افسانہ

افسانہ زندگی دے ہک واقعے یا پہلو دی او کامیاب تے فنی پیش کش ہے۔ جہڑی کہاݨی دی شکل وچ پیش کیتی ویندی ہے۔ اینجھی لکھت جیندے وچ ٻہوں سارے مطلب کوں تھوڑے الفاظ وچ بیان کیتا ویندا ہے تے وݙے مطلباں کوں چھوٹے تے سمن٘جھ آ ون٘ڄݨ آلے لفظاں وچ ایں طرحاں ادا کیتا ویندا ہے کہ نہ تاں لوڑ کنوں گھٹ ہووے نہ ودھ دی بنیادی حیثیت رکھی ویندی ہے۔ تاثر دی وحدت این٘دی سبھ توں وݙی تے اہم خصوصیت ہے۔

افسانہ ادب دی نثری صنف ہے۔ لغت دے اعتبار نال افسانہ کُوڑی کہاݨی کوں آہدے ہن۔ لیکن ادبی اصطلاح وچ ایہ لوک کہاݨی دی ہک قسم ہے۔ ناول زندگی دا کُل تے افسانہ زندگی دا ہک چھوٹا جیہا حصہ پیش کریندا ہے۔ ڄݙاں جو ناول تے افسانے وچ لمبائی دا فرق وی ہے۔

داستان، ناول، ڈرامہ تے بنیادی طور تے ہک کہاݨی ہووݨ دے باوجود اصولاں تے قواعد دے اعتبار نال ہک ݙوجھے توں انجھ ہن۔ داستان وچ تخیل تے تصور دی رنگینی، ڈرامے وچ کوئی نہ کوئی کشمکش، ناول وچ زندگی دا ودھارا تے افسانے وچ موضوع کوں تھوڑا جیہا ݙَسݨ۔ ایہ ہکو جیہاں خصوصیات ہن۔

افسانہ ݙوجھیاں کہاݨیاں کنوں ایں لحاظ نال منفرد ہے جو این٘دے وچ واضح طور تے ہک شئے دی ترجمانی تے مصوری کیتی وین٘دی ہے۔ ہک کردار، ہک واقعہ، ہک ذہنی کیفیت، ہک جذبہ، ہک مقصد، مختصر ایہ جو افسانے وچ جو کجھ وی ہووے، ہکو ہووے۔ افسانے دی ایہ خوبی ہے جو ایہ آپݨے چھیکڑ وچ پڑھݨ آلے دے ذہن تے واحد تاثر قائم کریندے۔ ایں سانگے اینکوں وحدتِ تاثر اہدے ہن۔

کہاݨی انسان دی منڈھ لا دی سنگتی ہے اوں ویلے جڈاں انسان تنگ تے تاریک غاریں وچ رہندا ہا اوں ویلے دے لوکیں اجاں اپڑیں گالھ بئے  بندے کوں سمجھاوݨ نہ سکھیے ہن زبان دا سماج اجاں کوئینا بݨیا ہا اوں ویلےغاریں اچ وسݨ آلے انسان کوں جنگلیں وچ شاکاری دی ڳول اتے جانوریں دا مقابلہ کریندئیں ہوئیں اپݨی دلیری تے بہادی دا احساس تھیا تے اوندی فطرت ایں جذبے دے اظہار دی خواہش کیتی تاں کجھ آکھݨ تے مجبور تھیا تاں ول اوں اپݨے جذبات دے اظہار کیتے  انہیں تنگ و تاریک  غاریں دے کندھیں تے ݙنگےپھنگےلیکے لائے لفظیں کنوں محروم چیکاں تے چیکاٹ کوں ہک مفہوم ݙیوݨ  دی کوشت کیتی تے ول اے ݙنگیاں پھنگیاں لیکراں ھولے ھولے مختلف  جانوریں دیاں شکلاں بݨدیاں گیاں ایں طراں عہد قدیم دے لوکیں انہیں لکیریں تے تصویراں نال اپݨیاں کہاݨیاں ݙدجھئیں تئیں پجایاں۔ ول اے لکیراں لفظیں دی شکل وَٹا گیاں تے اے لفظ  مل کے فقرے بݨ گئے تے ول انسان اپݨی زبان تے اشاریں نال اپݨے جذبات دا اظہار شروع کر ݙتا ۔ تے افسانے دا منڈھ بدھیج گیا۔مختلف  لکھاریں  تے نقادئیں افسانے دے حوالے نال اپݨے اپݨے خیالات دا اظہار کیتے۔

رابرٹ بوائسن لکھدن:

‘‘ کہاݨیاں وقوع پذیر نہیں تھیندیاں بلکہ انہاں کوں تخلیق  کرنا پوندے۔’’  (1)

کہاݨیاں وقوع پڈیر تھیندن پہلے سماج اچ  تے ول کہاݨی کا ر دے اندروں کڈاھیں کڈاھیں ایہ ترتیب  بدل وی سگدی اے۔

جون واک ویل دے مطابق: ‘‘ کہاݨی بلا شبہ  سماج دی پیداوار ہے پر اے سماج کو ں پیدا وی کریندی اے۔’’ (2)

انگریزی فرانسیی ، روسی تے مشرقی زبانیں وچ افسانے اپݨیاں  اتنیاں شکلاں وٹا یاں ہن جو بندے کیتے کہیں ہک خاص  تعریف  دا تعین اوکھا  تھی گئے۔

ایڈ ورڈ جے او برائن نے مختصر  افسانے دی تعریف ایں کیتی اے۔

‘‘ مختصر افسانہ او افسانہ ہے جیڑھا مختصر  ہووئے۔’’ (3)

ایج جی ڈیلزدے مطابق:‘‘ او ہو افسانہ کامیاب اکھیج سگیندے جیڑھا قاری دے دل وچ خوشی غم  یا خوف دے جذبات پیدا کر سڳے یا اوندے جذبات وچ طلاطم پید ا کرسڳے۔’’ (4)

ڈاکڑ جمیل جالبی لکھدن:  ‘‘ خدا نے جیں ڈینہہ انسان کوں پیدا کیتا تے شیطان  کوں سجدہ کرݨ دا حکم ڈتا اوں ڈینہہ ہک افسانہ وجود وچ آ گیا شیطان نے جڈاں انکار کیتا  تاں ایندے نال ہک کشمکش  دا عمل تے تصور وجودوچ آیا زندگی واقعات تے کشمکش نال بھری ہوئی ہے۔ایندا بیان کرݨ والا افسانہ نگار ھے ایں سانگے افسانہ انسانی فطرت تے اوندی حیاتی دا ہم جزہے۔’’ (5)

جیویں  زندگی اگو تے ٹردی  پئی ہے اوئیں فن وی تاں سفر کریندا ویندے ایویں زندگی دے ارتقا نال فن وی ارتقائی منازل پار کریندا ویندے تے اجو کے دور تئیں آݨ پُجے۔

مشہور نقاد سید وقار عظیم اپݨے خیالات دا اظہارکریندیں ہوئیں لکھدن:

‘‘  افسانہ پہلی واری وحدت فکر دی اہمیت دا مظہر بݨیا کہیں ہک واقعے، ہک جذبے،  ہک احساس، ہک تاثر،  ہک اصلاحی  مقصد، ہک روحانی کیفیت کوں ایں طرح کہاݨی وچ بیان کر ݨا کہ اوو ݙجھیاں چیزاں توں انج نمایاں تھیوے تے پڑھݨ والے دے جذبات تے احساسات تے اثر انداز تھیوے افسانے دی او امتیازی خصوصیت  ہے جیں اوکوں داستان تے ناول توں علیحدہ کیتے۔’’ (6)

افسانہ ہک ایجھی مختصر کہاݨی یا فکری داستان ہے جیندے وچ کہیں ہک واقعے یا کر دار تے روشنی  پاتی گئی ہووئے ایندے وچ پلاٹ وی چنگا ہووئے تے ہک تاثر  پیدا کر ے۔

ڈاکڑ اختر او رینوی لکھدن:

‘‘ ہک چنگا افسانہ ہک کا میاب ڈرامے وانگوں معجزہ  ہے ایجاذ دا اختصار دے باوجود ہک فنی حیثیت  نال او ہک حسن کامل ہوندے تے حسن تکمیل دی وجہ کنوں ناظرین کیتے ذہنی  مُسرت  دا سٻب بݨدے ’’ (7)

عام ورتاوئے وچ بات دے بتنگڑ کوں افسانے دا ناں ڈتا ویندے پر ادبی اصطلاح وچ افسانہ او مختصر کہاݨی ہے جیندے وچ انسانی حیاتی  دے کہیں رنگ کوں سامݨے گھن آیا ونجے افسانہ اْوں روایتی قصے  کہاݨی توں مختلف ہوندے جہڑا وݙیریاں بالیں کوں سٹیندیاں ہن یااساڈے وسیب دیں وساخیں  تے راتیں دھما کرائیں  سݨا ئے ویندے ہن  قصہ کہاݨی دا تعلق سݨݨ سݨاوݨ اتے  افسانے دا گانڈھا لکھݨ تے پڑھݨ  نال ہے۔

افسانہ ہک وسیع مفہوم وچ استعمال کیتا ویندےاے انگریزی لفظ ‘‘ فکشن’’ دے زمرے  وچ آندے ایں طرح  انگریزی وچ (Short Stories) کوں اساں مختصر  کہاݨی دی بجائے  زیادہ تر مختصر  افسانے دے معنی وچ استعمال کریندے ہیں اے وی ہک حقیقت  ہے کہ انتہائی  مختصر ناول وی کڈاہیں افسانہ نیں بݨ سگدا ۔ کیونکہ ناول تے افسانے دی تکنیک تے فنی عناصر وکھر ے وکھرے ہن بھاویں کہیں حد تک اے ڈوہیں نثری اصناف ہک بئے نال ملدیاں جلدیاں ہن پرانہاں دی ہیت آپݨے آپݨے  فنی  تقاضے رکھدی ہے۔

پروفیسر احتشام حسین دے مطابق:

‘‘ ہک افسانے تے ڈوجھے افسانے وچ جیڑی چیز امتیاز کرݨ والی ہوسی او صرف اوں لمحے دی لذت ہوسی جیڑی لمحے  وچ پڑھݨ والے نے او افسانہ پڑھیا ہوسی’’ (8)

لطف الدین نے افسانے دی تعریف ایں کیتی ہے:

‘‘ کہیں ہک واقع یا جذبہ دی تاریخ بیان کرڈیوݨ کوں افسانہ آکھدن’’ (9)

اے درست ہے جو افسانہ ناول توں ہر لحاظ نال مختلف ہے کیونکہ افسانے وچ کہیں ہک واقع  کوں کہاݨی وچ بیان کیتا ویندے جو پڑھݨ آلے دے جذبات تے احساسات تے اثر پاوئے ۔سرائیکی افسانہ ساݙے وسیب دے ظاہر تے باطن دا صاف  آئینہ ہے جیندے اچ  ساݙی ثقافت دی ست رنگی پینگھ  تے رنگ برنگی اجرک دا ہر رنگ چمکدادمکدا نظر آندے۔

پروفیسر شوکت مغل دے مطابق:

‘‘ افسانہ مختصر کہاݨی ہے ایندے وچ کہیں ہک خاص  واقعے یا کر دار کوں سوجھل کیتا ویندے ایندے وچ تاثر دی وحدت ہوندی ہے تخیل تے فکر ہوندے اتے ایندے وچ جذبیاں دا اظہار کریندیں ہوئیں کہیں ہک خاص پْکھ کوں ظاہر کرݨ اُتے زور ڈتا ویندے’’ (10)

دلشاد کلانچوی لکھدن:

‘‘ افسانہ ہک اہجیں نثری کہاݨی ہے جیکوں ہکی بیٹھک اچ پڑھیا ونج سگدے اے کہاݨی دی ہک ترقی یافتہ شکل ہے جیندے وچ حیاتی دے ہر پْکھ کو نشابر  کیتا ویندے یا کہیں خاص نقطہ نظر کوں پدھر ا کیتا ویندے افسانے وچ قاری دا دھیان حیاتی دے ہک محدودتےمخصوص حصے آلے پاسے کروایا ویندے ایندے وچ ناول دی وانگ کِھنڈاردی بجائے اختصار تے حیرت تے تعجب اُتے زور ݙتا ویندے افسانے دی سب توں وڈی خوبی ‘‘ وحدت تاثر’’ ہے یعنی ایندے وچ ہک مقصد ۔ ہکو خیال ہووݨاں چاہیدے جیندے چودھار سارا ڈھانچا تیار کیتا ونجے’’ (11)

افسانہ ہک فکری داستان اے جیندے وچ کہیں ہک واقعے یا کر دار کوں پدھرا کیتا ویندے اے کہاݨی دی تر قی یا فتہ شکل دے نال نال جذبات نال بھری ہوندی اے۔

قدسیہ قاسم دے مطابق:

مختلف لوکیں نے مختلف طریقے  نال افسانے دی تعریف کیتی اے ایہ درست ہے کہ افسانہ ناول توں ہر لحاظ  نال مختلف ہوندے تے مختصر وی پر ایں توں مراد ایہ نہیں کہ اینکوں صرف ہک یا ݙوں گھنٹیاں وچ ختم کیتا ونجے کیونکہ لوکیں دے مطالعے دی رفتار ہکو جئی نی ہوندی’’ (12)

افسانے دا لوکیں دی زندگی نال گھاٹا تعلق ہوندے افسانے دی بنیاد حقیقت نگاری تے رکھی ویندی اے اختصار افسانے کوں دلکش بݨیندے تے اوندے اثر کوں ودھیندے اختصار دی وجہ توں پڑھݨ والے دی توجہ منڈھ کنوں لا اَخیر  تئیں ایں دورَہندی اے۔

ڈاکڑ اسلم عزیز درانی دے مطابق:

‘‘ افسانے وچ زندگی دے کہیں ہک موقعے یا واقعے دی تصویر پیش  کیتی ویندی اے جہڑی ہرطرحاں  مکمل تے پْر اثر ہوندی اے ’’ (13)

افسانہ بھاویں مختصر ہوندے پر اے ہک تخلیقی تےمن بھاونڑیں صنف ہے جیڑھی  تفریح  دے نال نال انسانی زندگی دے حقیقتیں،لوکیں دے ڈکھ سکھ، فطرت  دے مناظر،  لوکیں دے مسائل  تے روحانی کیفیات کوں نتار کےاساڈے سامݨے گھِن آندی اے۔

ظہور دھریجہ دے مطابق:

‘‘ کہاݨی تے افسانہ سدھاسدھا وی ہوندے تے علامتی وی ، ہر سدھے بندے کوں گال سدھی سمجھ آندی اے تے ڈھیر پڑھیے لکھیے بندے علامتی افسانیں دے مطلب تئیں پُج ویندن’’ (14)

افسانہ ہک وکھری گالھ دے فنی تے فکری ویورے  کوں آکھیا ونج سگیندے  کیوں جو اِنھاں کہاݨیاں دے وچ روہی دے نال نال اساڈے پورے وسیب  دے ایجھے نکے نکے مسئلیاں کوں توجہ نال پیش کیتا ویندے ۔ جیندے اُتے لوکیں دا دھیان نی ویندا۔

جاوید اختر بھٹی دے مطابق:

‘‘ اصل وچ دنیا کہاݨیاں دا مجہوعہ ہے تے اساں سارے ایندے کردار ہیں ۔ اساں خود نئیں جاݨدے جو ساڈا کردا رکتھوں شروع تھیندے تے کتھاں ختم تھیندے۔۔۔ جڈاں تئیں  کہاݨی زندہ ہے دنیا باقی راہسی ۔ جڈاں دنیا ختم  تھی ویسی تاں اصل وچ کہاݨی دی موت تھیسی یا شاہد نویں کہاݨی جمسی۔’’ (15)

جاوید احسن اپݨی کتاب سرائیکی ثقافت اچ لکھدن :

‘‘ افسانہ سرائیکی ادب دے جدید دور دی پیداوار  اے کہاݨی تے افسانے اچ بنیادی فرق اے ہے۔ جو کہاݨی وچ کئی واقعات ہوندن تے افسانہ کہیں ہک واقعے دے پھیلاو دا ناں اے۔ سرائیکی افسانہ وسیب دے لوکاں دے ڈکھ درد ، پَت پریت ، رِیت روایت تے لمحہ موجود دے ݙونگھے  مسائل دا احاطہ کریندے تے وقت دی ٹور دے نال نت نواں تے نرویا نظر آندے۔مختصر اً سرائیکی افسانہ ساڈے وسیب دے ظاہر تے باطن دا صاف آئینہ اے’’ (16)

افسانہ زندگی دے عام واقعات کوں آپݨیں طور تے بیان کرݨ دا ناں ہے۔اے ونکی ناول دی طوالت دے مقابلے وچ پیدا تھئی ۔ اینکوں نثری کہاݨی آکھیا ونج سڳدے ۔ بھانویں جو افسانے دا تعلق وی حیاتی نال ہوندے پر افسانے دی کہاݨی وچ تخیل دا رنگ بھر کے اینکوں موثر مگر مختصربݨا ݙتا ویندے ۔ افسانے وچ تاثر ، ترتیب ،موضوع ، دلچسپی ، عمدہ انداز بیان تے اختصار ضروری اے ۔ لکھاری دا موثر انداز بیان تے اوندے سوچ دے مختلف زاویے افسانے کوں پرکشش بݨیندن۔

افسانے دیاں خاصیتاں:

کہاݨی دی منطقی ترتیب تے ایندے درجہ بدرجہ ارتقا دے بغیر افسانے دی کامیابی ممکن کائنی  ۔ چنگے توں چنگا افسانہ کہاݨی توں بغیر افسانہ نی بݨ سگدا۔ افسانہ داستان وانگوں تفریح طبع دا ذریعہ  نی ہوندا بلکہ افسانے دے پچھوں انسانی زندگی دی پوری کتاب ورق  ورق  موجود ہوندی اے۔

ڈاکٹر مقبول گیلانی لکھدن:

‘‘ افسانے کوں کیوں جو ہکی بیٹھک وچ پڑھیا ویندے تہوں ضروری ہے جو اِیندا تاثر اول کنوں آخر تئیں ہک سنواں رہوے ایہ تاثر اوں ویلے قائم تھیندے جڈاں افسانہ فن دے اعتبار  نال پختہ ہووے’’ (17)

افسانہ مختصر ہووݨ دی وجہ کنوں ہک خیال ہک واقعے ہک احساس تے ہک تجربے کوں پیش  کریندے تے پڑھݨ والے  دے جذبات واحساسات  تے اثر پیندے۔ افسانہ تھوڑی جئی مدت وچ زندگی دے ہک ایجھے موڑ دی کہاݨی بیان کریندے جیندے وچ انسان دی ساری حیاتی دا ڈکھ سکھ ساہ پیا گھندا ہووے۔

1.        ترتیب  تے تنظیم :

افسانہ تاریخی واقعہ ہوندے جیڑھا بندے دی انگل پکڑ تے پچھاں گھن آندے تے کہاݨی یا واقعے  دے پہلے قدم توں آخری قدم تئیں اونکوں ترتیب  نال ٹریندے اتے افسانے دی ساری دلچسپی اوندی ترتیب تے ہوندی اے۔

ڈاکٹر مقبول گیلانی لکھدن: ‘‘ افسانے وچ واقعات دی ہک ترتیب  تے تنظیم موجود ہوندی ہے۔ جیکر افسانے وچ ایہ خصوصیت نہ ہووے تاں افسانے دا ہک تاثر قائم  نہ تھیسی۔ جے تئیں واقعاں دیاں کڑیاں ہک ٻئے نال جڑیاں نہ ہوسن او تئیں افسانے دی عمارت نہ کھڑ و سگسی’’ (18)

افسانے دی ترتیب تے تنظیم ایں واسطے وی بہوں ضروری ہے جو افسانہ پڑھݨ آلیں کوں ایندی سمجھ آوے تے او افسانے دے مقصد کوں وی سمجھ سگن۔ تے اوندی توجہ منڈھ توں اخیر تئیں  افسانے

دو مرکوز رہ سگے افسانہ  نگار مختلف پہلو آں دا مشاہدہ  کر تے اونکوں خاص سلیقے  تے ترتیب نال بیان کریندے۔جیکر افسانہ نگار افسانہ لکھݨ اچ ترتیب دا خیال نہ رکھسی تاں قاری کوں افسانے دی سمجھ نہ آسی تے نہ ہی او افسانہ پڑھݨ اچ دلچسپی گھنسی۔

موضوع اتے پکڑ:

افسانہ نگار کوں موضوع اتے پکڑہووݨی چاہی دی ہے۔ جیکر افسانے دا موضوع کہاݨی دے مطابق  ہوسی تاں پڑھݨ  والیں دی افسانے ول دلچسپی زیادہ تھی ویسی تے ٻنہیں افسانیں کوں وی شوق نال پڑھسن۔

ڈاکٹر مقبول گیلانی لکھدن:

‘‘ افسانہ لکھݨ آلاموضوع اتے پکڑ نہ رکھسی یا موضوع کمزور ہوسی یا غیر  ضروری گالھیں افسانے  اِچ شامل کریسی تاں افسانہ دی دلچسپی  ، تجسس تے تر تیب خراب تھی ویسی تہوں موضوع اتے پکڑ افسانہ نگار دی مونڈھی خوبی ہے۔’’ (19)

دلچسپی تے تجسس :

افسانہ پڑھݨ  ویلے قاری کجھ دیر کیتے اِیݙو اُوݙو  کنوں انج تھی ویندے اتے افسانے دی فضا وچ گم تھی ویندے ۔ قاری دا تھکیڑا لہہ ویندے اتے او آپ کوں ہولا ہولا محسوس کریندے ۔ ایہ خوبی دلچسپی اکھیندی اے۔ کہاݨیں وچ لطف تے سوادگھنݨ  انسان دی فطرت  اچ شامل اے کہاݨی دا عنصر  دراصل انسان دے اندر فطری طور تے موجود جذبہ تجسس دی تسکین دا سبب بݨدے تے ایہا تسکین  پڑھݨ والے دے اندر لطف ، مسرت تے خوشی دی کیفیت کوں پیدا کریندی اےافسانے کوں دلچسپ  تے من بھانوݨاں بݨاوݨ نہ ہر بندہ سِکھ سگدے تے نہ ہر بندے کوں آندے کجھ لوک آپݨیں پوری کوشش توں باوجود افسانے کوں دلچسپ  نی بݨا سگدے اے اللہ دی ݙتی ݙات ہے۔ جیڑھی گھٹ لوکیں کوں ملدی اے ۔ جیڑھی کہاݨی  اچ جتنی زیادہ دلچسپی تےتجسس ہوسی او اتنا ہی پڑھݨ والے کوں آپݨیں ول چھکیسی۔

مشاہدہ کرݨ دی صلاحیت :

افسانہ نگار کہیں واقعہ ، کہیں تجربے ، کہیں سوچ ، کہیں ماحول دی لفظی  تصویر کشی دی خاطر  زندگی  کوں نیڑے تھی تے ڈیدھے ۔ ایں عمل وچ افسانہ نگار دے مشاہدے دا خوب اندازہ تھیندے۔

شوکت مغل لکھدن:

‘‘ افسانہ نگار آپݨے  مشاہدے  نال افسانے وچ رنگ بھریندے اوہ ماحول تے وسیب  وچوں افسانیاں دے موضوع  گلیندے وَل اْنہاں کوں آپݨے  خاص انداز نال پیش کر یندے’’ (20)

ݙیکھݨ دی صلا حیت نال افسانہ نگار دے معاشرتی ، سیاسی، سماجی تے مذہبی رجحان دا علم وی تھی ویندے ۔ کہاݨی تے افسانے دا ہر روپ  لوکیں دے جذبات تے فکری زندگی تے اثر کریندے تے جیڑھا کہاݨی کار کوں وی متاثر کریندے تے اوندے تجربے تے مشاہدے نال ہک نویں کہاݨی  پیدا تھیندی اے۔

اختصار:

افسانہ مختصر ہووݨ دی وجہ کنوں کہیں کر دار دی محض ہک جھلک ، ہک جذباتی یا اضطرابی کیفییت پیش کریندے ۔ افسانے دے مختصر  ہووݨ پَاروں لوکیں دی دلچسپی ودھ ویندی اے جو اجکل دی مصروف ترین زندگی وچ تھوڑا جھیاں وقت کڈھ کے ایکوں پڑھیا ونج سڳدے۔ افسانے اِچ گالھ کوں خا مخا ہ لمبا کرݨ اَتے لمبے مکالمے ٻولن مناسب نی۔      

ڈاکٹراسلم عزیز دراݨی لکھدن:

‘‘ اختصار افسانے کوں دلکش بݨیندے تے اوندے اثر کوں ودھیندے اختصار دی وجہ توں پڑھݨ والے دی توجہ آغاز  توں انجام تک ایں دو مرکوز رہندی اے’’ (21)

افسانہ نگار اوں راہی وانگوں ہوندے جیں کنوں ویلا گھٹ تےراہ وڈاہووے ۔ایں واسطے او افسانے وچ موجود رکاوٹیں توں لنگھدا اپݨی  منزل تک پجݨ دی کوشت کریندے۔ایں حوالے نال ڈاکٹر مقبول حسن گیلانی دی رائے اے ہے۔

‘‘ افسانہ مختصر  تے جامع ہوندے طویل افسانہ قاری پسند نہیں کریندا ایہ وی افسانے دی خاصیت ہوندی ہے’’ (22)

اختصار  افسانے دی ہک وکھری خصوصیت  ہے جیں اونکوں قصے تے ناول کنوں انج کیتے۔

بیان دا عمدہ انداز:

افسانے دا ہر روپ لوکیں دے جذبات تے فکری حیاتی  دےعلاوہ سماجی تے معاشرتی  زندگی تے اثر پیندے۔

شوکت مغل لکھدن:‘‘ افسانہ آپݨے  اعلی  تے عمدہ بیانیہ  انداز دی وجہ کنوں بہوں پڑھیا ویندے۔ جیکر بیان دا انداز مَن چِھکواں نہ ہوسی تاں افسانے دا قاری اْوں کوں نہ پڑھسی تہوں  ضروری ہے جو بیان دا انداز عمدہ تے اعلی ہووے۔’’ (23)

جیکر افسانہ  نگار دا انداز سدھا سادھا  پر اثر تے پڑھݨ والے  دے تخیل  ، شعور تے ذوق  دے عین  مطابق ہوسی تاں قاری دا اعتبار  لکھاری تے بیاوی ودھ ویسی۔ ایں طرح کہاݨی  کار تے وسیب دے واسیاں دا گانڈھا ہک ٻئے نال ٻیا وی گھاٹا تھی ویسی۔

حوالہ

سرائیکی افسانے تے ناول وچ دیہاتی منظر نامہ، تحقیقی و تنقیدی مطالعہ (مقالہ نگار: صبیحہ منظور )  نگران مقالہ ڈاکٹر مقبول حسن گیلانی