Jump to content

سئیں شاکر شجاع آبادی

وکیپیڈیا توں

دنیا وچ جتنے وی انقلاب آئن، انہاندے پچھوں کہیں شاعر، کہیں لکھاری تے کہیں فلسفی دا ہتھ اے ، فرانس وچ نپولین انقلاب گھن آیا تاں اوندے پِچھوں والیٹر دی شاعری ہئی، جرمن قوم دے قومی شاعر نطشے توں علامہ اقبال وی متاثر ہا، کجھ تاں اے وی آکھدن جو علامہ اقبال کجھ چیزاں نطشے دیاں ساگی ورت چھوڑن، یونان دی ساری فلاسفی ہومر دے فلسفے تے ہے ، ہومر دے فلسفے ارسطو تے افلاطون جہے لوک پیدا کیتے۔ عرب اچ علی جبران دیاں تحریراں انقلاب گھن آیاں ، روس دے ٹالسٹائی ہک کتاب ’’ جنگ تے امن ‘‘ دے ناں نال لکھی ، گاندھی آکھیا جو اے کتاب پڑھݨ دے بعد ہُݨ میکوں ٻئی کتاب پڑھݨ دی لوڑ کینی، سرائیکی قوم کوں وی ہک ایجھے لکھاری، ایجھے شاعر تے ایجھی کتاب دی ضرورت ہے۔ ایندے وچ کوئی شک نی خواجہ فرید توں گھن تے احمد خان طارق تئیں اساݙے کول ادبی خزانہ گھٹ کائنی ۔ مزاحمتی شاعری لکھݨ آلے شاعریں وی کمال کیتی اے ، اجٖ وی اساں سرائیکی شاعری دا مقابلہ دنیا دے بہترین ادب نال کر سڳدوں پر ہک ایجھے شاعر تے ایجھی کتاب دی ضرورت سو سال پہلے وانگوں اجٖ وی ہے ، جیرھی قوم دی حیاتی وچ انقلاب گھن آوے تے قوم کوں قومی آزادی تے معاشی مختاری ݙیواوے۔

شاکر شجاع آبادی دی شکل اچ اللہ سئیں سرائیکی قوم کوں ہک ایجھا شاعر عطاء کیتے جئیں پہلی واری انسان تے اوندے ݙکھیں دی ڳالھ کیتی اے ، اوندی شاعری دا انداز سادہ عوامی تے من بھاوݨا ہے، شاکر دا کلام جئیں وی سݨیے اوں آکھئے ، اے تاں  میݙے دل دی ڳالھ کیتی اے ، شاعری در اصل ہوندی ہی اوہا ہے جیرھی ہر ہک کوں سمجھ آوے ، ہر بندے تے ہر زمانے سانگے ہووے ، ایں لیکھے شاکر ہک وݙے شاعر دے معیار تے پورا لہندے ۔ میں اے وی آکھساں جو شاکر او خوش قسمت شاعر اے جو پچھلی تے اجٖوکی صدی اچ سب توں زیادہ پڑھیا تے سݨیا ڳے، میکوں انڈیا ونجٖ تے ایں ڳالھ دا وی تجربہ تھے جو اُتھاں ٻہوں سارے سرائیکیں کوں شاکر دا کلام منہ زبانی یاد ہا ۔ ایندے وچ کوئی شک نی جیکر شاکر کوں بیماری ولھیٹ کھٹ تے نہ چا سٹیندی تاں شاکر اجٖاں قوم کوں ٻیا ٻہوں کجھ ݙیوے ہا تے قومی انقلاب آ ڳیا ہووے ہا۔

شاکر شجاع آبادی سرائیکی وسیب اچ راہݨ آلے عام آدمی دے ݙکھیں تاں ڳالھ کر تے انقلاب دی سلھ رکھ ݙتی اے۔او اپݨی غزل ’’کجھ غور کر ‘‘ وچ اللہ سئیں کوں اپݨے وسیب دے حالات دے تناظر وچ آکھئے جو میں اے تاں نی آکھدا جو توں نی سݨدا۔ توں سمیع ایں تو بصیر ایں ’’ در اصل کجھ غور کر ‘‘ دی ڳالھ کر تے شاکر شجاع آبادی ڳالھ مُکا چھوڑی اے ، شاکر دے ایں ہک جملے دا مقابلہ نہ تاں علامہ اقبال دا شکوہ جواب شکوہ کر سڳدے تے نہ کوئی ٻیا کلام ۔ غزل دے کجھ شعر ݙیکھو :۔

میں سݨینداں دل توں نکلی ہوئی غزل کُجھ غور کر

مہربانی اَئے خدائے لم یزل کجھ غور کر


کہیں دے کُتے کھیر پیون کہیں دے ٻچے بُکھ مرن

رزق دی تقسیم تے ہکوار ول کجھ غور کر


چَپے چَپے کربلا ہے کونے کونے تے یزید

کتنے خیمے جڳ تے ویندن روز جَل کجھ غور کر


میݙا مقصد اے تاں نی سَݨدا نِوھی مظلوم دی

توں سمیع ایں توں بصیر ایں ، دراصل کجھ غور کر

شاعر دی ڳالھ ہک شخص، ہک وسبے یا ہک زمانے سانگے نی ، اوندی ڳالھ جمل جہان سانگے ہے پر اے ڳالھ ضرور اے جو شاعر جݙاں ڳالھ کریندے اوندا پہلا مخاطب اوندا اپݨا وسیب تے اپݨا علاقہ ہوندے ۔ جیویں غربت ساری دنیا دا مسئلہ ہے ، اساݙا وی مسئلہ ہے۔ سرائیکی وسیب وچ جیرھی غربت، ݙکھ ، بُکھ بیماری تے تکلیف اے ، ایندا موجب کون اے ؟ سرائیکی وسیب دے عام آدمی کوں غریب کئیںبر کیتے ؟ او سرائیکی وسیب جتھاں لوک سونے دیاں جُتیاں ( طلے آلہ کھسہ ) پیندے ہن ، اڄ اتھاں دے گھبرو پیروں راݨے کیوں اِن ؟ جتھاں ست ملکیں کوں رجٖاوݨ آلا اناج پیدا تھیندے ، سرائیکی دے اوں وسبے وچ لوک بُکھ توں خودکشیاں کرݨ تے کیوں مجبور اِن؟

سرائیکی وسیب جتھاں اتنی پھٹی تھیندی اے جو صرف پاکستان ہی نی دنیا جہان دے کجٖ وی اوندے بݨے ہوئے کپڑے نال کجٖیندن پر وسیب دے ٻالیں کوں لنڈے دا کپڑا کیوں دستیاب کینھی ؟ سرائیکی وسیب دے ٻہوں وݙے گھریں دیاں عورتاں کراچی وچ ’’ ماسیاں ‘‘ کیوں بݨ ڳن ؟ کیا وجہ ہے کمائی سرائیکی وسیب دی ہے تے لڳدی لاہور تے پی اے ؟ اے وجہ وی وسیب دے پڑھے لکھے نوجوانیں کوں ݙسائی ونجٖے جو روہی اچ لوک تریہہ توں مردن ول وی لاہور وچ اسی اسی کروڑ دے میوزیکل فوارے بݨدن۔ سرائیکی وسیب وچ رستے نہ ہوون ، سڑکاں نہ ہوون۔ مریض ہسپتال ونجٖݨ توں پہلے مر ونجٖن تے لاہور اچ 80ارب روپے دی میٹرو بس بݨے تے نال اے وی اعلان کر ݙتا ونجٖے جو اساں لاہور اجٖاں ایں توں وی وݙیاں موٹر وے تے میٹرو بساں چلسن، گویا ہُݨ پنجاب توں ودھ سارے پاکستان دا سرمایہ لاہور لیسن، کیوں؟ ایجھے حالات وچ شاکر شجاع آبادی کیوں نہ پُچھے:۔

غریب کوں کیں غریب کیتے، امیر زادو جواب ݙیوو

ضرورتاں دا حساب گھنو ، عیاشیاں دا حساب ݙیوو


سخاوتاں دے سنہرے پاݨی دے نال جیڑھے مٹا ݙتے وے

او لفظ موئے ہوئے وی ٻول پوسن ، شرافتاں دی کتاب ݙیوو


شراب دا رنگ لال کیوں ہے ؟ کواب دیوچ ماس کیندا

شباب کیندا ہے ، کیں اجٖاڑے ، حساب کر کے جناب ݙیوو


زیادہ پھلدا ہے کالا جیکوں ، خرید گھندا ہے اوہو کرسی

الیکشن دا ڈرامہ کر کے ، عوام کوں نہ عذاب ݙیوو


قلم ہے منکر نکیر شاکرؔ ، جتھاں وی لُکسو اے تاڑ گھنسی

غلاف کعبے دا چھک تے بھانویں، ناپاک منہ تے نقاب ݙیوو

خواجے فرید سئیں آکھئے ’’ گذر ڳئی گذران ، غم دے سانگ رلیوسے ، ڈٹھڑا حال جہان پلڑے کجھ نہ پیوسے ‘‘۔ جیکر اپݨے وطن ، اپݨے گھر تے اپݨے ملک اچ اپݨی حالت ݙیکھداں تاں ایویں لڳدے جیویں کوئی غریب اپݨا پیٹ پالݨ سانگے فلتھ ڈپو توں شاپر چݨݨ تے مجبور تھیا ہووے ، جݙاں دھرتی دے اصل وارثیں دی بے چارگی ݙیکھداں تاں ریاست بہاولپور تے ٻئے سرائیکی علاقیاں دی پاکستان اچ شمولیت ’’ غم دے سانگ رلیوسے ‘‘ وانگے لڳدی اے ۔ شاکر شجاع آبادی وی ایہا ڳالھ کریندے جو ’’ حقدار مجرم تے ظالم عالیجناب اے ‘‘ ۔ ایندے وچ ظالم دی وانجھ نال اساݙی آلس وی شامل اے۔ شاکر دے شعر اساکوں ٻہوں کجھ ݙسیندن پر اساں سݨݨ سمجھݨ آلے بݨوں:۔

جݙاں وی حق دا نصاب ݙہداں

لہو توں رنگی کتاب ݙہداں


اساݙی آلس دی اوٹ گھن کے

اساں دو آندا عذاب ݙہداں


ٻہوں ہے ارمان لڳدا جاں وی

کٹیندا کاں توں عقاب ݙہداں


حسین چہرے ضعیف ݙسدن

تے کوجھے منہ تے شباب ݙہداں


حقوق شاکر سݙیندے مجرم

ستم کوں عالی جناب ݙہداں

سرائیکی وسیب دا وݙا مسئلہ اے ہے جو وسیب دے لوک ، ماراں کھا کھا تے ساݨے تھے پن، او ڳالھ نی کریندے ، حال حویلہ نی کریندے ، ݙکھ سُکھ نی ونڈیندے ، کتنے ݙکھ دی ڳالھ اے جو مقدس سرائیکی دھرتی تے رنجیت سنگھ دے قبضے کوں ݙو سو سال تھیوݨ آلے ہن، پروسیب غستان بݨیا پے ، لوک یا تاں ٹردیاں پھردیاں لاشاں بݨ ڳن یا غستان آلی کار چُپ اِن ، پر غستان آلی چپ ، قصائی صفت لوک سرائیکی ماء دھرتی کوں شادی دی پھنڈر بݨا چھوڑے، وسبے دا ہر بندہ قصائی دا کھوڑ بݨ ڳے تے اوندے ہاں ت وطن تے ماء دھرتی دیاں ونڈیاں تھیندیاں پِن، ول وی لوک چپ اِن، وسال تے نوکریاں کھس گھدیاں ڳن ول وی نی الاݨے۔ روزی سانگے وی ہتھ پیر نی ہلیندے ، او اڄ وی غیبی مدد دی تانگھ اچ بیٹھن ، او سمجھدن جو شئیت اڄ وی ’’ من و سلویٰ ‘‘ آؤسے تے اساں کھاؤسوں ، انہاندے وسیب دا قبضہ چھڑاوݨ دی تاں لوکیں کوں بھُل اے جو رنجیت سنگھ دے گدی نشینیں کوں ترس آؤسے تے او آتے نواب مظفر خان دے پیٹ اچوں کڈھیاں ہویاں ملتان دیاں کنجیاں اساکوں ولا ݙیسن ، بھلا ایویں وی کݙاہیں تھیندے ؟ جے کوئی سمجھدے جو اے سکجھ اسیݙے متھے دا لیکھ اے تے اے تقدیر دے کم اِن تاں اے ڳالھ کوڑ اے :۔

ہتھ ٻدھیندے ہتھ نی چیندا جیرھا ظالم دے اڳوں

اوندی شاکر سوچ وچ تقدیر کیوں بدنام ہے

شاکر شجاع آبادی سب توں وݙا زور ’’ محنت ‘‘ تے ݙیندے ۔ محنت ، محنت تے محنت ۔ او آکھدے محنت کرو تے ولا نتیجہ خدا تے چھوڑ و۔ ٻہوں وݙی ڳالھ ہے جو بندہ محنت زور دی کرے تے معاملہ مالک تے چھوڑ ݙیوے ، وݙا سکون ملدے، گھا  دی بھری دا بار سر تے او تئیں ہے جے تئیں تُساں گھر تئیں نی پُجٖدے۔ جیلے پُجٖ ویندو ول تُساں ’’ اٹنگ ‘‘ ہیوے ، یاد رکھو اساں لوظ ’’ سپرد خدا ‘‘ آکھدو تاں ڈھیر عذابیں توں بچ ویندوں، شاکر سئیں فرمائے:۔

تو محنت کر ، تے محنت دا صلہ جٖاݨے خدا جٖاݨے

تو ݙیوا ٻال کے رکھ چا، ہوا جٖاݨے خدا جٖاݨے


خزاں دا خوف تاں مالی کوں بزدل کر نہیں سڳدا

چمن آباد رکھ ، بادِ صبا جٖاݨے ، خدا جٖاݨے


مریض عشق خود کو کر ، دوا دل دی سمجھ دلبر

مرض جٖاݨے ، دوا جٖاݨے ، شفا جٖاݨے ، خدا جٖاݨے


جے مر کے زندگی چہندیں ، فقیری ٹوٹکا سُݨ گھن

وفا دے وچ فنا تھی ونجٖ، بقا جٖاݨے ، خدا جٖاݨے


اے پوری تھیوے نہ تھیوے مگر بے کار نئیں ویندی

دعا شاکر توں منگی رکھ ، دعا جٖاݨے ، خدا جٖاݨے

شاعر انسانی جذبات تے احساسیات دا ترجمان ہوندے ، اوندا ہک شعر بعض ویلھے واعظ دی ݙوگھنٹے دی تقریر تے نثر نگار دے ݙو سو صفحیں دی کتاب توں زیادہ اثر پذیر ہوندے ، شاکر شجاع آبادی دا ہک نِکا جہا شعری مجموعہ سئیں دلنور نور پوری مرحوم دی معرفت اساݙے کول پُجٖا تاں اوندے وچ غزل ’’ زندگی ہک ٻوجھ ہے ‘‘ دھاڑاں کݙھا ݙتیاں ، میں تاں اتنا ویڑا تھییم جو معروف عوامی شاعر سئیں عبد الخالق مستانہ مرحوم تے انہاندے بھرا  سئیں رب نواز محمدی کوں آکھیا جو اساکوں شاکر کوں ہر حال اچ ملواؤ۔ محمدی سئیں مہربانی کیتی تے اساں دھریجہ نگر اچ سکاں لہا لہا تے شاکر سئیں کوں سݨیا، غزل دے کجھ شعر ݙیکھو :۔

زندگی ہک ٻوجھ ہے بس چئی وداں

چودی نی پر کنڈھ پِچھوں لڑکئی وداں


اجھو مُکدے پندھ گھر نزدیک ہے

تھکے بُت کوں ایہو لارا لئی وداں


تھک پیا ہوسی میاں آرام کر

ہیں صدا کہیں دی تے کن کڑکئی وداں


کون لیندے ڳل غریباں کوں بھلا

آپ شاکرؔ آپ کوں ڳل لئی وداں

شاکر دی ہک ٻئی غزل ٻہوں شاہکار اے، ایندے وچ او اپݨے رب توں رعائت منگی اے ،اے شعر وی ݙیکھو تے نال اے وی ݙیکھو جو غریب دے ٻالیں بارے شاکر کیا آکھئے؟:۔

فکر دا سِجھ اُبھردا ہے سچیندیں شام تھی ویندی

خیالاں وچ سکون اڄ کل ڳلیندیں شام تھی ویندی


غریباں دی دعا یا رب خبر نئیں کِن کرینداں ہیں

سدا ہنجواں دی تسبی کوں پھریندیں شام تھی ویندی


انہاں دے ٻال ساری رات روندن بُکھ توں سُمدے نئیں

جنہاں دی کہیں دے ٻال کوں کھݙیندیں شام تھی ویندی


میݙا رازق رعایت کر نمازاں رات دیاں کر ݙے

جو روٹی شام کوں پوری کریندے شام تھی ویندی

معروف سرائیکی لکھاری سئیں ظہور احمد دھریجہ دی کتاب (سرائیکی وسیب) وچوں چوݨ