سرائیکی ادبی مجلہ سویل سرائیکی بہاول پور ، جنوری فروری مارچ 2017ء

سہ ماہی سرائیکی ادبی مجلہ

سویل سرائیکی

بہاول پور

جنوری، فروری، مارچ 2017ء،شمارہ نمبر 14

ایڈیٹر .....غیور بخاری

جعفری ٹاون گلی نمبر 12 بہاول پور

Email:swailsaraiki@gmail.com

Email:ghayoor.bukhari@gmail.com

Mob:0300-9681200

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

اداریہ

ماکھی وانگ زبان سرائیکی

(ماء ٻولی دے عالمی ݙینھ تے)

ماء ٻولی دے عالمی ݙینھ تے ساݙا درد جڳایا ویندے

ساݙی ٻولی کئیں کئیں رولی ساکوں یاد ݙیوایا ویندے

سازش کر تے ایں ٻولی کوں کئی کئی وار مٹایا ڳیا

ایہ ھے غیر زبان دا لہجہ ساکوں ایہ سمجھایا ڳیا

غیراں دا کیا ساݙے اپݨے خود ساکوں دفنیندے رہ گِٖن

قومی ٻولیاں وچوں اینکوں ’’دیگر ‘‘ آکھ کݙھیندے رہ گِٖن

کیرھے کیرھے ظلم ݙسانواں اساں ڈُٖکھڑے تول نی سڳدے

اساں اپݨی دھرتی اُتے اپݨی ٻولی ٻول نی سڳدے

ساݙی ڄاݨ سُنڄاݨ سرائیکی ساݙی جند تے جان سرائیکی

جڳ دیاں ساریاں ٻولیاں مِٹھیاں ماکھی وانگ زبان سرائیکی

دھرتی ڄایا احٖ وی تیݙی ڄاݨ سُنڄاݨ ایہ ماء ٻولی ھے

تیݙی عزت تیݙی عظمت تیݙا ماݨ ایہ ماء ٻولی ھے

بھانویں ست زباناں سکھیں اپݨی ٻولی بُھل نہ ونڄیں

اپݨی ڄاݨ سُنڄاݨ ونڄا تے دُنیا دے وچ رُل نہ ونڄیں

(غیور بخاری)

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

سرائیکی قوم کوں سرائیکی قومی تحریک اچ شامل تھیوݨ دی ضرورت ھے۔ سرائیکی شاگردسانجھ دے پہلے کٹھ توں سرائیکی لوک سانجھ دا حصہ ہاں۔

عظیم سرائیکی دانشور سئیں عنایت اللہ مشرقی نال ڳالھ مُہاڑ

(ڳالھ مُہاڑ:غیورؔ بخاری)

سرائیکی ادبی تے سیاسی تحریک دے سانجھے پندھیڑو سئیں عنایت اللہ مشرقی کہیں تعارف دے محتاج نئیں۔ جام پور نال تعلق رکھݨ والے اساݙے ایہ دوست کُجھ سالیں توں ملتان شریف اچ جھوکاں لئی پِن۔ 1983-84ء توں سرائیکی قومی تحریک دے نال جُڑئیے۔ اپݨے کالج دَور توں سرائیکی شاگرد سانجھ تے سرائیکی سٹوڈنٹ فیڈریشن دے پلیٹ فارم توں اپݨا ادبی سیاسی پندھ شروع کیتونے۔ اوں دَور وچ سرائیکی مخالفین دے تشدد دا کئی واری نشانہ وی بݨیے۔ سرائیکی قومی پندھ دے عروج تے زوال کوں اِنھاں ٻہوں قریب توں ݙٹھے۔ احٖ کل سرائیکی وسیب دی ہک متحرک تنظیم ’’سرائیکستان ڈیموکریٹک پارٹی‘‘ دے مرکزی جنرل سیکرٹری ہِن۔ اساں اِنھاں توں سرائیکی قومی پندھ بارے ڳالھ مُہاڑ کیتی ، جیندا متن تہاݙی خدمت اچ حاضر ھے۔ اساں سئیں عنایت اللہ مشرقی ہوریں توں پُچھیا جو تہاکوں سرائیکی قومی تحریک دے حوالے نال کم کرݨ دا کیویں خیال آیا تاں اُنھاں آکھیا میں 1984ء وچ جام پور توں ایف اے کرݨ دے بعد ہک سنگتی نال گورنمنٹ ایمرسن کالج ملتان دے ہاسٹل آیم۔ میݙے سنگتی کوں ہاسٹل اچ موجود ہک دوست آکھیا سئیں علیحدگی اچ میݙی ڳالھ سُݨسو۔ او دوست جیلے اوں سنگتی دی ڳالھ سُݨ کے واپس آیا تاں میں پُچھیا یار کیا ڳالھ ہئی تاں اوں آکھیا احٖ سرائیکی سٹوڈنٹ فیڈریشن دا خفیہ اجلاس ہئی (ایہ او دَور ھے جݙاں اساں سرائیکی قومی تحریک دی ڳالھ سانگے کٹھ لُک چھپ تے کریندے ہاسے)جیندے وچ شرکت سانگے میکوں سݙݨ آیا ہا،اوں سنگتی توں میکوں سرائیکی قومی تحریک دا حال سُݨ تے ݙاڈھی خوشی تھئی اتے میں اپݨی ماء ٻولی تے ماء دھرتی دی محبت پاروں ایں قومی تحریک بارے سوچݨ شروع کیتا۔ اوندے بعد 1985ء وچ میں اپݨی سسڑ دے داخلے سانگے گوجرانوالا گُٖیم۔ میݙی بھیݨ کوں نفسیات اچ ماسٹر کرݨ دا شوق ہئی ۔ اوں ویلے ملتان دی کہیں یونیورسٹی یا کالج وچ نفسیات دے حوالے نال کوئی شعبہ موجود نہ ہا۔ اساں گوجرانوالا ڳیوسے، انٹرویو تھیا، واپسی تے بی بی توں میں انٹرویو دا حال گھِداتاں اُنھاں ݙسایا جو انٹرویو نئیں تھیا بلکہ اساکوں اساݙی زبان پاروں تحقیر دا نشانہ بݨایا ڳئے تاں میکوں احساس تھیا جو واقعی ایہ لوک اساݙی قوم کوں اپݨے کولہوں وکھرا ڄاݨدن۔ شاید او لوک خود کوں برہمن تے اساکوں شودر سمجھدے ہَن۔ ایہ وجوہات ہَن جنھاں میکوں ماء دھرتی دیاں محرومیاں دے خاتمے سانگے سرائیکی کاز نال جُڑݨ تے مجبور کیتا۔ 1985ء وچ میݙا داخلہ بی فارمیسی زکریا یونیورسٹی ملتان اچ تھیا۔ سرائیکی شاگرد سانجھ وی اوں دَور اچ بݨی جیندے وچ میں شامل تھی گُٖیم۔ میں سرائیکی شاگرد سانجھ دے پہلے کٹھ توں سرائیکی لوک سانجھ دا حصہ ہاں۔ سرائیکی شاگرد سانجھ دے جتنے وی کٹھ ہوندے ہَن اوندے وچ سرائیکی لوک سانجھ تے سرائیکی شاگرد سانجھ دی بُنیاد رکھݨ والے عظیم سرائیکی دانشور سئیں اُستاد فدا حُسین گاݙی شریک تھیندے ہَن۔ میں وی سرائیکی شاگرد سانجھ دی سنٹرل کمیٹی دا ممبر ہامی ، ایں پاروں اُستاد فدا حُسین گاݙی نال میݙیاں کئی ملاقاتاں ہن۔ او سرائیکی تحریک کوں ادب دا چولا پوا تے سیاسی ڳالھ کریندے ہَن۔ اساکوں قومی تحریک دے ایں سوجھواݨ دیاں کئی ڳالہیں اوں ویلھے عجیب لڳدیاں ہَن۔ مثال دے طور تے جیویں سرائیکی وسیب اچ حملہ آوریں دی آمددے حوالے نال اُنھاں دے جو نظریات ہن او اساں سُݨ تے حیران تے پریشان تھیندے ہاسے پر وقت گُزرݨ تے تاریخی حقائق سامݨے آوݨ نال احٖ اساکوں اُستاد فدا حُسین گاݙی دیاں ساریاں ڳالہیں احٖ سچیاں لڳدین۔ ایں سانگے ایہ مبالغہ آرائی نہ ہوسی جو سرائیکی نینگراں دی بہترین تربیت اُستاد فدا حُسین گاݙی تے مشتاق گاݙی کیتی ھے۔ مشتاق گاݙی وی سرائیکی تحریک دے ہک پڑھیے لکھیے عظیم پندھیڑو ہِن۔ جیویں میں تہاکوں پہلے ݙس ڳیاں جوسرائیکی لوک سانجھ دے کم دا طریقہ ایہ ہا جو ادب تے ثقافت کوں فروغ ݙے کراہیں اپݨی حقوق دی ڳالھ کیتی ونڄے۔ ایں کم سانگے اوں ویلے ساکوں زیادہ توں زیادہ ادبی تنظیماں دی ضرورت ہئی۔ ایں ضرورت کوں پورا کرݨ سانگے اساں 1987ء وچ ’’سرائیکی ادبی ثقافتی سنگت ، جام پور‘‘دی بُنیاد رکھی اتے 1988ء وچ پہلا کٹھ جمشید کمتر سئیں دی کتاب دی گھنڈ کُھلائی دے حوالے نال تھیا۔ اوں پروگرام وچ محفل موسیقی سانگے اُستاد سخاوت حُسین خان آیا۔ اساں اوں ادبی پروگرام وچ ادب دی ترویج دے نال نال اپݨی سیاسی ڳالھ وی کیتی۔ سرائیکی قومی تحریک دے ابتدائی حالات بارے ڳالھ کوں اڳی تے ٹُریندیں مشرقی سئیں آکھیا جو اساݙی قومی تحریک دے ابتدائی حالات ٻہوں اوکھے ہَن۔ جنھاں کوں یاد کریندے ہئیں تاں اکھیں توں سانوݨ لہہ پوندے۔ بخاری سئیں! اساں او ویلھا ݙٹھے جݙاں صرف لفظ ’’سرائیکی‘‘ زبان تے آوے ہا تاں اساکوں وݙے وݙے القابات توں نوازیا ویندا ہا۔ کݙاہیں اساکوں کُئی مُلک دشمن آکھے ہا تاں کݙاہیں تعصب دی فضا ہموار کرݨ والے سݙیجوں ہا۔کُجھ الفاظ ایجھے وی ہن جیرھے تُساں اساں تحریر نئیں کر سڳدے۔ یونیورسٹی وچ وی سرائیکی حوالے نال خاصہ تنگ نظری دا مظاہرہ کیتا ویندا ہا۔ میکوں لوک ذہنی طور تے اتنا ٹارچرکریندے ہَن میکوں میݙے ناں دی بجائے لفظ’’صوبے‘‘ آکھ تے مخاطب کیتا ویندا ہا۔ یونی ورسٹی اچ لوک اَہدے ہَن’’اوئے صوبے اوئے صوبے کہاں جا رہے ہو؟‘‘میں توں میݙے ناں دی شناخت کھسیج ڳئی۔ کُجھ ݙینھ پہلے میں توں پارٹی دے ہک دوست سوال کیتے جو تُساں SDPدے مرکزی سیکرٹری جنرل ہو لیکن اساں تہاݙے چہرے تے مسکراہٹ ٻہوں گھٹ ݙٹھی ھے،تاں میں اونکوں آکھیے میاں اساں او وقت ݙٹھے جتھاں اساݙی کھِل کھسیج ڳئی ھے۔ اساکوں اساݙے خوابیں سودھا قتل کیتا ڳئے۔ یونی ورسٹی دَور وچ سرائیکی قومی ڳالھ مُہاڑ کرݨ دی وجہ توں کئی واری میں تشدد دا نشانہ بݨیاں ۔ ہکواری تاں سٹوڈنٹس نے اتنا ماریا میں کئی ݙینھ بستر تے سِدھا نہ سم سڳیم۔ اینویں میں سرائیکی شاگرد سانجھ دا رسالہ چھپیندا ہامی، ہک ݙینھ چھاپ تے یونی ورسٹی آیم تاں اسلامی جمعیت آلیں دے ہتھیں آ ڳیم ۔ جنھاں میں توں سارے رسالے گھِن ساڑ ݙتے تے مذاکرات دے بہانے تے سݙ تے میکوں بے پناہ ماریونے۔ اسلامی جمعیت دے سارے لوک اوپرے نہ ہن بلکہ اُنھاں لوکاں وچ سرائیکی ٻولݨ والے آپݨے لوک وی موجود ہن۔میکوں اسلم رسول پوری سئیں دی ہک ڳالھ یاد آندی پئی ھے جو او اَہدن اساں ہک سرائیکی رسالہ چھاپیا جیندے وچ سوال وی خود لکھیوسے تے جواب وی خود ݙتوسے ۔ اوں ویلے دھرتی ڄئے وی اساکوں ایہو اَہدے ہَن جو یار ایہ کیا ھے؟ تُساں ایہ تعصب دی فضا کیوں ہموار پئے کریندے ہو،اساکوں اپݨے لوک وی قبول نہ کریندے ہن۔ احٖ تحریک جیرھے مقام تے ھے میں ایہ سمجھداں ساری محنت سرائیکی ادبی تے سیاسی کارکناں دی ھے جو اساں خود کوں احٖ فخر نال سرائیکی سݙا سڳدے ہئیں۔ مشرقی سئیں توں اساں پُچھیا جو تُساں کیرھی کیرھی سرائیکی پارٹی دا حصہ رہ ڳیو تاں اُنھاں آکھیا اونویں تاں سرائیکی حقوق دی ڳالھ کرݨ والی ہر پارٹی کوں اساں جام پور دے دوستاں سمیت ویلکم آکھیے۔ اساں جام پور سرائیکی ادبی ثقافتی سنگت دے فورم تے تمام سرائیکی لیڈران کوں سݙیندے رہ ڳیوں۔ لیکن سرائیکی نیشنل پارٹی دے راہنماء سئیں عبدالمجید کانجو دی خواہش تے میں SNPوچ شامل تھیُم۔ جیندا مرکزی سیکرٹری اطلاعات رہ ڳیاں۔ او پارٹی تھوڑی اِن ایکٹیو تھئی تاں پاکستان سرائیکی پارٹی دے عظیم راہنماء سئیں بیرسٹر تاج محمدخان لنگاہ میکوں اپݨی پارٹی وچ شمولیت سانگے آکھیا۔ اُنھاں دی خواہش دا احترام کریندیں ہوئیں میں PSPاچ شامل تھیُم۔ جیندا ’’سرائیکستان یونٹ‘‘ دا مرکزی صدر ہم۔ بیرسٹر تاج محمد خان لنگاہ سرائیکی کاز دے حوالے نال ہک مکمل یونی ورسٹی ہَن اُنھاں دے زیرِ سایہ وی اساں ٻہوں کُجھ سکھیے۔ لنگاہ صاحب دی وفات دے بعد PSPانتشار دا شکار تھئی تاں ایں دوران سرائیکی وسیب دے ہک نویں نینگر وچ قومی خدمت دا جذبہ ݙیکھ حوصلہ ودھ ڳیا۔ اُنھاں دا ناں سئیں رانا فراز نون ہا، اُنھاں دی خدمت تے کم دے جذبے کوں ݙیکھ تے میں اُنھاں دی محبت نال ’’سرائیکستان ڈیمو کریٹک پارٹی‘‘ دا پہلا مرکزی سیکرٹری جنرل منتخب تھیُم۔ جیرھا پندھ حالی توڑیں جاری و ساری ھے۔ ایں توں علاوہ خواجہ غلام فرید کوریجہ سئیں دی وی خواہش ہئی جو میں اُنھاں دی پارٹی اچ شمولیت اختیار کراں۔ اُنھاں میکوں مرکزی سیکرٹری جنرل دے عہدے دی آفر وی کیتی ہئی لیکن میݙا مزاج ہمیشہ توں مشنری ریہے۔ عہدہ میݙے سانگے اعزاز تاں ضرور ھے لیکن میں قومی حوالے نال کم کوں ترجیح ݙینداں۔ اینویں حمید اصغر شاہین سئیں دا رویہ شدت پسندی پاروں میکوں اُنھاں نال نہ جوڑ سڳیا۔ کیوں جو ہک تاں اساݙا صوفیاء دی دھرتی دا ڄم پل ہا اتے ݙوجھا اساں اَمن پسند لوک ہاسے ایں پاروں شدت پسندی دا عنصر اساݙے اُتے غالب نہ آ سڳیا۔ سرائیکی قومی پندھ اچ بُنیادی غلطیاں دی ڳالھ ٹُری تاں مشرقی سئیں آکھیا میݙے خیال اچ ایہ غلطیاں نئیں ہر کہیں دا اپݨا نقطہ نظر ہا ، جئیں اساݙی تحریک دے پاندھیاں کوں ہک مُٹھ نہ تھیوݨ ݙتا۔اساں شاید ݙوجھے دی رائے دا احترام کرݨ دی بجائے اپݨی ڳالھ کوں حرفِ آخر سمجھدے ہئیں۔ ڈھیر سرائیکی پارٹیاں ہووݨ دی وجہ توں سرائیکی قومی تحریک دے مسائل وچ وی ودھارا تھئے۔ ابتدائی دور وچ اساݙے کُجھ دوست پارلیمنٹ دے ذریعے کاز کوں اڳی تے گھِن تے آوݨ چاہندے ہَن۔ کُجھ دا خیال ہا جو سرائیکی قوم کوں سڑکیں تے آنوݨا چاہیدا ھے جیندے نال اساں مطالبے منوا گھِنسوں۔ کُجھ چہندے ہن جو اساں بیوروکریسی دے ذریعے روٹس بݨاؤں تاں کامیاب تھیسوں۔ کجھ لوک اسٹیبلشمنٹ دے ذریعے اپݨا پندھ اڳونہاں کرݨ دا ارادہ رکھدے ہَن۔ ایہ لائن آف ایکشن لوکاں دیاں مختلف ہن۔ اِنھاں کوں غلطیاں نسے آکھ سڳدے بس ہر پارٹی دا اپݨا نقطہ نظر ہا۔ میݙے خیال اچ سرائیکی قائدین نے اپݨے اپݨے طریقے نال بے پناہ جدو جہد کیتی ھے۔ اساں پُچھیا جیکر اساں مخلصانہ طور تے جدو جہد کیتی ھے تاں ’’ساݙی منزل کوں دیر کیوں تھئی ھے؟‘‘ایں سوال تے مشرقی سئیں مُسکرا پئے۔ تھوڑی دیر سنجیدگی نال سوچݨ دے بعد الاݨے، ایندی سب توں وݙی وجہ عوام اچ قومی شعور نہ ہووݨ ھے۔ ڈُٖکھ تاں ایہ ھے جو اساݙی پچھلے کئی سالاں دی محنت دے باوجود سرائیکی دھرتی ڄئے احٖ وی اساں توں ایں سوال کریندن ۔ جو سئیں ’’تساݙا صوبہ کݙاں بݨسے؟‘‘میں سمجھداں شاید اساں اپݨے لوکاں تئیں او قومی شعور دا فلسفہ نئیں پُڄا سڳیے جیندا او حق رکھدے ہن۔ یا لوک ایہ ڳالھ سمجھݨ نئیں چاہندے۔ جو ایں تحریک نال پوری قوم تے آوݨ والی نسل دا مفاد جُڑیل ھے۔ دھرتی ڄئیں دی بے شعوری تے ڈُٖکھ تھیندے کُجھ سال پہلے دی ڳالھ ھے ڈی جی خان توں بلوچستان ہک بس ویندی پئی پئی ہئی جیندے وچ اساݙے وسیب دے کُجھ مزدور سفر کریندے پئے ہن۔ راہ وچ بلوچ آرمی نے بس کوں روک کراہیں آکھیے جتنے ’’پنجابی‘‘ بس تے سوار ہن بس توں تلے لہہ آنون۔ او پنجے ’’سرائیکی‘‘ تلے لہہ کھڑن۔ جیرھے لوکاں کوں ایہ سُدھ کوئینی جو اساں پنجاب دا حصہ ضرور ہئیں لیکن اساݙی انج قومی شناخت ھے، اساں انج صوبے دے حامی ہئیں ۔ ݙسوایجھے دھرتی ڄایاں سانگے جیوݨ دی دُعا منگیجے یا ........ ایہو جہیں ٻہوں سارے معاملات ہِن جیرھے اساݙے پندھ کوں کاݨاں پئے کریندن۔ اینویں ایں پندھ اچ شریک پاندھیاں دا اتفاق نہ ہووݨ وی سرائیکی قوم سانگے ٻہوں وݙا سوال ھے۔ ایندے وچ کُئی شک نئیں سرائیکی قوم دے سچے وارث شاعریں ، ادیبیں میلے ٹھیلے، مشاعریں تے کٹھاں وچ قومی شعور دی ڳالھ کیتی ھے ۔ پر اساݙی قوم سکھڑیں واہ واہ توں اڳی تے نہ آ سڳی۔ اوندی وجہ اساݙی ذہنی غلامی، پٹواری تے تھاݨے دی سیاست، جاگیر دار دی چاپ لوسی تے کوڑے مفاد اساݙی قوم کوں ایں سچ دے سفر وچ مخلصانہ طور تے شریک تھی کراہیں کم نئیں کرݨ ݙتا۔ سرائیکی قومی تحریک دے مستقبل دے حوالے نال مشرقی سئیں آکھیا اساݙا پندھ سچ دے سفریں دا پندھ ھے۔ اتے سچ دے سفریں تے نکلیے پاندھی کوں ہمیشاں منزل ملدی ھے۔ میݙے خیال موجب اساں ہک پُر امید تے روشن مستقبل دی تحریک دا حصہ ہئیں ۔ جیندے ثمرات ساݙے حصے نہ سہی پر اساݙیاں نسلاں دے پُکھے وچ ضرور آسن۔ جے ایں روشن مستقبل دے وَݨ دی چھاں تلے سرائیکی قوم ٻہوݨ چاہندی ھے تاں اونکوں ایں سچ دے سفر وچ مخلص تھی کراہیں شامل تھیوݨا پوسی۔مزید اڄوکی سرائیکی صورتحال بارے ڳالھ مُہاڑ کریندیں ہوئیں اُنھاں آکھیا میݙی نظر وچ سرائیکی تحریک دا اڄوکا حال ٻہوں بہتر ھے۔ اتے ایں ساری بہتری دا کریڈیٹ سرائیکی ادیب ، دانشور ، شاعر تے سیاسی کارکن دے پُکھے وچ آندے۔ اِنھاں عظیم لوکاں دی محنت ھے جو احٖ سرائیکی قومی شعور دی ڳالھ ہر وستی ، ڳوٹھ، قصبے اتے شہر اچ ہر زبان تے موجود ھے۔ بھانویں جو اڄوکے حالات اچ اساں ایں پوزیشن اچ نئیں جو بے پناہ وسائل خرچ کر تے الیکشن جیت سڳوں لیکن ایہ خوشی دی ڳالھ ھے جو سرائیکی وسیب وچ جیوݨ والا ہر انسان اوندا چاھے کہیں شعبے نال تعلق ھے (اُستاد ، وکیل، کسان ،بزنس مین وغیرہ)او ایہ ضرور سوچیندا پئے جو ہُݨ میݙے مسائل دا حل صرف اور صرف ’’صوبہ سرائیکستان ‘‘ ھے۔ سرائیکی مزاحمتی شاعری دے حوالے نال ڳالھ ٹُری تاں اُنھاں آکھیا سرائیکی مزاحتمی شاعری سرائیکی قومی تحریک دی گواہی ھے۔ اونویں تاں سرائیکی قومی حوالے نال مزاحمتی شاعری کرݨ والے شعراء دی تندیر لمبی ھے۔ لیکن سئیں عاشق بزدار،سئیں خورشید بخاری، سئیں جہانگیر مخلص، سئیں شفقت بزدار تے سئیں نذیر فیض مڳی نے جیویں قومی حقوق دی ڳالھ کیتی ھے اوندی مثال نئیں مِلدی ۔ اڄوکے عہد وچ تہاݙی کتاب ’’سِر دھرتی دی ویل‘‘ سرائیکی انقلابی لوکاں دا نصاب ھے۔ ایں سانگے بلا شبہ سرائیکی قومی تحریک دے حوالے نال سرائیکی انقلابی شعراء نے اہم کردار ادا کیتے۔ سرائیکی ادبی ثقافتی سنگت جام پور دے حوالے نال مشرقی سئیں آکھیا اساݙی ایں ادبی تنظیم دیاں مختلف علاقیاں وچ وی شاخاں موجود ہن۔ ایندے زیر اہتمام اساں سال اچ ݙوں پروگرام ’’فرید ؒ میلہ‘‘ دے ناں نال تے ماہانہ اجلاس باقاعدگی نال کریندے ہاسے۔ میݙے خیال اچ اوں ویلے سرائیکی وسیب دی ایہ واحد متحرک تنظیم ہئی جیندے کٹھ اچ شریک تھیوݨ سانگے ہر اڳواݨ پورا سال انتظار کریندا ہا۔ اینویں اساں سرائیکی وسیب دے عظیم تے چوݨویں شاعراں نال یادگار شاماں منایاں ہِن۔ ایں تنظیم دے حوالے نال کُجھ کتاباں تے ہک رسالہ’’سوچ‘‘ وی کُجھ عرصہ چھپیندے رہ ڳئے ہئیں۔ سرائیکی زبان دے عظیم شاعر سئیں شفقت بزدار دی پہلی کتاب ’’کُریہہ دا قرض‘‘ دی اشاعت دا اعزاز وی اساکوں حاصل ھے۔ ایں ادبی تنظیم دیاں سرگرمیاں ݙیکھ تے سئیں عاشق بزدار آکھیا ہا’’جام پور سرائیکی ادبی ثقافتی مرکز ھے۔ کہیں وی سرائیکی کتاب دی گھنڈ کُھلائی ترئے علاقیاں وچ ٻہوں ضروری ھے ملتان ، جام پور تے تونسہ شریف۔‘‘ جام پور دا سرائیکی تحریک اچ حصہ دے حوالے نال مشرقی سئیں آکھیا جام پور سرائیکی قومی ہیروز دا شہر ھے۔ اُستاد غلام رسول ڈڈا تے کیفی جام پوری دا سرائیکی ادب دے عظیم سوجھواݨاں وچ شمار تھیندے۔ جنھاں دا تعلق اساں فخر نال آکھ سڳدے ہئیں جو جام پور نال ھے۔ اینویں اڄوکے عہد دے عظیم دانشور سئیں اسلم رسول پوری دے زمانے وچ اساں جیندے پئے ہئیں ایہ وی اساݙے واسطے فخر دی ڳالھ ھے۔ اسلم رسول پوری سئیں دا قومی اتے ادبی کم سرائیکی قومی پندھیڑو لوکاں کوں نویں دڳ ݙکھیندا پئے۔ عبدالمجید ذوقؔ ، فیض جام پوری، خان اعظم فریدی، حبیب اللہ طارق، سلیم انسب، ناصر ڈینہ اتے عبدالکریم محسن ؔ اتے ایہو جہیں ٻئے ٻہوں سارے عظیم ناں ہِن جنھاں دیاں ادبی تخلیقات سرائیکی ادب اچ سوہݨے ودھارے دا سبب بݨین۔ اساکوں ایں ڳالھ دا فخر ھے جو اِنھاں تمام دا تعلق جام پور نال ھے۔ اخیر تے سرائیکی وسیب دے لوکاں کوں سنیہا ݙیندیں ہوئیں مشرقی سئیں آکھیا جو اڄوکے حالات اساݙی حیاتی دی نویں تاریخ مرتب پئے کریندن ۔ اِنھاں حالات دے تناظر اچ سرائیکی قوم کوں سرائیکی قومی تحریک اچ شامل تھیوݨ دی ضرورت ھے۔ اساں اپݨے حقوق دے حصول سانگے جے توڑیں ہک ٻئے نال مخلص تھی کراہیں نہ جُڑسوں اوں ویلے تئیں اساݙی حیاتی دا ہر خواب اُدھورا راہسے۔

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

خواجہ فرید ؒ دے قلمی اتے مطبوعہ دواوین دا تقابلی جائزہ

(لکھت: فرید ساجد لغاری)

خواجہ فریدؒ ویہویں صدی دے زبان وبیان دے بہوں وݙے شاعردی حیثیت رکھدن۔آپ دے شعری معجزے دیسی تے بدیسی زبانیں تے محیط ہِن۔خواجہ فریدؒ دے موضوعات ،جمالیاتی تصورات اَتے تلازمے معرفت نال ٻوتھیے ہوئے ہِن۔آپ دااستعاراتی اَتے تلمیحاتی نظام اپݨی دھرتی نال سلھڑہے۔ تشبیہات ،کنائے اَتے قرینے وی وسیبی ہِن۔ خواجہ فریدؒ سئیں داسرائیکی کلام سرائیکی زبان تے ثقافت دا امین ہے۔خواجہ فریدؒ دے فنی محاسن تو متاثر تھی کرائیں سیّد ہاشم رضا جہیں عظیم دانشور برملااعتراف کرتے آکھیے ! ؂ وحیدِ عصر سخن ور شہیدِ عشق ، فریدؔ کسی سے نہ بن پڑی آج تک تری تقلید خواجہ فرید ؒ دے کلام دی اشاعت داسلسلہ ۱۸۷۹ ؁ء کنوں شروع تھی گٰیاہا۔ مخطوطے تیار تھیوݨ پئے ڳئے ہن۔لوکیں کلامِ فریدؔ کوں تبرکاً لکھ کرسانبھݨ دا اہرکر گھداہا۔خواجہ فریدؒ دے مخطوطات دی ترتیب کجھ ایں طرح ہے۔ ۱۔نسخہ صوفی قادربخش کھوکھر۱۸۸۰ ؁ء: مہرے والا۔ضلع راجن پور ۲۔نسخہ میانجی برخوردار ۱۳۰۲ھجری:(آپ ہوریں خواجہ صاحب دے فارسی دے اُستادہَن) ۳۔نسخہ نبی بخش مرکنڈ ۱۳۱۴ ؁ھ ۴۔نسخہ مولیٰنامحمدحداداد ‘داجلی ۱۳۱۶ ؁ھ: (آپ ہمزمانِ فریدؒ ہَن۔) ۵۔عبدالعظیم نبھاؤ ۱۳۲۰ ؁ھ:(آپ ہوریں خواجہ فریدؒ سئیں دے مریدِخاص اَتے خلیفہ ہَن۔) ۶۔نسخہ پیرغلام علی شاہ ماݨوی ۱۹۰۰ ؁ ء: آپ ہمزمانِ فریدؒ اَتے دربار حضرت شاہ محمدؒ قریشی دے سجادہ نشین ہن۔ا یں نسخہ بارے معروف محقق ودانش وَر ، ماہرِفریدیات اتے نقادوشاعر اکرمؔ قریشی مرحوم اپݨی تصنیف ’’اوزانِ دیوانِ فرید‘‘دے صفحہ نمبر۴تے لکھدن: ’’جدِّامجدپیرغلام علیؒ شاہ ثانی عالمِ عروض ،خوش نویس مرتّب کتاب ’’صراطِ مستقیم‘‘آپ ہوریں دسمبر۱۹۰۰ ؁ء وچ ’’ دیوانِ فرید‘‘ مرتّب کرکے خواجہ علیہ الرحمت دی خدمت برائے نظرثانی پیش کیتا۔پاسِ خاطرسانگے چندݙینہ صَرف کرکے خواجہؒ صاحب بعض مقامات تے درستی فرمائی۔دستخط اتے مہر ثبت فرمائی۔دیوان دے آخروچ بحورِفرید دا جدول مرتّب کرایا۔ایہ بحور والا نرالا ’’دیوان فرید‘‘اساݙا خاندانی ورثہ ہے‘‘ ۷۔نسخہ مخدوم ولایت حسین شاہ ۱۳۳۲ ؁ھ ۸۔نسخہ پیربخش کورائی ۱۳۵۴ ؁ھ ۹۔نسخہ فقیراللہ مستوئی ۱۳۵۸ھ ؁ ( آپ ‘ میانجی برخوردار دے پتراَتے ہمزمانِ فریدؒ ہَن۔ آپ دے لکھیے ہوئے دیوان کوں متن اتے املاء دے حوالے نال اوّلیت حاصل ہے) ۱۰۔نسخہ میانجی غلام محمد۱۳۹۱ ؁ء: آپ ، فقیراللہ مستوئی دے پتراتے میانجی برخورداردے پوترے ہَن۔یکم محرّم ۱۴۰۷ ؁ء وچ ہک کتاب ’’ شرح اتالیقی دیوان فریدی‘‘دے ناں نال لکھی کتھائیں کتھائیں متن دی درستی فرمائی۔ ۱۱۔نسخہ مولاناعبدالحق ۱۹۳۳ ؁ء ۱۲۔میاں محمود اختر ۱۹۳۷ ؁ء ۱۳۔نسخہ خواجہ عبدالعزیزکوریجہ ۱۹۴۶ ؁ء انھاں تمام قلمی دواوین تو استفادہ کرکے متن دے حوالے نال ہک کامل ’’دیوان فرید‘‘ مدوّن کیتا ونڄ سڳدے۔سودھݨ ہار سانگے شاعری اَتے زبان وبیان تے مکمل دسترس ہووݨ لازمی شرط ہے۔بغیر کامل استدراک اَتے مثبت استدلال دے کہیں وی ہک نسخے کوں کامل درجے دی حیثیت حاصل کوئینی۔ یاد رہے ایہ قلمی نسخے کجھ حیاتِ فریدؒ وچ ترتیب ݙتے ڳئے اَتے بعضے حیاتِ فریدؒ دے بعد۔پرایں دَور وچ کجھ مطبوعہ نسخے وی مراحلِ اشاعت تو گزر چکے ہَن۔ محترم طاہرمحمود کوریجہ اپݨے مرتّبہ ’’دیوان فرید‘‘ دے صفحہ نمبر۱۹/۱۱۸ تے لکھدن ! ’’کلام فرید کی ترتیب وار اشاعت ۱۸۷۹ ؁ء،۱۸۸۰ ؁ء ،۱۸۸۲ ؁ء اَتے۱۸۸۴ ؁ء میں مطبع قادری لاہور اور اسلامیہ پریس لاہورسے ابتدا ہوئی تھی ۔ان میں چنداردو غزلیں اور چند کافیاں تھیں۔کتابت ناقص،متن اغلاط سے پُراور رسم الخط غیرسرائیکی تھا۔۱۸۸۲ ؁ء میں ہی ’’مثنوی معدنِ عشق‘‘کے نام سے نسبتاًبہتر دیوان شائع ہوا۔جو مولوی خیرمحمدتاجرکتب ملتان نے گلزارمحمدی پریس لکھنؤسے طبع کرایا۔یہ بھی نامکمل دیوان تھا۔اس میں ۱۳۱کافیاں درج ہوئیں‘‘ نوٹ:(کوریجہ سائیں ’’ مثنوی معدنِ عشق‘‘دا سن اشاعت نادرست تحریر فرمائے ۔’’مثنوی معدنِ عشق‘‘دا سن اشاعت ۱۸۸۴ ؁ء ہے(راقم ) کلامِ فریدؒ دی طباعت کجھ ایں طرح ہے۔ ۱۔ کلام فرید دی ترتیب وار اشاعت: ۱۸۷۹ ؁ء،۱۸۸۰ ؁ء ایہ جُزوی اشاعت ہے۔ ۲۔مجموعہ کافیاں : ۱۸۸۲ ؁ء ناشر محمد عارف تاجر دیرہ غازیخان ۳۔دیوان فرید:X حافظ شمس الدین ۴۔مثنوی معدنِ عشق:مولوی خیرمحمدتاجرکتب ملتان ، گلزارمحمدی پریس لکھنؤ۔ ۵۔اَسرارِ فریدی:ایہ مجموعہ فرزندِ فریدؒ ،سئیں نازک کریم علیہ الرحمت دی اجازت نال شائع تھیا۔ حاشیہ میانجی برخوردار وفا لکھیا۔ایہ نسخہ ۱۹۳۲ ؁ء کوں ݙوجھی دفعہ وی شائع تھیا۔ ایہ ڳالھ ولا ولا کرݨ دی لوڑھ کوئینی جونام وَر صحافی مفتون سنگھ، صبح صادق خاں دی توجّہ کلامِ فریددی طرف مبذول کرائی۔حالانکہ ۱۹۴۰ ؁ء کنوں ۱۹۴۴ ؁ء تئیں ریاست بہاولپور دے مؤقر جریدے’’العزیز‘‘ وچ خواجہ فریدؒ دے کلام تے گرانقدرکم تھیندارہ ڳیا۔خواجہ فریدؒ دیاں کافیاں رسالہ مذکور وچ جرعۂ جامِ فرید، خمکدۂ فرید،جامِ جنون آفریں تے جامِ مے خانۂ فریدوغیرہ وغیرہ دے عنوانیں نال شائع تھیندیاں رہ ڳئین۔مفتون سنگھ دی توجّہ دا فائدہ ایہ تھیا جو سرکاری خرچ تے ہک بورڈ قائم تھیا۔خواجہ فریدؒ داکلام پہلے جیرھامختلف عنوانیں نال چھپدارہ ڳیاہاایندا ناں ہکو’’ دیوان فرید‘‘ مقرر تھیا۔ ۶۔دیوانِ فرید:۱۹۴۴ ؁ء ’’ایہ دیوانِ فرید نسخہ ’’عزیزیہ‘‘ دے ناں نال سنڄاتا ویندے ۔نسخہ مذکور سانگے بورڈ قائم کیتاڳیا۔ایں بورڈ وچ اہل الرائے اتے صاحبانِ علم شامل ہن ۔جنھاں دافریدیات نال گہرا واسطہ رہ ڳئے۔نواب صاحب اپݨے ہک صاحبِ علم وبصیرت اتے سُڄاکے ذہن رکھݨ والے دوست مولیٰنا عزیزالرحمان دی صدارت وچ ایہ بورڈقائم کیتا۔ایں بورڈ دی فہرست کجھ ایں طرح ہے۔ ۔مولیٰناعزیزالرحمٰن(خود)صدر۔ ۲۔مولیٰنا عبدالرشیدنسیم طالوتؔ ،ممبر۔ ۳۔مولیٰنا نصیرالدین خرمؔ بہاولپوری ممبر۔ ۴۔مولیٰنا نوراحمدفریدی،ممبر۔ ۵پروفیسرمعین حسن قریشی ممبر۔ ۶۔مولوی فیض محمدڈسٹرکٹ مجسٹریٹ،ممبر۔ ۷۔منشی واحدبخش بلوچ،ممبر ۔۸۔ مولیٰنا عبدالمجید (نازفریدی)ممبر لیکن نوراحمدفریدی نے اپݨی فہرست میں مولیٰنا عبدالمجید کی بجائے پروفیسرعطامحمدخان دلشادؔ کلانچوی کانام دیا۔واللہ اعلم۔اس کمیٹی نے سب سے پہلے سرائیکی کے اضافی حروف کی منظوری دی ۔(بحوالہ نسخہ طاہریہ) ص۱۱۸ بہرحال’’ نسخہ عزیزیہ‘‘ کوماسٹرکاپی دادرجہ حاصل رہ ڳئے۔ایندے بعد جتنی سودھݨ ہار ائین اُنھاں’’نسخہ عزیزیہ‘‘کوں سامݨے رکھ تے کم کیتے۔ ۷۔۱۹۷۸ء ؁ :مولینا نوراحمدفریدی ’’دیوان فرید ‘‘ دی شرح ݙوجلدیں وچ کیتی اتے کتھائیں کتھائیں متن دی نوک پلک وی درست کیتی۔ ۸۔۱۹۸۷ء ؁ڈاکٹر مہرعبدالحق ’’دیوان فرید ‘‘کوں ازسرِنو ترتیب ݙتا۔ایہ ترتیب موضوعاتی ہے ۔ایہ موضوعات تیرھاں ابواب تے محیط ہن۔ مہرعبدالحق اپݨے ترتیب ݙتے دیوان وچ کتھائیں کتھائیں متن تے وی بحث کیتی اتے اپݨے مرتّبہ دیوان داناں ’’پیامِ فرید‘‘ رکھیا۔ہرباب دی ابتدا خواجہ فرید دے ہک شعرنال شروع تھیندی ہے۔ ملاحظہ کرو۔ باب نمبر۱: کرڑی تے ونڄ جھوکاں لیساں اڄ کل ٹوبھاوس پیا ایں باب وچ کافی نمبر۴۲، ۱۱۵، ۱۱۷، ۱۳۶، ۴۹ا، ۱۶۷،۱۶۸،۱۷۳،۱۷۵، ۱۸۳، ۱۸۷ ،۱۹۶، ۱۹۷، ۱۹۸،۲۰۲،۲۲۲،۲۲۴،۲۳۲،۲۴۵کوں شامل کیتا گیا۔ باب نمبر۲: تیغ برہوں دی ویہہ ڳئی ہݙ ہݙ تے چم چم تے ایں باب وچ کافی نمبر۶،۱۳ ، ۴۸،۵۹، ۶۷، ۷۱، ۷۲،۷۳،۷۵،۷۷،۷۹،۸۰، ۸۲، ۸۶،۸۷، ۱۲۱،۱۲۳،۱۲۷، ۱۷۱،۲۴۴کوں شامل کیتاڳئے۔ باب نمبر۳: یارفریدؔ نہ کھڑمُکلایا کیچ ڳیا ول گھرنہ آیا ایں باب وچ کافی نمبر۲۷، ۳۶، ۳۹،۴۰، ۷۵، ۱۳۳،۱۴۸،۱۵۸، ۱۶۵،۱۶۶،۱۹۴، ۲۰۴،۲۰۶، ۲۲۸،۲۳۷،۲۳۹،۲۶۵،۲۷۲کوں شامل کیتاڳئے باب نمبر۴: یار فرید ؔ نہ وسرم ہرگز رو رو دھانہیں کرساں جیندیں مردیں اوکھیں سوکھیں ساہ محبت بھرساں ایں باب وچ کافی نمبر ۳۴،۴۹، ۵۶،۶۸، ۹۰، ۱۸۰،۱۸۴،۱۸۶،۲۰۸،۲۱۵،۲۲۹، ۲۳۰،۲۶۸، ۲۵۹ کوں شامل کیتا ڳئے۔ نوٹ: فہرست وچ کافی نمبر۲۵۸ دی بجائے کافی نمبر۲۵۴دااندراج کتابت دی غلطی ہے۔ باب نمبر:۵: ع: رل مل یار فریدؔ ہمیشہ ، ماݨوں چیتر بہار ایں باب وچ کافی نمبر۱۷، ۱۹، ۲۶، ۴۱، ۵۴، ۵۵،۵۸،۷۷،۷۸، ۱۰۹،۱۲۶،۱۳۱، ۱۳۸،۱۷۹، ۲۱۳،۲۳۸،۲۶۳کوں شامل کیتاڳئے۔ باب نمبر۶: ؂نال فریدؔ دے سچ نہ کیتو آوݨ دی ڳیوں آکھ سوہݨا ول نہیں آنودا ایں باب وچ کافی نمبر۱۵، ۱۶، ۱۸، ۲۳، ۴۵، ۶۹، ۷۱،۷۹،۸۷،۸۹،۹۲،۹۵،۹۷،۹۸، ۱۴۴، ۱۳۵، ۱۴۵ ، ۱۵۷ ، ۱۶۲، ۱۶۴، ۱۶۹، ۲۰۳، ۲۱۹، ۲۲۱، ۲۲۳، ۲۳۴،۲۶۰شامل ہیں ۔ایں باب وچ کافی ۶۱ دا اندراج غلط ہے۔ باب نمبر۷: ؂ ہجر فریداؔ لنبی لائی ڳل ڳیوم مفت وچارہ ایں باب وچ کافی نمبر۱۱، ۱۲،۱۴، ۲۱،۳۱، ۵۱،۸۳، ۱۰۸، ۱۱۶،۱۲۰۔۱۵۱،۱۶۳،۱۷۴،۱۸۲،۱۸۹، ۲۰۷، ۲۳۱، ۲۳۳، ۲۴۱،۲۵۵، ۲۷۱ شامل ہِن۔ایں باب وچ کافی نمبر ۲۳۵دااندراج کتابت دی غلطی ہے۔ باب نمبر۸: سب زورہَوَس وس لایم پر یار فرید ؔ نہ آیم

ایں باب وچ کافی نمبر۳۵، ۳۷، ۳۸، ۶۵،۸۲، ۱۰۱، ۱۰۴،۱۱۲،۱۱۸، ۱۲۵،۱۳۰،۱۶۰، ۱۷۷، ۱۹۱،۱۹۲، ۱۹۳،۱۹۵،۲۰۵،۲۱۰،۲۱۲،۲۱۶،۲۳۵،۲۳۶،۲۵۳،۲۶۶شامل ہِن۔ باب نمبر۹: فریدآیا نہ ماہی ول ݙتی سولاں نہ ساہی ول ایں باب وچ کافی نمبر۸،۱۸، ۲۸، ۷۴، ۹۶، ۹۹، ۱۰۵،۱۰۶،۱۰۷،۱۱۱، ۱۱۳،۱۲۲،۱۲۸، ۱۲۹،۱۴۲، ۱۴۳،۱۴۴،۱۸۵،۱۸۶،۱۸۸،۱۹۰،۱۹۹،۲۰۱،۲۲۰ ،۲۴۶،۲۵۲،۲۶۱شامل ہن۔ کافی نمبر۲۴۹ دا اندراج کتابت دی غلطی ہے۔ باب نمبر۱۰: ؂ عشق فریدؔ نہیں اڄ کل دا روز ازل دی مٹھیاں مٹھیاں ایں باب وچ کافی نمبر۵، ۲۳، ۲۴، ۲۵، ۲۹، ۳۲، ۵۷، ۶۶،۷۳،۷۶،۸۰،۸۸،۱۰۰، ۱۰۲، ۱۰۳، ۱۱۰،۱۱۹،۱۲۴،۱۳۴،۱۴۷،۱۵۰،۱۷۲،۲۰۰،۲۱۱،۲۲۵، ۲۵۱، ۲۵۴، ۲۶۴ شامل ہِن۔ باب نمبر۱۱: ؂یار فریداؔ کول ہے تیݙے نہ بے ہودہ رُل ایں باب وچ کافی نمبر۲،۴، ۷، ۲۰، ۳۰، ۴۴،۵۰، ۵۲،۵۳،۶۰،۷۲،۸۴،۹۱،۹۳،۹۴،۱۳۲، ۱۳۷، ۱۳۹، ۱۴۰،۱۴۱،۱۵۵، ۱۷۰، ۱۷۸، ۲۱۴، ۲۱۸، ۲۲۶، ۲۲۷، ۲۴۷، ۲۴۹، ۲۶۲، ۲۶۷، ۲۶۸، شامل ہِن۔ باب نمبر۱۲: ؂تھیا فریدؔ منصور ہمیشہ جئیں ایہ راز لدھوئی ایں باب وچ کافی نمبر۶۲ ،۶۳ ،۶۴، ۷۰، ۸۵، ۱۵۲، ۱۵۹،۲۰۹،۲۴۸،ایں باب وچ کافی ۱۶۹ دا اندراج کتابت دی غلطی ہے۔ باب نمبر۱۳: سٹ کردرد فریدؔ ہمیشہ گیت پرم دے ڳاندے ایں باب وچ کانی نمبر:۱،۹، ۲۲، ۴۳، ۸۶، ۱۵۴،۱۵۶،۱۶۱،۲۴۰،۲۷۰ ہن۔ ایں باب وچ کافی نمبر ۔۱۰۱ ہک اندراج کتاب دی غلطی ہے۔

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

پُرسوزؔ بخاری دی غزل

(لکھت: دلبر حُسین مولائی)

سید احمد حسن جیرھے پُرسوز بخاری دے ناں نال مشہور ہِن۔ سرائیکی شاعری اِچ ورتیجݨ والی تقریباً ہر صنف وچ شاعری کیتی ہِنے۔ نظماں، کافیاں، گیت، ݙوہڑے، حمداں، نعتاں تے منقبتاں سبھ کُجھ لکھیا ہِنے۔ ہر صنف وچ اِنھاں اپݨے آپ کوں شاعر منوائے۔ میں اِنھاں دی کتاب’’سانول ،سِک، سکرات‘‘اچ موجود انہیں دیں غزلیں بارے کُجھ لکھݨ دی کوشش کیتی ھے۔ 192صفحات تے مشتمل اِنھاں دی ایں کتاب اچ 36غزلاں شامل ہِن۔ پُرسوزؔ بخاری دی غزل روایتی وی ھے تے منفرد وی ، ایندے وچ نویاں ترکیباں وی اپݨے تخلیقی رَندے نال گھڑیاں ہِنے۔ سوہݨے سوہݨے ہاں چھیکویں محاورے وی ورتیے نے۔ غزل دا اصلی چسولہ رس بھریا ذائقہ قاری کوں چھاند ݙے ݙے سݙیندا کھڑے۔ لوکیں دے دِلیں دیاں ڳالہیں پُرسوزؔ بخاری خوب آکھین۔ پُرسوزؔ بخاری دی شاعری دے حوالے نال مقبولیت ٻہوں ہئی۔ مشاعریں وچ جتھاں اِنھاں دے اُستاد صوفی فیض محمد دلچسپؔ ہوریں اپݨی اُستادی مَنویندے ہَن اُتھائیں پُرسوزؔ بخاری وی لوکیں دے دِلیں وچ اپݨیں لفظیں دی او دھمال پیدا کر ݙیندے ہَن جو لوک اُٹھی اُٹھی کے داد ݙیوݨ تے مجبور تھی ویندے ہَن۔ لوکیں دے جذبات دی ترجمانی کریندیں ہوئیں آپ اَہدن: ہر پُرسوزؔ کوں ݙاڈھے بھاندن

لکھیے شعر قلم دے میݙے

شعر وچ وکھری ڳالھ تے وکھرا خیال ، وَل سوہݨے انداز دا ورتارا ، سامع کوں اُٹھی اُٹھی کے داد ݙیوݨ تے مجبور کر ݙیندا ہا۔احٖ آپاں تھوڑا جیہاں تصور کروں ، مشاعرہ شروع ھے، اساں مشاعرے وچ موجود ہئیں ، پُرسوزؔ بخاری اسٹیج تے کھڑ کے اپݨی غزل پڑھدے کھڑن، ذرا اپݨے سینے تے ہتھ رکھ کے پچھو جو ساݙے دِل تے کیا اثر تھیندا پئے: میݙے بدنام تھیوݨ دی خبر اینویں تاں اینویں سہی

تیکو ں اِتبار نئیں آندا جیکر اینویں تاں اینویں سہی

اساں تاں جڳ کنوں مخفی رکھی ہئی پیار دی دولت

کیتے زوریں مسائیں لوکیں مشر اینویں تاں اینویں سہی

غزل ادب دا چولستان ھے۔ ایندے وچ ہجر دا کِرڑ کنڈا وی ہوندے، پُنل دے پیرے وی ہوندن، ٻوئی دی بُٖسی ٻوتھی وی ہوندی اے تے کُھمبی وانگ خود ڄائے خیال وی ہوندن۔ ایہ کُریہہ دا او وات پٹیندا میدان وی ھے جتھاں عشق دیاں ماریاں سسیاں پناہ گھِندین۔ عشق کیا کیا کرویندے؟ میں آکھساں کیا کیا نئیں کرویندا۔ عشق ڈُٖکھیں دے پہاڑ وی ݙیندے، دریا وچ گھڑے بھنواکنیں گھٹکڑیاں (گُڑتیاں)وی ݙیندے ، عشق دا دھوتی حُب دی دھو وچ رہندے، ساری حیاتی خابیں ، خیالیں تے عذابیں وچ گُزر ویندی ھے۔ عاشق کوں کیا کیا کرݨا پوندے؟ ایہ شودا صبر وی کریندے تے دھاں وی نئیں ݙے سڳدا۔ ایہ بغیر چُوری دے رَت ݙیندا رہ ویندے۔ ایہ بغیر گھڑے دے دریا دیاں لہراں قبول کریندے۔ ولا جݙاں رقیب وارا وَٹ ڳیا ہووے تے خوش پیا وَسد ہووے تاں عشق دے ہاں پھتھے عاشق دا جگر ساڑ سوز اوندی روح نال کیا کیا حشریاں کریندا ہوسی؟ پُرسوزؔ دا سوز ݙیکھو: توں ہُݨ تاں خوش ایں جو سوکھا تھی ڳئیں

اساکوں غم دے پہاڑ ݙے تے

تئیں اپݨے دِل دی تاں بھاہ بُٖجھائی اے

اساکوں عمراں دے ساڑ ݙے تے

او خاب وانگوں ملیے جو ہاسے

اُتھاہوں ایہ دِل دے درد وَدھ ڳئے

تیݙی نظر نے ونڄایا ساکوں

او رحٖ تے ݙیکھݨ دی ٻاڑ ݙے تے

سڄݨ دا رنگ ، چاندی وانگیں روپ، وَل اوندے حُسن دی تاب دا بے تاب لشکار، جݙاں دیداں نال ٹکردے تاں چیتا بھنوا ݙیندے۔ بے قرار عاشق جݙاں سڄݨ دے رُخ مہتاب دی اچݨ چیت زیارت کریندے تاں ول اوندے حُب دی شراب ، مستی دے نشے دی شرارت ایں کرویندی ھے جو راہ ٹپدے لوک رستہ چھوڑ ویندن۔

نگاہیں ٹکر ڳن اُنھاں نال جیندیاں ؂ اینویں لڳدے پیتی شراب آندے جیویں

احٖ وت راہ وچ دھوتی ٹکریس ؂ بدلیے بدلیے طور نظردن

مٹھڑا سڄݨ جݙاں رُسیمے دی مشقی رسم توں ٻاہر نکلدے تاں اُڄڑیے عاشق کوں اوں ݙینھ دا بے صبری نال انتظار ہوندے جو اوندی وِگھری حیاتی ہُݨ کہیں تِڑ تاݙے لڳسی پر ایہ انتظار دے لحظے کیویں گزردن۔ او پُرسوز بخاری ݙسیندے:

او تاں اینویں آکھی تے پُرسوزؔ ڳئے پیا

اِتھاں دربھ ڄاء ڳئے تنگھیندیں تنگھیندیں

غزل شاعری دی ہک البیلی صنف ھے۔ ادھ کُٹھے کُکڑ وانگوں تڑپا تڑپا شعر لکھویندی ھے۔ایندے وچ رمز دا غمزہ ہوندے ، ایماء دا غازہ وی ہوندے، اِشارے کنائے دا سُرمہ ہوندے تے تلمیح تے تشبیہ دا لیپا پوچا وی ہوندے ۔ جتلا شاعر ذہین تے تخلیق کار ہوسی اُتلی غزل گہری معنویت والی ہوسی۔ سمجھدار شاعر سکھݨا روایت دا قیدی نی ہوندا اوندی سوچ دے پکھی کئی سو سال اڳوں تے اُڈرݨ دی طاقت رکھدن۔ پُرسوزؔ بخاری دی شعری کُٹھالی مضبوط ھے۔ ایندے وچوں مربوط شعر نکلدن تے کئی کئی پرتاں پلٹڑیاں پوندین۔ وَل ونڄ تے شعر دی روح سمجھ آندی ھے۔

؂آساں دے آلہݨیں وچ ٻیٹھا ہا کُجھ سوچیندا

نیناں دے باز دا کُئی اݨ چِتا وار کر ڳئے ؂ کئی ہجر دے ہُما کوں آکھے زغن تاں کیویں

ذوقِ وفا دے کیتے ایہ قہر دا ستم اے

مادہ تے سائنس کنیں متاثر تھیوݨ والا طبقہ عشق، محبت تے وسیب دی ریت روایت کوں چنگا نئیں سمجھدا۔ پہلے مغرب بغاوت کیتی ہئی ، سائنس کوں ہی ملجا تے ماوا سمجھا ہا ، ہُݨ ولا وَل آئن جو روح دی خوشی ادب تے آرٹس وچ ھے۔ احٖ کل اِنہیں دیاں یونیورسٹیاں آرٹس دے معنیں وچ سائنس کنیں زیادہ میرٹ رکھیندین۔ اساں خالی عبوری دور کنیں گُزردے پیوں۔ لوک سائنس دے پچھوں ڳالھے تھی کراہیں دُرک پِن۔سائنس دی ترقی وی لازمی ھے تے روح دی آبیاری وی، کݙاہیں کݙاہیں ایجھا اتفاق وی تھی پوندے جو عشق کولہوں بندہ نامراد عاشق مشہور تھی ویندے۔ قسمت جݙاں اونکوں عشق وچ پکیندی ھے تاں ول اونکوں پتہ لڳدے جو عشق کیا ھے؟

عاشق تے فتوے لا تے اَہدا ہا سُولی چاڑھو

ہُݨ آپ اَئے وکیڑ اچ اَہدا ھے پیار تھی ڳئے

عشق، وَس تے آرا، بھاء دا چِخہ، دریائے نیل دا ادھلاݨہ، فرات دی بیوفائی، چنانہہ دا گھڑا، تھل دی ریت، بھیرے دے ٹٻے، نَیں دا تَل، کھیر وہیندا روہ، پاݨی کوں لوہندی روہی،ایہ سارے عشق دے آزمائیشی امتحان ہوندن ۔ شاعر عاشق دا ترجمان ہوندے۔ اوندے سوچیں دا میدان حسرتیں دا کھاڑا ہوندے۔

دِل کھاڑا بݨ تے رہ ڳئی اے ڈُٖکھ درد نے سُکھ تکرار کیتے

اوݙوں ظلم دا جُڑ طوفان آیاایݙوں ساوݨ مینگھ ملہار کیتے

سُکھ چین کوں فخر وِصال تے ہاڈُٖکھ درد ہا نازاں ہجر اُتے

اینکوں ظلم خزاں دی اُلّی ہئی اونکوں غرہ مست بہار کیتے

ہجر دی حُب کھسیندا قصائی جݙاں جُدائی دی کاتی رَتو رت کریندے وَل تڑپدے عاشق دی نماݨی شکل کیویں ݙسدی ھے۔ پُرسوزؔ بخاری دے شعری کیمرے وچ ݙیکھو:

بُٖسی محفل ، بُٖسا ویڑھا تے ڈُٖمڑیں مونہہ سڄݨاں دے

جُدائی دی ترجمانی ھے ہجر بݨ تے صیاد آندے

سڄݨ دے وقت نکھڑݨ دے اُداسی لُک نہیں سڳدی

ہوندے پُرسوز ہاں مُٹھ وچ تے منگدا درد داد آندے

غزل دے ہر شعر وچ نویں موضوع ٹکݨ دی جاہ ہوندی ھے پئی۔لہذا ایندے ݙڈھ وچ فلسفہ، مذہب، سیاست، انقلاب، درد، جُدائی، ݙوہ، دُروہ، عشق معشوقی سب کُجھ ہوندے پیا۔ سُݨݨ پڑھݨ والا بندہ غم دے ٻوجھ اچھل بھنوا سڳدے۔ دِل تے روح ، سوچ تے مغز نویں تازے تھی تے بندے کوں ہولا پُھل کر ݙیندن۔ جے مٹھے راول دی راند بھاء ونڄے ، جے سسڑی دی چُنری پیار دا جھنڈا بݨ ونڄے جے ہیر دیاں زلفاں چھاں بݨ ونڄن تاں وَل عاشق لا محدود مُد تئیں سُم پوندے:

حشر توڑیں سُما چھوڑئیے

اوندیں زُلفیں دی چھاں میکوں

دِل دی ویران دُنیا پل وچ وَسا ڳیا ھے

چوݙی دا چندر زورے سینے سما ڳیا ھے

جے سنگتی نکھڑ ونڄے تاں ول اسمان بھمدا نظردے۔ زمین چکریندی نظر آندی ھے۔ اولاد مال ، جائیداد ݙیݨیں نظر آندین۔ ساہ دی سنگت کنیں انج تھیوݨ تے دِل اَہدے۔ دُنیا دا حُسن نانگ دا گدرپ نظر آندے تے عاشق ایہ پیغام ݙیندے:

توں جے ڳئیں تاں ساہ وی چا ونڄ

ایہ ہُݨ کائینی کم دے میݙے

پُرسوزؔ بخاری عشق توں واقف ھے اونویں تاں ایہ رِیت ابراہیم خلیل اللہ کنیں اَندی ہوئی کربلا ٹپدی ہوئی اِنہیں تئیں آئی ھے۔ عشق دی ایہ کہانی قیامت تئیں دُھریندی رَہسی۔

جے تئیں ایں جڳ تے عاشق رُسدے منیندے رَہسن

دُوھریندی رَہسے او تئیں تیݙی میݙی کہانی

انسان دی زندگی ہک فلم آلی کار ہک ڈرامائی کردار رکھدی ھے۔ کݙاہیں اُچ ݙیہدے کݙاہیں جھِک، کݙاہیں قصیدے پڑھݨ والیں دے لشکر نال ہوندے تاں کݙاہیں نوحہ وی کوئی نی پڑھدا۔ جے حالات وَٹیے تاں سنگت وی وَٹی، کوئی قسمت آلا ابوذرؓ نال ہوسی نہ تاں کوفی شامی ڈھیر ہوسن۔ حبیبؓ ابنِ مظاہرتھوڑے، شمر ڈھیر ہوسن۔ جے وَسد ا ویلھا ہووے تاں شہر دے شہر نال ہوندن۔ جے ڈُٖکھ دا سفر پیش آوے تاں وَل سُنڄ دیاں حویلیاں ہوندین۔ پُرسوزؔ بخاری کوں وی دھاں ݙیوݨی پئے ڳئی ھے:

احٖ نئیں نیڑے اَمدے میݙے

کل ہَن ڳاوݨ ڳمدے میݙے

یاد ہئی مونہہ دو ݙیہدا ہانویں

ہُݨ تاں ٻول نی بھمدے میݙے

پُرسوز ؔ بخاری دی غزل جیڑھلے بندہ پڑھدے تاں اوندی وٹھ وچ آ ویندے۔ او تئیں کتاب بند نئیں کریندا جے تئیں ایہ اپݨا اثر نئیں ݙکھیندی۔ میں وی اُنہیں دی غزل وچ ایجھا جکڑیاں جے تئیں قلم نئیں چاتا ایہ میکوں اپݨی حُب دی زنجیر وچ ٻدھی پئی رہ ڳئی ھے۔اَؤ ہُݨ پُرسوز بخاری دی غزل وچ موجود تراکیب تے فن تے تھوڑی جہیں ڳالھ کروں۔ پُرسوزؔ بخاری ہک قادر الکلام شاعر ھے۔ وسیب دی ریت روایت دا نہ سکھڑاں سُنڄاݨو ھے بلکہ مِٹدیاں تے مُکدیاں ڳالہیں ، ترکیباں تے محاورے سانبھݨ والا سچا پندھیڑو ھے۔ پُرسوزؔ بخاری نویں خیال ݙے تے تشبیہات تے استعارے واضع کیتے ہِن۔اِنھاں دے کلام وچوں جے سارے محاورے، تشبیہاں تے استعارے جمع کروں تاں ہک نویکلی کتاب لکھی ونڄ سڳدی ھے۔ لغت ترتیب ݙتی ونڄ سڳدی ھے۔ اِتھاں کُجھ شعر نقل کرینداں۔ اوندے سوچے ورتیے محاورے تے ترکیباں پڑھو تے پُرسوزؔ بخاری کوں داد ݙیو.....سرائیکی دے ایں محسن کوں وِساریا نہ ونڄے ، چھوٹے چھوٹے لوکیں دا کلام بی اے تے ایم اے سرائیکی وچ پڑھایا ویندا پئے ۔ ایتلا وݙا ماء ٻولی دا خادم کیوں وِساریا ویندا پئے؟ ہر جاہ تے سیاست چنگی نئیں ہوندی ، ہر جاہ تے تعلق دی وِساخی استعمال نئیں کریندی۔ سفارشاں کے تئیں کرویسی ساݙا فنکار، اللہ دے واسطے میرٹ کوں جاہ ݙیو، نویں نسل کوں سچ دا سنہیڑو متعارف کراؤ۔ ایہ شعر پڑھ کے اپݨے ضمیر کنیں پچھو کیا اے غزلاں سرائیکی دے نصاب اچ چھپݨ دے ݙا دیاں کائینی؟

ودا اینویں لُکدے جُدائی دے جبر توں

بُلبل دے سِر تے عقاب آندے جیویں

اوں چن کوں ݙیکھݨے یارو تے میں ھے ݙیکھݨا اونکوں

میݙا مولا کرے چن وچ اوندا دیدار تھی پووے

ٻیٹھا مستقبل کوں رونداں گُزریا ویلھا ݙیکھ تے

یادِ ماضی ماس چردی پئی اے ٻیلا ݙیکھ تے

بھوتے ݙے ݙے تے ݙراوݨ تے ولا او ترݙݨاں

ویندے رستے وچ کوئی ڈھانڈھا مریلا ݙیکھ تے

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

ڄاݨ سُنڄاݨ

وسیب دا ماݨ قاری محمد اکرم قادری

(لکھت:ملک عبدالخالق نعیمی)

ضلع لودھراں ہک علمی ادبی تے مختلف مکتبِ فکر نال تعلق رکھݨ والے سوجھواݨاں دا شہر ھے۔ ایں شہر دے آہروں ٻاہروں وسݨ والے لوک سوہݨے ، سِدھے سادے، خوش اخلاق تے ادیب لوک ہِن۔ مذہبی رُت دی ساول وی ایں وسیب وچ ڈھیر سوہݨی ݙسدی ھے۔ ’’ڄاݨ سُنڄاݨ ‘‘ دے حوالے نال احٖ اساں ایں وَسوں دے ہک سوہݨے نینگرقاری محمد اکرم قادری کوں سویل سنگت اچ شامل کیتے۔محبتیں والے ایں سنگتی کوں سرائیکی زبان تے ادب نال عشق ھے۔ اساں ضلع لودھراں توں جلا ل پور ݙے ونڄوں تاں اساکوں راہ وچ ہک بس اسٹاپ ’’نویں وستی ‘‘ توں گُزر کراہیں جلال پور پیر والا ونڄݨا پوندے۔ ایہ ایں نویں وستی بس اسٹاپ تے قاری محمد اکرم قادری اپݨا ہک جنرل سٹور ’’قادری جنرل سٹور‘‘ دے ناں نال چلائی پئے۔ قرۃ دے حوالے نال قاری محمد اکرم مہروی سئیں پورے اپݨے وسیب وچ عزت دی نگاہ نال ݙٹھا ویندے۔ سوہݨی آواز ہووݨ پاروں اینکوں وسیبی محافل وچ ہمیشہ یاد رکھیا ویندے۔ قرآنِ پاک اپݨے بابا سئیں قاری غلام نبی ہوریں توں حفظ کیتس۔ 1992ء توں 2000ء تک ایہ اللہ دا پاک کلام حفظ کریندا ریہے۔ اٹھ سالاں وچ حفظ مکمل کرݨ دے بعد اینکوں ایہ شوق تھیا جو میں قرۃ دا وی مکمل علم حاصل کراں۔ اپݨے بابے توں اجازت گھِن 2000ء وچ ہی حُسنِ قرۃ دی تعلیم سانگے مسافر خانہ ضلع بہاول پوردے ہک عظیم اُستاد سئیں قاری عبدالستار مہروی دی خدمت اچ حاضر تھیا۔2000ء توں 2003تک اُنھاں دی خدمت کر تے قرۃ دا مکمل علم حاصل کیتُس۔ احٖ کل پورے مُلک اچ حُسنِ قراۃ دے حوالے نال محفلاں دی زینت بݨدے۔ اِنھاں دا گھرانا قرآنِ پاک دی تعلیم و تدریس دے حوالے نال علاقے وچ خاصہ مقبول ھے۔ اِنھاں دے بابا سئیں قاری غلام نبی ہوریں اپݨے دَور دے ٻہوں وݙے قاریِ قرآن ہِن۔ جئیں وجہ توں اِنھاں کوں پورے علاقے وچ احترام دی نگاہ نال ݙٹھا ویندے۔ اللہ دے ایں کلام دی برکت پاروں قاری محمد اکرم مہروی سئیں پورے وسیب دی جان ہِن۔ اللہ دے پاک کلام نال محبت ، سوہݨے مدینے والے دی الفت، آلِ نبیؐ اولادِ علی ؑ نال عشق تے صحابہ کرام دی سِک اِنھاں دے ایمان دا حصہ ھے۔ سرکارِ مدینہ دی محبت اِنھاں کوں وراثت وچ ملی ھے۔ ایہ اپݨے بابے سئیں دے نقشِ قدم تے ٹُردے پِن، بے لوث خلقِ خدا دی خدمت کریندن۔ ایں فقیر دا لالچ لوبھ والا پاسہ بالکل خالی ھے احٖ کل اپݨے پُتر محمد اویس قادری کوں قاریِ قرآن بݨاوݨ دا شوق رکھدن۔ ایں نیک کم اچ اللہ پاک اِنھاں دی مدد فرماوے۔ آمین

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

فریاد ہیروی دی غزل تے ارفعیت

(کتاب اُشا دے تناظر اچ)

لکھت:طارق اسماعیل احمدانی

غزل سرائیکی ادب وچ نو وارد ضرور ھے، مگر اَݨ سونہی کائینی۔ اڄوکے ویلھے ہک معروف صنف دے زُمرے وچ اَندی ھے۔ اتے جݙاں سرائیکی ادب اچ غزل آئی تاں کُجھ علمی ادبی حلقیں وچ ایندے امکانات بارے بحث چھِڑ پئی۔ کیا سرائیکی زبان وچ غزل آکھی ونڄ سڳدی اے؟ یا غزل دا مزاج سرائیکی زبان نال میل کھندے؟ یا ول غزل ایں زبان وچ اپݨے آپ کوں زندہ(Survive) رکھ سڳسی۔ ایہو جہیں ڈھیر سارے سوال زیرِ بحث ہن پئے۔ انہیں سوالیں دے پس منظر وچ تقریباً پچھلے چار ݙہاکیں کنیں لا کراہیں ہُݨ تئیں غزل اپݨے تمام تر خوبیں سمیت ساݙے سامݨے موجود ھے۔ کیوں جو ڈھیر سارے شعراء نے غزل آکھ تے انہیں امکانات کوں رد کر ݙتا۔ اتے غزل کوں ارفعیت (Sublimity) بخشی۔ غزل کوں اعتبار، وقار اتے توانا لہجہ ݙیوݨ والے غزل گو شعراء سرور کربلائی، اقبال سوکڑی، نقوی احمد پوری، ریاض رحمانی، قیس فریدی، ممتاز حیدر ݙاہر، عزیز شاہد، رفعت عباس، مصطفےٰ خادم، شاکر مہروی، امتیاز فریدی، خلیل فریدی، شاہد عالم شاہد، حبیب اللہ طارق ، جاوید آصف، گدا حُسین راول اتے محبوب فریاد ہیروی دے ناں سُنڄاپو ہِن۔ ہُݨ سوال ایہ بݨدے جو ارفعیت (Sublimity) کیا ھے؟ نشافِ تنقیدی اصطلاحات دے مرتب ابوالاعجاز حفیظ صدیقی ایں اصطلاح دی ایہ تعریف کیتی اے۔ ’’عظیم ادب دی ایہ صفت قاری کوں ہک بلند تر ، پُر مسرت، وجد انگیز اتے جذباتی تخیل سطح توڑیں گھن ویندی ھے۔‘‘(ترجمہ راقم) پہلوں ایہ فلسفہ فطرتی سُݨہپ لیوں استعمال تھیندا ریہا۔ بعد وچ میکوں شاندار طرزِ تحریر کیتے مخصوص کیتا ڳیا۔ ارفعیت (Sublimity) توں سب کنیں پہلوں لان جائی نس (Longinus 213---273) اصطلاحاً واضع کیتا۔ ایہ فلسفہ اسلوب (Style) دے حوالے نال وی بحث کریندے تے اصطلاحاً فکری وݙیائی اتے سُݨہپ ݙوہیں دا مطالعہ کریندے۔ لان جائی نس (Longinus)انہیں پنج عناصر کوں خصوصاً ’’ارفعیت ‘‘ دا منبع قرار ݙتے۔ ۱۔ فکری وݙیائی ۲۔ توانا احساس تے جذبہ جیندے وچ ترنگ پاتی ونڄے۔ ۳۔ سوہݨا فِکری روپ ۴۔ اظہار تے بیان دا پُروقار انداز ۵۔ لفظیں دی سوہݨی اتے من موہݨی مینا کاری/وݨت سرائیکی ادب تے دیدبھنوائی ونڄے تاں لطف علی دی مثنوی ، خواجہ غلام فرید دی کافی، غلام سکندر غلام دا مرثیہ، اقبال سوکڑی اتے عزیز شاہد دی غزل، عاشق بزدار ، اشو لال اتے خالد اقبا ل دی نظم دی ارفعیت کیتے وݙی آسانی نال مثال ݙتی ونڄ سڳدی اے۔ مگر متاخرین غزل گو شعراء وچ سئیں محبوب فریاد ہیروی دی غزل اپݨے تمام تر توانائیں سمیت ’’ارفعیت ‘‘ دے سارے تقاضے پورے کریندی ھے۔ جیندے وچ فکری وݙیائی، توانا احساس، (جیرھا ہک مخصوص ترنگ اچ کھڑے) سوہݨا فکری روپ قاری کوں اپݨے سحر وچ جکڑ گھِندے۔ اُنہیں دی کتاب’’اُشا‘‘ ارفعیت دی بہترین مثال ھے۔ ایں تأثر کوں ثابت کرݨ کیتے کتاب ’’اُشا‘‘ وچوں صرف ݙوں شعر پیش کریساں:

انت یا انتہا تاں ہوسی کُئی

بھاہ لڳی ھے اُشا تاں ہوسی کُئی

جیڑھے کچرے دے ڈھیر تے مر ڳن

اُنہیں ٻالیں دی ماء تاں ہوسی کُئی

(اُشا،ص۸۲)

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

ݙوہڑہ میݙی محبوب صنف ھے ایندے وچ میں ہر خیال آسانی نال پیش کر گھِنداں ٻہوں جلدی ہک سرائیکی ادبی تنظیم کوں لودھراں وچ متعارف کرویساں

نوجوان سرائیکی شاعر سئیں سوجھل بخاری نال ڳالھ مُہاڑ

(ڳالھ مُہاڑ:ناصر اعواݨ، اسجد بخاری)

ضلع لودھراں دے وسݨینک معروف نوجوان سرائیکی شاعر سئیں سوجھل بخاری دا آبائی گھر لودھراں دے قریب ہک مشہوروستی ’’مغل والا‘‘ نال ھے۔ پچھلے پندھراں سالیں توں سرائیکی شاعری کریندے پِن۔ ادبی حوالے نال سرائیکی وسیب وچ چنگی شہرت رکھدن۔ اساں سویل سرائیکی سانگے اِنھاں نال حال حوال کیتا جیرھا تہاݙی خدمت اچ پیش ھے۔ سوجھل بخاری سئیں اپݨا تعارف کرویندیں ہوئیں ݙسایا میݙا آبائی گھر ضلع لودھراں دے قریب پیر یں فقیریں دی ہک مشہور وستی مغل والا نال ھے۔2001ء وچ میں شاعری شروع کیتی۔ میݙے وݙے بھائی نال سرائیکی شعراء دی سنگت ہوندی ہئی ۔ شاعر حضرات اکثر اساݙے کول آئے ڳئے رہندے ہَن۔ میں اُنھاں دی خد مت داری کیتی رکھدا ہامی۔ میٹرک کرݨ دے بعد میݙے مَن اچ موجودشاعر آلس بھنی تاں میں وی شاعری والے پاسے راغب تھیُم۔ہک ݙینھ ساݙی وساخ تے ڈھیر سارے شاعر حضرات کٹھے ہَن۔ میݙے بھائی نے پُچھیا جو یار شاعری کیویں تھیندی ھے؟تاں ہک شوخ مزاج شاعر پُچھیا مُرشد تُساں کیوں پُچھدے پئے ہو ؟ تاں اُنھاں آکھیا میݙی خواہش ھے جو میݙا بھِرا سوجھل وی شاعری کرے۔ اوں شاعر طنزیہ مسکراندیں ہوئیں آکھیا مرشد شاعر بݨدے نی ہوندے ڄمدے ہوندن۔ میݙے وݙے بھرا آکھیا ایہ وی ڄماندرو شاعر ھے۔ اُنھاں میݙے حق اچ دُعا فرمائی اتے میں باقاعدہ طور تے شعر آکھݨ شروع کر ݙتے۔ میݙی پہلی شاعری دی شکر میݙے اُستاد ملک اللہ ڈتہ دلیا دہوریں دے اڳوں رکھی ڳئی اتے احٖ کل میں مُرشد غیورؔ بخاری سئیں توں شاعری دی اصلاح گھِنداں۔ سوجھل بخاری سئیں توں اساں پُچھیا جو تُساں توں پہلے وی تہاݙے خاندان اچ کُئی شاعر ہا؟تاں اُنھاں آکھیا میݙے نانکے خاندان وچ اُردو تے سرائیکی زبان دے معروف شاعر سئیں سید عبدالعزیز عارضؔ بخاری ، جیرھے جو سید احمد حسن پُرسوزؔ بخاری دے شاگرد ہن ۔ میݙے رشتے اچ ماما سئیں لڳدے ہَن۔ اتے ݙاݙکے خاندان وچوں میݙے بھائی سید آصف فرخاد ؔ بخاری، سید بھورل ؔ بخاری تے سامل بخاری شاعری کریندن۔ اصنافِ ادب دے حوالے نال سوجھل بخاری سئیں آکھیا میں تقریباً اصناف وچ شعر آکھین۔ غزل، نعت، ݙوہڑہ، کافی، گیت ، قطعہ تے نظم وچ طبع آزمائی کر چُکیاں۔ ݙوہڑہ میݙی محبوب صنف ھے ایندے وچ میں ہر خیال آسانی نال پیش کر گھِنداں۔ غزل عہد حاضر دی معروف تے اوکھی صنف ھے ایندے وچ وی جتنی پھرداں اپݨے خیال پیش کرینداں۔ نعت تے حمد میݙے اندر موجود میݙی عقیدت کوں زندہ رکھدن۔ کافی سرائیکی شاعری دی ݙوہڑے وانگوں محبوب صنف ھے بھانویں جو عہدِ حاضر وچ ایہ صنف متروک ھے ولا وی ایندے اندر کُجھ نہ کُجھ خوابیں دے پُھل شامل رکھݨ دی کوشش کیتی ہِم۔ نظم جدید دَور دی ضرورت ھے ایں سانگے ایں پاسے وی ہُݨ تھوڑی تھوڑی کوشش کریندا پیاں۔ سوجھل بخاری سئیں توں اساں پُچھیا جو تُساں کیرھے کیرھے سرائیکی شاعر دی شاعری توں متاثر ہو؟ تاں اُنھاں آکھیا اڄوکے دور اچ سرائیکی شاعری دے اسمان تے اتنی روشن ستارے موجود ہِن جنھاں دے سُݨہپ دا انتخاب کرݨ ٻہوں مشکل ھے۔ میکوں اونویں سرائیکی زبان اچ شعر آکھݨ والا ہر شاعر چنگا لڳدے پر عزیز شاہدؔ ، شاکر شجاعبادی، احمد خان طارقؔ ، امان اللہ ارشد ؔ تے غیورؔ بخاری دی شاعری میکوں بے حد پسند ھے۔ بخاری سئیں توں اساں اُنھاں دی کتاب یا کتابچہ بارے پُچھیا تاں اُنھاں آکھیا میݙی ذاتی مصروفیت پاروں میݙا تخلیقی کم منظر عام تے نی آ سڳیا ۔ انشاء اللہ جنوری یا فروری 2017ء وچ میݙی پہلی کتاب چھپ کراہیں منظر عام تے آ ویسی۔ سرائیکی میلے مشاعریں دے حوالے نال ڳالھ ٹُری تاں سوجھل سئیں آکھیا مشاعرے، میلے اتے کٹھ اساݙی سرائیکی ثقافت دے امین ہِن۔ ایں سانگے اِنھاں وچ شرکت کر تے میکوں دِلی تسکین ملدی ھے۔ میں سرائیکی وسیب وچ تھیوݨ والے ہر کٹھ اچ کوشش کرینداں جو شریک تھیواں۔ ایندے علاوہ نعت گوئی دے حوالے نال اساݙے وسیب اچ ٻہوں ساریاں محافل دا انعقاد تھیندے جئیں وچ میں شریک تھینداں۔ اتے اوں فورم تے وی اپݨے ادب ،زبان تے کاز دی ڳالھ کرینداں۔ لودھراں وچ ادبی فضا دے حوالے نال ڳالھ ٹُری تاں سوجھل بخاری آکھیا اساݙے شہر لودھراں وچ سرائیکی ادبی حوالے نال ٻہوں گھٹ کم تھیندا پئے۔کُئی ادبی تنظیم خالص طور تے سرائیکی کم کرݨ والی موجود کوئینی۔ البتہ نیشنل پریس کلب لودھراں دے روحِ رواں عمران علی اعواݨ سئیں تمام مکتبِ فکر نال تعلق رکھݨ والے ادیباں کوں جوڑی کھڑن۔ مہینے وچ ایں فورم تے ݙوں ترئے کٹھ تھی ویندن۔ اینویں لودھراں ادبی سنگت لودھراں دے اراکین وی خاصے متحرک ہن۔ ایں طرح مظفر اقبال سئیں وی ’’پاسبانِ ادب‘‘ دے ناں نال ݙیوا ٻالی کھڑن۔ اِنھاں دوستاں دی جدو جہد نال اساکوں لودھراں دی ادبی فضا جیندی جاڳدی ݙسدی ھے۔ ٻیا سرائیکی زبان دی خدمت کرݨ والے شعراء سئیں رحیم طلب، سئیں ثاقب خلیلی، سئیں شریف شاذب، سئیں اکرم عارف غوری اینویں ڈھیر سارے ٻئے ناں وی ہِن جیرھے میکوں یاد نئیں آندے پئے سرائیکی زبان و ادب دی بے پناہ خدمت کریندے پِن۔ایندے علاوہ بخاری سئیں آکھیا میں لودھراں وچ ہک سرائیکی ادبی تنظیم چلاوݨ دا ارادہ رکھداں۔ دوستاں نال مشاورت کریندا پیاں ۔ انشاء اللہ ٻہوں جلدی ہک سرائیکی ادبی تنظیم کوں لودھراں وچ متعارف کرویساں۔ سرائیکی صوبے دے حوالے نال سوجھل سئیں آکھیا ایہ اساݙا بُنیاد ی حق ھے اساکوں مِلݨا چاہیدا ھے۔ ایں قومی حوالے نال ڳالھ کرݨ والے وی اساݙے وسیب دے ڈھیر لوک موجود ہِن جیویں سئیں اکرم گھلو تے سئیں وارث موتھا تے اِنھاں دی سنگت۔ میݙے خیال وچ اساں پُر اَمن لوک جیرھی سِمت ݙو اپݨے قومی پندھ کوں ٹوری ویندے ہئیں انشاء اللہ اساکوں ٻہوں جلدی اساݙے خوابیں دی تعبیر ملسے۔ اخیر تے سوجھل بخاری سرائیکی نینگر شعراء کوں پیغام ݙیوݨ دے حوالے نال آکھیا نویں نینگر شعراء سرائیکی ادب دے اسمان تے اپݨی سوچ دے نویں ستارے ٹکݨ دی کوشش کرن۔ جے توڑیں اساں روایتی خیالات توں اپݨی جان نہ چھڑویسوں اوں ویلے تئیں اساݙی سوچ وچ نکھار پیدا نہ تھیسی۔

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

سرائیکی مرثیے وچ نثر

(لکھت: قاسم سہانی)

میکوں چنگی طرانویں یاد ہے احٖ توں تریہہ سال پہلے دی ڳالھ ہے جݙاں اساں ٻال ہوندے ہاسے تے ست محرم توں گھن تے ݙاہ محرم تک وستی رامن اچ علماء تے ذاکرین کوں سُݨݨ ویندے ہاسے اوں وقت شیعہ تے سنی حضرات مذہبی ݙیہنوار رل مل کے منیدے ہن فرقہ واریت دی ایہ بھاہ کائناں ٻلی ہئی اساں سارے وسیب دے لوک گݙگزریندے ہاسے پتہ نئیں ساکوں کیندی نظرلڳ ڳئی ہے اساں ہک ݙوجھے دے خون کوں پیوݨ پئے ڳئے ہیں اوں وقت جݙاں ذاکرین ذکر حسین ؑ کریندے ہن ایویں محسوس تھینداہاجیویں اے ذاکرکربلا دے مظلوم قافلے دے رلے ٹردے رہ ڳئے ہوون جݙاں مظلومیت دی داستان چھیڑی ویندی ہئی محفل دے وچوں دھاڑاں نکلدیاں ہن وادئ سندھ سرائیکی وسیب ہمیشہ مظلوم رہ گئے ۔اتھاں کئی لٹیرے آندے رہ ڳئے لٹ پٹ مچیندے ریہے وسیب دیں لوکیں ستم درستم سہہ کے وی کربلادیں مظلومیں دی سنت ادا کیتی قربانیاں ݙتیاں امن دا پرچار کیتا تے ظالم دے ظلم تے مذہمت وی کریندے رہ ڳئے کجھ ݙینہ پہلے نامور ادیب پروفیسر مریدعباس عارف دی حسینیت تے لکھی ڳئی کتاب ’’سرائیکی مرثیے وچ نثر‘‘میکوں ملی جینکوں پڑھ کے میں حیرتیں دے جہان اچ پُڄ ڳیاں اِکوی نثرنگارکوں ہکی کتاب اچ مکمل تعارف دے نال جاہ ݙتی تے سمندر کوں کوزے اچ بند کرݨ دی مثال کوں سچ ثابت کرݙکھایا ہے ۔ایہ کم ٻہوں مشکل کم ہاجینکوں مریدعارف جیہاں بندہ ہی تکمیل تک پڄا سڳدا ہا تے اے کم ماہرلسانیات کیتے ٻہوں وݙا تاریخ سازکم ہے اے علمی ادبی تحقیقی کم انمول خزانے توں گھٹ کائینی۔ حسینیت دے حوالے نال اے کم اپݨے نویکلے اندازدا منفردکم ہے۔ میں جہیں ادب دے طالب علمیں واسطے ایں کتاب دا مطالعہ ٻہوں ضروری ہے ساکوں انہیں لوکیں دامکمل تعارف نصیب تھئے ۔جیندے بارے بزرگ ݙسیندے ہن جو فلاں ٻہوں وݙا ذاکرہا تے ٻہوں سوہݨی درد بھر ی تقریر کریندا ہا۔ احٖ کل نثردا رواج گھٹ تھیندا ویندے تے ذاکرین حسینی ݙوہڑے زیادہ پڑھدن پہلے زمانے وچ ذاکر تقریراں کریندے ہن جنہیں وچ مودت دے نظارے تھیندے ہن ۔مرید عارف نے جنہیں نثرنگاریں تے اے کتاب لکھی ہے اُنہیں وچ ،غلام سکندرغلام،محمود مولائی، گل محمد عاشق ملتانی قاضی خدابخش مخرون تے ٻئے وی ٻہوں سارے نثر نگاراں دے ناں درج ہن جݙاں سرائیکی نثرکوں پورے ہندوستان اچ سُݨیاتے پڑھیاوینداہا اوں وقت مرید عارف دے بقول سرائیکی زبان دا مونڈھلی نثر نگار غلام سکندر غلام دا ناں سرفہرست آندے ۔سرائیکی زبان چھ ہزار سال قدیم زبانیں وچ شمار کیتی ویندی ہے جݙاں اکیٹھ ہجری ڈاہ محرم کوں اے دردناک واقعہ رونما تھیا تاں اوں وقت آسمان تے زمین مونجھ تو ں اپݨے اپݨے رنگ وٹاگھِدے کئی لوکیں ایں واقعے تے ڈُٖکھیں بھری شاعری کیتی تے نثراچ وی مظلومیت داتذکرہ کیتا۔ سرائیکی وسیب دیں لوکیں وی اپݨے مرشد حسینؑ تے اوندے جانثاراں کوں سلام پیش کیتے۔ نوک سناں تے چڑھ کے قرآن کریم دی تلاوت کرݨ دا ول وی ساکوں نواسہ رسول ؐدی قربانی ݙیوݨ نال ملیے کجھ وی تھی ونڄے خدادے ذکرتوں منہ نئیں موڑنا،حق سچ تے ڈٹ ونڄوبھانویں جوسرتن توں جُدا تھی ونڄے تے اساں ایں قربانی دا مقصداڄاں تک نئیں سمجھ سگئیے۔ جیندے سمجھݨ کیتے ساکوں مرید عارف دی کتاب دا مطالعہ ضرورکرݨا پوسی۔اہلبیت دیں قربانیں دا اصل مقصد تے منزل کیا ہے ایں کتاب دا ݙوجھاحصہ جلد ی چھپ تے آویسی میں مریدعارف دی محنت تے ڳول پھرول اچ ݙینہ رات ہک کرݨ کوں سلام آہداں۔ا تے دعاکرینداں خداپاک انہیں دے ایں پورھیے کوں رنگ لاوے تے نواسہ رسولؐ دے صدقے انہیں دے علم اچ مزید اضافہ فرماوے۔ حسینیت تے نثردے حوالے نال اے پہلامستندکم ہے میں نمونے دے طور تے غلام سکندر غلام دی نثر داہک نسخہ پیش کرینداں، ایہ محبان شبیر علیہ اسلام لکھدن ’’خاتمہ مصیبتاں دا جو اہلبیت تے آلتھے وچ شام دے جیویں کہیں امام زین العابدینؑ کنوں پچھاہاحضرت ایݙیاں مصیبتاں تے لنگھیاں ہِن ،بھاری مصیبت اُتے تیݙے کیرھی آئی اے حضرت فرمایا الشام الشام الشام یعنی ترائے وار آکھن ہا،مومنین لکھدن جیرھے ویلھے پہلی رات وچ قید خانے شام دے گزری تے بھلوے صبح صادق دے آن ظاہر تھئے تے آفتاب وچوں شفق مشرق اُتے غریب بچڑے دی سرخ پوشاک وٹاکے ابھریاتاں یزید عنیدہرہک مشیر وزیر امیرسپاھی ٻیٹھے جو احٖ جلسہ ہے سب تیار تھی کے وچ دربار بدکاردے حاضر تھیوواج نروار تھیسی بچڑے حسینؑ دے نال، واپس اوں ناری ہک ماشکی کوں سݙیاتے آکھیس احٖ میں امتحان گھنداں صبر اہلبیت دا ،کیوں جو رات ساری شام وچ خوشی دی آہی،طعام پاݨی قیدیاں کوں نئیں ݙتابندیوان ݙاڈھے تسے ٻیٹھے ہوسن ،توں مشک پاݨی دی بھر چا اتے در قید خانے دے ہوکاونڄ ݙے کوئی ہووے تے آوو پاݨی پیوو،جیرھے ویلھے قیدی آون پاݨی منگن توں پاݨی نہ ݙیویں مشک کوں سامݨیں قیدیاں دے زمین دے اُتے چا ویٹیں تے ٹریا آویں،زید پتر ارقم �آہدے اوں ویلھے وچ کچہری ناری دے موجود ہم میں آکھیا یزید عبس ذلیل توں خیال کراِنمعاالصابرین انہاں دے شان اچ خدافرمائے ،اے تاں مشک پاݨی دی ہے جیکر دریا پاݨی دا اڳوں قید خانے دے وہاویں اواُنہاں دا خیال وی نہ تھیسی ،جیرھے ویلھے ماشکی درقید خانے دے ہوکا آݙتے، قیدی کوئی تسے ہوون تاں آووپاݨی پیوو،سبحان اللہ وݙے تاں وݙے خود چھوٹے ٻال حسین ؑ دے موجود ہن،خیال وی نہ کیتونے جیرھے ماشکی پاݨی دے ہوکے ݙتے تے غرض پاݨی دی وی نئیں رکھی سید ساجدین ؑ دے تن وچ ݙوڑی طاقت تھی ڳئی۔‘‘ایہ کتاب کئی نثری حوالیں نال پروتی لاتھی ہے قاضی خدابخش محزون دی نثروی پڑھݨ نال تعلق رکھیندی ہے۔

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

اساں چار پشتاں توں شہنائی وجیندے پئے ہئیں

جیرھا بندہ موسیقی دے علم توں واقف ھے اوہوبہترین شہنائی نواز تھی سڳدے

شہنائی نواز اُستاد ملنگ حُسین نال ڳالھ مُہاڑ

ّ(ڳالھ مُہاڑ: ملک عبدالرزاق راقم چنڑ، ملک غلام عباس غمگین)

’’شہنائی ‘‘جیکوں سرائیکی زبان اچ ’’شرناء‘‘ آکھیا ویندے سرائیکی وسیب دی شادی خوشی تے میلے سُہاوݨ دا او ساز ھے جیندے بغیر اساں اپݨی ہر خوشی کوں اُدھورا سمجھدوں۔ ’’شہنائی‘‘ بارے آکھیا ویندے جو اینکوںیونان دے ہک حکیم بو علی سینا’’ققنس پکھی‘‘ دی چُنج تے آواز سُݨ کے ایجاد کیتا ہئی۔ شرناء وڄاوݨ دے حوالے نال سرائیکی وسیب دا ہک معروف ناں اُستاد ملنگ حُسین کہیں توں لُکیا کائینی۔جیرھے بہاول پور دے نزدیکی قصبے مبارک پور توں چار پنج میل مغرب والے پاسے ’’بہاول واہ‘‘ دے وسیݨک ہِن۔ شہنائی نواز اُستاد ملنگ حُسین نال سویل دے قارئین سانگے اساں ڳالھ مُہاڑ کیتی ۔ جیرھی تہاݙی خدمت اچ حاضر ھے۔ شہنائی نواز اُستاد ملنگ حُسین توں اساں پُچھیا تہاݙی ایہ کِتویں نسل ھے جیرھی شہنائی دے ایں تاریخی ساز نال سرائیکی وَسوں دے جاڳے سُہیندی پئی ھے؟ تاں اُنھاں آکھیا جو جتھاں تئیں میکوں علم ھے میݙے ݙاݙا اُستاد عیسیٰ خاں ہوریں اساکوں ایں فن دا سونہاں کیتا۔ اُنھاں دے بعد میݙے بابا سئیں اُستاد نبی بخش خاں پورے مُلک اچ شہنائی دے حوالے نال ڄاتے سُنڄاتے ڳئے۔ میکوں ایں فن نال میݙے بابا سئیں متعارف کروایا اتے میں ایں فن کوں ہُݨ اپݨے پُتر فیاض ملنگ دے سپرد کیتے۔ ایں طرح ایہ اساݙی چوتھی پُشت ھے جیرھی ’’شہنائی ‘‘ نال سونہہ رونہہ رکھدی ھے۔ اُستاد ملنگ حُسین شہنائی تے موسیقی دے ڳانڈھے بارے ڳالھ مُہاڑ کریندیں ہوئیں آکھیا جیویں موسیقی دا ابتدائی سبق ’’سا رے گا ما پادا نی سا‘‘ شاگرد اُستاد کولہوں گھِندے۔ اینویں شہنائی دے حوالے نال وی ایں گُر سُر دی ڄاݨ سُنڄاݨ دے بعد اُستاد توں شہنائی دا علم گھِدا ویندے۔ باقی جیرھا بندہ موسیقی دے علم سُر، تال ، پلٹہ توں واقف ھے اوہو ہی بہترین شہنائی نواز تھی سڳدے۔ بے سُرا بندہ روزی روٹی تاں کر سڳدے شہنائی دے ساز توں واقف نی تھی سڳدا۔ شہنائی وجاوݨ والا بندہ وی موسیقی دے سارے سُر سامݨے رکھ کے اپݨے ساز وچوں دُھن کݙھیندا ٻیٹھا ہوندے۔ جیکر ساز وچوں دُھن کݙھݨ والا بندہ موسیقی دے علم توں واقف نہ ہووے تاں او اپݨے ساز (شہنائی ) دی روح کوں نئیں سمجھ سڳدا۔ایں سانگے موسیقی تے شہنائی دے گُر سُر دا ڳانڈھا وکھرا وکھرا نئیں ہک ھے۔ شہنائی دی تاریخ بیان کریندیں ہوئیں اُستاد ملنگ حُسین آکھیا جو ایہ صدیاں پُراݨا ساز ھے۔یونان وچ کئی صدیاں پہلے اکھیندن جو ہک حکیم بو علی سینا ہن جنھاں کوں موسیقی نال عشق ہا۔ اُنھاں ققنس پکھی توں بانسری تے شہنائی دا ساز ایجاد کیتا۔ ققنس پکھی دی لمبی چُنج ہئی جیندے ݙوں سوراخ پچھوں تے ہک اڳوں ہا۔ ققنس پکھی پچھلے سوراخ توں راڳ دیپک دی آواز کڈھیندا ہا۔ جیکوں سُݨ تے ققنس کوں بھاء لڳ ویندی ہئی اتے اڳلے سوراخ توں جیرھی آواز کڈھے ہا او راڳ ملہار دی ہوندی ہئی۔ راڳ دیپک دی آواز کوں راڳ ملہار دی آواز آ کراہیں مدھم کر ݙیندی ہئی ۔ راڳ دیپک دی بھاء والی طاقت ملہار دے گونجݨ نال ختم تھی ویندی ہئی۔اونکوں ݙیکھ کے بو علی سینا نے شہنائی تے بانسری دا ساز تیار کیتا۔ ایہ صدیاں پُراݨا تاریخی ساز ھے۔ تُساں احٖ وی اپݨے وسیب اچ دید بھنواؤ چا اساݙے وسیب دی کہیں خوشی غمی وچ ٻیا کُئی ساز ہووے نہ ہووے نقارہ تے شہنائی ضرور ہوسے۔ اساں اِنھاں سازاں کوں اپݨے ثقافتی ساز سمجھدے ہئیں۔ شہنائی دے فن دے حوالے نال ڳالھ ٹُری تاں اُنھاں آکھیا ایں فن کوں پاکستان اچ اُتنی پذیرائی نئیں مِلی جتنی اساݙے ہمسائے مُلک انڈیا وچ ایں فن کوں سراہایا ڳئے۔ کیوں جو اُتھاں اُستاد بسمل خان تے اُستاد انند لعل جہیں لوک موجود ہن۔ جنھاں ایں فن نال وفاداری کر تے پوری دُنیا اچ ناں کمائے۔ اینویں اساݙے وسیب وچ وی ایں فن دے حوالے نال وݙے ناں والے لوک موجود ہن۔ جیویں ڈیرہ اسماعیل خان توں بھائی کریم بخش یا لاہور والے اُستاد رنگی خان ایہ وݙے عظیم لوک ہن۔ استاد رنگی خان دا تعلق ہک استاد گھرانے نال ہا لیکن اُنھاں اپݨے فن دی شکر اُستاد بسمل خاں دے اڳوں رکھی۔ بھانویں جو او خود اُستاد ہن لیکن اپݨے کم کوں مزید چنگا کرݨ کیتے اتے اُستاد بسمل خاں کوں اپݨے دیس اچ متعارف کراوݨ کیتے اُستاد بݨایا۔ پاکستانی فلم انڈسٹری تے نورجہاں دے ہر گانے نال اُستاد رنگی خاں دی شہنائی کوں شامل کیتا ویندا ہا۔ اُستاد ملنگ حُسین ݙسایا ہک او دور ھے جو شہنائی فلم انڈسٹری تے راج پئی کریندی ھے تے ہک ایہ دور ھے جو شہنائی دے فن کوں ڄاݨݨ والے لوک ٻہوں گھٹ ہِن۔ لیکن ول وی کُجھ لوک اساݙی حوصلہ افزائی کر تے ایں فن کوں زندہ رکھی پِن۔ اساں اکثر پروگراماں وچ شریک تھیندے ہئیں کتھاہیں بے پناہ خوشی تھیندی ھے تاں کتھاہیں زور دی دِل آزاری ۔ جتھاں ایں فن کوں ڄاݨݨ والے لوک موجود ہوندن اُتھاں اساں اپݨے روح دے رانجھے کوں وی چس چوا گھِندے ہئیں ، جتھاں جہالت دا جبر زور تے ہوندے اساں روزی روٹی کر تے واپس ول آندے ہئیں۔ اساں اُستاد ملنگ حُسین توں پُچھیا تُساں شہنائی دے حوالے نال دیس توں ٻاہر وی کہیں پروگرام شرکت کیتی ھے؟ تاں او کھِلدیں ہوئیں آکھݨ لڳے سئیں جݙاں ݙند ہن تاں چݨے نہ ہن ہُݨ چݨے ہِن تاں.........جوانی وچ ٻاہر ونڄݨ دا موقع نی مِلیا ۔ ہُݨ بُٖڈھیپے وچ طبیعت نئیں منیندی۔ دوست ٻہوں مجبور کریندن لیکن اپݨے مزاج تے طبیعت پاروں ٻاہر ونڄݨ تے دِل نی اَہدا۔باقی ریڈیو پاکستان بہاول پور دے دوستیں دی محبت نال میں پورے پاکستان اچ ہر چھوٹے وݙے شہر اچ ڳیاں۔ریڈیو پاکستان لاہور، کراچی تے اسلام آباد ایں توں علاوہ وی میکوں ڈھیر سارے سٹوڈیوز وچ شرکت دا موقع ملیے۔ ایندے علاوہ اساݙے دیس اچ تھیوݨ والے میلیں وچ اساݙی آواز کوں ریکارڈ کر تے ٻاہر دے مُلکیں بھیجا ڳئے اساکوں شہنائی دے حوالے نال پورے دیس اچ چنگی شہرت ملی ھے۔ ایہ ساری پیر اُستاد دی دُعا تے دوستاں دی محبت ھے۔ ریڈیو بہاول پور دے دوستیں اساݙی بے پناہ حوصلہ افزائی کیتی ھے۔ شہنائی دے فن کوں سکھݨ دے حوالے نال اُستاد ملنگ حُسین آکھیا ایں فن کوں سکھݨ کیتے انسان کوں ݙوں چیزاں دی خاص کر ضرورت ہوندی ھے ہک تاں بندہ سُریلا ہووے ݙوجھا ذہین ۔ ایہ ݙوہیں چیزاں خدا دی عطا ہِن۔ جیکر ایہ ہوون، بندے کوں شوق وی ہووے تے پیر اُستاد وی کامل ہووس تاں او ایہ فن ٻہوں جلدی سکھ ویندے۔ باقی ایہ فن سکھݨ اچ ٻہر دے شوقین لوکیں دی نسبت اساݙے اپݨے ٻال اساں توں تھوڑے وقت اچ سکھ ویندن۔ شہنائی دے فن اچ جدت دے حوالے نال خان صاحب آکھیا اساݙے بابا سئیں دا دَور سادگی دا دَور ہا ۔ کافی گیت سِدھا سِدھا ڳاکراہیں بندہ نامور بݨ ویندا ہا۔ احٖ دا دَور علم دا دَور ھے۔ کیوں جو جیویں گائیک لوک اپݨے فن تے محنت کریندن اساکوں وی اونویں ہُݨ محنت کرݨی پوندی ھے۔ اساں بابے دی سادگی دے دَور اچ دُعا گھِدی ھے ۔ بابا سئیں دے وصال دے بعد اساں ایہ فن اُستاداں دی خدمت کر تے سکھیے۔ اُستاد منیر حُسین توکل ، اُستاد محمد شریف ملتانی (جیرھے اساݙے پاکستان دے بسمل خاں ہن) استاد مبارک علی خاں (گائیک) اساں اِنھاں عظیم لوکاں دی خدمت کر تے ایں مقام تے پہنچے ہئیں۔ اِنھاں دیاں دُعائیں ہِن جو شہنائی وچوں کافی دیاں نویاں رمزاں چھیڑی ٻیٹھے ہوندے ہئیں۔ اُستاد ملنگ حُسین آکھیا میں چھی سال دی عمر اچ شہنائی وڄاوݨ شروع کیتی ھے۔ احٖ میݙی عمر 60سال ھے میکوں تقریباً 54سال تھی ڳن شہنائی وجیندیں ہوئیں۔ پر میں اینویں سمجھداں شہنائی نال سونہاں میں پچھلے 20سالاں اچ تھیاں۔ اخیر تے اُستاد ملنگ حُسین آکھیا سرائیکی خطے دے فنکاراں کوں ہک ٻئے نال پیار دا ڳانڈھا جوڑݨ دی ضرورت ھے۔ نویں فنکاراں دی حوصلہ افزائی ٻہوں ضروری ھے ۔ نینگر فنکار اپݨے سینئر فنکاراں دا احترام کرتے خود کوں چنگا فنکار ثابت کر سڳدن۔

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

سرائیکی شاعری

حضرت خواجہ فرید ؒ دے ناں (خورشید بخاری)

خواجہ راجہ روہی دا آ حال سُݨانواں دِل دا

مارن طعنے لوک بیگانے محرم راز نی مِلدا

ساݙے دھنولے کھیر وِکا ڳئے مُوندھیاں تھی ڳیاں مٹیاں

بُٖک بُٖک نِیر وہاون تیݙیاں نازک نازو ڄٹیاں

نہ کجلے نہ ٻولے بینسر نہ سَت لڑ کٹمالے

ٹُرن نماݨیاں پیروں راݨیاں تلیاں سو سو چھالے

تیݙے چھیڑو چھانگاں سُودھے رو رو ٻاکاں مارن

ہر سجھ نال مُکاݨاں جھلن روندیں رات گُزارن

چولے انگ نہ ماندے ہَن احٖ کُوکاں کر کُرلاون

لاوارث بے حال روہیلے کیکوں حال سُݨاون

تیݙی روہی راݨی تے پے وَل وَل نَہر پوون

سُک ڳے ٹوبے مُک ڳے ݙوبھے وَڳ ݙاچیاں دے روون

لیلے گابے ٻکریاں ڳائیں چنڑکیاں گھنڈ تنواراں

سارے رَل تے ویݨ وَلاون سانول موڑ مہاراں

ساݙے سِر دے ساڳی وارث غیراں کول وِکاݨے

کُئی نی اپݨا کیکوں آکھوں ’’پَٹ انگریزی تھاݨے‘‘

خان تیݙے وی گھٹ نی کیتی گھاٹے تول نی سڳدے

اساں اپݨے گھرو چ اپݨی ٻولی ٻول نی سڳدے

رے سینکی روہی دیاں ونݙیاں کر تے ڳجھاں کھا ڳن

تیݙے راول نوکر بݨ تے غیر دے چک وچ آ ڳن

بُکھ توں پکھی اُݙ ڳن سارے کاں پے چُوریاں کھاندن

لاشاں سانول بھورل دیاں پیاں نِت پردیسوں آندن

خواجہ تیݙی مَنّت ݙیساں بس ہک تھورا لا چا

ہکا آس ھے دِل دی پِیرا ہکا آس پُڄا چا

شالا نِندروں جاڳن روہی تھل دامان دے وارث

اپݨی دھرتی آپ وساون اُچ ملتان دے وارث

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

جہانگیر مخلصؔ

کون خوشامد دی بٹھی وچ اپݨے آپ کوں ڈھال تے آوے

کون انا کوں سُولی چاڑھے وَل تیݙی درسال تے آوے

کون اے جیڑھا سجھ اُبھرے تاں تیݙے دَر تے متھا ٹیکے

ولدڑ آس دیاں قبراں اُتے شام دے ݙیوے ٻال تے آوے

او تاں آہدے میݙے دَر تے جیڑھا وی فریادی آوے

دھاڑیں کوکاں پلے ہوون اکھ دے ہنجوں پال تے آوے

ہُݨ تاں ساݙی سیت دے سجھ کوں اوپریاں بدلیاں ویڑھ گھِدا ہے

ایجھا مونجھ مکولیے ساکوں رونوݨ اپݨے حال تے آوے

اساں کلھے مونجھے ماندے مخلصؔ ساݙی جھوک دی سک اِچ

کیڑھا تھل دے پینڈے جھاگے کیڑھا پیر پجال تے آوے

جݙاں وی میں اُچا تھی تے سجھ دے نال اَلانواں

بھڄ تے پیریں پئے ویندا ہے خود میݙا پرچھانواں

تیݙا ٻال جہادی تھی ڳئے میݙا بُکھ توں مر ڳئے

اپݨے تݙے آپ سُہانواں یا تیکوں پرچانواں

ایہو سوچ تے سانبھ رکھیا ہِم اپݨا چِٹا پٹکا

خان دے پیریں رولاں اِینکوں یا وت سِر تے پانواں

آپ ݙسا توں کئیں کرݨا ہے میݙا حال حویلہ

اپݨے آپ میں ہنجوں اُگھاں آپ کوں آپ رہانواں

ݙینہہ تھیوݨ ݙے سب کُجھ مِلسی سجھ تاں کنی کݙھے

اِینویں ساری رات میں بکھے ٻالاں کوں وندلانواں

توں نہ آنویں تاں اِکھیں توں وَسے مونجھ دا سانوݨ

توں آنویں تاں پپلیاں نال میں پڑچھے پونجھ وچھانواں

چار چفیر تاں کھنݙیے پئے ہِن دھرتی تے ڈُٖکھ مخلصؔ

میں کیا حُسن دے قصے لکھاں میں کیا جشن منانواں

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

شاہ نواز تیمورؔ (ترنڈہ گورگیج)

محبت خود غرضی دا بھولا بھنورا

میݙے نال نبھا نئیں سڳدا

نفرت دا نادان پندھیڑو

میݙے شہر اچ آ نئیں سڳدا

میں نفرت دی ہر کندھی کوں

سٹ تے اُنس دا ہوکا ݙیواں

میں الفت دے حال ونݙانواں

میں چاہت دے گیت سُݨانواں

میں نفرت دا پاڑیا چولا

اَمن دی سُوئی دے سنگ سیندی ہاں

میں کوں مار تے میں جیندی ہاں

یار محبت میں تھیندی ہاں

اوندی سِک سرمی دے پُھل سارے

چُݨ سانبھ رکھیندے رہ ڳیوں

نسے کہیں شئے دی پرواہ کیتی

ہر حال نبھیندے رہ ڳیوں

ساݙی سیت اچ ڈُٖکھ تیمورؔ جو ہَن

تہوں بھوڳ بُھڳیندے رہ ڳیوں

پکی فصل تاں وارث ٻہوں تھی ڳن

اساں جھار اُݙیندے رہ ڳیوں

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

شیدا ؔ سرائیکی (نور پور نورنگا)

اونکوں آکھیں

گِلے اوں نال ہوندے ہِن

جیرھے دِل نال ہوندے ہِن

گِلے شکوے اُلانبھے وی

اُنھاں کوں راس ہوندے ہِن

جیرھے جو خاص ہوندے ہِن

اونکوں آکھیں!

اینویں کہیں کوں رُسا گھِنݨا

تے ول ونڄ کے منا گھِنݨا

محبت دی علامت ھے

ایہ چاہت دی علامت ھے

محبت ماݨ ہوندی ھے

کݙاہیں کہیں ڳالھ کوں دِل تے

میݙا سانول رکھیں نہ توں

محبت آس ہوندی ھے

محبت پیاس ہوندی ھے

محبت دے سِوا شیدا زمانے تے ٻیا کُجھ نئیں

ایندے ٻاجھوں حیاتی کوں وِسارݨ کوڑ لڳدا ھے

گُزارݨ کوڑ لڳدا ھے

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

آذر بخاری (رحیم یار خان)

بُکھ دے وَیکے گھر دے بارے کیا ہوندن

توں کیا ڄاݨیں غُربت مارے کیا ہوندن

سِر محروم ھِ جیندا سَکھڑیں بوچھݨ توں

او کیا ڄاݨیں سِلم ستارے کیا ہوندن

سُکھ دیاں نِندراں سُمݨ والے کیا ڄاݨن

ساری ساری رات جڳارے کیا ہوندن

سُݨ تے روز آواز غُبارے والے دی

رُو تے پُچھدن ٻال غُبارے کیا ہوندن

بابا تئیں توں مطلب ایندا پُچھدا ہاں

اللہ راسی ٻال وچارے کیا ہوندن

اکھیں والا کوئی تاں ساکوں ݙسے ہا

نُور ھِ کیا پُر نُور نظارے کیا ہوندن

اساں آذرؔ واسی گھُمر گھیریں دے

ساکوں کینی علم کنارے کیا ہوندن

جھورا کھاندا ھِ من بھاݨی سنگت دا

حال سُݨاواں کیا سنگتاݨی سنگت دا

ونقو ونقی پھُل دی رنگت ونقو ونقی خوشبو

آپوں ھاݨاں رنگ اے آپو ھاݨی سنگت دا

روندیں روندیں رات وہا ڳئی سیالے دی

قصہ ٹوریئے یار پراݨی سنگت دا

ول وی راضی میں تے سنگتی کوئی کائینی

مُک ٻیٹھاں ہاں بھر بھر پاݨی سنگت دا

اوندے گھر وچ اَج اونکوں میں مِل آیاں

تھورا لیہہ ڳے اندھی کاݨی سنگت دا

ہُݨ توڑیں میں پاڳل پاڳل ہُل وینداں

میں تے ھِ احسان سیاݨی سنگت دا

نہ میں آذرؔ کہیں دے پچھوں بھڄدا ہاں

نہ میں عادی چھِکی تاݨی سنگت دا

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

نذیر احمد نذر

ؔ (عباس نگر، خان بیلہ)

تیݙے عشق دیاں مُرکھیاں کن پا تے وَدے نچدے سارے جڳ وچ ہئیں

تیݙی مَست اَلست محبت دی لوں لوں وچ ہئیں رڳ رڳ وچ ہئیں

تیݙے دَر دَر پاک دے نوکر ہئیں تیݙے سئیں ٻانہیاں دے وڳ وچ ہئیں

ساکوں نذرؔ کݙاہیں تاں مِل پوسیں تیݙی تانگھ اچ ہئیں تیݙی تگ اچ ہئیں

بھانویں رول فقیر ہئیں فرق نہ کر ساکوں جھنڑکاں دی خیرات چا ݙے

تیݙے دَر تے روز وی نئیں آندے جو دِل اَہدی سوغات چا ݙے

نہ ݙے خوشیاں ساکوں کُئی غم نئیں ساکوں ڈُٖکھ چا ݙے صدمات چا ݙے

تیݙا نذرؔ ایہو احسان ہوسی ساکوں جیوݨ لو ہک رات چا ݙے

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

نواز یادشؔ

(خان بیلہ)

تیکوں روندا ݙیکھ تے رو پئی اے سب یار جُدائی توں کیوں روندیں

جیندی ہاوی سِک رب یار ݙتی رب جھوک وسائی توں کیوں روندیں

ہِن جڳ دیاں نظراں تئیں توڑیں بھَلا وقت وی ہئی توں کیوں روندیں

میں رونداں یادشؔ کُئی کائینی تیݙا ھے ہر کُئی توں کیوں روندیں

وݙے اوکھے صدمے پیا ر دے ہِن سارے صدمے تروڑ تے ڳئیں پیا

میکوں ٹنگ ہجراں دی سُولی تے چن خود منہ موڑ تے ڳئیں پیا

ہِن ٻیڑیاں بُٖڈدیاں گھاݨ دیوچ توں کُر تے ٻوڑ تے ڳئیں پیا

ہم سوَکھا یادشؔ نال ہانویں تھیاں اوکھا چھوڑ تے ڳئیں پیا

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

وسیم عباس واصیؔ

(ترنڈہ سوائے خاں)

کر وعدہ پیار وفا دا چن کیوں چھوڑ ݙتی میکوں رول ݙتی

میݙے نازک دِل وچ ڈُٖکھاں دی سوئی پوڑ ݙتی میکوں رول ݙتی

نہ واقف ہم ایں دُنیا توں مونہہ موڑ ݙتی میکوں رول ݙتی

ݙے واصیؔ روڳ جُدائی والے دِل تروڑ ݙتی میکوں رول ݙتی

ونڄ آکھیں قاصد ڈھولݨ کوں کیوں لوک کھِلیندیں خیر تاں ھے

جیڑھا رہ نی سڳدا ہک پل وی اونکوں دُور کریندیں خیر تاں ھے

کُئی غلطی وی سر زد نئیں تھئی پیا ظلم وسیندیں خیر تاں ھے

میݙے واصیؔ حال تے کھِلدا ہئیں میکوں کیوں تڑپیندیں خیر تاں ھے

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

گیت محمد اکبر قابلؔ

کھِلدیں شالا متھے لڳن ہر کہیں کوں دلدار وو

اوہو شودا بُٖک بُٖک روندے جئیں جئیں کیتے پیار وو

پہلے تھیندن صدقے گھولے وَل کپیندن پاڑاں

حال پچھو جئیں کولہوں اوندیاں نکل ویندین دھاڑاں

کئی اَہدا ھے پار مریندے کئی اَہدے اُروار وو

پنجے انگلیں مونہہ اچ ݙیو تاں ڳل توں ڳل نئیں چیندے

ہک انگل جے چھِک گھِنو تاں منہ نی وَل ایہ لیندے

ہاں تے لیٹݨ والے سونہیں بݨدے نئیں سرکار وو

کہیں ویلے ایہ سُمدن ساݙی ݙے تے ٻانہہ سراندی

کہیں ویلے وت اِنھاں کوں ایہ شکل وی نی بھاندی

ݙیکھ تے متھے وٹ چا پیندن تھیندن ہک دے چار وو

اُبھے توں گھِن لمے توڑیں ہر جا ہکو حال اے

میݙے وانگوں ہر دے مونہہ تے ایہا قابلؔ ڳالھ اے

سچی کوڑی کیرھا آکھے کون کرے نروار وو

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

اکرم غریب آبادی

(کبیر والا)

حضرت خواجہ غلام فریدؒ دے حضور

تیݙے در دا منگتا ہاں خواجہ تیݙا ملیا آݨ دُوارا ھے

نہ خالی موڑیں خواجہؒ سئیں میݙا کُئی نہ ہور سہارا ھے

توں کوٹ مٹھݨ دا راجہ ہئیں پئی خلقت تیݙو آندی ھے

جو سائل بݨ کے آندا ھے تُساں اوندا بخت سنوارا ھے

توں میݙا قبلہ کعبہ ہئیں تیݙے دَر دی زیارت حج میݙا

کوئی بدعتی مشرک آکھے پیا ہر چیز حضور گوارا ھے

ایہ تن تیݙا ایہ جان تیݙی توں مالک میݙی زندگی دا

میں سب کُجھ اپݨا خواجہ سئیں چا تیݙے ناں توں وارا ھے

ݙینھ حشر دے میݙی لاج رکھیں اکرمؔ دی پارت ھے تیکوں

ہاں بے عملا بے سملا میں سِر بھار گناہ دا بارا ھے

تھی مُدت ڳئی تیݙی دید نہ تھئی احٖ یار زیارت ݙے چا

اساں منگتے بݨ کے آئے ہاں سئیں سرکار زیارت ݙے چا

ہئی واسطہ فخر جہاںؒ سئیں دا ہک وار زیارت ݙے چا

اکرمؔ جہیں ازلی نوکر کوں سردار زیارت ݙے چا

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

محبوب بھٹی

(چوک آلودے والی)

تیکوں سوچ تے سوچاں سُم ویندین دِل نال دِلیلاں جُڑ کھڑدین

دِل ڳالھا داد پچا ویندے جیجھ نال اپیلاں جُڑ کھڑدین

اکھ ہنجھ توں واندی نئیں تھیندی نِت یار سبیلاں جُڑ کھڑدین

محبوب ؔ میݙے رُخساریں تے تیݙی مونجھ دیاں گھیلاں جُڑ کھڑدین

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

عبدالرزاق زاہد

(کوٹ ادو)

ہر وقت دے واقف لوک ہیسے ہر وقت دھیان دو تنڑدے ہئیں

کوئی ہک ادھ یار نصیب اچ نئیں ارمان ارمان دو تنڑدے ہئیں

کݙی تنڑدوں تاݙیاں مونجھیں دیاں کݙی اپݨی جان دو تنڑدے ہئیں

متاں زاہدؔ بھوئیں دا بار ہوون پئے تہوں اسمان دو تنڑدے ہئیں

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

محمد اسلم صفدر (رنگ پور)

آ ݙیکھ وچھوڑے تیݙے وچ ہر پاسوں نچدا کال کھڑے

بے رونقی ڳاٹے ایں پئی اے تھیا حال کنوں بے حال کھڑے

ہک صفدر ؔ ھے تیݙے نکھڑݨ تے تھیا غم دا نِت بھئیوال کھڑے

بے درد سڄݨ تیݙی مونجھ کنوں او نیر وہیندا مال کھڑے

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

محمد اجمل خان عباسی

(خانقاہ شریف)

طوق غماں دے ڳل وچ پا ڳئیں

روندا چھوڑ تے کنڈ وَلا ڳئیں

توں تاں رنگ پور دیوچ خوش ہئیں

جھنگ میݙے کوں تیلی لا ڳئیں

تَن من سڑ سڑ کولا تھی ڳئے

درداں دی کوئی بھاء بھڑکا ڳئیں

چُڑھ چُڑھ تے بس مردے پے ہئیں

ہجر فراق دی کانی لا ڳئیں

تتی ریت تے سُنڄ بَر دے وچ

کیندے نانویں میکوں لا ڳئیں

ساری جڳتی اَہدی پئی ھِ

ساکوں تاں بس مار مُکا ڳئیں

اونکوں آکھیں اجمل خاں دے

سُکھ دے سارے دَر وَلا ڳئی

مُکھ پرتا تے روندا رہ ڳئے

کنݙ وَلا تے روندا رہ ڳئے

کھیڑے جھمراں پیندے رہ ڳن

سِر جُھکا تے روندا رہ ڳئے

جئیں وی میݙا ناں چا گھِدے

بھاکُل پا تے روندا رہ ڳئے

مہندی وی ہتھاں تے لئی ہِس

کجلا پا تے روندا رہ ڳئے

پُھلاں جہیں نازک ہونٹاں تے

سُرخی لا تے روندا رہ ڳئے

ہر مسجدہر مندر دے وچ

سِیس نِوا تے روندا رہ ڳئے تیݙا ہم تے تیݙا رَہساں

قسماں چا تے روندا رہ ڳئے

تیݙا رانجھݨ تیݙی خاطر

کن پڑوا تے روندا رہ ڳئے

راہ تیݙی تے تیݙا تانگھی

نین وِچھا تے روندا رہ ڳئے

دِل دی اُڄڑی کوٹھی دیوچ

جھاتی پا تے روندا رہ ڳئے

ڳوٹھ دے ہر ڈُٖکھے بندے کوں

حال سُݨا تے روندا رہ ڳئے

ہتھ اپݨے تے ’’اجملؔ ‘‘ لکھ تے

ہاں نال لا تے روندا رہ ڳئے

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

شکیل انجم

(ترنڈہ محمد پناہ)

کون اَہدا ھے یاد پُراݨی تھی ویندی ھے

یاد تاں روح وچ رات دی راݨی تھی ویندی ھے

پو پُھٹدی کوں ڈھول چمن وچ پیر جو پاوے

شمدݨ شرم توں پاݨی پاݨی تھی ویندی ھے

دھی ڳالھی تاں عید دے ݙینھ فرمائش نی کیتی

دَر دَر کھیڈݨے ویچ سیاݨی تھی ویندی ھے

اوندے کرب دا کیا اندازہ تھی سڳدا ھے

جیندی راݨی پیرو راݨی تھی ویندی ھے

ماء پیو ویہڑے راݨی راج ہنڈاوݨ والی

اوپرے گھر وچ کیوں نُکراݨی تھی ویندی ھے

مَن دا ماہی رُس کے جݙاں ٹُر ویندا ھے

وَل مردیں تئیں ہنجھ سنگتاݨی تھی ویندی ھے

انجم سئیں آں پیت دے تارے بُٖڈدے کائینی

ݙینھ محشر تئیں لوک کہاݨی تھی ویندی ھے

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

سجاد مگسی

(مظفر گڑھ)

کُجھ تمہید دیاں ڳالہیں ہوندین کُجھ تعمیر دیاں ڳالہیں

ساکوں خواب ݙکھاوݨ والا کر تعبیر دیاں ڳالہیں

؂توں تاں سرد ایوانیں اندر نِندر کنوں بد مست ایں

اکھ کھولن تاں تیکوں ݙسن بوچھݨ لیر دیاں ڳالہیں

جے تئیں ظلم دی کالی بدلی ساݙے سِر تے ھے پئی

کیا ساݙی توں پیت پلیسیں کیا شمشیر دیاں ڳالہیں

ساݙے اندر ساݙا لہجہ خون توں چچرا تھی ڳئے

تہوں لفظیں دا ساتھ نئیں ݙیندیاں کُجھ تحریر دیاں ڳالہیں

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

محمد شفیق شجراء کمسنؔ

(آلودے والی)

احٖ ولا سرکار تاݨی پُڄ ڳیا

پُڄدا پُڄدا یار تاݨی پُڄ ڳیا

روز سُݨدا ہامی قصے دار دے

احٖ تاں میں خود دار تاݨی پُڄ ڳیا

جڳ تے جینداں صدقہ ھے نعلین دا

در توں گھِن دیوار تاݨی پُڄ ڳیا

تئیں میکوں دِل دا پتھر آکھیا جو ہا

سنگ تیݙا سنگسار تاݨی پُڄ ڳیا

سَیت سنوری تاں وے کمسن ؔ ایں تھیا

ݙیوا ہک دربار تاݨی پُڄ ڳیا

اکھیں رستے تے لا کے رکھ آیاں

قول سارے نبھا کے رکھ آیاں

وارا وَلسی جو ہُݨ تاں مسجد وچ

اوندا چہرہ بݨا تے رکھ آیاں

ہُݨ نہ سجدے کݙاہیں قضا تھیسن

سِر اُتھائیں لہا کے رکھ آیاں

بُھل کے آوے متاں او رستے تے

راہ تے پلکاں وِچھا تے رکھ آیاں

چندر لاہسی کݙاہیں تاں ویڑھے وچ

سارے ݙیوے بُٖجھا کے رکھ آیاں

گھر میں کمسنؔ بݨا تے مِٹی دا

اپݨی ہستی ونڄا کے رکھ آیاں

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

محمد اجمل اظہرؔ

(ٹھل حمزہ)

ݙکھا زندگی کرشمہ کئی سدا آباد رہ ونڄوں

جیووں تاں یاد رہ ونڄوں مروں تاں یاد رہ ونڄوں

اساں ھے مارݨا میں کوں اساں تئیں کول پُڄݨا ھے

اساں مر تے مٹیجوں نہ مرݨ دے بعد رہ ونڄوں

ساݙیاں سوچاں پیمبر نئیں مگر نسبت قلندر ھے

اساں آزاد عابد توں بھلے آزاد رہ ونڄوں

وظیفے وانگ دِل اَہدے اساں جڳ تے پڑھیجوں پئے

اتی تعداد ساݙی کر جو لا تعداد رہ ونڄوں

توݨیں سُولی تے سِر ہووے تیکوں راضی جو کرݨا ھے

اِتھاں اظہرؔ توݨیں جڳ تے اساں صیاد رہ ونڄوں

اُوݙوں اُرتے مَر جُٖلدیں تاں

آ ووئے پاڳل گھر جُٖلدیں تاں

تتی دُھپ تے سِروں ننگا

جُٖل پلکیں دے بھر جُٖلدی تاں

وَل نہ آکھیں ، آکھیا ہاوی

آ وو تیاری کر جُلدیں تاں

جھانڳݨا ھے دریا دُنیا دا

جیکر پارلی بھر جُٖلدیں تاں

اِنا اعطینک الکوثر

پڑھدا جُٖل اظہرؔ جُٖلدیں تاں

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

ڈاکٹر خالد پرویز

(جتوئی)

جݙاں لکھݨ سکھیا ہامی

محبت کوں محبت نال لکھدا ہم

جݙاں تختیاں لکھیندا ہم

سلیٹیں تے سلیٹی نال

الفت لکھ چھوڑیندا ہم

میں خالی کندھ جو ݙیکھاں ہاں

یا جتھ وی لکھ سڳاں ہاں میں

محبت لکھ چھوڑیندا ہم

جݙاں دے دِل دماغیں دے

ولہیٹے اچ ولہیٹیے ڳن

محبت تھی نہیں سڳدی

محبت کر نمہی سڳدا

محبت لکھ نمہی سڳدا

محبت ہُݨ لکھیندی نئیں

محبت میں توں تھیندی نئیں

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

احمد بخش احمد (لعل پٹیل)

جݙاں محبوب جانی دی ݙیکھاں تصویر رو پونداں

اوندی تصویر اکھیاں وچ نی رُکدے نیر رو پونداں ؂ میکوں دلدار نی بُھلدا او سانول یار نی بُھلدا

اوں چن دا پیار نئیں بُھلدا میݙی تقدیر رو پونداں

اونکوں کیویں بُھلانواں میں جیڑھے ویلے الانوں میں

ݙسا کیویں نبھانواں میں میں تھی دلگیر رو پونداں

اوندے ٻاجھوں اندھارا ھے ٻیا نہ حیلا چارا ھے

میݙا کُئی نہ سہارا ھے او لا ڳئے تیر رو پونداں

اونکوں احمدؔ بھلانواں کتھ اوندے ٻاجھوں میں راہواں کتھ

سب عیداں ونڄ منانواں کتھ او ڳے دِل چیر رو پونداں

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

جمشید ناشادؔ

(وہوا، تونسہ شریف)

اَن پڑھ عالم علم دیاں سنداں ݙیندا پئے

اندھا شخص سُڄاکیں کوں راہ لیندا پئے

آ ہُݨ سینگی ݙیکھ کرامت پیسے دی

رُخ تفتیش دا ݙوجھے پاسے ویندا پئے

ݙیس تیݙے دیاں واڳاں کیندے ہتھ وچ ہِن

لوک ہُݨ بُکھ توں اپݨے ٻال وچیندا پئے

شہر والیں دے منہ تے چُپ دے جندرے ہِن

کندھلی نال پچھانواں حال ونݙیندا پئے

رات اندھارے ظالم ساکوں مار گھتیے

سجھ ہُݨ اپݨے ݙینھ دی سیجھ سجیندا پئے

پاڳل ہیں ناشادؔ سمجھدے وَل وی نئیں

ویلھا توڑے انگلیں بھَن سمجھیندا پئے

(***) ۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

محمد ظہیر احمد

(میانوالی)

کاناں دا ہک چھپرا پایا ونڄ سکدئے

جنگل کوں گھر ٻار بݨایا ونڄ سکدئے

اَن پڑھ تے معصوم مداری کیا ڄاݨے

ہک اُنگلی تے شہر نچایا ونڄ سکدئے

کُجھ وی نئیں تاں ہک شئے حاضر ہوندی ھے

جندڑی کوں وی دا تے لایا ونڄ سکدئے

وَت ہک چن تے ݙوں راتاں رَل سکدیاں ہن

وت زلفاں دا ڄال وچھایا ونڄ سکدئے

اصلی سپ دے وار توں بچݨ والے کوں

نقلی سپ دے نال ݙرایا ونڄ سکدئے

چن تے پہنچݨ والے ثابت کر چھوڑئے

لُڳے سِر تے بھاݨ وسایا ونڄ سکدئے

(***)

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

عدیل بخاری

(احمد پور شرقیہ)

عشق اِچ ساݙے کھاتے کائینی

خود کوں جھورے لاتے کائینی

ساݙے عیب جے ڳݨدے ٻیٹھو

تُساں کھیریں دھاتے کائینی

راز کوں راز رکھیسوں اَساں

تئیں وانگیں کَچ واتے کائینی

میݙے گھر دا حال کیا پُچھدو

کوئی شئے اپݨی جا تے کائینی

سب وی شہر دے حاکم کائینی

سب وی بے اوقاتے کائینی

سچ دی ڳالھ عدیلؔ کریسوں

اَساں گونگے ٻاتے کائینی

(***)

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

مخمور قلندری

(ڈیرہ اسماعیل خان)

توݨیں جو ساہ اُدھارے ہِن

مگر ہر کہیں کوں پیارے ہِن

میݙی وستی دا سجھ مَر ڳئے

میݙی وستی اندھارے ہِن

قیامت ھے اشارے تے

قیامت دے اشارے ہِن

اندر اِتلا اندھارا ھے

اکھیں تاݨی ستارے ہِن

ساݙی وحشت ݙسیندی ھے

اساں محشر گُزارے ہِن

میں غزلاں نال بھائیں لیساں

میݙے اندر انگارے ہِن

(***)

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

حبیب اللہ طارقؔ

(جام پور)

تیݙیاں منتاں مِراتاں کریندے وَدوں

زوریں زوریں گُھسڑدے اَلیندے وَدوں

تیں نہ آکھیے اَلائے آپیں آپیں سڄݨ

جھوک تیݙی تے جُھمراں مریندے وَدوں

تیکوں وَستی دے وَسدے وِسر ڳئے ہوسن

اساں احٖ وی تیݙے راہ بھَلیندے وَدوں

شام فجریں تیݙی خیر خواہی کیتے

جان میݙی منوتیاں منیندے وَدوں

رات بے خواب پلکاں پرایاں تھیاں

اڄاں تائیں جڳارے لہیندے وَدوں

دِل کہیں دے وی آکھیے اَلیندا نہیں

بھوڳ جیجھے مِلیے ہِن بھوڳیندے وَدوں

(***)

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

جاوید آصف

(فاضل پور)

کیا دِل تے تیݙے نقش قدم چھاپ کھڑیندوں

کعبے دئیں دیواریں تے صنم چھاپ کھڑیندوں

سِک تیݙی جݙاں سینے اندر نہ پئی سنبھیجے

کاغذ تے تیݙے ناں دی نظم چھاپ کھڑیندوں

مِل پووے تیݙا پیار رواجیں توں نکِلدوں

باغی ہئیں بغاوت دے علم چھاپ کھڑیندوں

ہر رات جنم گھِندے ضرورت دا نواں زخم

مستک تے ضرورت دے زخم چھاپ کھڑیندوں

کُجھ تھیندے تیݙا ہجر جݙاں ڈھیر حُجیتا دِل دَیر تے ہاسیں دا حرم چھاپ کھڑیندوں

آصف ؔ او جݙاں نال میݙے کھِل تے اَلیندے

ہن ٹِکدے کݙاں بھوئیں تے قدم چھاپ کھڑیندوں

(***)

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

عزیز شاہد

(ڈیرہ غازی خان)

لب تے کئی انکار وی کئے نی

اندر دا اقرار وی کئے نی

کہیں پاسوں کئی راہ نئیں مِلدا

سامݨے کئی دیوار وی کئے نی

ہوندے ہَن ݙو چار دیوانے

ہُݨ اوھے ݙو چار وی کئے نی

عشق عدالت کُھلی پئی ھے

کہیں دے نام پُکار وی کئے نی

ہر کُئی حاضر ھے ہر ویلے

ظاہر کُئی دربار وی کئے نی

جھوکیں کینجھی شام لتھی ھے

چڑیاں دا چلکار وی کئے نی

(***)

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

ریاض عصمتؔ

(تونسہ شریف)

میں کیا ہاں میݙی اوقات بُٖجھارت ھے

اپݨے لب تے ٻے دی تات بُٖجھارت ھے

پل کوں سودھݨ والے سُدھ لہہ پوون ہا

سارا ݙینھ تے ساری رات ٻجھارت ھے

میں کیا ڄاݨاں کہیں دی قامت کتنی ھے

میݙے کیتے میݙی ذات بُٖجھارت ھے

خواب ݙٹھے ہک پاسو میکوں موت مِلی

ٻے پاسوں تیݙی بارات بُٖجھارت ھے

تئیں آکھیا ہا سونہہ دے سچے جذبے ہِن

سچ پُچھدیں تاں کُل کینات بُٖجھارت ھے

پیلے موسم عصمتؔ ساݙے چہرے تے

وَہندی پئی ایہ نہر فرأت بُٖجھارت ھے

(***)

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

تنویر سحر

(احمد پور شرقیہ)

سِراں تے اپݨی مصیبت دی دُھپ جھَلیندے وَدن

خبر نی کینکوں گُٖلیندے ایہ ٻال کیندے وَدن

نظردے سامݨے ساویاں کچوچ فصلاں ہِن

سُنہری جسم وی کم کار کُجھ کریندے وَدن

خدا اِی ڄاݨے جو کل کُوں چمن دا کیا بݨسی

پرندے رِزق سبب ہجرتاں کریندے وَدن

کوئی تاں غرض ھے مجبور تھی تے جیندے کنوں

ہزاراں ٻال نِکل تے گھروں کَمیندے وَدن

اوھے تاں لوک محبت دا استعارا ہِن

اساݙے وانگ حیاتی جیڑھے نبھیندے وَدن

اِنھاں دے مسئلے تنویرؔ حل کریجو چا

گلاب جسم جیڑھے آپݨے وچیندے وَدن

(***)

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

اصغر گرماݨی

(چوک قریشی،مظفرگڑھ)

دُنیا دارو کئیں روکیے وے

پتھر مارو کئیں روکیے وے

چوکھے ساہ ہِن باقی بچ ڳئے

حال بیمارو کئیں روکیے وے

بس ہک جیوݨ جُرم ھے باقی

وقت گزارو کئیں روکیے وے

آوو یار لُٹیندا پئے وے

آوو یارو کئیں روکیے وے

میں اُروار روکیندا ہانمی

اچھا ! پارو کئیں روکیے وے

مر ڳئے اصغرؔ ماتم کیہاں

جھمراں مارو کئیں روکیے وے

(***)

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

امان اللہ ارشدؔ

(چوک ظاہر پِیر)

وَس توں کائناں او دُور تھیا ہوسے ؂ میں کنوں کوئی قصور تھیا ہوسے

کیجھے رشتے کوں کیویں تروڑیا ہِس

ڈُٖکھ تاں ہونکوں ضرور تھیا ہوسے

شیشہ کائناں ہا دھڑکدا دِل ہا

کیجھی ٹھوکر تے چُور تھیا ہوسے

سوچ پردیس وچ ، ایہ خوش ٻیٹھاں

تھل دئیں ٻیریں تے بُٖور تھیا ہوسے

روز تاں دِل اُدا س نئیں تھیندے

کُجھ نہ کُجھ تاں ضرور تھیا ہوسے

توݨے ارشدؔ قصور کوئی نی تھیا

میں منینداں حضور تھیا ہوسے

(***)

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

ڈاکٹر شکیل پتافی

(راجن پور)

دُھوڑو دُھوڑ نماݨے چہرے

ساݙے کون سُنڄاݨے چہرے

جسمیں دی مردہ شاخیں تے

ڈھہہ پِن انت کُماݨے چہرے

دِل دے اندر سانبھ تے رکھیں

نویں ہیٹھ پُراݨے چہرے

ساݙیں محرومیں دا پورھیا

رُکھے خواب رُکھاݨے چہرے

جیڑھے ݙینھ دا تئیں رُخ پھیریے

ساکوں وَل نئیں بھاݨے چہرے

اساں یار شکیلؔ موالی

ساݙو کئی نہ تاݨے چہرے

(***)

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

عمران لاڑ

(ڈیرہ نواب صاحب)

کھمبوں کُتھے ماء دھرتی دے پَر پھڑکندے پکھی

بے وَس شودے پے کُرلاندے نیر وہیندے پکھی

مونجھے روہی دے دَھݨ چھانگاں ، ٹوبھے ، جھوپڑ چھپریاں

لڳدے ساکوں ساوݨ بُھل ڳئے سوچ سُچیندے پکھی

دھی دَھݨ دا ھے سِر ننگا تے پُتریں دے بُت خالی

چُنج وچ چُنج پا مردے ݙیکھیں ٻال رہیندے پکھی

بھانویں تَسّن پر نی منگدے ظالم کولہوں پاݨی

چوݙاں صدیاں پچھلیاں ڳالہیں پئے دُوہریندے پکھی

گُنگیاں آساں بے وَس جذبے میݙے ہاں کوں کھا ڳن

سُدھ سوجھل توں رو رو پئے ہِن شام سُہیندے پکھی

سوچاں ، وپریاں دیوچ میݙا ذہن کھڑا ھے رُجھا

گُزرئیے ویلے وِسریاں ڳالہیں یاد کریندے پکھی

(***)

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

اطہر ہمدانی

(محمود کوٹ)

خول رُخ تے چڑھائی وَدے رہندن

لوک چہرے وٹائی وَدے رہندن

ٻاہروں مِلدن تاں کھِل کراہیں مِلدن

اندروں خنجر کِلائی وَدے رہندن

جیڑھے شیشے دا جسم رکھدے ہِن

اوھے پتھر لُکائی وَدے رہندن

ݙیکھ جگرے توں پکھی واساں دے

لاش غربت دی چئی وَدے رہندن

میݙی وَستی دے ٻال غربت توں

تن تے لیراں چھکائی وَدے رہندن

ہُݨ تاں اطہر کھرنڈ زخماں دے

یاد کہیں دی ݙیوائی وَدے رہندن

(***)

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

ملک عبدالرزاق راقم چنڑ

(رنگ پور)

ݙے چا قدمیں جا ڑی اَمڑی

جنت لاتھے کیا ڑی اَمڑی

اکھیں نوٹ تے وَل جے بھالاں

ݙسدیں وانگ خدا ڑی اَمڑی

ہک قَبّر توں ٻئی قبر تئیں

ڳئے ہئیں پندھ مُکاڑی اَمڑی

ساݙی بھوئیں دے سارے یوسف

ویندن انت وِکا ڑی اَمڑی

روزی دے نِت پٹریں پِٹ پِٹ

وِپرے ڳئے سِر کھا ڑی اَمڑی ؂ تیݙا راقم اصلوں تھک پئے

لوری نال سُما ڑی اَمڑی

(***)

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

خورشید قمر لاشاری

(چولستان)

فقط ہیں کلہیپے دا غم کھادی ویندے

ݙینھاں رات ہجرِ صنم کھادی ویندے

سُچیندا ہاں زندگی دیوچ میکوں یارو

او مَلسی نہ مَلسی وَہم کھادی ویندے

کہیں آ تے آکھیے جو غیراں دیوچ او

میݙے نہ مِلݨ دی قسم کھادی ویندے

میں قاصد جو بھیجے تاں بے رُخ الاݨے

اوندی بے رُخی دا زخم کھادی ویندے

او کتنا بدل ڳئے سئیں موسم دے وانگو

ایہو دِل کوں صدمہ ستم کھادی ویندے ھے اُڄڑی نظردی قمرؔ دِل دی روہی

اوندے ٻاجھوں اوندا اَلم کھادی ویندے

(***)

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

اخلاق مزاری

(رحیم یار خان)

اساں ارادیں کوں سوجھلے دا شعور بخشیے

جے ݙیوا وَسمیے تاں ظلمتیں توں ضیاء نی منگی

قلم دی خاطر ہزار واری قلم تھئے ہئیں

اساں جو ویلھے دے شاہ کیتے ثناء نی منگی

اساں تاں جیوݨ بغیر جڳ تے وی جی ݙٹھا ھے

اساں حیاتی کیتے حیاتی وَلا نی منگی

اساکوں مونجھاں اُدھار ݙے تے او بھُل ڳیا ھے

اساں توں واپس اُدھار ساݙے خدا نی منگی

اساݙی عظمت دیاں قتل گاہیں گواہ رہسو

اساں تاں قاتل دے مر ونڄݨ دی دُعا نی منگی

اساں تاں اخلاق ؔ پھاسی لڳدیں وی کھِل ݙتا ھے

مگر کہیں ویلھے دے شمر کولہوں پناہ نی منگی

(***)

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

نادر مزاری

(روجھان)

جیکر تیݙا غم نہ ہوندا

ہتھیں یار قلم نہ ہوندا

تیݙی ایہ تصویر نہ ہوندی

سینہ ایہ البم نہ ہوندا

تیݙے ہک دیدار دے ٻاجھوں

میکوں ٻیا کُئی کم نہ ہوندا

میکوں مِل تے خوش تھی پوندا

ݙیکھ کرائیں اَم غم نہ ہوندا

تیݙے ٻاجھ شفا نہ مِلدی

زخمیں تے مرہم نہ ہوندا

کیویں نادرؔ پھسدے ہاسے

تیݙی زلف دا خم نہ ہوندا

(***)

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

سئیں مشتاق سبقتؔ

(محمود کوٹ)

ودے وَہم ولہیٹ کے ٹُردے ہئیں اڳوں پندھ اَڑول ھے کیا تھیسی

روح ریتڑ اُݙ کے ساہ ساہ دے آ پوندی ڳل ھے کیا تھیسی

نہ دُور توں پاݨی ݙسدے کُئی نہ پھینگ بُٖکل ھے کیا تھیسی

جے سبقتؔ سانوݨ رُس پئے تاں ساݙے اندر تھل ھے کیا تھیسی

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

سئیں مصطفےٰ خادمؔ

(تونسہ شریف)

توں انج تھئیں رانجھو سِک تیݙی ساݙے ساہ ساہ دے سنگ سنگ رہ ڳئی

بُت نال بکھیڑے بِرہوں دے جند نال جنون دی جنگ رہ ڳئی

ساکوں سیج تے وی کھَݨ کھیڑیاں دی ݙینھ رات مریندی ݙنگ رہ ڳئی

نئیں مونجھ اچ خادمؔ یاد ریہا کتھ نتھ رہ ڳئی کتھ ونگ رہ ڳئی

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

سئیں سیف اللہ آصفؔ

(ڈیرہ غازی خان)

ھے آمد ڈھول دی گھر میݙے کر صاف سفیل تیں تھاں جوڑاں

ݙیکھاں وَل وَل آپ کوں شیشے وچ پئی سیندھ کݙھاں زُلفاں جوڑاں

سݙ آپ ݙساں ہر سینگی کوں ودی ہمجو کھنب دے کاں جوڑاں

اَݙ آصف بوچھݨ ݙیݙھی تیں پئی ڈھول دے سِر دی چھاں جوڑاں

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

گدا حُسین راول

(محمد پور دیوان)

غ۔ غلاف اچ ویڑھ رکھیم تیݙے خط کوں خان قرآن وانگوں

ی۔ یاداں سِکدے سینے وچ رکھ چھوڑیم اَمن امان وانگوں و۔ وصل دی شب شبرات ݙسے ݙسیں توں ساکوں بھگوان وانگوں

ر۔ راولؔ راہ ݙو تاڑی پیوں پر پرے ہئیں اسمان وانگوں

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

عمران اسد

(فیروزہ)

اساں راہی پیار دی منزل دے کر پندھ پل پل پندھ مُک ڳئے ہِن

کہیں پندھ دی چوٹ چماٹ وانگیں کھڑوں سینہ جھَل پندھ مُک ڳئے ہِن

تیݙی خاطر سِر توں پیریں تئیں تھئے سارے شَل پندھ مُک ڳئے ہِن

چودھار اسدؔ تیکوں ڳولیا ھے نوھی ٹکریا وَل پندھ مُک ڳئے ہِن

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

مظلوم بلوچ

(فیروزہ)

جیندی سرحد نہ حد ہووے جے تھل ہووے تاں ایں ہووے

تکیندیں دید ٹھر پووے شکل ہووے تاں ایں ہووے

کرے تلوار ریساں وَل چھکیجے دھار جئیں ویلے

پویجے دِل قتل تھیون کجل ہووے تاں ایں ہووے

جڳاوے ٻیڑ ٹھاکݨ کوں تے پہنچے کؤ کِیارے تئیں

کݙاہیں پاندیں نہ پووے پیا چکل ہووے تاں ایں ہووے

او آوے آ اول آکھے ݙسا انسان کیا چہندیں

وَلا زندگی دی چس اؤسے اَجل ہووے تاں ایں ہووے

ٹُرن کاندھی او ٹُر پووے رُکن جیکر تاں کھڑ تھیوے

مُکی ھے حد محبت دی جبل ہووے تاں ایں ہووے

اسد جیکوں احد آکھے تے اپݨی سیف ݙے ݙیوے

نہ نظرے کوٹ خیبر دا ہکل ہووے تاں ایں ہووے

کرے مظلومؔ وعدے وَل تھیون دیدار دیداں دے

کُہیندیں کنب ونڄے کاتی جے ڳل ہووے تاں ایں ہووے

بے ہوش ودیں اڄاں بے سوچا کُجھ ہوش سنبھال مقابلہ کر

ٻدھ کمراں چوتا قابو رکھ پا خوب دھمال مقابلہ کر

ونڄے چیر تے سینہ سدریٰ دا تیݙی فرشی ڳال مقابلہ کر پہلے بھوئیں توں ہتھ مظلوم چُھڑا پچھے سجھ دے نال مقابلہ کر

کہیں سوچ دا ظرف وسیع کر ݙے رکھ راز عقل دے اولے کر

کُجھ روک حلق وچ حرف اپݨے ذرا ڳال فخر دی ہولے کر

نوھی پُڄ سڳدا مظلوم ہیں توں اوزان اوقات دے تھولے کر

رُل ویسیں رات دے پیریں وچ نہ چندر دے نال چبولے کر

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

ختم شُد