احمد ندیم قاسمی

احمد ندیم قاسمی

سرائیکی وسیب دے علاقے تلہ گنگ نال تعلق رکھݨ آلے شاعر، افسانہ نگار ، مدیر  سئیں احمد ندیم قاسمی 20نومبر 1916کوں موضع انگہ ضلع خوشاب اچ پیدا تھئے۔ خاندانی ناں احمد شاہ تے ابے سئیں دا ناں پیر غلام نبی ہا۔ پر ’’چن پیر‘‘ دے ناں نال مشہور ہن۔ اعوان قبیلے نال تعلق ہا، قرآن مجید دی تعلیم اپݨے دیہات دی مسیت اچ حاصل کیتی۔ میٹرک 1931ء اچ شیخو پورہ توں تے بی اے 1935اچ صادق ایجرٹن کالج بہاولپور توں کیتا۔ بہاولپور اچ آپ دیاں ٻہوں ساریاں یاداں ہِن ، ملازمت دا آغاز ریفارمز کمشنر لاہور دے دفتر اچ محرری توں کیتا 1939اچ ملتان دے ایکسائز آفس اچوں سب انسپکٹر دی حیثیت نال کم کیتا۔1942اچ مستعفی تھی تے دارالاشاعت پنجاب لاہور نال وابستہ تھی ڳے تے ایویں ہفت روزہ ’’پھول‘‘ تے ’’تہذیب نسواں‘‘ دی ادارت سنبھالی۔ ایں زمانے اچ ماہنامہ ادب لطیف دی ادارت وی کیتی۔ 1944اچ سعادت حسن منٹو دا افسانہ ’’بو‘‘ ادب لطیف اچ شائع کرݨ تے مقدمہ چلیا مگر بری تھی ڳے۔ 1946اچ ادب لطیف دی ادارت توں مستعفی تھی تے اپݨے ضلع دی مسلم لیگ دے تحت تحریک پاکستان دے سلسلے اچ ݙینھ رات کم کیتا۔ ایں سال دے آخر اچ پشاور ریڈیو توں سکرپٹ رائٹر دی حیثیت نال وابستہ تھئے۔

قیام پاکستان دے بعد ’’سویرا‘‘ دے ادارتی فرائض سنبھالئے۔ 1948تے 1949اچ ہاجرہ مسرور دے نال مل تے ’’نقوش‘‘ دے پہلے ݙاہ شمارے مرتب کیتے۔ 1949اچ انجمن ترقی پسند مصنفین پاکستان دے پہلے سیکرٹری جنرل منتخب تھئے۔ 1951اچ کجھ مہینے کیتے سیفٹی ایکٹ دے تحت جیل اچ ریہے۔ 1953اچ روزنامہ ’’امروز‘‘ دے مدیر مقرر تھئے۔ اکتوبر 1958تافروری 1959مارشل لا دے تحت نظر بند ریہے۔ 1963اچ اپݨا ادبی جریدہ ’’فنون‘‘ حکیم حبیب اشعر مرحوم دے نال مل تے جاری کیتا، جیندی اشاعت دا سلسلہ ہُݨ تک برقرار ہے۔ ایں ویلھے توں ہُݨ تک اخباراں کیتے فکاہی کالم لکھدے رہندے ہن۔ جنہاں اچ ہلال پاکستان لاہور، احسان لاہور، حریت کراچی تے جنگ کراچی تے لاہور شامل ہن۔ 1968اچ آپ کوں حسن کارکردگی (پرائڈ آف پرفارمنس) ملیا۔ 1974اچ مجلس ترقی ادب لاہور دے ڈائریکٹر منتخب تھئے۔

آپ دی شاعری دے نَوں مجموعے ہُݨ تک شائع تھی چکن ۔ دھڑکنیں، جلال و جمال، شعلہ گل، دشت وفا، محیط دوام، لوح خاک، جمال اور بسیط۔ افسانیاں دے سولہاں مجموعے اے ہن۔ چوپال، بگولے، طلوع و غروب، گرداب، سیلاب، آنچل، آبلے، آس پاس، درودیوار، سناٹا، بازار حیات، برگ حنا، گھر سے گھر تک، کپاس کا پھول، نیلا پتھر، کوہ پیما ۔ آپ دی مرتبہ کتاباں اچ ڈھیر مشہور اے ہن۔ انگڑائیاں، نقوش لطیف تے منٹو کے خطوط۔ آپ دے مجموعہ کلام ’’دشت وفا‘‘تے 1964ء اچ آدم جی ادبی انعام ݙتا ڳیا۔ 1968ء اچ حکومت پاکستان دی طرفوں ’’ستارئہ امتیاز‘‘ تے 1998ء اچ ’’اکادمی ادبیات پاکستان دی طرفوں نشان سپاس ‘‘ دا اعزاز ݙتا ڳیا۔آپ 10 جولائی 2006ء کوں 89 سال دی عمراں اچ ایں جہان فانی توں رخصت تھی ڳئے ۔ (1)

احمد ندیم قاسمی (20 نومبر 1916ء تا 10 جولائی 2006ء) پاکستان دے ہک معروف ادیب، شاعر، افسانہ نگار، صحافی، مدیر تے کالم نگار ہن۔ افسانہ تے شاعری وچ شہرت پاتی۔ ترقی پسند تحریک نال وابستہ نمایاں مصنفین وچ شمار تھیندا ہئی تے ہیں وجہ نال ݙو مرتبہ گرفتار کیتے گئے۔ قاسمی صاحب نے طویل عمر پاتی تے لگ بھگ نوّے سال دی عمر وچ انھاں نے پنجاہ توں زائد کتاباں تصنیف کیتیاں۔

قاسمی صاحب دی شاعری دی ابتدا 1931ء وچ تھئی ہئی جݙݨ مولانا محمد علی جوہر دے انتقال تے انہاں دی پہلی نظم روزنامہ سیاست لاہور دے سرورق تے شائع تھئی تے ایہ انہاں کیتے بہت بڑا اعزاز ہئی۔ ایہو نہیں بلکہ بعد وچ وی 1934ء تے 1937ء دے دوران انہاں دی متعدد نظمیں روزنامہ انقلاب لاہور تے زمیندار لاہور دے سرورق تے شائع تھیندے رہے تے ایندے نال انہاں لوں عالمِ نوجوانی وچ ہی غیر معمولی شہرت حاصل تھئی۔

صحافتی سرگرمیاں

• 1941-45ء وچ ہفت روزہ ’پھول‘
• 1943-45ء ’تہذیبِ نسواں ‘
• ماہنامہ ادبِ لطیف
• 1947-48ء وچ ماہنامہ سویرا (چار شمارے)
• 1950ء وچ ماہنامہ ’’سحر‘‘ لاہور (ہک شمارہ)
• 1953-59ء و روزنامہ ’’امروز‘‘ لاہور دی ادارت
• 1964ء توں ماہنامہ ’’فنون‘‘ دی ادارت
• 1952ء وچ روزنامہ ’امروز‘ لاہور وچ کالم ’’حرف و حکایت‘‘ لکھدے رہے
• روزنامہ ’امروز‘ لاہور اخبار دے ایڈیٹر بݨ ونجݨ تے کالم ’’پنج دریا‘‘ وی لکھدے رہے۔
• 1959ء وچ امروز توں الگ تھیوݨ تے روزنامہ ہلالِ پاکستان وچ ’’موج در موج‘‘ تے ’پنج دریا‘ دے ناں نال فکاہیہ کالم نویسی۔

مطبوعات

افسانوی مجموعے

1. چوپال (دار الاشاعت پنجاب، لاہور 1939)
2. بگولے (مکتبہ اردو، لاہور 1941)
3. طلوع و غروب (مکتبہ اردو، لاہور 1942)
4. گرداب (ادارہ اشاعت اردو، حیدرآباد دکن1943)
5. سیلاب (ادارہ اشاعت اردو، حیدرآباد دکن 1943)
6. آنچل(ادارہ فروغ اردو، لاہور 1944)
7. آبلے (ادارہ فروغِ اردو، لاہور 1946)
8. آس پاس (مکتبہ فسانہ خواں، لاہور 1948)
9. در و دیوار (مکتبہ اردو، لاہور 1948)
10. سناٹا (نیا ادارہ، لاہور 1952)
11. بازارِ حیات (ادارہ فروغِ اردو، لاہور 1959)
12. برگِ حنا (ناشرین، لاہور 1959)
13. سیلاب و گرداب (مکتبہ کارواں، لاہور 1961)
14. گھر سے گھر تک (راول کتاب گھر، راولپنڈی 1963)
15. کپاس کا پھول (مکتبہ فنون، لاہور 1973)
16. نیلا پتھر (غالب پبلشرز، لاہور 1980)
17. کوہ پیما (اساطیر، لاہور 1995)

شاعری

1. دھڑکنیں (قطعات- اردو اکیڈمی، لاہور 1942)
2. رِم جھم (قطعات و رباعیات- ادارہ فروغِ اردو، لاہور 1944)
3. جلال و جمال (شاعری- نیا ادارہ، لاہور 1946)
4. شعلۂ گُل (قومی دار الاشاعت، لاہور 1953)
5. دشتِ وفا (کتاب نما، لاہور 1963)
6. محیط (التحریر، لاہور 1976)
7. دوام (مطبوعات، لاہور 1979)
8. لوح و خاک (اساطیر، لاہور 1988)

تحقیق و تنقید

1. تہذیب و فن (پاکستان فاؤنڈیشن، لاہور 1975)
2. ادب اور تعلیم کے رشتے (التحریر، لاہور 1974)
3. علامہ محمد اقبال

ترتیب و ترجمہ

1. انگڑائیاں (مرد افسانہ نگاروں کا انتخاب- ادارہ اشاعت اردو، حیدرآباد دکن 1944)
2. نقوشِ لطیف (خواتین افسانہ نگاروں کا انتخاب- ادارہ اشاعتِ اردو، حیدرآباد دکن 1944)
3. پاکستان کی لوک کہانیاں (از میریلن سرچ- ترجمہ، شیخ علی اینڈ سنز، لاہور)
4. کیسر کیاری (مضامین، ڈرامے، تراجم- مکتبہ شعر و ادب، لاہور 1944)
5. منٹو کے خطوط بنام احمد ندیم قاسمی (ترتیب- کتاب نما، لاہور 1966)
6. نذیر حمید احمد خاں (ترتیب- مجلس ترقی ادب، لاہور 1977) میرے ہم سفر

حوالے

(1) کتاب: میݙی دھرتی، میݙے لوک ، مصنف: ظہور احمد دھریجہ ، ناشر: جھوک پبلشرز ، ملتان 2018ء