ابو الفتح محمد شیبانی خان
ابو الفتح محمد شیبانی خان سولہویں صدی وچ وسط ایشیاء وچ قائم ازبکاں دی سلطنت سلسلہ شیبانیان دا سب توں وݙا بادشاہ ہئی جیہڑا ابو الخیر خان دے ݙوجھے پتر شاہ بداغ خان دا پتر ہئی۔ ازبک قبائل ابو الخیر خان دے انتقال دے بعد دریائے سیحون دی زیریں وادی وچ منتقل تھی گئے ہن تے اتھوں اوہ کݙہیں مشرقی ترکستان دے منگول حکمراناں تے تیموریاں دے حلیف دی حیثيت نال تے کݙہیں انہاں دے خلاف لشکر وچ حصہ گھندے رہندے۔
دورِ حکومت[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]
1468ء وچ منگول حکمران محمود خان ابن یونس خان نے محمد شیبانی کوں اس دی خدمت دے صلے وچ دریائے سیحون دے کنارے شہر ترکستان دی حکومت ݙے ݙتی۔ شیبانی خان 1494ء ماوراء النہر وچ داخل تھیا تے پنج چھی سال دے عرصے وچ پورے ماوراء النہر تے قبضہ کر گھدا۔ بخارا تے سمرقند دے درمیان سر پل دی جنگ وچ بابر کوں شکست ݙے کے 1500ء وچ سمرقند تے وی قبضہ کر گھدا تے ترکستان وچ تیموریاں دی حکومت دا خاتمہ کر ݙتا۔ 1505ء وچ اس خوارزم فتح کرݨ دے بعد دریائے جیحون کوں پار کیتا تے مرو دے قریب حسین بائیقرا دے پتر بدیع الزماں تے ݙوجھے تیموری شہزادیاں دے متحدہ لشکر کوں شکست ݙتی تے 24 مئی 1507ء کوں ہرات وچ داخل تھی کے تیموری اقتدار دا خاتمہ کر ݙتا۔ جݙݨ اوہ تاریخ دے منظر تے پہلی واری ظاہر تھیا تاں لفظ ازبک جاہل تے وحشی دے ہم معنی ہئی لیکن ایہ تعریف شیبانی تے صادق نی آندی۔ اوہ اونویں ہی شائستہ تے مہذب ہئی جیویں تیموری گھراݨے دے ݙوجھے شہزادے"۔[١]
صفویاں نال جنگ تے شیبانی دی موت[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]
1508ء وچ شیبانی نے صوبہ جرجان تے وی قبضہ کر گھدا۔ ہݨ اوہ ہک وسیع و عریض سلطنت دا مالک ہئی جیہڑی جھیل ارال توں بلخ تے ہرات تک تے فرغانہ توں جرجان تک پھیلی ہوئی ہئی۔ ایہ اوہ زمانہ ہئی جݙݨ ایران وچ شاہ اسماعیل صفوی ہک طاقتور حکومت قائم کر چکا ہئی تے سنیاں کوں زبردستی شیعہ بݨیندا پیا ہئی۔ اس دے اس تعصب تے کٹر پن نے عثمانی ترکاں تے ازبکاں وچ بھاہ لا ݙتی ہئی کیونکہ اوہ کٹر سنی ہن۔ ازبکاں دا رد عمل خاص طور تے ویسا ہی متعصبانہ ہئی جینجھا صفوی حکمران دا ہئی تے اوہ کسی صورت صفویاں نال تصفیہ کیتے تیار نہ ہن۔ چنانچہ جݙݨ ازبکاں نے ایران دی طرف پیش قدمی کیتی تاں شاہ اسماعیل نال ٹکراؤ تھی گیا۔ مرغاب دے کول 1510ء کوں ازبکاں تے صفویاں وچ ہک خونریز جنگ تھئی۔ ازبک بے جگری نال لڑے لیکن انہاں کوں شکست تھی گئی تے شیبانی خان مارا گیا۔ شاہ اسماعیل دی نفرت دا ایہ عالم ہئی کہ اس شیبانی دی کھوپڑی لہا گھدی تے اس تے سونا چڑھا گھدا تے اس کوں پیالے دی جگہ استعمال کریندا ہئی۔[٢]