جھنگ دا سرائیکی ݙوہڑہ

جھنگ ہک شہر نی ہک وسیب ، ہک خطے تے جغرافیے دا ناں ہے ، ایندے وچ کئی ضلعے تے کئی ڈویژن اَمدن ۔ ڈویژن؟ ایں گاٖلھ تے حیران نہ تھیوو، گاٖلھ صرف لائل پور دی نی، ٹوبہ تے چنیوٹ وی جھنگ دیاں تحصیلاں ہِن ، ساہیوال ، سرگودھا ، وہاڑی ، خانیوال ، حافظ آباد دے ضلعیاں وچ وی جھنگ لہجے دی سرائیکی زبان پورے اعزاز نال اَلائی ویندی اے ۔ جھنگ دی سر زمین زرخیز ہووݨ دے نال نال ٻہوں مردم خیز وی ہے ۔ ایں دھرتی تے وݙے وݙے شاعر ، ادیب ، فنکار ، دستکار ، موسیقار ، سائنسدان تے سیاستدان دے نال نال احمد خان کھرل جہے حریت پسند وی پیدا تھئے ، جنہاں حملہ آوراں تے بدیسی حکمراناں نال جنگ کر تے اُنہاں کوں چݨے چٻوا ݙتے ، پنجاب دا اشرافیہ جݙاں تخت دہلی دے حکمران مغلاں کوں راوی دی مݨ تے لہور ناں دی وستی وچ عشرت کدے ݙیندا پیا ہا تاں جھنگ اوں ویلے وی غیرت مند پُتریں دی دھرتی جنگل دی صورت وچ موجود ہئی ، ایں وسیب دے لوکاں پوری تاریخ وچ کݙاہیں حملہ آوراں دی تابعداری یا خوشامت نہ کیتی بلکہ ہمیش حملہ آوراں کوں ٹف ٹائم ݙتا۔

جھنگ دے ایں جرم دے بدلے اونکوں ہمیش توں سزا مِلدی آئی اے ، جھنگ دے لوکاں کوں پہلے سزا دے طور تے ’’جانگلی‘‘ دا خطاب ملیا ، وَل جھنگ دے مقابلے وچ ضلع شیخوپورہ دے ہک پنڈ کوں لائل پور دے ناں تے آباد کیتا ڳیا ، وَل اونکوں جھنگ دی تحصیل بݨایا ڳیا ، وَل اونکوں ضلعے دا درجہ ݙے ݙتا ڳیا ، بعد وچ انتقام دے طور تے کل دے لائل پور تے اَحٖ دے فیصل آباد کوں ڈویژن دا درجہ ݙے تے جھنگ کوں ’’فیصل آباد کمشنری‘‘ دا حصہ بݨا ݙتا ڳیا ۔ ایہو جہے موقعے تے آکھیا ویندے:

کیسے کیسے ایسے ویسے ہو گئے

اور ایسے ویسے کیسے کیسے ہو گئے

جھنگ آلیں کوں تخت لہور دے حکمران جانگلی آکھدن ، ایویں کیوں؟ ایں گاٖلھ دی تاریخ ڄاݨݨ سانگے ہک نویں تاریخ لکھݨی پوسی تے اوں پچھلی کُوڑی تاریخ کوں پھاڑ تے پرے سٹݨا پوسی جیرھی ہر حملہ آور دے وفاداریں کوں ’’معزز‘‘ تے حملے آوریں نال بھڑاند کرݨ آلیں کوں ’’جانگلی‘‘ بݨیندی اے۔

میں جیرھی گاٖلھ چھیڑی اے ، میݙا اے موضوع کائنی ، میکوں تاں سئیں دلنور نور پوری تے سئیں حاجی عید احمد دھریجہ دا حکم تھئے جو جھنگ دے ݙوہڑے بارے کجھ سطراں لکھ ݙیواں ، میں آکھداں جو جھنگ دا ݙوہڑہ ٻہوں توانا ہے ایندے وچ دیرے دے ݙوہڑے دے مقابلے وچ فکری کمی بھانویں ہووے پر جھنگ دے ݙوہڑے وچ غنائیت تے موسیقیت زیادہ ہے ، جھنگ تاں اونویں شعر و نغمے دی سر زمین اے ، جیویں ملتان پیریں توں پُر اے اینویں جھنگ گلوکاریں نال بھریا پے ، پر تاریخ دا جبر اے ہے جو ثقافتی ورثے نال مالا مال جھنگ دے ڄݨے کوں اَحٖ ایں گاٖلھ دا پتہ نی جو میں کون تے کیا ہاں؟ پنجاب دے تخت لہور والے آکھدن جو جھنگ آلے جانگلی اِن ۔ اُنہاندے مقابلے وچ سرائیکی آلے جھنگ آلئیں کوں آکھدن جو تساں اساں ہک ہئیں ، تہاݙی اساݙی زبان تے زبان دی ’’صوتیات‘‘ ہک ہے ، تہاݙیاں اساݙیاں رسماں ریتاں ہک اِن ، تہاݙی اساݙی جھمر تاڑی تے سہرے گاٖنے ہک اِن ، تہاݙی اساݙی تاریخ ، جغرافیہ تے کلچر ہک اے ، پر جھنگ دے آبادکار ، مہاجر نویں جھنگوچی سرائیکی وسیب توں پرے ویندن ، جھنگ دا جیرھا اصل وارث اِتھاں دا قدیم باشندہ ہے او وِیچارہ اپݨی بے وسی تے لاچارگی تے روندے او ڈُٖسکیاں بھر بھر تے آکھݨ چہندے جو ووئے یارو! میں نہ جانگلی آں تے نہ پنجابی آں ، میں تاں سلطان باہوؒ  سئیں دی اوہا ٻولی ٻولینداں جینکوں پہلے ملتانی تے اَحٖ سرائیکی آکھیا ویندے، جھنگ دے بُٖڈھڑے وی ایں گاٖلھ تے جھنگ دی بھوئیں تے قابض تھیوݨ آلا آباد کار اونکوں تلہڑ مار تے ہٹکیندے جو ایویں نہ آکھ جو اساں سرائیکی ہئیں توں بس اپݨے آپ کوں ’’جانگلی‘‘ آکھ۔ جھنگ تے جھنگ دا بزرگ اپݨی ایں بے وسی تے نماݨی شکل بݨا تے اپݨی اَل تے اپݨی اولاد دے منہ ݙو ݙیکھدے جو شئیت اُنہاں توں کوئی چنگا ولدا ملے پر اوندی اولاد جینکوں تاریخ تاں کیا خود اپݨا وی پتہ کائنی جو میں کیا ہاں ، او سارا ݙینہ فیصل آباد دے دفتریں ، ملیں تے کارخانیں وچ پنجابیں دی غلامی اِچ گزریندے او آکھدے اَبّا ! اساکوں پنجاب آلے جانگلی تاں آکھدن اساں وَل وی پنجابی ہاں ، کیوں جو اساں تاں ملتان اَحٖ تک ݙٹھا وی نی۔

گاٖلھ اے ہے جو ایندے وچ جھنگ دے بُٖڈھڑے یا جھنگ دے نینگر دا قصور کائنی ، اے ظلم تے اے سارا وانجھ حملہ آوریں تے اُنہاندی اَحٖ دی معنوی اولاد دی ہے ، حملہ آوریں لوکاں توں صِرف اِنہاندی بھوئیں تے اُنہاندیاں جائیداداں نی کھسیاں ، اُنہاندی شناخت کھسی اے ، اُنہاندی زبان کھسی اے ، اُنہاندی تاریخ تے انہاندی تہذیب کھسی اے ، اپݨی دھرتی ، اپݨی ثقافت تے اپݨی زبان نال پیار کرݨ آلے جھنگ دے کہیں بزرگ توں پُچھو او اے گاٖلھ ضرور آکھسی جو جھنگ دھرتی ماء ڄئیں دی پھڑکدی رَڳ اے ، جھنگ دا ذکر آوے تاں ٻیاں ساریاں گاٖلھیں بھل ویندن تے جھنگ دے ڈُٖکھ یاد آ ویندن۔

اے ٹھیک اے جو گاٖلھ ݙوہڑے توں چلی اے پر گاٖلھ وَل وَل تاریخ تے سیاست آلے پاسے ٹُر ویندی اے ، جھنگ دا ݙوہڑہ سرائیکی یا پنجابی ؟ صرف ایں نکی جہی گاٖلھ کوں سمجھݨ وی ضروری اے جو اساں جھنگ دی تاریخ تے تہذیب دے سونہے تھیووں تے اوندے شعری سرمائے دے واقف تھیووں ، میں آکھداں جھنگ دا ݙوہڑہ پنجابی کیویں ہو سڳدے جو ݙوہڑہ صرف سرائیکی صنف اے ، پنجابی شعر او ادب دی تاریخ وچ ایندا کوئی وجود کائنی ، کجھ خیانت کار پنجابی لکھاری ݙوہڑے دے کجھ شاعریں کوں پنجابی آکھݨ دی ناکام کوشش کیتی اے پر او لوک جیویں خواجہ فریدؒ کوں پنجابی شاعر آکھ تے ڳیڑ وات آ ڳن ایویں ݙوہڑے دے سرائیکی شاعر وی اُنہاندی سنگھ وچ مچھی دے کنڈے وانگے پھس ڳن جو نڳل سڳدن تے نہ اُڳل سڳدن ۔ وقت پرے کائنی ، چھنڈک پھوک تھیسے ، چھاݨا لڳسے ، تاریخ دا نویں سروں ویورا تھیسے ۔ تاریخ کوں نویں سروں وسیب دی اَکھ نال ݙٹھا ویسے ، سرائیکی وسیب دے چوریں دا پیرا چاتا ویسے چوریں دے مونہہ توں مونڈاسے لہائے ویسن ،اُنہاں کوں اُنہاندے نیتیں سمیت سارے جڳ جہان کوں ݙکھایا ویسے ۔ سرائیکی وسیب دے قبضہ گیر جݙاں چور بݨ تے جھنگ دے لوکاں دے سامھے کھڑسِن تاں وَل جھنگ دے لوکاں دے دِل دی عدالت آپ فیصلہ کریسی جو اساں کون ہاسے؟ اساکوں کیا بݨایا ڳے؟

میں آکھݨ چہنداں جو جھنگ ، ملتان تے سرائیکستان دے ٻئے علاقیاں دے لوکاں کوں ہک ٻئے دے قریب تھیوݨا چہیدے ۔ ہک ٻئے دے نیڑے آوݨاں چہیدے ، تخت لاہور دے حکمرانیں جھنگ دے نویں لیکے لاتے اوندا جغرافیہ وِگاٖڑئیے یا ایں آکھوں جو انتظامی طور تے ملتان دے سامھے کندھیاں اُسار ݙتن تاں جو اے لوک ہک نہ تھی سڳن ، پر جانی جدا کرݨ آلے پنجاب کوں پتہ کائنی جو جھنگ ، ملتان تے سرائیکستان دے لوک ہک ٻئے توں جدا تے وَکھ نی تھی سڳدے ، او ہوا تے خوشبو آنگے ہک ٻئے نال مِلدے رہندن تے ملدے راہسن ، سیاݨے آکھدن پاݨی کوں پھٹ نی ہوندے ، جانی جدا کراوݨ آلے ہک ݙینھ سرائیکی دھرتی توں جُدا تھی ویسن تے جھنگ اپݨے وسیب دے حصہ ہوسی تے وَل رَل تے تساں اساں گاٖوݨ تے ݙوہڑے گاٖسوں۔

حوالہ

·        معروف سرائیکی دانشور سئیں ظہور دھریجہ دی کتاب سرائیکی قلم قبلیہ وچوں چوݨ