سئیں جاوید احسن خان

سرائیکی ادیب ، شاعر تے دانشور سئیں جاوید احسن خان عید توں ہک ݙینھ پہلے 5 اکتوبر 2014ء اتوار کوں دیرہ غازی خان اچ جھوک لݙا ڳن ۔ سئیں جاوید احسن دی وفات سرائیکی وسیب تے سرائیکی زبان ادب سانگے اتنا وݙا نقصان ہے جو اے زیان کݙاہیں پورا نی تھی سڳدا ۔ انہاں دیاں سرائیکی خذمتاں اتنیاں زیادہ ہن جو میݙے بھنے ترٹے لوظ انہاندی خدمات دا احاطہ نی کر سڳدے  ۔ جاوید احسن سئیں نال میݙا تعلق سڄݨ تے دوست توں ودھ دھرتی ماء دی تھنج تے کھیر شریک والا ہا ۔انہاں ہمیشہ میݙے نال تے جھوک نال محبت کیتی تے ٻہوں سارے نویں لکھݨ آلیں لکھاریاں تے لکھارݨی کوں جھوک دے ذریعے متعارف کرایا ۔ ایندے وچ کوئی شک نی جو انہاں ہمیشہ سرائیکی ماء دھرتی تے ایندی ماء ٻولی سانگے کم کر تے ماء دھرتی دے حلالی پُتر ہووݨ دا ثبوت ݙتا ۔ پر ہک ارمان دی ڳالھ اے وی ہے جو سئیں جاوید احسن جنہاں کوں سنڄاݨ تے پہچان ݙتی ، احٖ انہاں احسن سئیں کوں وسار ݙتے۔

جاوید احسن پہلی دسمبر 1948ء کوں تونسہ دی وستی ٻیٹ فتح خان اچ پیدا تھئے۔ ابے سئیں دا ناں احمد خان ہے۔ انہاں د تعلق سرائیکی دھرتی دے ہیرو نواب مظفر خان دے قبیلے سدوزئی نال ہا۔ ابتدائی تعلیم اپݨے علاقے وچوں شروع کیتی تے اٹھویں جماعت توں شعر آکھݨ شروع کر ݙتے ۔ ایم اے تئیں تعلیم حاصل کیتی تے نیشنل سنٹر اچ آفیسر مقرر تھئے ۔ نیشنل سنٹر بند تھیوݨ دے بعد ایجوکیشن بورڈ دے ممبر تے علامہ اقبال اوپن یونیورسٹی دی طرفوں دیرہ غازی خان وچ ڈپٹی ڈائریکٹر رہ ڳئے تے 18 ویں سکیل اچ ریٹائرڈ تھئے۔ انہاں دی تصانیف وچوں جمال صحرا، سرائیکی ثقافت ، سرائیکی نثر ، فی احسن تقویم ( نعتیہ شاعری دا تحقیقی تے تنقیدی مطالعہ ) ، لوح شفاعت ، اردو نعتیہ مجموعی ۔ سئیں جاوید احسن ادبی خدمات تے متعدد ایوارڈ حاصل کیتے تے اپݨی علمی ادبی حیثیت دا لوہا منوایا ۔ جاوید احسن نہ صرف خود بلکہ ٻے وی ڈھیر سارے طالبعلماں کوں ایم اے سرائیکی کرایا ۔ہر ویلھے اپݨے شاگرداں کوں تعلیم ، تعلیم تے بس تعلیم دی ڳالھ کریندے رہ ویندے ہن۔ سئیں سلیم احسن اپݨ ہک قطعے وچ آکھدن :۔

علم والے وݙے غنی ہوندن

ودھ کے حاتم کنوں سخی ہوندن

تاج عظمت انہاں کوں سجدا ہے

علم والے قطب ولی ہوندن

سئیں جاوید احسن دی 1995ء وچ اہم کتاب سرائیکی ثقافت شائع تھئی۔ کتاب دے ٻاراں ابواب جیویں جو ثقافت دی تعریف ، ثقافتی محرکات، پاکستان دی قومی ثقافت ، سرائیکی وسیب، سرائیکی ثقافت، سرائیکی زبان تے ثقافت ، سرائیکی ادب وچ ثقافت ، ثقافتی میلے ،لوک دستکاریاں ، کھیݙاں ، لوک سمل تے رُت رنگیلڑی ٻہوں اہمیت دے حامل ہن ۔جاوید احسن دی اے کتاب ٻہوں وݙا ثقافتی حوالہ ہے تے سرائیکی دے نصاب اچ پڑھائی ویندی ہے۔ جاوید احسن دا سرائیکی زبان تے ثقافت نال ڳانڈھا ٻہوں مضبوط تے تکڑا ہے ۔ کتاب د ے اندر انہاں دے اندر دا آرٹ تے کلچر سندھو دی موج وانگے چھولیاں مریندا نظر امدے ۔ جاوید احسن ایں سانگے وی مضبوط آدمی ہا جو کلچر دی طاقت اوندے اندر موجود ہئی۔ احٖ دا نینگر کمزور تے ہینڑاں ہے ، اوندے اندر برداش کینھی ، اوندے اندر ادب کینھی ، اوندے اندر چھوٹے وݙے دی قدر کینھی ، اوندی وجہ ایہ ہے جو اوں اپݨی سرائیکی ثقافت تے جھمر چھوڑ ݙتی اے ۔ او انٹرنیٹ تے اگھاڑے مجرے ݙیکھدے ، جیڑھے تھولے چنڳے چوکھے ہن یا انہاں کول چار آنے آ ڳن تاں او اپݨے ٻالیں نال ٻوتھیاں چٻیاں کر تے اڑدو الیندن ۔ جیڑھے ٻال نال تُساں اوپری زبان الیسو کیا او وݙا تھی تے تہاݙی ثقافت کوں ہاں نال لیسے ؟ ایویں اساں وستیں وچ ݙٹھے شادی مراد تے اساݙیاں میریں بھیݨیں سرائیکی دے سوہݨے ثقافتی سہرے آکھݨ دی جاہ تے پنجابی تے اردو فلمیں دے ڳاوݨ ڳا تے شادی دے پاکیزہ ثقافتی ماحول کوں خراب کریندن ۔ سرائیکی ثقافت ہک پاکیزہ تے ملوک شئے دا ناں ہے۔ ثقافت انسانی حیاتی وچ ایویں ہے جیویں بت اچ ساہ ۔ جیویں فصل واسطے آب و ہوا دی ضرورت اے ، ایویں کہیں وی قوم دی تعمیر تے ترقی واسطے کلچر دی آبیاری ۔

سئیں جاوید احسن اپݨی کتاب سرائیکی ثقافت دے موہری اکھر وچ لکھدن جو ڈاکٹر مہر عبدالحق توں میکوں ثقافت تے کم کرݨ دی تحریک ملی تے میں کم شروع کر ݙتا۔ ایں سلسلے اچ سندھی سکالر سئیں ڈاکٹر جی الانا، سرائیکی دانشور سئیں فدا گاݙی ، سئیں نصر اللہ ناصر، سئیں ڈاکٹر طاہر تونسوی ، سئیں پروفیسر شوکت مغل تے سئیں پروفیسر سجاد پرویز توں رہنمائی گھدی ۔ ڈھیر ساریاں کتاباں پڑھیاں ایں دوران ڈھیر سارے بیماریں میݙے اُتے حملہ کر ݙتا پر 1991 ء توں 1993ء تئیں کتاب دا کم کریندا ریہم ۔ کویلی دی ٹور ٹردا ریم ، وڈھ چݨدا ریہم، کڈھی کڈھیندا ریہم تے ݙھگ سمل کٹھا تھی ڳیا ۔ کتاب دے دیباچے تے تاثرات وچ سئیں پروفیسر ڈاکٹر طاہر تونسوی ، سئیں جاویدا حسن دی سرائیکی کتاب تے انہاندی خدمات کوں شاندار الفاظ اچ خراج تحسین پیش کیتے تے پروفیسر رشید احمد خان ملغانی وی کتاب تے سوہݨا تبصرہ لکھئے ۔

جاوید احسن سئیں ہر ویلھے کھلدے سامھے امدے ہن ۔ احٖ وی انہاندا کھلدا چہرہ میݙے اکھیں دے سامھے اے ، کھلݨی عادت صرف میݙے نال نی ہر ہک نال ایویں ہئی ۔ کہیں چنڳے آدمی دی نشانی اے ہوندی اے جو ہر بندے اے آکھے جو میݙے نال سب توں زیادہ پیار کریندے ہن ۔ احٖ ایہا ڳالھ سارے کریندن ۔ سئیں جاوید احسن دا کلہا پُتر جہانزیب ہے او چائنا وچ پی ایچ ڈی کریندا پے۔ جاوید احسن سئیں دی ہک بھیݨ ملتان راہندن ، انہاں میکوں ݙسیئے جو عید توں پہلے جہانزیب آئے تاں او خوشی توں نی پے ممدے ، اے گھن آؤ ، او گھن آؤ۔ اپݨی گھر آلی کوں آکھدن میݙے پُتر کوں چنڳیاں چنڳیاں شئیں پکا تے کھواؤ۔ عید توں ہک ݙینھ پہلے جہازیب کوں نال لا تے بزار ٹر پن ، پھل فروٹ تے کھاوݨ پکاوݨ دا سودا سود ڈھگ لا آئن۔ شوگر تاں راہندی ہئی، ہک دم لو تھی اے ۔ کھٹ تے لیٹ ڳن، پُتر جھٹ پٹ ہسپتال چا ڳئے پر ڈاکٹریں آکھیاجو جاوید احسن سئیں مُکلا ڳن ۔ انا للہ و انا الیہ راجعون ۔

حوالہ

·        معروف سرائیکی دانشور سئیں ظہور دھریجہ دی کتاب سرائیکی قلم قبلیہ وچوں چوݨ