ادبی تحقیق دیاں ونکیاں
تحقیقی مواد دا جائزہ گھنن وسطے تحقیقی نمونے اچ ایجھے طریقے وضع کیتے ویسن جیڑھے ساکوں ایہہ ݙسیسین۔
- ݙوجھیاں نے کیا آکھیے تے کتنا(حوالہ جات)؟
- تحقیق کار نے کیا آکھیے تے کتنا(آرا۔استدلال)؟
- تحقیق کار کیا کم انڄام ݙتے(طریق تحقیق)؟
ہݨ لوک ادب تحقیق روایت آلے پاسے آندے ہیں۔ ڈاکٹر سلطان بخش ایں تحقیقی سرمائے کوں چار حصّیاں اچ تقسیم کیتے۔
- اصل ماخذ دی اشاعت
- تنائج دی پیش کش
- لسانی تحقیق
- حوالے دیاں کتاباں دی تیاری
پہلی قسم دی تحقیق تدوین متن تے منحصر ہوندی اے۔ ایندے اِچ مَتناں دا موازنہ داخلی تے خارجی نتارے دا طریق کار تے تاریخی مواد دی فراہمی اُتے تجزیئے تے زور ݙتا ویندے۔ پر تحقیق دے مقاصد،فرضیے،طریق کار،استدلال وغیرہ دا فقدان ہوندے۔ ایندے وچ "احوال وآثار" دے مقامات اُو وی دے طریقہ تحقیق دے بجائے تاریخ نگاری یا سوانح نگاری دے تصنیفی طریقاں تے لکھے ویندن۔ انہاں دا معیارہ ہووݨ زیر بحث نی۔ تحقیقی اصولاں تے اُسرݨ اہمیت رکھیندے۔ لسانی تحقیق اچ وی نظریہ سازی تاں سامݨے آندی اے پر فرضیے موجود نی ہوندے۔ حالاکہ نظریئے دے اندر وی ٻہوں سارے متغیرات ہوندن۔ ایں وسطے اردو دی ساری لسانی تحقیق متغیرات دا مطالعہ نہ کرݨ دے باعث موضوعی تھئی کے رہ ویندی اے۔ ایندا جواز تے وثوق تحقیقی اعتبارے تے معروضیت دی روشنی اچ قائم نی رہ سڳدا۔ متغیرات دی اثر اندازی دا مطالعہ لسانی تحقیق کوں تاریخی دی بجائے تقابلی تے بیانیہ تے کتھہیں کتھہیں تجرباتی تحقیق دے میداناں اچ انجام ویوݨا چاہیدے۔ ول ساݙے پاسے زیادہ تر تحقیق علم زبان دے متعلق ہوندی اے۔ لسانیاتی نی ہوندی۔ افسوس دی ڳالھ ایہہ ہے جو اردو اچ ڈاکٹر سہیل بخاری تے عصمت جاوید دے کماں سمیت سائنسی لحاظ نال ہک وی لسانی تحقیق دنیا دے سامݨے پیش نی کیتی ونج سڳدی۔ کتب حوالہ دی تیاری،یعنی کتابیات،اشاریہ سازی وغیرہ دے کم اکادمیاں،اشاعتی اداریاں دے کرݨ دے ہݨ۔ ایہہ آلات تحقیق یا تحقیقی وسائل دا ناں نی۔ انہاں کوں اساں کہیں طور وی اصول تحقیق دے مطابق جائز اور واثق قرار نی ݙے سڳدے۔ مختصر ایہہ کہ اردو اِچ تحقیق اَڄاں تئیں کتاباں دی تصنیف وتالیف دی سطح توں اڳوں نی ودھی۔ اصول تحقیق تے کتاباں لکھݨ آلیاں مثلاً عبدالرازاق قریشی،ڈاکٹر عند لیب شادانی،ڈاکٹر عبدالستار دلوی،رشید حسن خان،ڈاکٹر گیان چند وغیرہ تحقیقی نمونے بارے کجھ وی آکھیا۔ البتہ تحقیقی طریقہ کار دیاں منزلاں گݨوائن۔ جیندے وچ خاکہ بناوݨ وی ہک منزل ہے۔ یعنی تحقیقی ڈایزائن دے صرف چھیکڑی نکتے تے زور ݙتا ڳے۔ خاکہ بݨاوݨ اچ وی عموماً تاریخی ترتیب ای ملحوظ رکھی ویندی پئی اے۔ ڈاکٹر گیان چند وی جتنے خاکے بݨائن۔ سارے تاریخ نگاری دے انداز دے حامل ہن۔ تقابلی،تجزیاتی،بیانیہ یا تجرباتی تحقیق کتھہیں وی سامݨے نی آندی۔۔ ۔ ۔ ۔