انقلاب فرانس

انقلاب فرانس اٹھارھویں صدی وچ فرانس دنیا دا سب توں مہذب، متمدن تے ترقی یافتہ ملک ہئی۔ تہذیب و اخلاقیات، تعلیم، حقوق انسانی، سیاسیات، غرض کہ ہر موضوع تے ایندے ممتاز مفکرین تے ادیباں نے لڳی لپٹی رکھے بغیر اپݨی رائے دا اظہار کیتا۔ چونکہ عام طور تے ایہ خیال پیدا تھی ڳیا ہئی کہ سیاسی اصلاح احوال نال سب کجھ درست و صحیح تھی ویسی۔ لہٰذا جݙݨ انقلاب عمل وچ آیا تاں اوندے سماجی، اخلاقی تے انسانی پہلو تاں نظر توں اوڈھر تھی ڳئے تے نگاہواں سیاسی کارفرمائیاں تے مرکوز تھی ڳئے تے جذبات دے سامݨے بادشاہ، ملکہ، شاہی خاندان، امراء تے اوہ سب اشخاص تے ادارے جیہڑے سیاست نال متعلق ہن یا اوندے آئینہ دار ہن کچل ݙتے ڳئے۔ جݙݨ ایہ طوفان تھمیا تے پیرس دا مطلع صاف تھیا تاں اوندے افق تے ہک اوہ شخصیت نمودار تھئی جیہڑی اپݨے آپ کوں مرد بخت تے (انگریزی: Man of destiny) آہدی ہئی۔ نپولین کوں انقلاب فرانس دے رجحانات یا نظریات نال کوئی دلچسپی نہ ہئی۔ اوہ قسمت دا کھلاڑی ہئی تے اُونکوں محض اپݨی ذات نال غرض ہئی۔

عام طور تے خیال کیتا ویندے کہ انقلاب فرانس (انگریزی: French Revolution) (1789ء تا 1794ء) دا باعث اقتصادی بدحالی ہئی مگر کارلائل تے ݙوجھے مورخین ایں نظریے نال اتفاق نی رکھدے اُنھاں دا خیال ہے کہ فرانس دے باشندیاں دی مالی حالت ݙوجھے ممالک دے باشندیاں توں کہیں طرح بری نہ ہئی۔ گو ایندے توں انکار نی تھی سڳدا کہ جنگ آزادی امریکا وچ امریکا دی اعانت کرݨ نال حکومت فرانس دا اپݨا خزانہ خالی تھی ڳیا ہئی۔ اینہی طرح ایہ نظریہ وی قطعاً غلط ہے کہ انقلاب ایں کیتے لیے برپا تھیا کہ بادشاہ فرانس لوئی شانز دہم اپݨے ملک تے رعایا دا خیر خواہ نہ ہئی۔ حقیقت ایہ ہے کہ اوہ لوئی پانز دہم توں کتھائیں بہتر حکمران ہئی۔ مؤرخین دی رائے دے مطابق عوام دا خیال ہئی کہ لوئی دے عہد وچ فرانس کوں ول اوہ رعب و دبدبہ حاصل تھیسی جیہڑا رشلویا لوئی چہارم دے ادوار وچ حاصل ہئی۔

مگر اُنھاں دی ایہ خواہش بہت جلد مایوسی وچ تبدیل تھی ڳئی۔ لوئی تے اوندی حکومت سرکاری خزانے دے دیوالیہ پن کوں دور کرݨ توں قاصر رہی۔ بلکہ جنگ آزادی امریکا نے فرانس دی مالی حالت ٻئج وی ابتر کر ݙتی۔ اوں جنگ دا ہک ٻیا اثر ایہ وی تھیا کہ امریکا توں واپس آئے ہوئے فرانسیسی سپاہیاں نے جمہوریت، مساوات وغیرہ دے نظریات نال دیہی طبقے کوں روشناس کرایا۔ شہری طبقہ روسو تے والیٹر جیہے ادیباں تے مفکراں دی بدولت انہاں نظریات توں پہلے ہی متعارف ہئی۔ ایں کیتے 1787ء وچ ذمے دارحکومت دے حق وچ تحریک دا چل نکلݨا غیر قدرتی نہ ہئی۔ چنانچہ جݙݨ 5 مئی 1789ء کوں لوئی نے Estates Journal دا اجلاس طلب کیتا کہ نویں ٹیکساں دے ذریعے سرکاری خزانے کوں پر کیتا ونڄے تاں پارلیمان دے اراکین نے فوری تے اشد ضروری مالی مشکلات کوں حل کرݨ دی بجائے نظریاتی مباحث کھڑے کر ݙتے تے ذمے دار حکومت دے قیام دا مطالبہ شروع کر ݙتا۔ 24 جون 1789ء کوں پارلیمان نے اپݨے آپ کوں مجلس دستور ساز (نیشنل اسمبلی) قرار ݙے کے ملکی دستور دی تخلیق دا کم اپݨے ہتھاں وچ گھن گھدا۔ اوندے بعد ایہ لوگ ݙو سال تک یعنی 7 جون 1791ء تک اینجھے مباحثات وچ پھنسے رہے جنہاں دا حالات موجودہ یا پیش آمدہ مصائب نال دور دا وی تعلق نہ ہئی۔ اینہی اثنا وچ 14 جولائی 1789ء دا اوہ واقعہ وی پیش آیا جیندے وچ اہل پیرس نے باستیل دے جیل خانے کوں منہدم کر ݙتا۔

انہدام باستیل نال پیرس دا باثروت طبقہ ݙر ڳیا تے اوں نے بادشاہ توں اجازت گھدے بغیر اپݨی حکومت قائم کر گھدی۔ انہاں دی حکومت دے قیام دی خبر جݙݨ دیہی طبقے دے کناں وچ پئی تے انھاں کوں ایہ وی معلوم تھیا کہ باستیل کوں منہدم کر ݙتا ڳیا ہے تاں انہاں دے دلاں اچوں قانون دا احترام اٹھیج ڳیا تے انھاں نے 4 اگست 1789ء کوں بغاوت کر ݙتی۔ سیاسی لیڈراں نے مزارعین کوں اوہ مراعات ݙیوݨ دا وعدہ کیتا جیہڑے اوں بغاوت توں پیشتر انہاں کوں ݙیوݨ توں گریزاں ہن۔ ایں طرح اسمبلی نے دستور سازی دی شکل وچ جیہڑا سیاسی طوفان پیدا کیتا ہئی۔ اوندا پاݨی ہݨ انہاں دے اپݨے سراں توں گذر ڳیا تے سیاسی انقلاب دے نال اقتصادی، سماجی تے مذہبی انقلاب وی آ ڳیا۔ نیشنل اسمبلی دے انقلاب انگیز مشیراں بالخصوص بادشاہ دے بھراواں تے ملکہ نے بادشاہ کوں ملک توں بھڄݨ دی ترغیب ݙتی۔ بادشاہ تے ملکہ کوں پکڑ کے پیرس واپس گھنایا ڳیا۔ ایہ واقعہ 20۔ 25 جون 1791ء کوں پیش آیا۔ لوئی دی گرفتاری نال ملک دے طول و عرض وچ سنسنی پھیل ڳئی تے ایں طرح حکومت وقت دا رہا سہا اقتدار وی ختم تھی ڳیا۔ ستمبر 1791ء تک بادشاہ نظر بند رہیا۔ اوندے بعد نویں دستور دا نفاذ تھیا تے بادشاہ کوں اوندے منصب تے بحال کر ݙتا ڳیا۔ درباریاں کوں ملک دے مستقبل تے بادشاہ دی جان دی فکر لاحق تھئی۔ مگر ہݨ کیا تھی سڳدا ہئی۔ انھاں نے غیر ممالک نال ساز باز کیتی مگر کجھ نہ بݨ سڳا۔ 20 جون تے 10 اگست 1792ء کوں عوام نے شاہی محل تے حملہ کر ݙتا تے بادشاہ تے ملکہ دی گرفتاری دا مطالبہ کیتا۔ بادشاہ تے ملکہ کوں ول قید کر ݙتا ڳیا۔ 21 جنوری 1793ء کوں شاہ فرانس کوں سزائے موت ݙے ݙتی ڳئی۔ 16 اکتوبر 1793ء کوں ملکہ فرانس کوں بھی عوامی عدالتی کارروائی دے بعد موت دی سزا ݙے ݙتی ڳئی۔ 10 نومبر 1793ء کوں خدائی عبادت دے خلاف قانون منظور تھیا۔ فرانس وچ کہیں دی گردن محفوظ نہ ہئی۔ 1793۔ 1794 دے درمیان ہزاراں افراد کوں موت دے گھاٹ اتار ݙتا ڳیا۔ 8 جون 1795ء کوں ولی عہد فرانس کوں وی قتل کر ݙتا ڳیا۔ آخر مئی 1804ء وچ نپولین بونا پارٹ برسر اقتدار آیا تے فرانس دی تاریخ دا نواب باب شروع تھیا۔