حاجی عید احمد دھریجہ دی سوکھڑی
’’ ݙو سو شاعر، ݙو سو ݙوہڑہ ‘‘ تہاݙے سامھے ہے ۔ اینکوں تُساں پڑھسو تے اپݨی رایا ݙیسو ۔ میکوں تاں ایندا مُکھ پناں وی بھا ڳے ، جو اساکوں ہِک جاہ تے ݙو سو شاعر تے ݙو سو ݙوہڑے مِل ڳن ۔ اے ݙو سو شاعر نی ݙو سو وݨ ا ن تے ݙو سو ݙوہڑے انہائیں وݨیں دے پھل ا ن ۔ ݙو سو پھل کیا ہِن ، ݙو سو ذائقے تے ݙو سو سواد ا ن ۔ اساں اے وی آکھ سڳدوں جو ݙو سو شاعر ، اصل اچ ݙو سو مکتب تے ݙو سو جہان ا ن تے انہائیں دے ݙو سو ݙوہڑے اپݨے اپݨے مکتب دا نصاب تے اپݨے اپݨے مکتب دی سوچ دا نتارا ہِن ۔ جیویں دیڳ دا ہِک چاول اوندے ذائقے کوں چکھݨ سانگے ڈھیر ہوندے ، ایویں کہیں وی شاعر دا ہک ہک ݙوہڑہ دیڳ دا ہک ہک چاول اے۔ کتاب دے مرتب سئیں حاجی عید احمد دھریجہ مبارکباد دے حقدار ا ن ۔ عارف گلشن ، حاجی صیب دے ٻانہہ ٻیلی تھین ، میں انہائیں کوں وی مبارکباد آکھداں ۔ میں خود کوں خوش نصیب ڄاݨداں جو ادارہ جھوک جئیں مقصد سانگے بݨایا ہا ، او کم تھیندے پِن ۔ میں اللہ سئیں کنوں ملخ مربعے ، کاراں موٹراں تے کوٹھیاں بنگلے نہ منگے ہَن ، ایہا دعا کیتی ہئی جو اللہ سئیں میں توں خذمت کراوے تے ایجھے کم کراوے جئیں نال میݙے وسیب تے میݙی ماء ٻولی دا ناں اچا تھیوے ۔ میݙا وطن ، وسیب آزاد تھیوے، سرائیکی ماء ٻولی دیاں کتاباں اتنیاں شائع تھیون جو ہر پاسوں کتاباں ای کتاباں ہوون ۔ اللہ سئیں میݙیاں دعائیں قبول کیتن ، وطن وسیب دی قومی آزادی آلی دعا وی اللہ سئیں قبول فرمیسے ۔
اساں ہک ڳالھ سݨی ہاسے جو چنڳے کم سانگے جیرھی شئے کوں جتنا ونڈاؤ او اتنی ودھدی اے ۔ اللہ سئیں دی ݙتی ݙات ا چوں میں سارا ݙینھ جتنیاں کتاباں ونڈینداں ، اللہ سئیں اوندیاں ݙوڑیاں ݙیندے ۔ ہُݨ تاں جھوک دے کتابیں دا بخت انتا جاڳ پئے جو اساں سانبھ نی سڳدے ۔ میں حاجی صیب کوں آکھے جو کتاباں بݨا بݨا تے ݙتی آؤ تے آپاں چھاپی جُٖلوں ۔
آپاں ڳالھ ݙوہڑے دی کریندے پئے ہاسے ۔ ہک او ویلھا وی آیا جو ݙوہڑے کوں روایتی شاعری دا ناں ݙتا ویندا ہا تے غزل لکھݨ آلے کوں معتبر ڄاݨیا ویندا ہا ۔ پر سرائیکی شاعریں ݙوہڑے کوں منوائے ، احٖ ݙوہڑے وچ عشق مُشک ، ہجر وصال دے نال نال مزاحمت تے انقلاب دی ڳالھ وی ملدی اے ۔ احٖ ݙوہڑے وچ سارے موسم ، موسمیں دے سارے رنگ تے رنگیں دیاں ساریاں خوشبوئیں وی شامل ہِن ۔ اساں ہک کتاب چھاپی ݙوہڑے دے بادشاہ ، اوندے وچ مہاندرے سرائیکی شاعریں دے ݙوہڑے شامل ہِن ۔ اوں کتاب کوں ٻہوں پسند کیتا ڳیا۔ اوندے مقابلے اچ چوݨویاں غزلاں فیل تھی ڳیاں ۔ ایندی ہِک وجہ ایہ وی ہے جو غزل سرائیکی دی صنف کینھی، فارسی ا چوں اردو تے اردو ا چوں ٻے زبانیں ا چ غزل آئی ۔ ایندے وچ عربی ، فارسی تے اردو الفاظ ڈھیر آ ویندن ۔ جیندی وجہ توں او چس نی رہندی ، جیڑھی ݙوہڑے تے کافی ا چ ہے ۔ سرائیکی ݙوہڑے وچ جتنی تاثیر تے مٹھاس پاتا ویندے او کہیں ٻی شئے ا چ کینھی، ݙوہڑے دے بے تاج بادشاہ سئیں احمد خان طارق دا ݙوہڑہ ݙیکھو :۔
میکوں قول نہ ݙے نہ وعدہ کر اے پَلڑاں نئیں مَیں ڳل وَنڄݨے
تَو باجھوں راول روہی وچ روح رَلݨاں نئیں میں ڳل وَنڄݨے
سُݨ گھنسیں موئی دا پر تیڈا ہاں ہلݨاں نئیں میں ڳل وَنڄݨے
بس طارقؔ ونڄن نئیں ڈیندی مَیں تَیں ولݨاں نئیں میں ڳل وَنڄݨے
سئیں دلنور نور پوری دے نال پروگرام بݨایا ہاسے جو ݙاہ کتاباں چھاپوں جنہاندے ناں اے ہوون:۔
100 شاعر ، 100 ݙوہڑہ 200 شاعر ، 200 ݙوہڑہ
300 شاعر، 300 ݙوہڑہ 400 شاعر ، 400 ݙوہڑہ
500 شاعر، 500 ݙوہڑہ 600 شاعر 600 ݙوہڑہ
700شاعر، 700 ݙوہڑہ 800 شاعر ، 800 ݙوہڑہ
900 شاعر ، 900 ݙوہڑہ 1000 شاعر، 1000 ݙوہڑہ
اللہ سئیں مہلت نہ ݙتی ،دلنور سئیں اللہ کوں پیارے تھی ڳے پر اے وی تاں سچ اے جو بھانویں بندہ اڳلے جہان ٹر ویندے پر اوندی سوچ اتھائیں راہندی اے ۔ دلنور سئیں دے بعد انہاں دے جگری یار سئیں حاجی عیدا حمد دھریجہ دلنور سئیں دے مشن کوں چلائی پن، ݙینھ رات سرائیکی کتاباں چھاپݨ دا کم کریندن تے سرائیکی ماء ٻولی کوں ہتھیکا کیتی امدن ۔ ݙو سو شاعر ، ݙو سو ݙوہڑہ حاجی صیب دی ماء دھرتی نال محبت دا ثبوت اے ۔ امید اے حاجی صیب دلنور صیب دے مشن دے مطابق ݙوہڑے دیاں ترتیب وار 10 کتاباں چھپویسن ۔
ایں کتاب اچ ݙو سو شاعر آیا کھڑے ، میݙی صلاء ایویں ہئی جو ہر شاعر دی ڄاݨ سنڄاݨ وی آوے ، ڄاݨ سنڄاݨ دا ہک فیدہ تاں اے ہے جو وسیب کوں ہک ٻے دا پتہ لڳدے تے لوک ہک ٻے دے قریب تھیندن ۔ ٻیا فیدہ طالبعلمیں کوں تھیندے ، ریسرچ سکالریں تے تحقیق کرݨ آلے اداریں کوں تھیندے ۔ کتاب دے مرتب کوں میں ایہا ارداس کرینداں جو آوݨ آلے کتابیں اچ میݙی ڳالھ تے ضرورغور کریسن ۔ ݙوہڑہ سرائیکی دی ایجھی من بھانوݨی صنف اے جو سرائیکی شاعریں خود ݙوہڑے دی شان اچ ݙوہڑے لکھین۔
ݙوہڑہ ٻہوں وݙا موضوع ہے ، ݙوہڑے تے کم کرݨ دی لوڑھ اے ، سرائیکی دا مسئلہ اے ہے جو اساݙے کول ادارے کائنی ، حکومت سرائیکی نال وانجھ کریندی اے ۔ حق تاں ایویں ہا ، جیویں ٻے زبانیں دے ادارے ہِن ایویں سرائیکی دا وی ہووے ہا پر ادارے تاں ترقی سانگے ہوندن ، حکومت دا وس لڳے تاں سرائیکی دی ڳچی گُھٹ تے مار گھتے پر سرائیکی نی مردی ، کیویں مر سڳدی اے جو ایندیاں پاڑاں شاہ تئیں لتھیاں پِن ، ٻیا اے جو اے کوئی بݨاوتو زبان تاں نیں ، اے تاں ماء دھرتی دی اصل زبان اے ۔ اساں اپݨے تئیں جتنی تھی سڳسے تݨ لیسوں تے سرائیکی کوں تے سرائیکی دے ݙوہڑے کوں کھسیا ہویا سوبھ ݙیسوں ۔
ݙوہڑہ کݙاں توں لکھیجݨ ا چ آئے ؟ ایں ڳالھ دی اڄاں پوری سُدھ نی پی ، کجھ محقق حضرت بہاؤ الدین زکریا ملتانی کوں ݙوہڑے دا پہلا شاعر آکھدن۔ زکریا ملتانی سئیں دا عرصہ اٹھ سو سال دا بݨدے پر ݙوہڑہ ایں توں وی پراݨا ہے ۔ محقق اپݨی کھوج تے تحقیق کوں اڳوں تے ودھاون۔ حسینی ݙوہڑے ؟ کجھ لوکیں دا خیال اے جو حضرت امام حسین علیہ السلام دی شہادت توں پہلے ݙوہڑے لکھئے ویندے ہَن تے اوں ویلے توں احٖ تئیں غم حسینؓ وچ جیرھے ݙوہڑے لکھئے ویندن انہائیں کوں حسینی ݙوہڑے آکھیا ویندے ۔ جیکر ڳول پھول کروں تاں سرائیکی ݙوہڑے دی تریخ ایں توں وی اڳونہی تھی ویسے پر اسیݙے نال ظلم اے تھئے جو حملہ آوریں اسیݙا پھَکا نی رکھیا، سب توں پہلا حملہ کتب خانیں تے ہوندا ہا۔ سرائیکی قوم توں انہائیں دے مُلخ تے وطن کھسیے ڳے ۔ لائبریریاں تے کتب خانے وی ویندے رہ ڳے ۔ جݙاں کجھ نہ بچیا تاں طباعت ، اشاعت دیاں سہولتاں کتھوںآون ہا ؟ تے سرائیکی شاعری کیویں ہتھیکی تھیوے پر پچھلی ڳال آئی ڳی کروں تے اڳوں دا سوچو ۔ احٖ جتھ جتھ تے جئیں جئیں کول جو کجھ لکھیا پے اونکوں چھپواؤ تے ہتھیکا کرو، اے شاعری تے لکھت سرائیکی قوم تے سرائیکی دیس دا ٻہوں وݙا ترکہ ہے۔
ݙوہڑہ سرائیکی شاعری دی خاص تے من بھاوݨی صنف اے تے سرائیکی شاعری دا ٻہوں وݙا حصہ ݙوہڑے تے مشتمل اے ۔ سرائیکی شاعری وچ غزل ،نظم، حمد، نعت، قصیدہ ، منقبت ، ہائیکو، سرائیکو، غرض سب کجھ لکھیا ویندا پے پر سرائیکی شاعر جیرھی شئے کوں اپݨا سمجھدن او کافی تے ݙوہڑہ ہے۔ کافی دی مقبولیت دا اندازہ ایں ڳالھ توں لایا ونڄ سڳدے جو خواجہ فرید بھانویں حمد ، نعت، غزل یا نظم لکھی اے ۔ دیوان فرید وچ او ’’ کافی ‘‘ اے تے انہاں سب کوں ’’ فریدی کافیاں ‘‘ دے طور تے شامل کیتا ڳے ۔ ایں طرح ݙوہڑے دی اہمیت اے ہے جو زمانہ قدیم توں سرائیکی ݙوہڑہ سرائیکی شاعری وچ لکھیا ویندا پے پر احٖ توں کجھ سال پہلے کجھ ’’ غزل رسیدہ ‘‘ شعراء آکھیا ہا جو سرائیکی ݙوہڑہ ان پڑھ شاعر لکھدن پر جݙاں او شاعر مشاعریاں ا چ ڳے تاں انہاں دی دال نہ ڳلی تے ݙوہڑے لکھݨ آلے شاعریں دی واہ واہ تے بھل بھل تھئی ۔ ایہا وجہ ہے جو اساݙے پڑھئے لکھئے شاعریں کوں وی ݙوہڑے دی اہمیت دا احساس تھی ڳیا۔ایہا وجہ ہے جو احٖ اساݙا پڑھیا لکھیا تے اعلیٰ تعلیم یافتہ شاعر وی ݙوہڑہ وݙی سِک تے محبت نال لکھدا پے۔
ݙوہڑے کوں ݙوہڑہ کیوں آکھیا ویندے ؟ ایں بارے ݙو روائتاں ہِن ، ہک تاں اے جو ݙوہڑہ ’’ ݙوہ‘‘ کنوں ہے ۔ا یندا مطلب اے ہے جو شاعری دی زبان ا چ محب اپݨے آپ کوں اپݨے محبوب دے سامھے ݙوہاری یعنی مجرم دے طور تے پیش کریندے ۔ پر احٖ دی خاص ڳالھ اے ہے جو ݙوہڑہ صرف عشق ، محبت دے اظہار واسطے نی بلکہ ایندے وچ انسان دے سماجی روئیں توں گھن تے سائنسی علوم تے سائنسی ایجادات تک ، ہر موضوع کوں ایندے وچ شامل کیتا ویندا پے۔ خاص ڳالھ اے ہے جو احٖ دا سرائیکی شاعر ہک طویل نظم دے عنوان کوں چار لائن دے ݙوہڑے وچ بیان کر ݙیندے ۔
ݙوجھی روایت اے ہے جو پہلے وقتیں وچ بیت آکھئے ویندے ہن۔ جیرھے جو ݙو لائن دے ہوندے ہن۔ انہاں ݙو لائنیں نال ݙو لائناں رَلا تے اینکوں ݙوڑا کر ݙتا ڳے تے ایندا ناں ݙوہڑہ تھی ڳے۔ جیکر اساں ݙوہڑے دی تریخ پھرولوں تاں چھ مصرعیں تے پنج مصرعیں دے ݙوہڑے وی ملدن پر احٖ ݙوہڑہ چار مصرعیں تے پک ڳے تے احٖ دے سارے شاعر چار مصرعیں دا ݙوہڑہ لکھدے پن۔ میݙے خیال ا چ ݙو مصرعیں کوں ݙوڑا کر تے ݙوہڑا آلی ڳالھ درست ہوسے ۔ ݙوہڑے دی مقبولیت دی ہک وجہ اے وی ہے جو ݙوہڑے وچ سرائیکی ماء ٻولی دا خالص اظہار ملدے تے اینکوں فنکار ٻہوں محبت نال ڳمدن۔ احٖ ݙوہڑے دی صنف اتنی مقبول تھئی اے جو غزل گو شاعر ݙوہڑے لکھݨ تے مجبور تھی ڳے ۔ احٖ دے ݙوہڑے کوں مقبول بݨاوݨ ݙوہڑے دے کلاسیکل شاعراں دا ٻہوں ہتھ اے ۔سئیں یاسر رنگ پوری اپݨی کتاب دا ناں ’’ ساݙی سنڄاݨ ݙوہڑہ‘‘ لکھ تے ݙوہڑے دی شان کوں امر کر ݙتے ۔ ہک ݙوہڑہ ݙیکھو:۔
اساں یاسر خدمت گار ادب دے ، ساݙا ماݨ تراݨ ہے ݙوہڑہ
ساݙی طرفوں تحفہ سوچ فکر دا ، ساݙے لڳدیاں کاݨ ہے ݙوہڑہ
ساݙا قلم اُمید تے چلدا ہے ، ساݙی آس دا بھاݨ ہے ݙوہڑہ
کئی رنگ لکھدئیں ہوئیں شاعری دے ساݙی مگر سنڄاݨ ہے ݙوہڑہ
چھیکڑ ا چ میں ہک واری ولا سوہݨی کتاب دی اشاعت ، کتاب مرتب کرݨ تے ایں کتاب سانگے کم کرݨ آلے ساریں لوکیں دے نال نال شاعر حضرات کوں وی مبارکباد ݙیندا۔امید اے جو سرائیکی طباعت و اشاعت دا کم ودھ توں ودھ جاری رہسی تے اساں ہک ݙینھ اپݨے مقصد اچ کامیاب تھی ویسوں ۔
حوالہ
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]· معروف سرائیکی دانشور سئیں ظہور دھریجہ دی کتاب سرائیکی قلم قبلیہ وچوں چوݨ