خاکہ
خاکہ دے لغوی معنی ڈھان٘چہ بݨاوݨ یا مسودہ تیار کرݨ دے ہن۔ ادبی نقطہ نظر نال خاکہ شخصیت دی ان٘ویں دی ان٘ویں عکاسی دا ناں ہے۔ ایں خاکہ نگاری وچ نہ صرف شخصیت دی ظاہری تصویر کشی کیتی ویندی ہے بلکہ باطن دا وی احاطہ کیتا ویندے۔
خاکہ نگاری ہک اینجھی صنف ہے جیندے وچ کہیں شخص دے حقیقی خدوخال پڑھݨ آلے دے سامھݨے پیش کیتے ویندن۔ خاکہ نگاری وچ ہک جیندی جاگدی شخصیت دی دلکش تے دل چسپ انداز وچ تصویر کشی کیتی ویندی ہے۔ خاکہ نگار واقعات تے مشاہدات دے نال نال آپݨے تاثرات تے اندازے کوں وی شامل کریندا ہے ۔ہک کامیاب خاکہ نگار دی نگاہ ایں جاہ تک پُڄ وین٘دی ہے جیں مقام تے عام لوکاں دی نگاہ نی پُڄدی۔
صفدر شاہ نے سرائیکی خاکہ نگاری میں طنز و مزاح تے مضمون لکھا ہے۔[١][٢]
سرائیکی دیاں کجھ خاکہ دیاں کتاباں تے خاکہ نگار ایہ ہن۔
- ݙکھ ݙول: عبدالباسط
- سانول سلوݨے: عبدالباسط بھٹی
- قاصر فریدی(خاکہ نگار)
سرائیکی ادب وچ شاعری دی روایت نثر کنوں زیادہ قدیم تے مضبوط ہے ایں سانگے اساکوں ادبی تنقید وچ نثر کنوں نظم دے اُتے زیادہ مقدار وچ تے معیار وچ چنڳی تنقید ملدی اے
نثری ادب وچ خاکہ نویسی ہک وݙی نازک صنف ہے ۔
اے صنف انگریزی ادب کنوں تھیندی ہوئی سرائیکی زبان تک پہنچی اے ۔ انگریزی وچ جتھ کوں ۔اسکیچ ۔ یا ۔ پئین اسکیچ ۔ اہدن اوندا ناں اساں ۔ خاکہ ۔ رکھ ݙتے خاکہ نویسی. دے تقاضے کیا ہن ؟
ہک کامیاب خاکے دے لوازمات کیا کیا تھی سڳدن ؟ انہاں سوالیں دے جوابات اساں کنوں وسیع مطالعے دا تقاضا کریندن ۔
خاکے دی ہک تعریف اے ہے جو ۔ جیویں کہیں پینسل اسکیچ وچ گھٹ توں گھٹ لکیریں دے اندر شخصیت دی شکل ، حلیہ تے مطلوبہ تاثرات ابھارݨے ہوندن اُنویں ۔
جیویں غیر ضروری لکیراں اسکیچ کوں خراب کریندین ایویں غیر ضروری لفظیں دی دّٻڑ گُھسڑ تے بھر مار وی خاکے کوں برباد کریندی اے
بظاہر تاں ہک تصویر وی خاکہ ہی ہوندی اے پر خاکہ تصویر کنوں ڈھیر اڳوں تے دی اتے موئثر چیز ہوندی اے ۔
اے ہک وݙے سُگھڑاپے دی ڳالھ ہے جو کہیں خاکے وچ کیا کیا بیان کیتا ونڄے تے کیا کیا نظر انداز کر ݙتا ونڄے ۔
خاکہ نگاری نہ تاں چھڑی حُلیہ نگاری ہوندی اے تے نہ ہی صرف سیرت نگاری دا ناں ۔ خاکہ ۔ ہے
عام طور تے خاکہ نویسی وچ ترئے قسم دیاں ڳالھیں تھی سڳدین
1 اخلاقی ڳالھیں ( شخصیت دیاں اچھایاں )
2 غیر اخلاقی ڳالھیں ( شخصیت دیاں بُرائیاں )
3 شخصیت کوں نشابُر کرݨ والیاں خاص خاص ڳالھیں ۔
خاکہ نگار دے کیتے ضروری ہے جو او شخصیت دی انفرادیت بیان کرݨ دے کیتے مناسب الفاظ چُݨے غیر ضروری طور تے مزاح پیدا کرݨ دے خبط وچ پھکڑ بازی ، پھبتی کّسݨ اتے وڳتی بازی تے نہ آ ونڄے ۔ خاکہ نگار مزاح ، طنز تے تشنیع دے فرق کوں چنڳی طرح تے سمجھے طنز تے مزاح وچ ہلکی تے مزیدار چوٹ کنوں کم گھنے ۔ عیب جوئی ۔ گلہ گوئی تے تحقیر توہین کرݨ دا غلیظ دھندا نہ کرے چوٹ ایجھی ہووے جو جیئں دے اُتے چوٹ کیتی ونڄے او خود وی پڑھ تے چس چاوے توہین محسوس نہ کرے ۔ لوکیں کنوں مونہہ نہ ودا لُکاوے ۔ دل آزاری خاکہ نویس دا کم نی ہوندا ۔ خاکہ نویس گند بکݨ تے خاکہ لکھݨ وچ فرق رکھے ۔ حملہ آور نہ تھیوے
مثال دے طور تے کہیں دے قد بُت دا ، نک نقشے دا مذاق اُݙاوݨ ۔مزاح دے ناں تے چھچھورا پن تے وڳتی بازی کرݨ ۔ او ڳالھ آکھݨ جیرھی کہیں شخصیت وچ اصلوں نہ ہووے ۔ڄاݨ ٻُجھ تے شخصیت دی عزت وِڳاڑݨ ۔ یعنی اِرادی طور تے نقصان پُڄاوݨ دی کوشش کرݨ ، اولاد ، عزیز اقارب تے سماج وچ عزت گھٹاوݨ دی کوشش کرݨ وغیرہ
خاکے دی ہک تعریف اے وی ہے جو خاکہ صرف او نی جیرھا کجھ تہاکوں شخصیت وچ بظاہر نظردے خاکہ نگار کوشش کرے جو شخص دے اندر دی شخصیت کوں پھلور تے کہیں وی قسم دی بد دیانتی تے جارحیت دے بغیر پیش کرے
بدقسمتی نال سرائیکی زبان وچ لکھیے ڳئے خاکیں وچوں چند ہی ایں معیار تے پورے لہسن ۔ ایں میدان وچ خود کوں شہسوار سمجھݨ والے ایں تِلکݨ بھرئیے میدان وچ زیادہ توں زیادہ تِلکین ۔کجھ حضرات تاں مزاح دی حد کوں اُلانگھ تے پھکڑ بازی بلکہ اصلوں بد تمیزی تک لڳے ڳیئن نمونے دے کیتے ۔ ۔ ۔ ۔ ۔ ۔ ۔ دے لکھیے ڳئے کجھ خاکے پڑھ ݙیکھو ایویں لڳدے جیویں لہوری اسٹیج دا کوئی بے ہودہ ڈرامہ بیٹھے ݙیکھدے ہووو
سرائیکی زبان وچ خاکہ نویسی دے حوالے نال کوئی ݙوں چار یا ودھ توں ودھ پنج ست ناں تھی سڳدن ۔ جنہاں ایں صنف وچ کم کیتے جیکر انہاں دے کم دا جائزہ گھنوں تاں انہاں وچوں کجھ لوکیں ایں صنف دے تقاضے پورے کرݨ دی کوشش ضرور کیتی اے پر ایویں لڳدے جیویں حالی تک شہکار خاکے دا خانہ خالی اے ۔ اللہ کریسے کوئی تاں اڑدو زبان وچ لکھیل خاکے
۔ دوزخی ۔ سنواں خاکہ لکھسے
( جیرھا ہک بھیݨ آپݨے بھرا دا لکھیا ہا )
اللہ سئیں موجود خاکہ نویسیں وچ برکت پیسے تے شہکار خاکے دی خالی جاہ کوں چنڳی رُوت بھریسن
آمین
لکھت مجاھد جتوئی
نوٹ اے ہک دِرگھے مضمون دا حصہ ہے