بھٹو دی نِروار

دنیا تے ہزاراں تے لکھاں حاکم آئن پر اُنہاں وچوں ٻہوں تھولے اینجھے ہوسِن جنہاں عوام دے دِلاں تے حکومت کیتی ہووے ۔ ذوالفقار علی بھٹو دا شمار اینجھے خوش قسمت حکمرانیں وچ تھیندے جنہاں دنیا دے داپھیے ہوئے کروڑاں انسانیں دے جزیرئہ دِل تے حکومت کیتی ہے ، بھٹو اَحٖ اساں وچ موجود کائنی پر اوندی حکمرانی دا سِکہ اَحٖ وی چلدا پے ۔ او اَحٖ وی کروڑاں انسانیں دے دِل تے شاہی کریندا ٻیٹھے ۔ بھٹو غریب دا مزاج شناس ہا ، او غریب دے سُول سیاپے ڄاݨدا ہا ، او غریب دے مسئلیاں کوں سمجھدا ہا ایں واسطے اوں غریب دے ڈُٖکھ درد دی گاٖلھ کیتی تے اونکوں شعور دی دولت عطا کیتی ۔ ایں حقیقت توں کوئی انکار نی کر سڳدا جو بھٹو شہید وسیب دے داپھیے ہوئے غریب طبقے کوں سیاسی طور تے عدم توں وجود وچ گھن آیا تے اُنہاں کوں اپݨے ہووݨ دا احساس ݙویندے ہوئے خواجہ فریدؒ دی زبان وچ باور کر ایا جو طاقت دا سرچشمہ رَت پیوݨے سرمایہ دار ، جاگیردار یا ساہوکار نی بلکہ طاقت دا سرچشمہ تاں غریب مزدور تے کسان ہِن اوں غریب کوں ہکل مار تے آکھیا:

کیوں توں فرد تے جُز سݙانویں

توں کلی توں کُل

باغ بہشت دا توں ہِیں مالک

خود بلبل خود گُل

عرش وی تیݙا فرش وی تیݙا

توں عالی اَݨ مُل

ایہ آکھیا ونڄ سڳدے جو بھٹو غریب دی حالت نہ بدل سڳیا ، تے غریب دی عام زندگی وچ انقلاب گھن آن سڳیا پر ایں حقیقت توں وی انکار نی کیتا ونڄ سڳدا جو بھٹو غریب دی ’’سوچ‘‘ وچ ٻہوں وݙا انقلاب گھن آیا تے اُنہاندی سوچ دی دنیا کوں بدل تے رکھ ݙتا۔ ایہ ٹھیک ہے جو بھٹو دے انقلاب نال ظلم دی اندھیرنگری تے راج کرݨ والے چمچیٹے ختم نی تھی سڳیے پر اے وی تاں سچ ہے جو بھٹو دے سیاسی سوجھلے نال وݙے چمچیٹے اَندھے تے چُندھے تھی ڳن ۔ میں بھٹو دی جماعت دا آدمی کائنی ، میکوں پیپلز پارٹی نال کوئی ہمدردی وی کائنی ، سرائیکی مسئلے تے میکوں بھٹو دی جماعت نال ہزار اختلاف اپݨی جاہ تے موجود ہِن ۔ ایندے باوجود ایہ گاٖلھ کھلے دِل نال تسلیم کرینداں جو ذوالفقار علی بھٹو صدیاں دے داپھیے ہوئے غریب کوں ’’سیاسی شعور‘‘ دی دولت عطاء کرتے اپجھا کارنامہ سرانجام ݙتے جینکوں رہندی دنیا تک یاد رکھیا ویسے ۔ سرائیکی وسیب دے لوک ایں حقیقت کوں وی نی بُھلا سڳدے جو ذوالفقار علی بھٹو کوں سرائیکی زبان نال ٻہوں پیار ہا ، جݙاں او وزیراعظم ہا ایوان وزیر اعظم وچ سرائیکی محفلاں سجا تے پٹھاݨے خان توں خواجہ فریدؒ دیاں سرائیکی کافیاں سُݨدا ہا ، تے سرائیکی زبان دی مٹھاس دی چس چیندا ہا ، سرائیکی زبان دی چس کوں او جیل وچ وی نہ بُھلیا ، اِتھاں وی او ’’کینکوں حال سُݨانواں دِل دا کوئی محرم راز نہ مِلدا‘ ‘ دے گاٖوݨ گاٖندا رہ ویندا ہا ، تے سب توں اہم ایہ جو بھٹو سرائیکی کوں اوں ویلھے وی نہ بُھلیا جݙاں او زندگی دا آخری خطاب کریندا پیا ہا او خطاب … دنیا دے کئی سو زباناں وچ براہ راست ترجمہ تھیندا پیا ہا ۔ سپریم کورٹ وچ بھٹو تاریخی کلمات ادا کریندے ہوئے آکھیا جو دنیا دی عظیم سرائیکی زبان دے عظیم شاعر خواجہؒ دے شعر نال اپݨی گاٖلھ ختم کرینداں ۔

درداں دی ماری دِلڑی علیل اے

سوہݨا نہ سُݨدا ڈُٖکھاں دی اپیل اے

ذوالفقار علی بھٹو سرائیکی دا مداح ہا اونکوں سرائیکی نال محبت ہئی ، اونکوں سرائیکی دے بے شمار شعر یاد ہَن او خواجہ فریدؒ دے دیوان دا حافظ ہا ، بھٹو کوں ’’سرائیکی‘‘دا ٻہوں کجھ یاد ہا جیکر یاد کائنی تاں سرائیکی وسیب نال تعلق رکھݨ والے بھٹو دے پیروکار مصطفیٰ کھر ، یوسف رضا گیلانی ، فاروق لغاری تے شاہ محمود قریشی جہے دھرتی دانگ سرائیکی وسیب دے جاگیردار سیاستدانیں کوں کائنی ، اُنہاں کوں ایہ وی یاد کائنی جو اساں کون تے کیا ہیسے؟ اُنہاں وچوں کوئی اپݨے آپ کوں پنجاب ، کوئی جنوبی پنجاب تے کوئی وت شیر پنجاب آکھدے ۔ اُنہاں کو ںنہ اپݨا پتہ ہے تے نہ اپݨی تاریخ دا ، اُنہاں کوں ایہ وی پتہ کائنی جو تاریخ وچ ملتان دا کیا مقام ہے ؟ اُنہاں کوں ایہ وی پتہ کائنی جو حضرت حافظ جمال اللہ ملتانی سکھافوج نال کیوں لڑدا رہ ڳیا ؟ اُنہاں کوں ایہ وی پتہ کائنی جو والئی ملتان ، شجاع ابن شجاع ، نواب مظفر شہید اپݨی آل اولاد دی قربانی ݙے تے کافر پنجابی حکمران رنجیت سنگھ دے سامھے ہتھیار کیوں نہ سٹیے؟ اُنہاں کوں ایہ وی پتہ کائنی جو کائنات دی عظیم سلطنت ’’ملتان‘‘ تے قبضے ، لکھاں ملتانی مرد عورتاں تے ٻالیں کوں گاجر مولی آلی کار کپݨ تے کھرباں دی جائیداد سرائیکی وسیب وچوں لہور چا ونڄݨ دے بعد رنجیت سنگھ کوں ’’شیر پنجاب‘‘ دا خطاب کئیں ݙتا؟ تے کیوں ݙتا؟رنجیت سنگھ دے مرݨ دے بعد ’’شیر پنجاب‘‘ دی پڳ کینکوں ٻدھوائی ڳئی؟ میکوں حیرانی ایہ ہے جو اے کیہو جہے رہنما ہِن جنہاں کوں اپݨے دڳ دا وی پتہ کائنی ؟ انہاں کوں اپݨے پرائے دی سُنڄاݨ کائنی ۔ پچھو تاں آکھدن انگلینڈ وچوں پڑھ آیوں ، عمل ݙیکھو جو ابوجہل والے ہِن۔

ہا! تے میں عرض ایہ کریندا پیاں ہم جوذوالفقار علی بھٹو شہید کوں سرائیکی نال بے پناہ محبت ہئی باوجود ایندے بھٹو سرائیکی دھرتی دا نہ ڄموڑ ہا تے نہ سکونتی ، ایندے باوجود سرائیکی مٹی نال اونکوں پیار ہا ۔ ایہ پیار اوندی عظمت دی نشانی وی ہا تے عوام دوستی دا ثبوت وی ، بھٹو دے مقابلے وچ جنرل ضیاء الحق ملتان وچ کافی عرصہ کورکمانڈر رہ ڳے او سرائیکی مٹی دااَن کھمدا رہ ڳے ، ایندے باوجود اوں سرائیکی زبان نال کݙاہیں محبت دا اظہار نی کیتا ، پیار تاں اپݨی جاہ رہ ڳیا بلکہ سرائیکی وسیب نال رنجیت سنگھ دے بعد جیڑھی کوا جنرل ضیاء کیتی او ہک اپݨی اَنج تاریخہے ۔ سیاݨے آکھدن دِل کوں دِل نال راہ ہوندی ہے ، جیڑھا محبت کریندے اوندے نال محبت کیتی ویندی ہے ۔ جیڑھا جی کریندے اونکوں ہر پاسوں جی تھیندی ہے ، ذوالفقار علی بھٹو سرائیکی نال محبت کیتی ہے تاں سرائیکیں وی اوندی محبت دیاں مورتیاں اپݨے دِل تے اَکور گھدن۔ کل بھٹو سرائیکی سرائیکی کریندا ہا تاں اَحٖ سرائیکی وسیب دے لوک وی بھٹو بھٹو کریندن ۔سرائیکی وسیب دے غریب دُعا وچ یاد کر ٻہندن تاں سرائیکی ادیب تے شاعریں وچوں کہیں ’’چار اپریل‘‘ دے ناں دی کتاب لکھ چھوڑی ہے ۔ کہیں تارا مسیح لکھی ہے تے کہیں وَت بھٹو کوں سوجھلے دا پیامبر آکھ تے اپݨی عقیدت دا خراج پیش کیتے۔ میں چھیکڑ خراج تحسین پیش کرینداں اپݨے وݙے بھرا تے بزرگ سئیں غلام احمد ’’ساحل بزدار‘‘ کوں جو اُنہاں ’’یاد دے بدلے یاد‘‘ والی سرائیکی روائیت کوں اڳوں ٹوریندے ہوئے اپݨے محبوب لیڈر دے حضور ’’سُولی کوں سِک منصور دی‘‘ دا ندرانہ عقیدت پیش کرتے پچھلے سارے لکھݨ والئیں توں بگھی چا گھدی میکوں یقین ہے جو انہاں دی کتاب دا شمار یقینا نویں صدی دے اہم کتابیں وچوں تھیسے۔ سئیں ساحل بزدار بارے خاص گاٖلھ ایہ ہے جو انہاں بھٹو دے بارے ’’اَنا الحق‘‘ آکھݨ والے ایں گاٖلھ دی پرواہ بالکل نی کیتی جو ایں وقت دا ’’ملاں‘‘ اوندے بارے کیا فتویٰ ݙیندے۔؟

حوالہ

·        معروف سرائیکی دانشور سئیں ظہور دھریجہ دی کتاب سرائیکی قلم قبلیہ وچوں چوݨ