خطبہ حجۃ الوداع بطور قانونِ انسانی

اے خطبہ تمام دینی تعلیمات دا نچوڑ ہے۔ ایندا نقطہ آغاز اللہ تے اوندے بندے دے درمیان صحیح تعلق دی وضاحت کریندے تے بھلائی دی تلقین کریندے۔ خطبہ حجۃ الوداع اسلام دے معاشرتی نظام دے بنیاداں مہیا کریندے۔ معاشرتی مساوات، نسلی تفاخر دا خاتمہ، عورتاں دے حقوق، غلاماں نال حسن سلوک، ہک ݙوجھے دے جان و مال تے عزت دا احترام، ایہے او بنیاداں ہن جنہاں تے اسلام دا معاشرتی نظام ترتیب پیندے۔

ایں خطبے نے معاشی عدم توازن دا رستہ بند کرݨ کیتے سود کوں حرام قرار ݙتا کیونکہ سود سرمایہ دار طبقے کوں محفوظ طریقے نال دولت جمع کرݨ دے مواقع فراہم کریندے تے انہاں دی تمام افزائش دولت سودی سرمائے دے حصول ہی دی وجہ توں تھیندی ہے۔ این خطبے نے بہت سارے اہم قانونی اصول متعین کیتے ہن۔ مثلاً انفرادی ذمہ داری دا اصول وراثت دے بارے ہدایت ۔ سیاسی طور تے اے خطبہ اسلام دے منشور دی حیثیت رکھدے۔ دنیا بھر کوں ایں خطبے دے ذریعہ ݙسے ڳیا کہ اسلامی حکومت کنہاں اصولاں دی بنیاد تء تشکیل پیسی تے انہاں اصولاں تے تعمیر تھیوݨ والا اے نظام انسانیت کیتے رحمت ثابت تھیسی۔ اینہی بنا تے ڈاکٹر حمید اللہ نے اینکوں انسانیت دا منشور اعظم قرار ݙتے۔

اے ساݙے محبوب نبی صلی اللہ علیہ و آلہٖ و سلم دا آخری پیغام ہے تے ایندے وچ اساں ہی مخاطب بݨائے ڳئے ہیں۔ ایندی نوعیت پیغمبر صلی اللہ علیہ و آلہٖ و سلم دی وصیت جیہی ہے۔ لہٰذا لازم ہے کہ اینکوں پڑھ کے اساں اپݨی ہݨ تک دی روش نادم تھی کے تے کافرانہ نظاماں دے مرعوبیت دے قلاوے گردناں اچوں کڈھ کے محسن انسانیت صلی اللہ علیہ و آلہٖ و سلم دا دامن تھام گھنوں۔ ایں لحاظ نال اے ہک دعوت انقلاب ہے۔