ابنِ النفیس

“الحسن علا الدین علی بن ابی الحزم”، ابن النفیس یا کݙہیں کݙہیں قرش جیہڑا ماورائے نہر دا ہک شہر ہے، دی نسبت نال قرشی دے ناں نال جاݨے ویندے ہن، طبیب تے فلسفی ہن، ابن النفیس 607 ہجری بمطابق 1210ء وچ دمشق وچ دریائے جیحوں دے کول پیدا تھئے تے قاہرہ وچ 687 ہجری کوں وفات پاتی۔ اوہ ایسے زمانے وچ پیدا تھیا جݙݨ علم و فنون مسلمان حکماء تے سائنسداناں دی قلمرو ہن، اس قلمرو دیاں سرحداں حالی سمٹݨ شروع نہ تھیاں ہن تے انحطاط تے انتشار دا زمانہ حالی کجھ دور ہئی۔

Ibn al-Nafis ابن نفیس

خدمات

دمشق وچ طب تے حیاتیات دے مشہور علما توں طب دی تعلیم حاصل کیتی. خاص طور تے مہذب الدین دخوار توں، ول مصر چلے گئے تے مستشفی الناصری (الناصری ہسپتال) وچ خدمات انجام ݙتے تے ول المستشفی المنصوری وچ جینکوں سلطان قلاوون نے تعمیر کرایا ہئی، اس ہسپتال دے سربراہ تے سلطان بیبرس دے طبیبِ خاص مقرر تھئے، اوہ سلطان دے گھر وچ امرا تے اکابرین طب دی مجلس وچ شرکت کریندے ہوندے ہن۔

طب وچ اوہ اپݨے زمانے دے مشہور اطباء وچ سمجھے ویندے ہن، اس حوالے نال انہاں دی بہت ساری تصانیف ہن، انہاں دی طبی تصانیف وچ جرات تے آزادیء اظہارِ دا بھرپور مظاہرہ ملدا ہے جیہڑا انہاں دے زمانے دے علما وچ بالکل مفقود ہے، اوہ اپݨے زمانے دے علما دے برعکس ابن سینا تے جالینوس دے بر خلاف ویندے ہوئے انہاں تے کھلی تنقید کریندے نظر آندے ہن.

لکھتاں

انہاں دی اہم تصانیف ایہ ہن :

اکھیاں دے طب وچ “المذہب فی الکحالہ۔ المختار فی الاغذیہ۔ شرح فصول ابقراط۔ شرح تقدمہ المعرفہ۔ شرح مسائل حنین بن اسحق۔ شرح الہدایہ۔ ابن سینا کی کتاب القانون کا اختصار “الموجز فی الطب”۔ شرح قانون ابن سینا۔ بغیہ الفطن من علم البدن۔ “شرح تشریح القانون” اس کتاب توں پتہ چلدا ہے کہ ابن النفیس فیزیالوجی دی ہک اہم دریافت تے اپݨے ہم عصر تے اج دے تمام اطباء تے سبقت گھن گئے، انہاں نے اج دی جدید سائنس توں کئی سو سال پہلے Lung Circulation تفصیل نال بیان کیتی ہئی۔

1252ء وچ ابنِ النفیس دی ہک غیر مطبوعہ کتاب’’ کتاب الشامل فی الصناع الطبّیہ‘‘ منظر عام تے آئی۔ اس کتاب نے بہت سارے حقائق توں پردہ ہٹا ݙتا۔تحقیق دے مطابق دل دے عضلات اتنے موٹے تے سخت تے مسام اتنے تنگ ہوندے ہن کہ خون انہاں وچوں وی نی گزر سڳدا۔ ابن النفیس نے اندازہ لایا کہ ایہ خون دل دے سڄے خانے توں پھیپھڑیاں دی نالی دے ذریعے پھیپھڑیاں وچ ونج کے پھیل ویندے تے اس وچ ہوا شامل تھی ویندی ہے، تاں ایہ خون پھیپھڑیاں توں شریان دے رستے واپس دل دے کھٻے خانے وچ چلا ویندے۔ ابن النفیس نے ایہ انکشاف 1242ء وچ کیتا۔