوں ہا اتے اُنھاں دے واجے اچوں نکلدے سُراں دی چس چاؤں ہا۔ اوں ویلھے ٻیا تاں کُجھ نہ کر سڳدے ہاسے بس ٻال ٻال کٹھے تھی،انج ہک پاسے ونجٖ کے مِٹی دا واجا بݨا کراہیں چاچے دی کاپی کریندے ہاسے۔ میں کُجھ چوکھا تھیُّم میݙے خیال اچ اپݨے وݙے پُتر معراج لیاقت جیݙا ہوساں ، میکوں اوں ویلے باقاعدہ طور تے موسیقی سِکھݨ دا شوق تھیا ۔ فنِ موسیقی سکھݨ سانگے میں اُستاد اللہ وسایا خاں جیرھا جو بہاول پور والے اُستاد مبارک علی خاں دا عزیز ہئی اتے اُستاد سبحان خاں دا شاگرد ہئی ، اُستاد سبحان خاں او جیرھا استاد بدل خاں دا شاگرد ہئی۔اُنھاں دی خدمت اچ حاضر تھیُّم۔ او پنڈت لوک ہَن موسیقی کوں ایمان دا حصہ سمجھدے ہَن۔ اُنھاں کول میݙے علاوہ چار ،پنج ٻئے شاگرد وی ہَن ۔ اُنھاں اپݨے کول ہک تَل بھنورا (تہہ خانہ) بݨایا ہویا ہا۔ اوں تَل بھنورے اچ اُستاد اللہ وسایا خاں اساکوں موسیقی دا سبق ݙیندے ہَن ۔ تقریباً ٻارھاں تیرھاں سال دی عمر اچ میں سرگم ،پلٹا تے سَت سُراں توں واقف تھی چُکیا ہامی۔ استاد اللہ وسایا خاں دے زیرِ سایہ میں ہک مہینہ شاگردی اچ ریہاں ۔ ۱۹۶۵ء دی جنگ اچ نور جہاں دے آکھیے ہوئے ترانے وی اَہدے ہاسے ۔ جیکوں سُݨ کراہیں اساݙے بُزرگ وݙے خوش تھیندے ہَن ۔ میݙے وݙے بھِرا کوں شوق ہا جو میں باقاعدہ موسیقی دا علم حاصل کراں ۔ اوندی کوشش نال کُجھ پندھ کیتوسے وی سہی پر اوندی زندگی دے ݙینھ تھوڑے ہَن او فوت تھی ڳیا۔ اتے اینویں ہک ٻیا بھِرا وی اللہ کوں پیارا تھی ڳیا ۔ اساں عیال داری اچ پھَس ڳیوسے اتے ڳاوݨ وجٖاوݨ اساݙی روزی روٹی دا سلسلہ بݨ ڳیا۔ جیرھا جو حالی توڑیں جاری وساری ھے۔ سرائیکی وسیب دے عظیم گائیک اُستاد حسین بخش خاں دے دَور دی ڳالھ اساں چھیڑی تاں لیاقت چولستانی دے چہرے تے خوشی دے رنگ نسرݨ پئے ڳئے ۔ ٹھڈھا ساہ بھَر اوں آکھیا جے سچ پُچھو تاں موسیقی دیاں رمزاں کوں سمجھݨ والے سچے لوک اوھے ہَن۔ جیرھے ایں جڳ جہان توں جھوکاں لݙا ڳن۔ اساں خود اُستاد حُسین بخش خاں دے ناں دے دیوانے ہاسے ۔ ایہ ساؤنڈ سسٹم تاں ہُݨ دی ایجاد ھے ، جݙاں سپیکر ہوندے ہَن اوں ویلے اُستاد حُسین بخش خاں دا اَلا کئی کئی میلاں تئیں بغیر سپیکر دے سُݨدے ہاسے۔ میکوں حُسین بخش خاں ٻہوں پسندہئی ، اتنا پسند ہئی جو میں اوندی کاپی کرݨ شروع تھی گُٖیم ۔ میں کتھاہیں سپیکر تے ڳاواں ہاتاں لوک بُھل ویندے ہَن جو ایہ لیاقت ڳاندا پئے یا اُستاد حُسین بخش خاں۔ خواجہ فریدؒ دی ایہ کافی ’’تتی رو رو واٹ نِہاراں ، سانول سُدھ نئیں لہندا‘‘ تاں بالکل خاں صاحب دے رنگ اچ آکھ گھِندا ہامی۔ میݙے ایں رنگ کوں ݙیکھ کراہیں اُستاد حُسین بخش خاں دی ایہ خواہش ہئی جو میں اُنھاں دی شاگردی حاصل کراں۔ اکرم گُجر ہک شاعر ہا ، اونکوں اکثر ایں حوالے نال میݙو بھیجیندے رہ ڳئے۔ میں اپݨے باباسئیں کوں عرض کیتم تاں اُنھاں میکوں اجازت ایہ آکھ تے نہ ݙتی جو ایہ ’’ڈاڈھی‘‘ ہِن تے آپاں ’’میر عالم‘‘ ݙاݙے حال ہئیں ۔ ایہ اپݨے بُزرگ اُستاد عاشق علی خاں دا شاگرد ھے ۔ ایں توں علاوہ ساݙے کُجھ تحفظات وی ہَن جئیں وجہ توں میݙے بُزرگاں میکوں استاد حُسین بخش خاں دی شاگردی نہ حاصل کرݨ ݙتی۔ اساݙے ایں حال دا جیرھلے خان صاحب کوں پتہ لڳا تاں اُنھاں آکھیا لیاقت میݙی نقل کریندے شکر اونکوں رکھݨی پوسے۔ میں توڑیں ایہ ڳالھ پُجٖی تاں میں آکھیا خاں صاحب دی ڳالھ تاں ٹھیک ھے۔ جئیں وجہ توں میں خاں صاحب دا رنگ چھوڑ کراہیں نویں محنت کیتُم تے اپݨا نویکلا رنگ بݨا گُٖیم۔ میݙا ذاتی طور رُحجان شاگردی دے حوالے نال اُستاد سلامت علی خاں والے پاسے ہا پرموسیقی دے ابتدائی گُٖݨ یا تاں استاد اللہ وسایا توں سکھیاں اتے یا وَت کُجھ عرصہ اساݙا ہک رحیم یار خاں دا عزیز ہئی استاد فتح علی خاں اُنھاں وی میݙے اُتے کُجھ مہربانی کیتی ۔ استاد فتح علی خاں دا ہک ٻیا وݙا احسان میݙے اُتے ایہ وی ھے جو حروفِ تہجی دی سُنجٖاݨ میکوں اُنھاں کرائی ہئی۔ لیاقت چولستانی سئیں آکھیا میکوں موسیقی نال جُڑیں ہوئیں تقریباً ۵۰ سال تھی ڳن۔ خواجہ فریدؒ دی کافی توں گھِن تے اپݨے دَور دے عظیم شعراء صوفی فیض محمد دلچسپؔ ، سید احمد حسن پُرسوزؔ بخاری، دلاور خاں پرفیض عباسی ، صوفی نجیب اللہ نازش ، نادر لاشاری تے ٻئے کئی نامور شعراء دا کلام میں ایں ویلے تئیں ’’ڳاء‘‘ چُکیاں۔ میں چولستانی ہاں میݙی مادری زبان مارواڑی ھے پر سرائیکی زبان نال عشق میکوں وِرثے وچ مِلیے۔ سرائیکی وسیب دے اجٖوکے نامور فنکار جتھ وی کٹھے ہوون میݙا پروگرام شوق نال سُݨدن۔ میں کہیں دی بݨائی ہوئی طرز ڳاوݨ پسند نئیں کریندا۔ البتہ میݙیاں بݨایاں ہوئیاں طرزاں اجٖوکے فنکار ’’ڳاء‘‘کراہیں اسمان نال ڳالہیں کریندے کھڑن۔ دورِ حاضر دے سوہݨے شاعر صوفی نجیب اللہ نازش ؔ دے کلام

• توں تاں وفا کریں ہا زندگی تاں بے وفا ھے
• ہیوے عظیم غلطی کہیں نال پیار پاوݨ
• چھوٹی چھوٹی ڳالھ تے رُسݨا ٹھیک تاں کائینی

دیاں جڳ مشہور دُھناں میں بݨایاں ہِن ۔ جنھاں کوں اساݙے محبوب دوست اڄ وی ڳاندے وَدن۔ اِنھاں توں علاوہ وی ڈھیر ساریاں جڳ مشہور دُھناں میں فقیر دا پورہیا ہِن ۔ جنھاں نال ٻنھاں فنکاراں شہرت حاصل کیتی ھے۔ اکثر چولستانی فنکار خواجہ فریدؒ دیاں ایہ کافیاں ’’ساکوں نہ میت بݨا‘‘ تے ’’ ایہا ریت سکھی ہئی کئیں وو کنوں ‘‘ ڳاندن ۔ اِنھاں کافیاں کوں چولستانی رنگ میں ݙتے۔ میکوں اپݨی دُھن ڳاوݨ دی چس آندی ھے کہیں ٻئے دی محنت تے میں اپݨا ناں ودھاوݨ کوں جُرم سمجھداں۔ لیاقت چولستانی سئیں توں اُنھاں دیاں دُھناں ریکارڈ کراوݨ دے حوالے نال ڳالھ ٹُری تاں اُنھاں آکھیا ریڈیو پاکستان بہاول پور تے میݙی آواز اچ ڈھیر ساریاں کافیاں ، گیت ریکارڈ ہِن ۔ ایں توں علاوہ کیسٹ نہ کراوݨ دی وجہ میݙی آلس ھے۔ میں فنکاراں وچوں خود کوں خوش نصیب سمجھداں جیکوں بے پناہ مواقع مِلین پر میں اپݨی مستی اچوں ٻاہر نکل تے دُنیاداری نئیں کر سڳیا۔ ٹی پی گولڈ ، سلمان گرامو فون تے ڈھیر ساریاں سرائیکی کیسٹ ریکارڈ کرݨ والیاں لوکل کمپنیاں میکوں کیسٹ دی آفر کیتی ھے پر میں حامی بھر کراہیں وی اُنھاں کول نئیں ونجٖ سڳیا۔ اڄ کل طبیعت دی وجہ توں ٻاہر اندر گھٹ وینداں ۔ بس اپݨے اِنھاں ݙوں ٻالاں معراج لیاقت تے نیاز لیاقت (نیازی صاحب) تے محنت کریندا پیاں۔ اُمید ھے اگر اِنھاں اینویں اپݨا پندھ جاری رکھیا تاں آوݨ والے ویلے دے نامور لوکیں وچ اِنھاں دا شمار تھیسے۔ میکوں کہیں حوالے نال کوئی مونجھ نئیں ۔ چولستانی فنکار ہووݨ دے حوالے نال میکوں بے پناہ اعزاز بخشیے ڳن۔ ایہ ٻئی ڳالھ ھے جو میں اُنھاں اعزازات کوں اپݨی طبیعت مطابق وصول کیتے۔ راڳاں دے حوالے نال ڳالھ ٹُری تاں چولستانی سئیں آکھیا میکوں سارے راڳ پسند ہِن۔ سندھڑا، بھیم ، بھیرمی ، جوڳ ، تِلنگ مُدعا سارے راڳ میݙے مَن اچ وَسدن ۔ اتے میݙے اندر دے فنکار کوں پُر سکون رکھدن ۔ پر ڳاوݨ دے حوالے نال جیرھے راڳ دا ویلھا ہوندے اوندے ڳاوݨ دی چس آپݨی ہوندی اے۔ اخیر تے چولستانی سئیں آکھیا موسیقی انسان انسان دی مُردہ روح کوں زندگی ݙیندی ھے۔ جیکر انسان اپݨے فن نال مخلص ہووے تاں سُریلے اَلا اچ تاثیر آپے پیدا تھی ویندی ھے۔ اجٖوکے فنکار کوں محنت تے محبت دی ضرورت ھے۔ جیکر ایہ ݙوں چیزاں اڄ دا فنکار اپݨے پَلے ٻدھ گھِنے تاں فن دی معراج تے پُجٖ سڳدے۔

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

جمشید ناشاد ہک خوبصورت شاعر

(لکھت:محمد ظہیر احمد مہاروی ۔ میانوالی)

جمشید ناشاد نال میݙی پہلی مُلاقات اٹھ سال پہلے اُنھاں دے مشاعرے وچ تھئی۔ جیڑھا سال پسالی تھیندے تے اُوندے روحِ رواں جمشید ناشاد سئیں ہوندن۔ پہلی مُلاقات اچ گھُل مِل ونجٖݨ والا ناشاد جیویں تݙاں ہا اڄ ھے۔ اوندی طبیعت تے میل ملاپ اچ رَتی فرق نئیں آیا۔ کہیں و ی شخص دی سُنجٖاݨ اوندے علاقے دی اوندے نال محبت یا نفرت توں کیتی ونجٖ سڳدی ھے۔ کیوں جو گھر دا تھاں ہلکا ہوندے۔ پر ناشاد دے علاقے دے لوکاں دی اوندے نال محبت ݙیکھ کے میں حیران تھی ڳیاں اوندی وجہ ایہ ھے جو ناشاد کم کیتے ویلھا ضائع نئیں کیتا، نہ اوں کہیں نال بغض رکھیے۔ اپݨی ہستی مطابق نہ صرف اپݨے علاقے بلکہ پورے سرائیکی وسیب دے شعراء تے ادیباں کوں ماݨ عطا کیتے۔ اُنھاں کوں ہک جاہ کٹھا کر تے ادب دی خدمت کیتی ھے۔ ڈھیر سارے نوجواناں دی سرپرستی کر ادب دوستی دا ثبوت ݙتے۔ کیوں جو اوندے اندر منافقت کائینی شاعر، ادیب اتے سامعین اوندا احترام کریندن۔ ناشاد دوستاں کوں کٹھا کر جٖاݨدے پہلے وی ہک جاہ تے لکھ چُکاں جو دوستی تے دشمنی وچ کھرے لوک ہمیشاں جذباتی ہوندن ایں حوالے نال میں ݙٹھا ھے جو ناشاد دوستی وچ جذباتی ھے ۔ جتلے تئیں دشمنی دی ڳالھ ھے تاں ناشاد جہیں فقیر آدمی کیا دشمنی رکھݨی ھے۔ اوندا وصف عاجزی ھے تے لوک ایجھے انسان نال ڈھیر محبت رکھدن ۔ ایہا ڳالھ اوندی شاعری وچ وی جاہ جاہ تے ݙٹھی ونجٖ سڳدی ھے۔ ناشاد شاعری کیتی ھے کُجھ سرائیکی شاعراں وانگوں خدا ، غربت تے حکومت نال جھیڑے نئیں کیتے ۔’’پرلی کندھی‘‘ ،’’پرایا چندر‘‘ تے ’’پپلیں ہیٹھ جہان‘‘ ناشاد دے ترائے شعری مجموعے اوندے شعری قد کاٹھ دا ثبوت ہِن۔ ناشاد اپݨے شاعری وانگوں کتاباں دے ناں وی ٻہوں سوہݨے تے نویکلے رکھین۔ یکیاں کتاباں دے ناں حرف ’’پ‘‘ توں شروع تھیندن ایندی وجہ میں نئیں جٖاݨداپُچھݨ دے بعد ای کُجھ آکھساں۔ بحرحال یکے مجموعے ٻہوں سوہݨے چھپین۔ اُستاد لوک اَہدن شاعری اپݨے وقت اچ چھپ ونجٖے تاں چنگا ہوندے ۔ کیوں جو وقت گُزرݨ دے نال نال معاشرے وچ تبدیلی آندی ھے تے لوکاں دیاں سوچاں تے مزاج وی تبدیل تھی ویندن۔ ایں حوالے نال ناشاد خوش نصیب شاعر ھے جو اوندی شاعری ٹھیک وقت تے چھپ تے ادبی حلقیاں وچ مقبولیت دی سند حاصل کر چُکی ھے۔ ناشاد فطرتی شاعر ھے، اوندا ٻہوݨ ،کھلووݨ ، الاوݨ ہک مکمل شاعر وانگوں ھے۔ اوندی شاعری دے مضامین وسیع ہِن او آفاقی ڳالھ کرݨ جٖاݨدے اوندے کول لفظ وی ہِن تے اوندے ورتݨ دا سلیقہ وی ۔ لسانی حوالے نال وی ناشاد ہک مضبوط شاعر ھے اونکوں زبان کوں ورتݨ دا ݙا آندے اوندے مصرعیاں دی وُݨت ایں ڳالھ دی گواہ ھے۔ ݙوہڑہ،قطعہ ، نظم تے غزل ناشاد دیاں پسندیدہ اصناف ہِن۔ تھیندا اینویں ھے جو زیادہ تر شعراء کہیں ہک یا ݙو صنفاں وچ کمال رکھدے ہوندن پر ناشاد اِنھاں چاریاں صنفاں وچ مہارت رکھدے تے اِنھاں نال انصاف کرݨا وی جٖاݨدے۔ اِنھاں چاریاں صنفاں وچوں جیڑھی صنف وی پڑھو تاں لڳدے جو ناشاد اِسے صنف دا شاعر ھے۔ ایہ کمال نئیں تے ٻیا کیا ھے؟۔ چندر پرایا کر کے پرلی کندھی ݙیکھݨ توں بعد ناشاد اڄ پپلیں ہیٹھ جہان وسائی ٻیٹھے۔

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

سئیں دلنورؔ نور پوری

پروفیسر ذوالفقار احمد راں ۔گورنمنٹ ایمرسن کالج (ملتان)

میݙا جٖم پَل سرائیکی دھرتی دا ھے۔ بابے ݙاݙے تے پتہ نی کتنی نسلاں توں ایں دھرتی تے وَسدے پئے ہئیں ۔ میں نہ شاعر ہاں ، نہ ادیب ہاں ، نہ کوئی وݙا دانشور ہاں پر ایں دھرتی دا پُتر ضرور ہاں۔ ایہا محبت میکوں کہیں کہیں ویلے سرائیکی دے تھیوݨ والے کٹھاں وچ دُھرکا ویندی ھے۔کُجھ ݙینھ پہلے میکوں صابر شفیق آکھیا جودلنور نور پوری دی یاد اچ ہک پروگرام تھیندا پئے، جُٖلوں؟۔ میں آکھیا ، ضرور جُٖلسوں۔اوں ݙینھوار صابر میݙے کول اَپڑ یاتے اساں جھوک سرائیکی تے پروگرام اچ پُجٖ ڳیوسے۔ وݙے وݙے سرائیکی مُہاندرے کٹھ وچ ٻیٹھے ہَن ۔ پروگرام شروع ہا ،عبدالباسط بھٹی سئیں کمپیئرنگ کریندے پئے ہَن اُنھاں میکوں وی سٹیج تے سݙ گھِدا۔ اوں موقعے میں اِتنا اَلا تے سٹیج چھوڑ ݙتا جو دلنور دی شاعری دا سایہ ساݙے سِراں تے قائم رہے،ایں توں ودھ نہ اَلا سڳیم ۔ پروگرام مُکیا تاں میں دلنور نورپوری دی کتاب’’متاں مِل پووے‘‘ گھِن گھر آ ڳیم اُنھاں دی شاعری پڑھی تاں چس آ ڳئی۔میں بُنیادی طور تے سیاسیات دا طالب علم ہاں ایں سانگے میکوں دلنور دی شاعری وچ اپݨے وسیب وچ موجود سماجی بُرائیاں تے سیاسی مسائل دا ڈھیر سارا عکس نشابر نظر آیا۔ دلنور ؔ دی شاعری پڑھیم تاں میکوں نیرو دا روم یاد آگیا اوندی بانسری یاد آڳئی تے ول میکوں یادآیا جو نیرو وی نہ ریہا اوندی بانسری وی نہ رہی تے روم دی تہذیب وثقافت دا نشان وی مِٹ ڳیا ۔ میکوں سپارٹا یاد آ ڳیا جتھاں طاقت دا ماݨ کیتا ویندا ہا جتھاں جنگجو وَسدے ہَن ۔ ایتھنز دے واسیاں کوں تنگ کریندے رہندے ہَن۔ کوجھی تاریخ دا ایہ باب وی بند تھی ڳیا اتے ایتھنز اڄ وی تاریخ دے لفظاں وچ موجود ھے جو اوندا نظام انصاف تے ہا۔ اینویں اسلامی تاریخ اچ یزیدیت دے کوجھے موڑ وی اکھیں سامݨیں آ ڳئے ۔میکوں ایں ڳالھ دا شدت نال احساس تھیا جو ظُلم زیادہ دیر تاݨیں زندہ نئیں رہندا تے ظلم دے سامہیں سچ دا ہوکا ݙیوݨ والا ہمیش زندہ رہ ویندے ۔ ہلاکو تے چنگیز خاں جہیں لوک وی مسمار تھی ڳئے۔ اینویں انصاف دی چوکھٹ تے برطانوی چرچل میݙیاں اکھیں دے سامݨے آڳیا جیندے کول برطانیہ دے اشراف آئے تے اکھیونے جو ہٹلر فرانس کوں کھادی ویندے۔ اوں موقعے چرچل ایہ تاریخی جُملہ اَلاݨا ’’جیڑھے مُلک اچ انصاف ہووے اونکوں کوئی فتح نئیں کر سڳدا ونجٖو تُساں سُم پوو و۔‘‘ وَل ہٹلر گُمنام تھی ڳیا تے جرمنی دے ݙوں حصے تھی ڳئے۔ سئیں دلنور ؔ نور پوری وی اساݙے وسیب اچ ایجھیاں بُرائیاں کوں ختم کرݨ دی ڳالھ ٹوری ھے۔ اُنھاں اپݨے دیس تے دھرتی نال محبت دے ڳانڈھے کوں جوڑئیے۔ اساݙی وَسوں وچ جنم گھِنݨ والیاں کئی بُرائیاں دا ذکر اپݨی شاعری اچ کیتے ۔ ہک قطعہ مثال دے طور تے پیش ھے:

قانون جتھاں کمزور ہووے

ہر عادل رشوت خور ہووے

ݙس مُلک ترقی کر سڳدے

جئیں مُلک دا حاکم چور ہووے

دلنورؔ نور پوری صوفی، درویش تے سادہ انسان ہا ۔ اوندی شاعری کوں پڑھ تے میکوں ایہ احساس تھیندے جودلنورؔ سرائیکی وسیب دے کہیں وی اقبال ؔ ، شیکسپیئر ، گوئیٹے اتے ورڈ ورتھ توں گھٹ کوئینی۔

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

سرائیکی ادب توں نوجواناں دی دُوری

(دانیال رزاق چݨ۔ رنگ پور)

ساݙا سرائیکی خطہ جیویں سوہݨا ھے اونویں وسائل دی کمی پاروں پچھونہاں وی ݙسدے۔ اساݙی وَسوں وچ تعلیم ، صحت تے بے روزگاری جہیں مسائل عام ہِن جنھاں دی وجہ توں اساݙے روئیے بدلدے ویندن۔ افسوس ایں ڳالھ دا وی ھے جو اساݙی نویں نسل جیوݨ دے تقاضے تبدیل کریندی ݙسدی ھے ادب اچ اوندا حصہ اٹے اچ لوݨ برابر ھے۔اَہدن شاعر ہر قوم دا سرمایہ ہوندے ۔ اساݙی دھرتی وݙے ناں والے شاعر پیدا کیتن پر اساکوں ڈُٖکھ ایں ڳالھ دا وی ھے جو اساݙے اِنھاں عظیم معماراں دی قدر نئیں کیتی ڳئی۔ تعلیمی حوالے نال ہُݨ میٹرک ، ایف اے تے بی اے وچ بھانویں جو سرائیکی پڑھائی ویندی پئی ھے پر اساݙی نویں نسل ایں پاسے توجہ نئیں کریندی پئی۔ ایں ویلے اساݙے نینگراں اچ ہک مرض انٹر نیٹ شاملِ حال ھے اساں سوشل میڈیا نال جُڑ کراہیں پوری دُنیا نال تاں جُڑ ڳئے ہئیں پر اپݨیاں ذمہ داریاں توں کنارا کش تھی کراہیں نکمے تے کم چور وی تھیندے ویندوں۔اساݙی ریت ہئی وِساخ تے بُزرگ کٹھے تھیندے ہَن تے دُنیا جہان دی سُدھ ٻدھ پوندی ہئی اتے نوجوان اپݨیاں رِیتاں روایتاں نال جیوݨ دا ڈھٻ سکھدا ہااڄ او ڳالھ نی رہ ڳئی۔ایں ڳالھ کوں تُساں وی تسلیم کریسو جو جیرھی شئے اساکوں کل بُزرگاں توں لبھدی ہئی او اڄ گوگل توں نئیں ملدی۔دوستو ! ایں سانگے میں سمجھداں ہر قوم دی سُنجٖاݨ اتے بقا اوندا ادبی پورہیا ہوندے ایں سانگے اساکوں اپݨے ادب نال جُٖڑ کراہیں ہک زندہ قوم بݨݨ دی ضرورت ھے۔

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

سرائیکی شاعری

طوائف

(اطہر ہمدانی)

توں آ کے ݙیکھ

میݙے ذہن دے کوٹھے تے مُجرا ھے

میکوں اپݨا بدن وی اڄ

طوائف وانگ ݙسدا پئے

حسرتیں دے ٻدھ کرائیں گھنگھرو

میݙی ہر سوچ نچ پئی ھے

میݙیں پلکیں توں ہنجواں دی روانی ھے

ایہا میݙی کہانی ھے

میں اوں بازار وچ جٖئی ہاں

جتھاں جذبات وِک ویندن

جتھاں ہر آرزو بدنام تھیندی ھے

جتھاں دولت دی ترکڑی وچ

لکھاں ارمان تُل ویندن

جتھاں رشتے وی بُھل ویندن

جݙاں اَݨ کُھٹ تمنانویں دا

قتلِ عام تھیندا ھے

جتھاں پیریں دی زینت

مونجھ دے گھنگھرو دی چھم چھم

فقط دولت دے نانویں ھے

میں اوں بازار وچ جٖئی ہاں

جتھاں معصوم چہریں تے

اُداسی دے پچھانویں ہِن

جتھاں چاہت، محبت ،پیار دی

کُئی قدر وقیمت نئیں

جتھاں نتھلی دا مُل لڳدے

جتھاں ہررات کوں کئی حُسن دے تاجر

جوانی کوں نچیندے ہِن

جتھاں کئی خوبصورت جسم

دولت مند لوکاں دی نذر تھیندن

میں اوں شیشے دے ٹُکڑے دی مثل ہاں سئیں

جیکوں دامن تے اپݨے کُئی ٹکیندا نئیں

یا اوں پُھل دی مثل ہاں میں

جیکوں کوئی بے شناسا شخص

سنگھ سنگھ کے بُھکا ݙیندے

ایہ سب کُجھ جٖاݨدیں ہوئیں وی

میݙا محبوب توں میݙی محبت وچ گرفتار ہئیں؟

فقط میݙا پرستار ہئیں؟

مگر توں سوچ

اڄ دی ایں شریفانہ سوسائٹی وچ

طوائف کوں حیثیت کون ݙیندا ھے؟

یا ہک شیشے دے ٹُکڑے کوں

کون.....

اپݨے دامن تے ٹکیندا ھے

یا ہک مُچڑئیے ہوئے پُھل کوں

کون ....

.اپݨے گھر دے گلداناں دیوچ رکھدے

جے ہک شیشے دے ٹُکڑے کوں

یا ہک مُچڑئیے ہوئے پُھل کوں

توں اپݨے گھر دی چوکھٹ تے سجا سڳدیں

تاں ول آ ونجٖ

میݙی ہستی دا وارث بݨ

میݙی ہستی دا وارث بݨ

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

عمران لاڑ

(ڈیرہ نواب صاحب)

میݙے دیس دی قسمت سُم ڳئی اے ہتھ واڳ پُجٖی زرداراں دے

اُتھ راول ، بھورل رُل ویندن جتھ ٻال ہوون سرداراں دے

میݙے شہر دی حالت ابتر ھے، کیا حال ݙیواں ، کیا ڈُٖکھ پھولاں

ساݙے راہبر راہزن بݨ ڳئے ہِن ایہ حال ہِنیں غداراں دے

جے جڳ تے جیوݨ چاہندا ،ہئیں کُجھ راز بچا، ہمراز توں بچ

نانگیں دے ݙنگیے بچ ویندن، نئیں بچدے ݙنڳیے یاراں دے

توں ٻول تے سوچݨ چھوڑ کراہیں ، کُجھ سوچ سمجھ تے ٻولیا کر

منہ منہ دے پھٹ نئیں مِٹ سڳدے مِٹ ویندن پھَٹ تلواراں دے

اوندی اکھ دے سیپ دے موتی توں میݙی اکھ دے کاسے خیر منگی

میݙی مونجھ مُلوک دے ساہ سُک ڳئے ،اُݙ ہوش ڳئے مئے خواراں دے

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

رفیق احمد تائب

(نواں کوٹ۔۔۔خان پور)

تئیں توں نکھڑ تے اینویں ساکوں ڈُٖکھ دی ݙانگ ݙراوے ݙیوے

ساوݨ دے موسم وچ جیویں شوکدا نانگ ݙراوے ݙیوے

ݙردوں پیار دا پندھ اوکھا ھے ٹُر تاں پئے ہوں توڑ دی تڳ تے

ہر ایں پندھ دے اوجھڑ راہ تے ہر ٻلہانگ ݙراوے ݙیوے

تیکوں چھوڑ تے ویندے پئے ہوں ایہ دڑکے ہِن ایجھے دڑکے

کلہی قبر دے اندر جیویں آخری بانگ ݙراوے ݙیوے

تیݙے نال تاں شو ہَن ساݙے توں جو ٹُر ڳیوں اینویں لڳسے

اُجٖڑ ڳئی بنری دی جیویں اُجٖڑی مانگ ݙراوے ݙیوے

اساں سچ سفریں دے سفری ساݙیاں جھوکاں کربل کربل

اساں رُکݨا کائینی تائبؔ سو پئی سانگ ݙراوے ݙیوے

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

محمد اجمل خان عباسی

(خانقاہ شریف، بہاول پور)

سکھڑیں لارے لیندا رہ ڳئے

ساوے باغ ݙکھیندا رہ ڳئے

کہیں ونجٖ کیچ شہر سُکھ پاتے

کوئی ٹٻیاں لتڑیندا رہ ڳئے

میں وی اڄ تک سہندا آیاں

او وی ظلم کریندا رہ ڳئے

ظالم تے بے درداں وانگوں

بݨ قصائی کُہیندا رہ ڳئے

سو واری ازما تے میکوں

وَل وی او ازمیندا رہ ڳئے

میں وی رڄ رڄ ݙہدا ریہاں

او وی پائلاں پیندا رہ ڳئے

مراں جیواں تیݙا ہاں میں

کوڑیاں قسماں چیندا رہ ڳئے

اوندا ناں وی نہ میں گھِناں

جڳ سارا ہٹکیندا رہ ڳئے

سارا ویڑھا دشمن بݨ تے

اونکوں روز ݙریندا رہ ڳئے

ہک ہک ڳالھ تے رُسدا رہ ڳئے

اجملؔ روز منیندا رہ ڳئے

ڈُٖکھاں ترامݨ تپائی ءِ کیا کریجے

سجٖݨ کنڈ چا وَلائی ءِ کیا کریجے

توں آ تے ݙیکھ ونجٖ ݙینھ رات میݙے

ایہ جند نکلݨ تے آئی ءِ کیا کریجے

ہجر تیݙے ݙاڈھا بے چین کیتے

غماں سختی تپائی ءِ کیا کریجے

وفا جیندی تے ݙاڈھا ناز ہامی

اوں کیتی بے وفائی ءِ کیا کریجے

او کاتیاں رات ݙینھ اونکوں ݙیکھیندن

ویڑھا سارا قصائی ءِ کیا کریجے

میݙا جیوݨ تیݙے ٻاجھوں ھے اینویں

جیویں ڳل وچ کُئی پھائی ءِ کیا کریجے

اَہدن اکھیں دیوچ کجلا وی پائے نے

اُنھاں مہندی وی لائی ءِ کیا کریجے

مرݨ جیوݨ دیاں قسماں قول سارے

اُنھاں ہر شئے بُھلائی ءِ کیا کریجے

میݙا ڈھولا تے میں کھنڈ کھیر ہاسے

کہیں دُھوتی چا لائی ءِ کیا کریجے

اونویں تاں موت روز آندی ھے ساکوں

پر اڄ کُئی ڳالھ ٻئی ءِ کیا کریجے

تیݙے دردیں دے ماریے لوک ہاسے

اُتوں غربت سوائی ءِ کیا کریجے

ہجر تیݙے کوں سینے لا تے ڈھولا

عمر ساری نبھائی ءِ کیا کریجے

اوندے تاں روز دے جھیڑے نی مُکدے

اساݙی جھِک نِوائی ءِ کیا کریجے

تیݙے دیدار دے ٻاجھوں اساکوں

نہ لڳدی کُئی دوائی ءِ کیا کریجے

میݙے کاندھی وی ہُݨ واپس آ ڳن

تُساں ٻہوں دیر لئی ءِ کیا کریجے

تیݙا اجملؔ تاں سئیں اڄ وی ھے تیݙا

اینویں کہیں چا ہُلائی ءِ کیا کریجے

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

سجاد مگسی

(مظفر گڑھ)

وَصل منزل مُراد دا قصہ

ہجر نکھڑیا ہویا مسافر ھے

وصل چوݙی دے چندر دا چانݨ

ہجر راتیں دا ہک پیمبر ھے

وصل مہمان چند لمحیں دا

ہجر ڈُٖکھیں دا ہک تواتر ھے

وصل گُمنام ھے ازل کولہوں

ہجر دا تاں وݙا مقدر ھے

وصل سسی یا ہیر کوئی کائینی

ہجر رانجھیں دا ہک سمندر ھے

وصل سجاد میل جسمیں دا

ہجر سِکدا ہویا ستمگر ھے

ہجر ،مونجھ ،ملال تے میں ؂ آپ تے آپ سوال تے میں

بُٖک بُٖک روندن دِل تے اکھیں

ہوندے خواب خیال تے میں

کے تئیں لنگڑی روزے رَکھسن

بُٖکھ توں موئے ہوئے ٻال تے میں

ہک ٻئے توں اَݨ سونہیں نسے

اوندا دَر دَرسال تے میں

ہکے دَر دے منگتے ہیسے

غوث ،کتب ،ابدال تے میں

ڈُٖکھ سُکھ وچ گُزریندے آئے ہئیں

ہک میݙا بھائیوال تے میں

کݙاں مَݨ دریا تے مِلسوں

مَن موہݨا مہیوال تے میں

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

اسجد ؔ بخاری

(گُلݨ ہٹی۔ بہاول پور)

جتھ پیار دی قدر نہ کئی ہووے اُوں جاہ تے راہوݨ کیا فائدہ

جیڑھی بس چھݨکاٹ تے تُرٹ پووے اوں ونگ دا پاوݨ کیا فائدہ

ونجٖے ݙوں ݙینھ اچ جیڑھا سُک اسجدؔ اوں وَݨ دا لاوݨ کیا فائدہ

جیڑھا یاری لا تے چھوڑ ونجٖے اونکوں یار بݨاوݨ کیا فائدہ

آ ݙیکھ سجٖݨ حالات ساݙے تیݙی سِک اچ پَل پَل جیندے پیوں

ہر روز ایں ڈھلدے سجھ وانگوں اساں زندگی ڈھل ڈھل جیندے پیوں

کئی اَہدے کملا یار ساکوں نِت طعنے جھَل جھَل جیندے پیوں

متاں کہیں ݙینھ اسجدؔ لنگھ آوے اوندے رستے مَل مَل جیندے پیوں

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

نذیر احمد نذرؔ

(عباس نگر ۔خان بیلہ)

تئیں ٻاجھوں وَسدا وسبہ ایہ میکوں سانول مُول نی بھاندا دِل ھے ماندا

ڈُٖکھ درد الم ہِن غم توں غم سُکھ تھی ڳئے دُور کݙاں دا دِل ھے ماندا

اکھیں تھک ڳن تک تک رستے کوں نِوھی توں پیا دِل توں لہندا دِل ھے ماندا

تئیں ٻاجھوں نذرؔ جہان دیوچ میکوں یاد نی کوئی ٻیا آندا دِل ھے ماندا

میݙا حال نہ پُچھ کئی ڳالھ نہ پُچھ کیوں رو رو حال ظہیر تھئے

تیݙی دید دے تیر جھلیندیں ہوئیں کوئی پاڳل آپ اسیر تھئے

ٻیا ہتھ اچ کاسہ مونجھ دا ھے ہِن کپڑے لیر کتیر تھئے

کݙی نذرؔ کوں آ تے ݙیکھ تاں ونجٖ تیݙی یاد اچ ڈھول فقیر تھئے

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

محمد اکبر قابلؔ

(ہتھیجی)

کل پہلے واری ویڑھے وچ ہک بندہ آئے میکوں نئیں بُھلدا

اونکوں سوچ توں سوہݨاں رب سوہݨے خود آپ بݨائے میکوں نئیں بھُلدا

اوندی کیا تعریف بیان کراں رب کم ݙکھلائے میکوں نئیں بُھلدا

اونکوں رات رہاوݨ دا وݙا زور میں لائے میکوں نئیں بُھلدا

توں نظر پونویں کم دُنیا دا ویندے سارا بُھل کم نئیں تھیندا

کم تھیندے وچ جے ذکر تیݙا ونجٖے جیݙوں چُل کم نئیں تھیندا

تیݙی ناز اچ ایہو دِل میݙا جیلے ویندے تُل کم نئیں تھیندا

ہووے قابلؔ جتنی قیمتی کم کم ویندے رُل کم نئیں تھیندا

اے آخری میݙا میسج ہئی میݙا میسج پورا یا ر پڑھیں

تیݙی شادی دا اڄ کارڈ پڑھیم توں کل دا سئیں اخبار پڑھیں

یا سُݨیں جیو نیوز اُتے یا سُرخیاں وچ سرکار پڑھیں

میݙی قبر دی قابل تختی تے میݙی موت دا آ توں وار پڑھیں

اڄ قاصد مونجھ دے موئیاں تے احسان چا کر گھر کوئی کائینی

ونجٖ آکھ میݙے اڄ دلبر کوں کلہا ٻیٹھی گھر گھر کوئی کائینی

ایہ سُݨ تے اڄ ٻہوں خوش تھیسے میݙا چن دلبر گھر کوئی کائینی

اکھیں نوٹ تے آکھیں ونجٖ قابل نہ کہیں توں ݙر گھر کوئی کائینی

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

عبدالواحد صابر ٻراٹھا ؂ (ٻیٹ سونترا ، راجن پور)

ونگاں دے چھݨکار سُݨیندن

مٹیاں دے گُھٻکار سُݨیندن

لڳدے سانوݨ وَل آ ڳیا ھے

چوڳ وٹانوݨ وَل آ ڳیا ھے

بھانویں ونگاں دے چھݨکار اِن

ساݙے سانول مندڑے حال اِن

ونگاں پاوݨ کݙاں آسیں ؟

جھوک ساݙی تے کݙاں ٻہسیں

سوہݨے لوک تاں ونگاں پیسن

رنگ برنگے ویس وٹیسن

وَل آ جانی ونگاں پا ونجٖ

ساݙی اُجٖڑی جھوک وَسا ونجٖ

ساݙی جھوک دا مونجھ مال اے

شام سویلے تیݙڑی بھال اے

وَل آ رانجھݨ پھیرا پاونجٖ

رُس ڳئے ہِن دھݨوال منا ونجٖ ؂ ٻکروال ہُݨ چھوڑ ڳیا ھے

سانگے پیت دے تروڑ ڳیا ھے

جھوک کوں جندرے ماری ٻیٹھوں

وَسدے وَہݨ اُجٖاڑی ٻیٹھوں

روہی راݨی سڑدی پئی اے

پاݨی سانگے مردی پئی اے

کݙاں صابر روہی وسسے

روہی واسی کݙاں بچسے

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

بچپن

(امرت جوگی ، بہاول پور)

یاد ہئی جانیاں ویلہ بچپن دا ہا کیویں ہک ٻئے کوں رُس تے منیندے ہاسے

بے وفا نئیں خدا دی قسم چا کراہیں ݙوہیں اعتبار ہک ٻئے کوں ݙیندے ہاسے

میکوں چھوڑیں نہ توں میکوں چھوڑیں نہ توں قول قسماں تے دُروہیاں گھتیندے ہاسے

ایہ وی یاد اے محبت دے اتبار لو پُھل کتابیں اندر وی رکھیندے ہاسے

ایہ وی یاد اے جو انگلیں کوں چیرے ݙیوا لہو دا کاغذ اُتے دِل بݨیندے ہاسے

دِل دے اندر ولا تیر پوتا ہویا قطرے قطرے کوں تِرمدا ݙکھیندے ہاسے

قطرے قطرے کوں ترتیب ݙے کے وَلا لفظ الفت دا آ کے لکھیندے ہاسے؂

چُھٹی تھیوے جو ہا تیݙے بستے اندر خط ولا آپ ونجٖ کے رکھیندے ہاسے

رات ساری ولا جاڳدیں جاڳدیں خط دی وَلدی دے بارے سوچیندے ہاسے

ݙینھ تھیوے جو ہا تیݙی وَلدی کیتے تیݙے رستے تے دیداں وچھیندے ہاسے

وَلدی کیا ہوندی ہئی ، کھِلدیں کھِلدیں وَلا ݙوہیں ہک ٻئے کوں بھاکل چا پیندے ہاسے

ساݙی چاہت دا ہمراز ٹوبھا جو ہا ٻہہ تے ٹوبھے تے ڳالہیں کریندے ہاسے

ڳالہیں ڳالہیں اندر لڑدیں بھڑدیں ولا ݙوہیں ہک ٻئے تے پاݨی سٹیندے ہاسے

ݙوہیں کپڑے پُسا وَسدے سانوݨ اندر کیویں کاغذ دیاں ٻیڑیاں تریندے ہاسے

کیویں باغیں اندر کوکدیں کوکدیں نال کوئل کوں وی آ کوکیندے ہاسے

کیویں پُھلیں کوں لبیں تے لا کے وَلا کیویں بُلبل کوں شانداں کریندے ہاسے

کیویں تتلیں پکڑ پا کراہیں بُک اندر ݙوہیں ہک ٻئے دے سِر توں اُݙیندے ہاسے

کیویں پُھلیں دے سہرے بݨا کے سجٖݨ ݙوہیں ہک ٻئے دے ڳل آ پویندے ہاسے

سہرے پُھلیں دے پا ٻانہیں ڳل اچ ٹھہا ݙوہیں ہک ٻئے دو تُر تُر تکیندے ہاسے

یاد ہئی جانیاں ݙہدیں ݙہدیں وَلا ٹھڈے ساہ ݙوہیں مِل تے بھریندے ہاسے

ٹھڈے سانہوں اندر دِل دھڑکدا جو ہا ݙوہیں ہک ٻئے دے دِل ہتھ رکھیندے ہاسے

دِل کوں وِندلا کراہیں ساہ کوں سُلجھا کراہیں لا نبھاوݨ دے قصے چھڑیندے ہاسے

یاد ہئی جانیاں تھی کے بے تاب وَل ݙوہیں ہک ٻئے تے سِر آ رکھیندے ہاسے

ݙوہیں ہک ٻئے دی جھولی اندر سُم کراہیں انگلیں والیں دیوچ وی پھریندے ہاسے

بے خطر ہاسے دُنیا دی تلخی کنوں کہیں دی سُݨدے نہ کہیں کوں سُݨیندے ہاسے

اپݨی مستی ہئی اپݨے بہاریں اندر اپݨی چاہت دیاں پینگھاں رَسیندے ہاسے

ساکوں امرتؔ زمانے دیاں نظراں لڳیاں ساݙی چاہت دیاں پینگھاں سبھے کُھل ڳیاں

ڈٹھے ٻہوں دُور ہک ٻئے توں تھی تے جُدا توں اُتھاں رُل ڳیوں میں اِتھاں رُل ڳیاں

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

گلنورؔ نور پوری

(نور پور نورنگا)

اونویں کُہرام ھے جڳ تے نہ کُئی لجٖپال بدلیا ھے

نِویں ڈُٖکھ وَت نسردے پِن نہ کہیں دا حال بدلیا ھے

اکھیندے ہَن نویں رُت اچ بَدل حالات سب ویسن

اونویں حالات ہِن سارے شکاری جٖال بدلیا ھے

اونویں اکھیں مُنجھاریاں ہِن اونویں پپلیاں تے ہنجھ ھے پئی

اونویں مونجھاں دا ماتم ھے بھانویں جو سال بدلیا ھے

اِتھاں کہیں دا نئیں غم کہیں کوں اِتھاں احساس مَر ڳئے ہِن

خبر کائینی زمانہ ایہ کیہو جہیں چال بدلیا ھے

میݙے سِر ݙیکھ تے غربت دی چھاندݨ سانولا میݙا

مُکر ڳئے پیار میݙے توں او ویلے نال بدلیا ھے

اونویں گھنڈ تار نئیں وجٖدے اَلا ونجھلی دا نئیں آندا

تے لڳدے مال روندا پئے ودا دھݨوال بدلیا ھے

اونویں گلنورؔ کھِل کھِل تے اکھیندے یار ٻہوں خوش ہاں

مگر اکھیں ݙسیندیاں پِن او ٻیٹھا ڳالھ بدلیا ھے

تیکوں بُھل ھے موت توں میں ݙرداں توں فکر نہ کر میکوں آکھ تاں سہی ؂ تیݙے ہک ہک حرف توں جند صدقے میݙا ڈھول مگر میکوں آکھ تاں سہی

توں خوش ہئیں جیکر ہیں ڳالھ اچ کیا تھی پیا پَر میکوں آکھ تاں سہی

تیݙے حُکم اُتے گلنورؔ اِتھائیں میں پوساں مَر توں آکھ تاں سہی

ایہا دِل وچ آس ھے ازل کنوں متاں ماہی سُݨ کئی ڳال گھِنے ؂ میݙے سِر توں ڈھلدی شام وانگے پڑھ پیار دے یار سوال گھِنے

کرے تَرس او شاید رُل ڳئیں تے کر ڈُٖکھ سُکھ دی پڑتال گھِنے

متاں اُجٖڑ تے وَس گلنوؔ پوواں سُݨ سانول پیار دا حال گھِنے

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

سوجھلؔ بخاری

(لودھراں)

حالوں بے حال تھی ڳے ہئیں

ڈُٖکھ دی مثال تھی ڳے ہئیں

جئیں ݙینھ توں یار رُس ڳئے ہِن

لڳدے کنگال تھی ڳے ہئیں

عمراں دا روڳ کیا پالیے

ٻالیں توں ٻال تھی ڳے ہئیں

جیکوں نی پُچھدا کوئی ہُݨ

ایجھا سوال تھی ڳے ہیں

اساں ایں اُجٖڑئیے ہئیں سوجھل

جڳ تے کمال تھی ڳئے ہئیں

سمندر کوں ݙیکھ گھن توں

کناریاں کوں ݙیکھ گھِن

مطلب دی اڄ ھے یاری

یاریاں کوں ݙیکھ گھِن

سوجھل ونجٖا نہ آپ کوں

کوڑے جہان وچ

کوئی کہیں دا کائینی

ساریاں کوں ݙیکھ گھِن

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

ڈاکٹر نازک کھوکھر دی شاعری

(رنگ پور)

خینس اپݨی کر تے ساری زندگی جالی ٻیٹھاں

میݙے اندروں ٻاہروں ݙیکھو نانگ میں پالی ٻیٹھاں

میں کوئی فرہاد کائینی نہ میݙی شیریں ھے کُئی

سٹ پہوڑا پتھراں کوں خوامخواہ ݙالی ٻیٹھاں

بُٖک پڑوپیاں رووے جیرھا روندے میݙے حال تے

مِلک دا مالک ہامی ہتھوں تھیاں خالی ٻیٹھاں

لوک ایں آندن اُمیداں جوڑ تے میں کول نِت

اِنھاں کیتے جیویں میں لولاک دا والی ٻیٹھاں

لوڑھ ہووے روشنی دی جیکوں نازک گھِن ونجٖے

لہو جگر دا سٹ کراہیں ݙیوا ہک ٻالی ٻیٹھاں

؂ لفظ ایجھے الایج ویندے ہِن

لوک جھٹ اچ منیج ویندے ہِن

سیت سڑیاں دی اِتلی قیمت ھے

کہیں دے سِر توں ہوکیج ویندے ہِن

بھریے میلے دیوچ سُݨیے اکثر

لوک ونجٖ تے ونجٖیج ویندے ہِن

دِل وٹیجݨ ھے چس بھرپی دی

چھڑے پٹکے وٹیج ویندے ہِن

بُکھ دے ہوٹے کنگال موسم وچ

کتنے جذبے مریج ویندے ہِن

اپݨی دھرتی تے انقلاب کیتے

دھرتی جٖائے کُہیج ویندے ہِن

ڈُٖکھ دا وَلڳݨ اساݙے نال جو ھے

ساݙے قضیے سُہیج ویندے ہِن

ٻال ٻدھڑیں دیوچ ٻدھیج کرائیں

ساری عمراں ٻدھیج ویندے ہِن

شعر نازکؔ تیݙے ڈُٖکھارے ہِن

کیاکراں بس لکھیج ویندے ہِن

نہ کہیں اُتے اُمید لا منزل ݙو ٹُر

ھے ایہ سفر نِولا تیݙا منزل ݙو ٹُر

تھک تے ٻہوݨ کوڑ ھے رستے دیوچ

آلس نہ کر نہ پندھ کھَنا منزل ݙو ٹُر

زندگی دا کیا وِسا کِتھ مُک ونجٖے

اپݨی میّت آپ چا منزل ݙو ٹُر

گُگھ اندھاری رات دا کیا ݙر ڈُکل کافی ھے دِل دا سوجھلا منزل ݙو ٹُر ؂ بانبڑے پئے ونجٖ جیکر تھک ہار ڳئیں

سُم تے نہ ویلھا ونجٖا منزل ݙو ٹُر

راہ ماری کئی کریسن راہ وچ

آلسی چندرے بھِرا منزل ݙو ٹُر

میں وی نازکؔ ہاں پندھیڑو وقت دا

آ توں میݙے نال آ منزل ݙو ٹُر

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

(محمد اکبر قابل)

(ہتھیجی،تحصیل احمد پور شرقیہ) ؂

اکھیں اکھیں وچ پاتی ڳئے بندہ اَݨ سونہاں ہا

میݙی کݙھی او حیاتی ڳئے بندہ اَݨ سونہاں ہا

اُچا لمبا قد اتے لمبے لمبے وال ہَن

ݙند لڑی موتیاں دی لب اوندے لعل ہَن

مار میکوں کاتی ڳئے بندہ اَݨ سونہاں ہا

بُت مکھݨ ملائی اتے رنگ چِٹا کھیر ہَس

اَبرو تیر وانگوں اکھ شمشیر ہَس

پھیری نیناں دی او کاتی ڳئے بندہ اَݨ سونہاں ہا

مُکھ چن چوݙویں دا نک نال تارا ہا

کھاݙی والا تِل اوندا لڳدا پیارا ہا

روڳ عشق لاتی ڳئے بندہ اَݨ سونہاں ہا

جݙݨ دا ݙٹھے قابلؔ بندہ او جہان تے

اکھیں میݙیاں تھاردیاں نئیں کہیں انسان تے

دِل کھس چاتی ڳئے بندہ اَݨ سونہاں ہا

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

وسیم عباس واصی

(مݙحسن ۔ ترنڈہ سوائے خاں)

سُݨ چیخ میݙی دلدار آکھیے

کئیں درد ݙتی منٹھار آکھیے

میں روندیں روندیں ڈھہہ جو پیاں

ٻیا دِل کوں لا سرکار آکھیے

پُھل مونجھاں توں مُرجھا ڳئے ہِن

ایندے بھالا کر میکوں یار آکھیے

تھی مِٹی ویسیں ہک ݙینھ توں

اینویں ناز نہ کر سردار آکھیے

میکوں واصی ݙیکھ تے کھِل پئے او

خوش بخت کوں مِلدے پیار آکھیے

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

خورشید قمر لاشاری دی شاعری

نیناں نَم دی وجہ ایہا ھے جو بے وفا دا خیال آ ڳئے

بُھلانواں اونکوں یا نہ بُھلانواں ایہو اچانک سوال آ ڳئے

او میݙا دِل ہا میں اوندی جاں ہم نہ او جُدا ہا نہ میں جُدا ہم

جُدا تھیا ھے تاں ایں تھیا ھے پُنوں دی بݨ تے مثال آ ڳئے

او رُس پووے ہا تاں خود منیندا جے میں رُساں ہا تاں خود منیندا

رُسݨ منیجٖݨ دیوچ خبر نئیں اساں تے کیجھا زوال آ ڳئے

ایہ اوندے دڑکے تے میݙیاں ڈُسکیاں زمانہ سُݨ تے حیران تھیندے

ایہ لوک اَہدن حساس دِل کوں پتہ نی کیویں جلال آ ڳئے

سُکھاں دے ݙینھ ہَن سُکھاں دیاں راتیں قمر ؔ سُکھاں دا ہا لحظہ لحظہ

حالات حالت بدال چھوڑی قدم قدم تے مَلال آ ڳئے

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

عمران اسد

(فیروزہ)

بُھل ویسیں توں کھِل ہاسے سئیں کر مونجھ ساݙی بے حال ݙیسی

اساں ٹُر ویسوں پر غم ساݙا کر خوشیاں دی پڑتال ݙیسی

کہیں پیار دا قصہ جتھ چولیا ساݙی یار مثال او نال ݙیسی

ساݙیاں اسا ہنجوں یاد آسن جݙاں گھر تیݙا کئی جال ݙیسی

ملی منزل نئیں ساکوں پیار والی پندھ کر کر سارے راہ مُک ڳئے

ریہا مونہہ تے ماتم ہنجواں دا مَن ماندا سُول نبھا مُک ڳئے

ہئی موت ویلے سکرات لڳی روح روڳی بھر بھر آہ مُک ڳئے

اونویں سِک رہی تیݙی تار اسدؔ افسوس جو ساݙے ساہ مُک ڳئے

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

محمد اسلم دلباز (پُل فاروق آباد)

تیݙے ونجٖݨ دی دِیر اے یاد رکھیں ݙے آپ کوں آپ سزا ویسوں

ٹنگ آپ کوں سانول سُولی تے ڳل موت دا ڳاہݨاں پا ویسوں

ودا پُچھسیں سانول ہک ہک توں تھی اوڈھر شکل لُکل ویسوں

دلباز ؔ نہ وَل ملاقات تھیسی ہر شئے توں جان چُھڑا ویسوں

ساݙی رووݨ ریت ھے مُنݙھ لا دی نہ چُپ کروا ساکوں رووݨ ݙے

ساݙے منہ دی کھِل کہیں مُندر ݙتی ساکوں نہ کھِلوا ساکوں رووݨ ݙے

ساݙی سیت اچ روز دا رووݨ ھے توں ترس نہ کھا ساکوں رووݨ ݙے

ݙتے تحفہ کہیں دلبازؔ ساکوں اساں رووݨا ہا ساکوں رووݨ ݙے

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

سجاد الفت حیات پوری (حیات پور)

ٻہوں دُوروں ہا کُرلاٹ آندا ہک کونج کلہی پئی ویندی ہئی

او وقت دے ویکیں وات اچ ہئی ویندی اکھ توں نِیر وہیندی ہئی

کئی تانگھ ہَس تانگھ دیاں تلخیاں وچ ویندی ویݨ توں ویݨ ولیندی ہئی

ویندی اُلفت ساتھ توں نکھڑی ہئی یا نکھڑیا ساتھ ڳولیندی ہئی

میݙی آس دی تردی ٻیڑی تے آ مونجھ مُلوک ملاح تھئی اے

ڳئی نکھڑی سیت دے سیڑھیں توں جاہ جاہ توں اُچھل بے جاہ تھئی اے

گھِر گھاݨ اچ گھاݨ توں نِکل کراہیں گھِن سیت دا راہ بے راہ تھئی اے

ایݙوں نکھتی الفتؔ بھنور توں ھے اوݙوں بھِک اچ آن فناہ تھئی اے

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

زوار راہبؔ (لیاقت پور)

تیݙے خُلق دے نال ختم تھی ڳئی ہئی جو رُوداد فقیریں دی

تیݙے پیریں ڈھہہ ڈھہہ رُل ڳئی اے ہر ہک فریاد فقیریں دی

وݙی مُدت دے بعد جو لنگھ آئیں توں دِل تھئی ھے شاد فقیریں دی

کر کرم ایہ راہبؔ ݙس تاں سہی کیویں آئی ھے یاد فقیریں دی

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

محمد ظہیر احمد مہاروی دی شاعری

اللہ والاں دے نال ہوندی اے

عید ٻالاں دے نال ہوندی اے

تیر جانی ہوا دیوچ نہ چلا

ڳل حوالاں دے نال ہوندی اے

یاد رکھیں تھلوچڑاں دی سیاپ

رِسدے چھالاں دے نال ہوندی اے

عاشقاں دی تاں اکھ سفر دیوچ

مست چالا ں دے نال ہوندی اے

ایہ روایت ھے خوامخواہ دی جنگ

صبر والاں دے نال ہوندی اے

اُتنی ٹُکر دے نال نئیں جتنی

حُب چُکالاں دے نال ہوندی اے

ݙو ہتراں دی غمی ،خوشی احمد

نانے ٻالاں دے نال ہوندی اے

کیا خبر شام کوں نکل آوے

چندر بدلی وچوں نکل آوے

تھل دا سورج کھڑا ھے نیزے تے

بھا نہ پیراں تلوں نکل آوے

در تے آئے فقیر وَل ڳئے ہِن

اونکوں آکھو گھروں نکل آوے

مینھ دی اتنی ھے لوڑ ٻالی کوں

گھر دے داݨے تے بُھوں نکل آوے

توں وی کُھریاں رگڑ متاں جیویں

کوئی چشمہ اِتھوں نکل آوے

ݙیکھ جُڑ کے جو میݙے ناں دی لیک

متاں تیݙے ہتھوں نکل آوے

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

محمد اجمل اظہرؔ

(ٹھل حمزہ)

رب دی حکمت کیا تخلیق اے

حُسن کوں ݙیہدیں اکھ شرماوے

ایجھے لعل ٻیا نہ ݙیکھے

جیرھیاں جٖݨن اوھے ݙیکھین

اتھ کے تاں ذیشان ٻیٹھا ہم

گھر کہیں دے مہمان ٻیٹھا ہم

میݙی نظر اچانک پئی تاں

پری بھوئیں تے ٹُردی آوے

ٹُردیں ٹُردیں گھر تئیں آ ڳئی

در کوں ٹپ تے در تئیں آ ڳئی

چہرہ ایں بے حد لڳدا ہا

حُسن دی آخری حد لڳدا ہا

حُسن جسامت جوش دیوچ ہَن

صد افسوس نہ ہوش دیوچ ہَن

گھر غریب دے شاہ ٹُر آئے ہَن

او وی پیدل راہ ٹُر آئے ہَن

سوچاں سوچ دی ڳاری دیوچ

ہَے وو قسمت ماری دیوچ

تھی تے محض نفیس نماݨی

اظہر میݙی دھاڑ نکل ڳئی

جیلے منہ چوں ڳالھ اَلاݨی

ہاں ڑی اَدی لسی ہیوے

مرچاں لو تے روٹی کھاسوں

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

ختم شد