آریا

سنسکرت زبان وچ آریا دے معنی ”بزرگ“ تے ”معزز“ دے ہن۔ ایہ اُس قوم دا ناں ہے جیہڑی تقریباً ڈھائی ہزار سال قبل مسیح وسط ایشیاء توں چراگاہواں دی تلاش وچ نکلی تے ایران کوں پامال کریندی ہوئی ہندوستان وچ وارد تھئی تے اتھوں دے قدیم مہذب قوماں دراوڑ کوں جنوب دی طرف دھک کے خود ملک تے قبضہ کر گھدا. آریاواں دے کجھ قبیلیاں نے یورپ دا رخ کیتا تے اتھاں آباد تھی گئے۔

تفصیل

آریہ سفید رنگت، دراز قد تے بہادر ہن. کردار دی بلندی تے تنظیم دی صفات انہاں وچ موجود ہن۔ ابتدا وچ انہاں دا پیشہ مال ڈھانڈھا ہئی جیہڑا رفتہ رفتہ رڑھ واہی وچ تبدیل تھی گیا۔ نہایت سادہ زندگی بسر کریندے ہن۔ کھیر، مکھݨ، سبزیاں تے اناج عام خوراک ہئی۔ میلیاں تے تہواراں وچ مرد و عورتاں آزادانہ شریک تھیندے ہن۔ سورج، بھاہ، پاݨی، بادل تے دیگر مظاہر قدرت دی پوجا یعنی عبادت کیتی ویندی ہئی۔ دیوتا کوں خوش کرݨ کیتے جانوراں دی قربانی دا رواج ہئی۔

گریسن دا آکھݨ ہے کہ آریا ڈھائی ہزار سال قبل مسیح وچ ایہ ایران دے شمالی مغربی علاقے میدیا وچ آباد تھئے۔ ول کئی صدیاں دے بعد کجھ لوگ اتھوں نکل کے ہند وچ چلے آئے تے انہاں دی زبان قدیم آریائی توں الگ تھی کے ہند آریائی تھی گئی تے جیہڑے لوگ ایران وچ رہ گئے انہاں دی زبان بدلدے ہوئے ایرانی بݨ گئی۔

آریائی مذہب

آریاواں دے ابتدائی مذہب دی تفصیل نی ملدی ، ول وی اینجھے ذرائع موجود ہن جنہاں توں انہاں دی مذہبی حالت دا اندازہ تھیندا ہے تے یقین نال آکھا ونج سڳدا ہے کہ انہاں دا ابتدائی مذہب ایشیائے کوچک وچ آباد تھیوݨ والے متانیاں (Mittaniones)، میدیاں تے برصغیر وچ آباد تھیوݨ والے آریاواں توں مختلف نہ ہوسی ۔

قدیم وطن

عام طور تے خیال کیتا ویندے کہ انہاں لوگاں دا قدیمی مشترکہ وطن روس دے جنوبی گھا دے میدان Steep Land ہن۔ لیکن ایں سوال تے ماہرین وچ بہت اختلافات ہن تے ایں سلسلے وچ مختلف نظریات ہن۔ ایں سلسلے وچ برصغیر، وسط ایشاء، یورپ وچ ہنگری دے میدان، شمالی یورپ تے ایشیا وچ ٹنڈا دے میدان دا ناں گھدا ویندے ۔

ہجرت

کوئی چار ہزار سال پہلے آریائی اقوام اپݨے مسکن توں نکلے۔ انہاں دی ݙو وݙیاں شاخاں ہن۔ ہک شاخ نے یورپ دا رخ کیتا تے ݙوجھی ایران دی طرف آئی۔ یورپ ونڄݨ والی شاخ کوں ہند یورپی تے ایران دی طرف ونڄݨ والی شاخ ککو ہندآریائی آکھا ڳیا۔ ہند یورپی شاخ اٹلی،کلٹ تے ٹیوٹان دی طرف ودھ ڳئی، ایندا سفر خاصہ لمبا ہیی۔ یورپ پہنچدے انہاں کوں کئی صدیاں بیت ڳیے۔ البتہ ہند آریائی تھوڑی مدت وچ اپݨے نویں وطن، جیہڑا آرمینا، صغدیہ، فارس تے برصغیر تے مشتمل ہئی، پہنچ ڳئے۔ انہاں ملکاں وچ انہاں نے اپݨا تمدن تے زبان چھوڑی، لیکن انہاں دے نال شادی ویاہ نہ کیتا تے خود کوں الڳ رکھا ۔ پامیر دی طرف ہجرت کرݨے ولے گروہ کوں جیہڑے پامیر 1950 ق م پہنچے، اساں انہاں کوں انڈو ایرانی آکھ سڳدے ہیں۔ پامیر پلیٹو توں انہاں دی ہک شاخ ایران وچ داخل تھئی، ݙوجھی شاخ براہ افغانستان، برصغیر وچ داخل تھئی ۔

قدیم آریائی زبان

قدیم آریائی زبان اس وقت موجود نی ، تاہم اس دے بہت سارے الفاظ موجودہ زباناں ہندی، سندھی، سرائیکی وغیرہ وچ مختلف صورتاں تے ہئیت وچ موجود ہن۔ قدیم آریائی زبان جس کوں ہند یورپی زبان وی آکھا ویندا ہے۔ جݙݨ آریا مغربی تے جنوبی حصیاں وچ پھیل گئے، تاں مختلف علاقیاں وچ ونج کے انہاں دی زباناں وچ اختلاف تھیندا گیا۔ ہݨ انہاں زباناں دی شکل بہت حد تک مختلف ہے. بعض ماہرین دا خیال ہے کہ مقصود شدہ آریائی زبان دی ہک چھوٹی جیہی دستاویز دریافت تھی گئی ہے۔ ایہ عہد نامہ ہے جیندے وچ ہتیاں دے بادشاہ مستنیّ دے دیوتا متر اندر تے ورن دا ذکر کیتا ڳیا اے۔ ایہ زبان نہ تاں ہند آریائی ہے تے نہ ایرانی بلکہ ݙوہاں دا ماخذ آریائی زبان اے۔ ایہ دستاویز پندھویں صدی قبل مسیح وچ لکھی گئی ہئی۔ قدیم آریائی زبان قدیم ہند یورپی آریائی تے سنسکرت زبان وچ اتنی مشابہت ہے کہ معلوم تھیندا ہے ݙوہان زباناں کہیں زمانے وچ ہک ہی مشترکہ زبان دے بولیاں ہن۔ اس زبان دی اصل صورت اہل لسانیات کوں براہ راست معلوم نی، اس معاملے وچ انہاں دا علم محض استخراجی ہے۔ جیہڑا ݙوہاں زباناں دی مشابہت تے مبنی ہے۔ گریسن دا آکھݨ ہے کہ آریا ڈھائی ہزار سال قبل مسیح وچ ایران دے شمالی مغربی علاقے میدیا وچ آباد تھئے۔ ول کئی صدیاں دے بعد کجھ لوگ اتھوں نکل کے ہند وچ چلے آئے تے انہاں دی زبان قدیم آریائی توں الگ تھی کے ہند آریائی تھی گئی تے جیہڑے لوگ ایران وچ رہ گئے انہاں دی زبان بدلدے ہوئے ایرانی بݨ گئی۔ قدیم آریائی زبان قدیم ہند یورپی آریائی تے سنسکرت زباناں وچ اتنی مشابہت ہے کہ معلوم تھیندا ہے کہ اے زباناں کہیں زمانے وچ ہک ہی مشترکہ زبان دی بولیاں ہن۔ اس زبان دی اصل صورت اہل لسانیات کوں براہ راست معلوم نی، اس معاملے وچ انہاں دا علم محض استخراجی ہے۔ جیہڑا انہاں زباناں دی مشابہت تے مبنی ہے۔