امام غزالی

ابو حامد غزالیؒ اسلام دے مشہور مفکر تے متکلم ہن۔ ناں محمد تے ابو حامد کنیت ہئی جبکہ لقب زین الدین ہئی۔ انہاں دی ولادت 450ھ وچ طوس وچ تھئی۔ ابتدائی تعلیم طوس و نیشا پور وچ حاصل کیتی۔

حالاتِ زندگی

نیشا پور توں وزیر سلاجقہ نظام الملک طوسی دے دربار وچ پہنچے تے 484ھ وچ مدرسہ بغداد وچ مدرس دی حیثیت نال مامور تھئے۔ جݙݨ نظام الملک تے ملک شاہ کوں باطنی فدائیاں نے قتل کر ݙتا تاں انہاں نے باطنیہ، اسماعیلیہ تے امامیہ مذاہب دے خلاف متعدد کتاباں لکھیاں۔ اس وقت اوہ زیادہ تر فلسفہ دے مطالعہ وچ مصروف رہے جس دی وجہ نال عقائد مذہبی توں بالکل منحرف تھی چکے ہن۔ انہاں دا ایہ دور کئی سال تک قائم ریہا۔ لیکن آخر کار جݙݨ علوم ظاہری توں انہاں دی تشفی نہ تھئی تاں تصوف دی طرف مائل تھئے تے ول خدا ،رسول، حشر و نشر تمام ڳالھیاں دے قائل تھی گئے۔

488ھ وچ بغداد چھوڑ کے تلاش حق وچ نکل پئے تے مختلف ممالک دا دورے کیتے۔ اتھاں تک کہ انہاں وچ ہک کیفیت سکونی پیدا تھی گئی تے اشعری نے جس فلسفہ مذہب دی ابتدا کیتی ہئی۔ انہاں نے اینکوں انجام تک پہنچا ݙتا۔ انہاں دی کتاب’’ المنقذ من الضلال‘‘ انہاں دے تجربات دی آئینہ دار ہے۔ اوں زمانہ وچ سیاسی انقلابات نے انہاں دے ذہن کوں بہت متاثر کیتا تے ایہ ݙو سال تک شام وچ گوشہ نشین رہے۔ ول حج کرݨ چلے گئے۔ تے آخر عمر طوس وچ گوشہ نشینی وچ گزاری۔ ان کا انتقال 505ھ کو طوس میں ہوا۔

آپؒ دی تصانیف

انہاں دی مشہور تصانیف احیاء العلوم، تحافتہ الفلاسفہ، کیمیائے سعادت تے مکاشفتہ القلوب ہن۔

امام غزالیؒ نے سلطان سنجر کوں لکھے خط وچ ایہ ݙسا ہئی کہ آپؒ دی تصانیف تقریباً ݙو سو ہن ۔ لیکن ایہ وی تصور کیتا ویندا ہے کہ آپؒ دی تصانیف دی تعداد 400 توں زیادہ ہے۔ لیکن مغربی سکالرز نے تحقیقات کرکے طے کیتا ہے کہ ذیل دی فہرست آپؒ دی تصانیف ہن۔ انہاں وچ عربی تے فارسی زباناں وچ لکھی گئی تصانیف ہن۔

آخر کار ہک مصری سکالر نے وی ہک فہرست بݨائی جیندے وچ 457 کتاباں دا ذکر ہے، جس وچ 1 تا 72 مکمل طور تے امام غزالی دی تصنیفات ہن۔ تے 73 تا 95 تک دے تصانیف تے شک ہے کہ ایہ تصانیف امام غزالی دی ہن ۔

صوفی طریقہ

• میزان العمل
• احیاء علوم الدین
• بدعت الہدایت
• کیمیائے سعادت
• منہاج العابدین

فلسفہ

• مقاصد فلسفہ
• تہافت الفلسفہ، اس کا رد ابن رشد نے تہافت التہافت کے نام سے کیا۔

شریعت

• فتاوی ال غزالی
• الواسط فی المذہب
• کتاب تہذیب الاصول
• المستسفی فی علم الاصول
• اسس ال قیاس