رانا محبوب اختر دا اڄوکا سنیہا
میں اے تاں نی اکھیندا جو رانا محبوب اختر پیمبر اے پر میں اپݨی زبان اچ اونکوں احٖ دا ’’ سنہیڑو‘‘ ضرور آکھساں جو اوندی ساری ڳالھ اڄوکا سنیہا تے اڄوکی ڳ الھ اے ۔ وݙی ڳالھ اے ہے جو راݨا محبوب اختر گزریئے ویلھے دی ڳالھ کوں مثال بݨا تے احٖ دی ڳالھ کریندے تے اڳوں آوݨ آلے ویلے بارے وی جو اساں ایویں اڳوں تے ودھ سڳدوں ۔ نہ او نجومی اے نہ علم جفر ڄاݨدے تے نہ ہتھیں دیاں لکیراں ݙیکھدے ۔ او جیرھے ڳالھ کریندے اپݨے علم، اپݨی سوچ تے اپݨی بصیرت نال کریندے ۔ اونکوں علم تے علم دے ونکیں دا وی پتہ ہے ۔ تاریخ، تہذیب، جغرافیہ، زباب، ادب ، سیاست ، کیڑھا موضوع اے جئیں اوں ڳانہ نہ کیتی ہووے ۔ تباہی آلے علم دا وی اونکوں پتہ ہے۔ او وی درسگاہیں تے مدرسے ہِن ، جتھاں سائنس دی جاہ تے فرقہ ورانہ نصاب پڑھایا ویندے ، تحقیق تھیندی اے تاں مسلک بارے ،کتاباں پڑھایاں ویندن تاں فرقے تے مسلک بارے تے جے کوئی تحقیق تھیندی اے تاںمذہب دے ناں تے کھولے ڳے ہٹھیں کوں مضبوط کرݨ سانگے ۔ یورپ اچ ہک ہزار سال پہلے تحقیقی ادارے تے یونیورسٹیاں قائم تھی ڳیاں ہَن ۔ اساں احٖ کتھ کھڑوں ۔
راݨا محبوب اختر ہِک جاہ تے لکھئے : ’’ علم دیاں او قسماں جنہاں دی تریخ ہزاراں سال اے ، پر انہاں انسان دا کوئی مسئلہ حل نی کتیاں ۔ سارے قصے کہاݨیاں تے مستقل خاندانی حکمرانی کوں ودھیندن پھلیندن ۔ ارمان تاں ایں ڳالھ دا ہے جو پاکستان تے ایں طرحاں دے ݙوجھے سماج انہاں جعلی تے کالے علم علوم دی وٹھ اچ ہِن ۔ پاکستان دے سینکڑاں تعلیمی ادارے، اداریاں اچوں نِکلݨ آلے عالماں پاکستان دے مسئلے حل کرݨ دی بجائے مسئلے ودھائن تے ایں عمل حالی وی جاری اے ۔ ‘‘
اسیݙے عالمیں صرف نی ودھائے ، عذاب ودھائی ن۔ اساکوں انسانی ترقی سانگے کم کرݨ دی سانگے ، اپݨی سوج ، اپݨے فکر کوں بدلݨ دی ضرورت اے نہ تاں یورپ آلے ہک ہزار سال اساں توں ٻیا اڳوں تے ودھ ویسن تے اساں اتھائیں رہ ویسوں ۔ یورپ اچ ٻہوں جلدی ہک ایجھی مشنین بݨ ویسے جیرھی آدمی دے دماغ اچ آئے ہوئے خیال تے سوچ کوں ٻنہائیں تک پُڄا ݙیسے۔ طبیعات دے ماہراں خیال تے جذبیاں کوں کمپیوٹر اچ جمع کرݨ دا تجربہ کر گھدے۔ اڳلا قدم قدرتی لہریں دے ذریعے ݙوجھے دماغیں تئیںپُڄاوݨ ہے ۔ سئیں راݨا محبوب اختر دی کتاب کوںدی اکھ نال ݙیکھݨ دی ضرورت ، اساکوں اپݨے آپ کوں سنڄاݨݨ دی ضرورت اے۔ اساں آپ کوں نہ سنڄاݨ تے خودک وں بے کھوندا کیتی ودوں ۔ اساں جنہائیں حملہ آوریں کوں اپݨے ہیرو تے اپݨے آئیڈیل بݨائی ودوں ، او اسیݙے ہیرو کینھی۔ پسماندگی دا اساں مقابلہ کر ویسوں پر ذہنی پسماندگی دا مقابلہ ٻہوں اوکھا ہے۔
کیا اے اسیݙی ذہنی پسماندگی نی جو ملتان دے ہک تریخ دان لکھئے جو بابا آدم سری لنکا ، اماں حوا جدہ تے ’’ شیطان ‘‘ ملتان اچ لتھا۔ ایویں ہک ٻے ملتانی مورخ لکھیا جو سکندر کوں ہک ملتانی ’’ بد بخت ‘‘ تیر ماریا ، او زخمی تھی تے اپݨے وطن ویندے ہوئیں اڳلے جہان ٹُر ڳیا۔ لکھݨ آلئیں ایویں کیوں لکھیا ؟ کیا او ملتان نال محبت نہ کریندے ہَن۔ محبت کریندے ہَن پر شودیں کوں پتہ نہ ہا جو او کیا پے لکھدن ، انہائیں دا حال اوں جذباتی مرید آلا ہا جئیں اپݨے پیر دے منہ تے ٻیٹھی مکھی کوں پرے کرݨ سانگے ݙنڈکا مار تے سئیں دا ٻتھاڑ پھیر رکھیا ۔قصور انہائیں دا وی شئیت نہ ہووے جو اے صاحبام جیویں پڑھین ، اونویں پڑھیندن ۔ قصور سرکاری بیانیے دا ہے ۔ نصاب تے حملہ آوریں دے پلوڑ تاریخ دانیں دا ہے، جنہاں مݨ مݨ تے ڈٹکو لاتن تے کوڑ دے بھِکل ریڑھین۔ محبوب اختر سئیں دیاں لکھتاں ایجھے سارے کوڑیں دے مہ وچ دھوڑ ہِن ۔ اے بیانہ وسیب دے لوکیں دا بیان ہے۔
ڳالھ ٹُر پئی تاں اے قصہ وی سݨائی جُٖلاں جو مردم خیز دھرتی میانوالی دے جڳ مشہور لکھاری سید نصیر شاہ ہک سرائیکی شعری مجموعہ لُکار اچ لکھئے جو وارث شاہ اپݨی کتاب ہیر لکھ تے اپݨے استاد کوں نظر ثانی سانگے ݙتی ۔ استاد کتاب پڑھ تے آکھیا’’ وارث میاں ! تئیں ’’ منڄ ‘‘ دی رستی ہیرے پو تے مالا تیار کر ݙتی اے‘‘ ۔ ایویں خواجہ فرید دی شاعری تے تبصرہ کریندے ہوئیں انہائیں دے استاد آکھیا ’’ فرید ! تئیں ݙور اچوں ہک مجسمہ بݨائے ، ول اینکوں رنگیں نال مالا مال کر ݙتے۔ ‘‘ وارث شاہ دے استاد دی طرفوں ’’ منڄ ‘‘ تے خواجہ فرید سئیں دے استاد دی طرفوں ’’ ݙوڑ‘‘ آلیاں ڳالھیں قابل اعتراض اِن ۔ انہائیں دے استادیں اے ڳالھیں ایویں ایں سانگے کیتیاں جو او عربی فارسی آلے استاد ہَن ۔ انہائیں کوں ماء ٻولی دی قدر نہ ہئی۔ انہاں کوں دیس دی زبان تے ثقافت دی شان دا پتہ نہ ہا جو اے زبان پڑھئے ہوئے نہ ہن ۔ او بدیسی زباناں پڑھی کھڑے ہَن تے انہائیں دے رعب اچ آئے ودے ہَن ۔ مقامی زبانیں تے غیر ملکی نصاب دے عذاب حکومت تے شاہی دا عذاب تے ولا مذہب دی لسانی دہشت گردی دا عذاب ۔ کوئی مذہب کہیں شخص توں اوندی ماء ٻولی نی کھسیندا ۔ مذہب تہذیب سکھیندے تے ماء ٻولیں تے دھرتی دے ثقافتیں دا تحفظ کریندے ۔ ویلھا آ ڳے جو اساں ماء ٻولیں دے سر تے سوار سارے عذابیں کوں پرے چا ماروں تے اپݨی ماء ٻولی دا جھنڈا اُچا کروں ۔
واہ بھٹی سئیں واہ
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]سئیں راݨا محبوب اختر دی کتاب لوک بیانیہ اردو اچ شائع تھئی، کتاب کوںسارے وسیب اچ ݙاڈھا سوبھ تے ماݨ ملیا ۔ لوک بیانیہ کوں اکادمی ادبیات دی طرفوں ایوارڈ نہ مِلݨ وی اوندی عظمت تے چنڳائی دا ثبوت اے جو ہک عرصے توں انصاف آلی کارڈ ایوارڈ وی ݙے گھن کرݨ آلئیں کوں مِلدن ۔ اے وی شکر ہے جو سئیں راݨا محبوب اختر دی ذات ایجھی واہ واہ دی متھاج وی کائنی۔ سئیں باسط بھٹی ݙو چنڳے کم کیتن ، ہک میجر اسد دی کتاب دا سرائیکی اچ ترجمہ کر ݙتے تے ݙوجھا راݨا محبوب اختر سئیں دے لوک بیانیئے دا۔ راݨا محبوب اختر سئیں وی چنڳائی دا ولدا چنڳائی نال ݙتے تے آکھئے جو ’’ ایجھا سوہݨا ترجمہ تھئے جو ہُݨ اے کتاب میݙی نی باسط بھٹی دی ہے ‘‘۔ ڳالھ اُتھائیں نی مُکی ، انہاں کتاب دا ناں صیب دے ناں لائے۔ اللہ کرے بھٹی صاحب ایجھے کم کریندے رہن ۔ ( آمین )
اماں سیݨ
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]جیڑھے شخص اچ ڈھیر سارے گُٖݨ ہوون ، اونکوں جامع صفات آکھیا ویندے ، راݨا محبو ب اختر دی کتاب پڑھوں تاں سیاست ،صحافت، تنقید، تحقیق، تاریخ ،جغرافیہ سمیت کیرھا علم اے جیرھا ایندے وچ نہ ہووے ۔ ول اے ڳالھ ویلھے دی ڳالھ وی ہے تے احٖ دی ڳالھ وی ہے۔ راݨا محبوب اختر دیاں ڳالھیں وݙے آدمی دیاں ڳالھیں ان تے انہائیں کوں ہاں دے سوجھلے نال ݙیکھݨ تے پرکھݨ دی ضرورت اے ۔ کوئی وݙا ایویں نی بݨ ویندا ، اے کرم تے فیض دی ڳالھ اے ، جینکوں مِل پووے۔ راݨا محبوب اختر دا ہِک مضمون ’’ ادھ رات دیاں دعائیں تے اماں سیݨ ‘‘ کتاب اچ شامل اے، تحریر کیویں ہے ؟ ایندا فیصلہ آپ کرو ، پر میں لیکھے راݨا محبوب اختر جو کجھ ہے ، اپݨی اماں سیݨ دے صدقے ہے۔ ہک واری سرائیکی دے مہاندرے لکھاری میاں انیس دین پوری توں پُچھیا جو مولانا عبید اللہ سئیں وݙا آدمی کیوں بݨئے ؟ انہاں فرمایا جو وݙے ݙسیندن جو سندھی سئیں جݙاں پنجابی الاوݨ آلی سکھ ماء کوں دین پور شریف گھن آئے تاں اوندی خذمت کریندے ہَن ۔ اوندے پیر گُھٹیندے ہَن ، کپڑے دھو ݙیندے ہَن تے اپݨے ہتھیں نال مانی کھویندے ہَن پر او کوڑیل ݙاڈھی ہئی، مندے ݙیندی ہئی ، آپ رنج تھیوݨ دی جاہ تے کھلدے ہَن ۔ کئی واری او جُتی چا تے مریندی ، آپ چُم تے ولا چا ݙیندے ہَن ، میݙے خیال اچ سندھی سئیں کوں ماء دی خذمت وݙا بݨائے ۔ راݨا صاحب کوں جو ملئے ماء دے دعائیں دے صدقے ملئے ۔خذمت ، عاجزی ، نیاز مندی سرائیکی دی ریت تے روایت اے ۔ ٻاہروںگھر آویجے یا گھروں ٻاہر ونڄو ہا تاں وݙیں کوں نوڑ تے سلام کریندے ہاسے تے پیریں کوںہتھ لیندے ہاسے ، وݙے دعائیں ݙیندے ہَن ٻچڑا ! شالا کوسی وا نہ لڳی ،جتھ پیر ہووی ، اُتھ خیر ہووی ، سدا جیویں، خضری عمراں پاویں تے ہمیش جیندا ہوویں، وݙی عمراں دے دعائیں نال ہک دعا ’’ صحت دی بادشاہی ‘‘ دی ہوندی ، صحت دی دعا ایں سانگے وی جو بندے صحت نال جینیدا راہندے ، وݙی عمراں سانگے دعائیں دے نال علم تے عمل دی وی ضرورت ہوندی اے ، اسیݙے سِدھے سادھے لوک ’’ عمل ‘‘ توں مراد عملیات یعنی تعویز پُھل سمجھدن ، حالانکہ یورپ آلے سائنسی علم دے نال ایں منصوبے تے عمل کریندے پِن جو آندے پنجاہ سالیں اچ انسان دی عمراں پنجاہ سال ودھاوݨ دے قابل تھی سڳن ۔ او کیا کریندے پِن، اساں کیا کریندے پیوں؟ ملاوٹ آلودگی تے کھاوݨ پیوݨ دے ݙو نمبر شئیں نال اپݨیاں عمراں گھٹائی ویندوں ، مرݨ اچ کوئی کسر باقی اے تاں بم دھماکئیں نال پورا کیتی امدوں ۔ میݙی ڳالھ شیت کہیں ٻئے پاسے ویندی پئی اے ، میں آکھݨ اے چہنداں جو راݨا محبوب اختر وانجھ بارے سخت ڳالھیں دی مٹھاج تے نرمی نال کیتین، اے ڳالھ ماء دی تربیت دا حصہ نی تھی سڳدی اے ۔
مئی بُٖڈھڑی
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]’’ میں بُٖڈھڑی تے ترائے کہانیاں ‘‘ اے وی اڄوکی ڳالھ وچوں سوہݨی ڳالھ اے ، اینکوں پڑھ تے ایندے موھیار بارے آپ فیصلہ کرو میکوں ڳالھ اچوں ڳالھ یاد آئی اے جو نکے لا ݙاݙی اماں کنوں قصے سُݨدے ہاسے ، ہک پُٹھا قصہ وی ہوندا ہا’’ قصہ کراں پُٹھا ، ٻکری رل تے قصائی کوں کُٹھا ‘‘ قصے وچ ہک ڳالھ اے وی امدی ہائی جو سمندر کوں بھا لڳی تاں مچھیاں وݨ تے چڑھ ڳیاں ۔ اے سُݨ تے وات اچ انگل پاؤں ہا جو سمندر کوں کیویں بھاہ لڳی ہوسے تے مچھیاں کیویں وݨ تے چڑھیاں ہوسن ۔ اھٖ او بُٖڈھڑیاں کینھی ، بُٖڈھڑیاں ہِن تاں قصے کینھی ، ایہا در اصل لوک دانش تے لوک بیانیہ ہا۔ اساں اینکوں دیسی سائنس وی آکھ سڳدوں ، حریانی کوں اساں سائنس دی ماء کیوں سݙیندوں ؟ ہِیں سانگے جو چیتا چکر نہ کھاوے تاں تُساں کجھ سوچ وی نی سڳدے تے آؤ ول نویں سݨو، سائنسدانآکھدن جو سمندر اچ زرعی تے مچھی فارم بݨاوݨ دیاںتیاریاں تھیندیاں پِن جو کیوں جو آندے 100 سال اچ دنیا دی آبادی 10 ارب تھی ویسے تے خوراک دیاں انسانی ضرورتاں زمین توں پوریاں نہ تھی سڳسن ۔
بادشاہ یا جمہوریت ؟
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]اساں جاگیرداری دے بھوڳ ازلیں توں بھوڳیندے امدوں ، سرمایہ داری دے عذاب وی ݙیکھ گھندن ، ہُݨ ݙیکھوں نہ ٻیٹھے بغاوتاں کروں ، ظالمیں دے سنگتی ساتھی دی بجائے ظلم دے خلاف جنگ کروں ، سئیں راݨا صیب سچ تاں لکھئے:۔ ’’ انسانیت اپݨا ورثہ نسل در نسل اڳوں تے ٹریندی اے ، گزریل زمانے دے دستور تے ضابطے جیڑھیلے نویں زمانیاں دے تقاضے پورے نہ کرن تاں ول قدیم تے جدید دی برتری نویں دستور تے ضابطے گِھن آندی اے ۔ ماضی پرست تے ٻدھیل طاقتاں نیکی تے معاشرے اچ تھرام دے ناں تے تاریخ تے تہذیب دی رفتار اچ برابری دا سبب بݨدن تے کݙہائیں ظلم جہالت تے غریبی دے ٻوتے تے تقدس دا بوچھݨ، تھرام ،جمود دیاں ایہ طاقتاں عام طور تے شریف ، شرفاء دیاں سنگتی رہین۔ جاگیردار اپݨے خوشامندیاں تے مہربان ہوندن جݙاں جو ݙوجھیاں کیتے عذاب ۔ ‘‘
اساں قدیم تہذیب دے وارث لوک ہیسے ،اسیݙی زبان ٻہوں امیر تے ݙاڈھی مِٹھی اے ، اسیݙی اپݨی دھرتی ، اپݨی مِٹی تے اپݨا وسیب اے ، ول اساں کیوں نماݨے تے شودے بݨ تے رہندوں ؟ ایندیاں ہزار مثالاں تے دلیلاں ہِن پر اساں ہُݨ فیصلہ کر گھدے جو کہیں دے ٻیلی ، غلام تے ٻانھے بݨ تے نہ راہسوں ، اپݨی دھرتی ، اپݨی مٹی تے اپݨے ماء ٻولی توں ودھ کہیں کوں اُچا نہ سمجھسوں تے اسیݙا نعرہ نعرہ ہوسے ،پہلے سرائیکی تے پِچھے ٻیا کُجھ ۔ اساں اے وی فیصلہ کیتے جو جیرھا جی کریسے ، اونکوں جی کریسوں ، جیرھا پھوٹ آکھسے ، اونکوں ݙاہ واری پھوٹ آکھسوں تے جیرھا اُلریسے اونکوں مار ݙیسوں ۔ عاجزی ، انکساری ، نیاز وندی تے جھِک نوائی اساں ڈھیر کر گھدی اے تے ایندا کھٹیا وی کھا گھدے ، ہُݨ سودا نقدو نقدی تھیسے ، اُدھار آلے ویلھے ویندے رہ ڳے، ہُݨ ظالمیں دے پیریں آلے پاسے ونڄݨ آلے ہتھ گریوانیں آلے پاسے ویسن ، ایہو احٖ دا ہوکا تے تے احٖ دا بیانیہ ہے۔
اٹھویں شہزادی
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]اٹھویں شہزادی دے مضمون اچ راݨا محبوب سئیں محترمہ بے نظیر بھٹو کوں خراج عقیدت پیش کریندے ہوئیں لکھئے جو سندھی وادی دیاں ست شہزادیاں خوش ہوسن جو ݙو ہزار ست دے ٻارہویں مہینے ، ستاوی تریخ کوں شہید بے نظیر بھٹو دی صورت اچ ہِک ٻئی شہزادی انہاں نال آ رَللی ۔ محبوب اختر سئیں محترمہ بے نظیر بھٹو دے نال نال محترمہ دے ابا سئیں ذوالفقار علی بھٹو کوں وی سلام آکھئے تے سرائیکی وسیب اچ ترائے یونیورسٹیں دے نال نال وسیب دی محرومی تے سرائیکی صوبے دی ضرورت بارے وی ڳالھ کیتی اے ۔ آپ لِکھدن :۔
’’ سئیں ذوالفقار علی بھٹو سرائیکی وسیب اِچ جامعات (ملتان ، بہاولپور تے گومل) دا ایرا ٻدھا۔ ایندے بعد ساݙے وسیب اِچ کوئی یونیورسٹی نی بݨی۔ حقیقت ایہ ہے جو دیرہ غازی خان پنجاب دا او کلہا ڈویژن اے جتھاں کوئی یونیورسٹی کائینی۔ سرائیکی وسیب دے لوک سرائیکی صوبے دے حوالے نال ملتان، بہاولپور تے گومل یونیورسٹی دے بݨݨ کوں بھٹو صاحب دی طرفوں سرائیکی صوبے دا حدٻناں سمجھدِن تے اَڄ وی ساݙے شاعر، ادیب تے دانشور جے سرائیکی صوبہ بݨ ویندا تاں پاکستانی ریاست ہک نارمل تے متوازن ریاست ہوندی تے سپریم کورٹ اِچ ٻیٹھے سرائیکی جج کݙہائیں وی بھٹو جہیں سوجھوان دے عدالتی قتل اِچ شریک نہ تھیندے۔ اساں سمجھدے ہیں جو سرائیکی صوبہ پاکستان دی بقا تے سلامتی کیتے ٻہوں اہم اے۔ ایندے بݨݨ نال ہک نارمل تے متوازن ریاست بݨسی تے وسیب دے کروڑاں لوکاں کوں اُنھاں دی سنڄاݨ مِلسی تے ول کوئی دھرتی ڄایا کہیں وݙی عدالت اِچ کھڑتے ایہ نہ آکھیسی جو ’’درداں دی ماری دلڑی علیل اے‘‘ نارمل تے متوازن قوماں اپݨے ہیروز کوں اُتھاں نی گھیل ویندیاں جتھاں گھاہ وی نی ڄمدی۔ شہید ذوالفقار علی بھٹودی قبر اُتے میاں نواز شریف دی حاضری ایہ ثابت کریندی اے جو اسلام آباد اِچ پورئیے جنرل دی بجائے لاڑکانہ دے مزار سیاست دا قبلہ راہسن۔ عمران خان تے نواز شریف اُنھاں دے جادو اِچوں نکلݨ دی بجائے انھاں دے ورثے اِچوں اپݨا حصّہ گھِنݨ دی تݨ مریسن، پر بھٹو دی میراث اِچوں مستقل حصّہ اوندی قسمت اِچ آسی جیڑھا سندھ وادی دے پراݨے وسندیاں تے اُوندیاں ساریاں اکائیاں کوں سنڄاݨ تے حقوق ݙیوݨ اِچ مخلص ہوسی تے سیاسی چترائی تے پھندبازی دی بجائے سچی نیت نال لوکاں کوں اُنھاں دے جائز حقوق ݙیوݨ دی تݨ مریسی۔‘‘
سئیں راݨا محبوب اختر محترمہ دی قبر تے نواز شریف دی حاضری دی ڳالھ کیتی اے ، میں تاں اے آکھساں جو نواز شریف بے نظیر دی قبر تے ٻوہاریاں ݙیوے تاں وی گھٹ اے ، کیونجو نواز شریف تاں مُک ڳیا ہا ، اے بے نظیر ہئی جئیں نواز شریف کوں زِندہ کیتا ، تہاکوں یاد ہوسے جو مشرف دور اچ جماعت اسلامی دے آکھئے لڳ تے نواز شریف الیکشن دابائیکاٹ کیتی کھڑا ہا، بے نظیر اینکوں سمجھایا جو توں رہ ویسیں ، نواز شریف الیکشن لڑیا، بی بی الیکشن توں پہلے شہید تھی ڳئی ،ہمدردی دا فیدہ وی نواز شریف چاتا تے الیکشن اچ ادھ ملک توں ڈھیر صوبے پنجاب دے بادشاہ بݨ ٻیٹھے، وفاق اچ وی ادھ کابینہ انہائیں دی ہئی، ولا ترپ مار تے ٻاہر آ ڳے تے سارے احسان بُھلا تے اکھیں مَتھے تے چا رکھیاں تے پی پی حکومت دے خلاف ہر ݙینھ جلوس شروع کرا ݙتے ، ٹی وی چینل، افتخار چوہدری تے جج ہائر کر گھدے ،سرائیکی وزیراعظم بر طرف تے اوندا پُتر اغوا، کیڑھا ظلم اے جیرھا انہاں نہ کیتا ہووے ، انہاں دے سانگے جاوید ہاشمی اپݨی چمڑی لواہئی ، اوندے نال انہاں کیا کیتا ؟ او ولا وی انہائیں ݙے تُݨدے ، سرائیکیں دی مت ماری ڳئی اے پر تخت لاہور والو! سرائیکی قوم اپݨا حق تے اپݨی سنڄاݨ منگدی اے ، سرائیکی صوبہ سرائیکی قوم دا حق اے ، اساکوں ہک ہک شئے دا علم اے ۔ تُساں سرائیکی دے وسائل تے قبضہ کر تے انہائیں کوں بُکھ ماری ویندو ، ڳالھ کروں تاں کُٹیندو تے رووݨ وی نی ݙیندے ۔ پاڳل دے پُترو اے کم تُساں اوں ویلھے کھڑے کریندو جݙاں دنیا چندر تے پُڄ ڳئی اے ۔ لوک اتنے اُشاک تھی ڳن جو کوئی کہیں دی نِکی ڳالھ وی نی سہندا، کیا تُساں ݙیکھ نوے سڳدے ؟ احٖ امریکا تے برطانیہ جہے امیر ملکیں کنوں وی لوک آزادی چہندن ، انہائیں کوں بُکھ ، ڈُٖکھ کائنی، اے وی نی جو نوکری نی ،مِلدی تے او بے روزگاری توں تنگ اِن ۔ امریکی ریاست کیلوفورنیا دے لوک آکھدن ٻاہروں آوݨ آلے امیر لوک اپݨی امیری تے پھتریڑ نال مقامی لوکیں دی زبان تے ثقافت دی توہین کریندن ۔ ایویں برطانیہ اچ 2014ء اچ ریفرنڈم تھئے، برطانیہ ایں ریفرنڈم اچ وال وال بچئے ، محض ہِک ݙو فیصد دی اکثریت نال برطانیہ دے حق اچ فیصلہ آئے تے اے فیصلہ وی برطانوی آباد کاریں کیتے نہ تاں سکاٹ لینڈ دے لوکیں برطانیہ توں آزادی دا فیصلہ ݙے ݙتا ہا ۔ لوکیں اے ڳالھ خاص طور تے آکھی جو اساں اوپری زبان دا غلبہ قبول نی کر سڳدے ۔ تخت لاہور دے حاکمو! سݨو سمجھو تے غور کرو ، راݨا محبوب اختر اکھیندے جو عمران ہووے تے بھاویں نواز شریف ،بے نظیر دی میراث دا حصہ اوندی جھولی اچ آسی جیڑھا دھرتی دے قدیم وارثیں کوں حق ݙیسے ۔
سی ایس ایس
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]اجمل مہار بنام وفاق صدر پاکستان وغیرہ دے عنوان نال محبوب اختر کالم لکھیا ، کالم در اصل ضلع مظفر گڑھ دے ہک نینگر ’’ اجمل مہار ‘‘ دی درد بھری کہاݨی اے ، جیڑھا جو غریب گھر دا آدمی اے ، وݙے کشالیں نال او پڑھئے تے سی ایس ایس دا امتحان ݙتے تے کامیاب تھئے پر حاکمیں اونکوں پوسٹ ݙیوݨ دی بجائے دھروکڑی لوا چھوڑی ، اے نینگر انصاف سانگے ہر دروازہ کھڑکایا پر انصاف نہ ملیا ۔ او نینگر اسیݙے کول آیا میں وی لکھیا تے سرائیکستان قومی کونسل دی طرفوں احتجاج وی کیتاپر کجھ نیہ بݨیا ۔ ایں موضوع تے محبوب اختر سئیں ڳالھ کوں اڳوں ودھایا تے وسیب سانگے سی ایس ایس دے کوٹے دا مطالبہ کیتا۔ انہاں لکھیا جو:۔
بے نیاز حاکمو عرض ایہ ہے جو 1973ء دے آئین دے تحت وفاقی ملازمتاں اِچ کوٹہ سسٹم گذریل چالیھ سالاں کنوں جاری اے۔ ساݙا آئین Equiltyتے برابری دے اصول کوں سامݨے رکھیندے ہووئے 7.5فیصد ملازمتاں میرٹ تے ݙیوݨ دی ضمانت ݙیندے تے باقی بچدیاں92.5ملازمتاں دی ونڈ کجھ ایں طرحاں ہے ۔ پنجاب پنجاہ ، سندھ 19فیصد ، خیبر پختون خوا11.51فیصد بلوچستان 6فیصد ، فاٹا تے گلگت بلستان 4فیصد تے آزاد کشمیر ݙوں فیصد ۔ ساݙا مطالبہ چھڑا ایہ ہے جو سرائیکی وسیب کیتے پنجاب دے 50فیصد اِچوں آبادی دے تناسب نال کوٹہ مقرر کیتا ونڄے تے لاہور ، راولپنڈی تے گوجرانوالا وانگوں تعلیمی سہولتاں ݙتیاں ونڄنِ ۔ سندھ رورل تے سندھ اربن دا Precedentپہلے ہے پیا۔
راݨا صاحب دی ڳالھ اچ میں اتنا ودھارا کرینداں جو پنجاب اچ سرائیکی وسیب دے مقبوضہ علاقیں دے نال نال خیبر خیبر پختونخواہ دے مقبوضہ سرائیکی اضلاع دیرہ اسماعیل خان تے ٹانک سانگے وی الگ کوٹہ رکھیا ونڄے کیونجو سارا سرائیکستان ہک طرح دی تہذیبی ، جغرافیائی تے ثقافتی وحدت ہے۔ میں مبارکباد ݙینداں سئیں راݨا محبوب اختر کوں جو انہاں دے کوششیں نال وسیب دے نینگر کوں حق مِل ڳیا تے احٖ اجمل مہار ملتان ائیرپورٹ تے ڈپٹی سیکورٹی انچارج دے طور تے کم کریندا پے۔ راݨا محبوب اختر سئیں جے آواز نہ چاون ہا تاں اجمل مہار چریا تھی ڳیا ہووے یا ول بستہ چا تے کہیں وکیل دا منشی بݨیا ودا ہووے ہا۔ اساݙا جھیڑا کینھی پر ارمان لڳدے ، اپݨے نانویں نال علامہ ، مولانا، شیخ ، العرب ولعجم لکھݨ آلے وی لکھتاں لکھدن تھیندن پر فرقہ ورانہ ،تقریراں وی کریندن پر او وی انسان کوں انسان نال لڑاوݨ آلیاں۔ ڳالھیں ہوسن آسمانی ،اللہ دے بندے دھرتی دی ڳالھ کرو، دھرتی واسیں دی ڳالھ کرو ، انہائیں دے حق حقوق دی ڳالھ کرو پر ناں ایں پاسے گھوٹو پمدے تے موت امدی اے ۔ محبوب اختر سئیں تہاکوں مبارخ ہووے ، بندیں اچ رہندو تے بندہ بݨ تے بندیں دی ڳالھ کریندو۔
تُساں سرائیکی اجرک تیار کرائی اے ، وݙا کم تھی ڳے ، ہُݨ سندھی ٹوپی آنگے سرائیکی ٹوپی وی ہووے ، دوستیں دی میکوں اے ڳالھ چنڳی لڳی ، میں آکھیا پڳ نسے بچا سڳئے، ٹوپی تاں ہووے پر میں آکھیا تُساں نینگر ٻیٹھو ، خدا دے ناں پڑھو، اعلیٰ تعلیم حاصل کرو، اساں ٹوپی کوں ٻیٹھے روندوں ، امریکا تے یورپ دے نویں سائنسدانیں ایجھے کمپیوٹر بݨا گھدن جیڑھے ٹوپی دی جاہ سر تے رکھئے ویندن ۔ انہائیں کمپیوٹرین دی خاصیت اے ہوندی اے جو او براہ راست انسانی دماغ نال ڳنڈھیل ہوندن ، سائنسدان آکھدن آندے پنجاہ سالیں اچ او کم کریسوں جو خود دماغ دی صلاحیت ودھ ویسے تے آندی صدی اچ صرف کوئی کوئی نی بھَل کوئی ایں مشین توں فائدہ چیسے ۔
جاگیردار
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]جاگیرداری ہک سوچ دا ناں اے ، ابوجہل ان پڑھ نہ ہا پر اوندی سوچ قبائلی سرداریں تے جاگیرداریں آلی ہئی، او سوچ احٖ وی زندہ ہے، احٖ وی سرائیکی وسیب دے جاگیردار چہندن جو وسیب اچ سکول، سڑکاں ، کالج تے یونیورسٹیاں نہ ہوون ، او احٖ وی چہندن جو سِجھ نہ اُبھرے، ݙینھ نہ تھیووے ، سوجھلا نہ تھیوے تے انہائیں دا راج ہووے ۔ ہر پاسے کالا اندھارا تے قہر دی کالی رات ہووے ، کیونجو ’’ عقل دے اندھے ، جاہل تے چم چیٹیں ‘‘ دی سوچ ہمیش ہک ہوندی اے ، ایں بارے راݨا محبوب اختر سئیں کیا خوب لکھئے:۔
’’جاگیر داری‘‘ توں زیادہ ݙراکلا ’’جاگیر دار‘‘ ہے ۔ جینویں غربت کنوں زیادہ غریب سوچ بری ہے تے جہالت کنوں زیادہ ݙراکل جاہلانہ رویہ۔ جاگیردارانہ روئیے تے سوچ کیتے جاگیر دار ہووݨ، غریبانہ سوچ کیتے غریب ہووݨ اتے جاہلانہ طرزِ عمل کیتے اَن پڑھ ہووݨ ضروری کائنی۔ ایہ حالت کہیں وی وݙکو پُرے اتے دماغی مریض اِچ ݙٹھی ونڄ سڳدی اے۔ جاگیرداری پتھر دے زمانے تے شکاری دوردے بعد شروع تھئی ۔ عمومی طور تے قرون وسطی دا دور یورپی دور ، جاپان ، چین تے ہندوستان اِچ فیوڈل سماج دا زمانہ ہے۔ ایندے بعد ’’نشاۃ ثانیہ‘‘ صنعتی انقلاب روشن خیالی تے ول علمی اطلاعاتی تے ابلاغ عامہ دے دور آندن۔ باقی دنیا وانگوں ساݙے پاسے وی جاگیراں مونڈھی طور تے فوجی خدمات تے بادشاہ یا غیر ملکی دھاڑے ماراں نال وفاداری اتے عوام نال غداری دے صِلے اِچ ملیاں ۔ ونڈارے دے ݙر اتے کانگریس دی ترقی پسندانہ سوچ کنوں ݙرتے پاکستانی جاگیردار مسلم لیگ اِچ رَل ڳئے ۔ ایہ او لوک ہن جنھاں کوں قائداعظم کھوٹے سِکے آکھیا ہا۔ ہندوستان اِچ زرعی اصلاحات دے نتیجے اِچ جمہوری قدراں تکڑیاں تھیاں تے پاکستان اِچ کھوٹے سکے حکمران بݨ ڳئے۔
زبان
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]مُنڈھ قدیم توں گھن تے احٖ اڄوجتک تئیں انسان تے اوندی زبان کوں وݙا ڄاتا ویندے ۔ محبوب اختر سئیں زبان بارے ترائے مضمون لکھین ، زبان تے سُنڄاݨ، زبان تے معاشیات، زبان تے سماجی مرتبہ۔ کتاب کوں معتبر تے وݙا بݨاوݨ اچ جتھاں ٻے مضمونیں دا ہتھ اے ، اُتھاں انہائیں مضمونیں دا حصہ اڑاندواں ہے۔ آپ لکھدن:۔
زبان دی اہمیت بارے اے پنج ، ست لائناں ، پنج ست سو صفحے دی کہیں وی کتاب تے باری اِن ۔ ساری دنیا اچ زبان بچاوݨ تے اتھاں مارݨ االا کم تھیندے ۔ پاکستان اچ احٖ جتنا وی بحران اے ، زبان دا بحرام ،پاکستانیں کوں ہک ٻے دیاں زباناں سمجھنی امدیاں ۔سرکار خودلسانی دہشت گردی دا مظاہرہ کر تے دھرتی دے زبانیں کوں پرے بُھکا مارئیے۔ کوئی ڳالھ کروں تاں اکھیندن زبان نہ مارو۔ سیاݨے آکھدن تلوار دے پَھٹ مَل ویندن پر زبان دا پَھٹ نی ملدا۔ ڳالھ زبان درازی توں ودھ تے زبان دے حق حقوق تے زبان دے ناں تے تھیوݨ آلی وانجھ تئیں پُڄ ویندی اے ، جیویں میں آکھ آیاں زبان دے پَھٹ ایجھے قہری ہوندن جو کݙاہیں نی مَلدے ۔ اے پَھٹ صرف سوچ دیاں وتھیاں نی ودھیندے ، جغرافیے وی بدل ݙیندن ،اردو ، ہندی تنازعہ ہندوستان تے ولا اردو بنگالی تنازعے پاکستان دے ٹکڑے کر ݙتا جیڑھا قومی مسئلہ پاکستان دے بانی تے انودے پُچھ لڳ اردو دانیں کوں پہلے ݙینھ توں سمجھ نہی آیا، ملک دے ݙو ݙو کراوݨ دے بعد وی اتھائیں دا اتھائیں کھڑئے، الاہے وطن وسیب کوں ماراں ݙیوݨ آلے پاکستان دے مامیں ٻیا کیا چہندن ؟
زبان انسان دی وݙی طاقت اے جیڑھی انسان کوں باقی مخلوقات کنوں نکھڑیندی اے بلکہ ایہ انسان دی تاریخ، چیتا، پچھوال ، علم و ادب، موسیقی تے شاعری کوں محفوظ رکھݨ تے آندیاں پیڑھیاں تئیں پڄاوݨ دا وݙا ذریعہ ہے۔ زبان انسان دی سبھ توں وݙی سنڄاݨ اے۔ ہک زبان دا مرمک ونڄݨ لسانی سامراجیت دے ذریعے کہیں زبان دا قتل ہک آواواڑی یا پوری قوم کوں مار مکاوݨ ہے۔ اَج دنیا اِچ ہر پندرھاں ݙینہہ بعد ہک زبان مردی مُکدی پئی اے تے انسانیت روز ݙیہاڑے غریب تھیندی ویندی اے۔ زباناں دے ’’تنوع‘‘ بارے پروشیا دے بادشاہ ݙاڈھی سوہݨی ڳالھ کیتی ہئی۔ اوں آکھیا ہا ؛ ’’میں اپݨے سفارت کاراں نال فرانسیسی ، منشی نال انگریزی تے اپݨی معشوق نال اطالوی ، اللہ سئیں نال لاطینی تے اپݨے گھوڑے نال جرمنی ٻولینداں‘‘
جہالت تے غربت ماء دھی
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]راݨا محبوب اختر سئیں دی کتاب دے ہِک مضمون ’’ غربت ، جہالت توں وی بھیڑی اے ‘‘ میݙا چیتا چکرا ݙتے۔ میں غوطیں وات آ ڳیاں جو غربت جہالت دی ماء اے یا جہالت غربت دی ماء اے ؟ راݨا محبوب اختر سئیں حضرت علی سئیں دے قول ’’ غریبی جہالت توں وی بھیڑی اے ‘‘ شروع کیتی اے ۔ آپ لکھدن :۔’’ کیا کریجے خیال اپݨے لوکاں دی بے وسی تے غریبی آلے پاسے ول ڳیا۔ سوچیم واقعی غربت ساریاں بُرائیاں دی ماء اے پر غریبی جہالت دی سکی ماء اے۔ جرائم ، بدامنی تے دہشت ، غربت دیاں اولاداں ہن۔ ‘‘ میں تاں اکھینداں جو جہالت تے غربت سکے بھیݨیں توں ودھ ماء دھی وانگے ہِن جہالت کوں اساں ایجھی ماء آکھ سڳدوں جیڑھی غربت پیدا کریندی اے ، یورپ اپنقے وسائل نی اپݨے علم نال امیر اے ، عرب کولوسائل ہِن پر علم کینھی ، ایں سانگے او احٖ امریکا دے پُچھ لڳ تے پِٹھو ہِن تے ساری دنیا انہائیں کوں بدو اکھیندی اے ۔ علم کالے اکھ پڑھݨ دا ناں وی کینھی، ہاں دے سوجھلے دا ناں ہے۔ بصیرت آلے لوکیں اپݨی غریبی کوں علم تے ایجاتات نال مُکائے ، احٖ او دولتمند اِن تے دولتمندیں اپݨی دولت نال جہالت کوں مُل گھدے ، عربیں دی تے سرائیکی دی تریخ رَلدی اے ، بیت المقدس تے فلسطین او وی کھسوائی ٻیٹھن ، سرائیکی وی اپݨی مقدس سر زمین کنوں ہتھ دھوتی ٻیٹھن۔ او وی عیاش اے ، اے وی عیاش ، او وی نکمے، اے وی نکمے، او وی آلسی تے اے وی آلسی ۔ میں اکھداں جو عرب ہالی سو سال ٻیا سمھسن کیوں جو ہائی انہائیں کنے تیل اے ۔ سرائیکی تاں سب کجھ کھسوا ٻیٹھے ، لولی تے لوݨ نی رہ ڳیا۔ او اُٹھے تے دنیا نال ڳالھ کرے تے ظالمیں دے گریوانیں وچ ہتھ پا تے پُچھگے جو میکوں ایں حال تئیں کئیں پُڄائے۔
کائنات دی پہلی عظیم سلطنت دے واسی جنہاں اپݨے پیریں سونے دیاں جُتیاں پاتن ، احٖ انہائیں دے پیریں جُتی کیوں کائنی ؟ کݨک دے گودام تاں بھریئے پِن ، روٹی کیوں کائنی ؟ دشمن آکھدن ، اے سرائیکستان نی ، قبرستان اے ، او وی آکھدن :۔
چہار چیز است تحفہ ملتان
گرد، گرما ، گدا و گورستان
جینکوں ݙیکھو اسیکوں ایہو شعر سݨائی کھڑے تے آکھدے ہاں سئیں ! ایہو تہاݙا ملتان اے ؟ جو اتھاں دیاں سوغاتاں مِٹی دھوڑا سوا ، پنݨ ، مگݨ تے غستان ہِن ۔ اساں اپݨی عاجزی انکساری تے حضور شرمی کنوں اکھیں جھیاں چا کریندوں تے سر سٹ تے آکھدوں جیا سئیں ! ملتان دے ایہے تحفے ہِن ۔ او بابا ہُݨ سر سٹݨ دی نی سر چاوݨ دی لوڑ اے ۔ جیڑھا سوال کرے ، اونکوں آکھو جو تُساں جواب ݙیو جو کیرھے کیرھے حملہ آور ہَن جنہاں ملتان دی سلھ نال سلھ وڄا تے اینکوں مِٹی اچ ملایا؟ او کون ہِن جنہاں کائانت دے اتنے وݙے شہر کوں غستان بݨایا؟ او کون ہِن جنہاں کائنات دے امیر ترین لوکیں کوں کاسہ گدائی تئیں پُڄائے ؟ سوال کرݨ آلئیں کنوں پُچھو جو تہاݙی حملہ آوریں نال ہمدردی کیوں اے ۔ تُساں انہائیں دی آل اچوں ہیوے یا حملہ آوریں دی رت تہاݙے اندر رلی ہوئی اے ؟ وسیب دے لوکو! جہالتیں کوں چھوڑو، جہالتیں دے ٹردے پھردے پہاڑ جاگیرداریں دی پوجا چھوڑو، اپݨے آپ کوں سنڄاݨو تے اپݨا سرائیکی دیس آزاد کراؤتے عظیم سرائیکی قوم بݨ تے جیوو، ایہو راݨا محبوب دا سنیہاہے۔
حوالہ
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]· معروف سرائیکی دانشور سئیں ظہور دھریجہ دی کتاب سرائیکی قلم قبلیہ وچوں چوݨ