تاریخ خوارج

خارجی، اسلام دا سب توں پہلا فرقہ ہن جنہاں نے رائج دینی اصولاں توں ہٹ کے اپݨے الگ اصولاں تے عقائد دی بنیاد تے الگ فرقہ قائم کیتا. خارجی فرقہ، چوتھے خلیفۂِ راشد، حضرت علی‌ بن ابی طالب دے زمانۂِ خلافت وچ حضرت امیر معاویہ دی طرفوں تھیوݨ والی بغاوت، جنگِ صفین، دے دوران سامݨے آئے تے خلیفہ، حضرت علی کولوں ایں بنیاد تے الگ تھی ڳئے کہ آپ نے امیر معاویہ ولوں ثالثی دی صلاح کیوں من گھدی اے. ایندے بعد اے مرکز تے خلفاء دے ہمیشہ خلاف ریہے. خارجیاں دا نعرہ ہئی "الحُکمُ لِلّٰہ"، یعنی حاکمیت صرف اللہ واسطے ہے. ایں فرقے نے اپݨے واسطے خارجی دا ناں قرآن دی ایں آیت کولوں اخذ کیتا: "خروج فی سبیل اللہ"" "اللہ دی راہ وچ نکلو (خروج کرو). (القرآن).

صحیح بخاری تے مسلم دے مطابق خوارج دا جدّ امجد، ذوالخویصرہ تمیمی ہئی، جیہڑا رسول اللہ صلی اللہ علیہ وآلہٖ وسلم نال سختی تے بے ادبی نال پیش آیا. روایت دے مفہوم دے مطابق ہک موقع تے رسول اللہ علیہ السلام، حضرت علی دی طرفوں، یمن ولوں بھیڄا ہویا سونا، غرباء تے مساکین وچ تقسیم فرمیندے پے ہن تے اے شخص اٹھا تے آکھݨ لڳا "یارسول اللہ صلی اللہ علیہ وآلہٖ وسلم، اللہ کولوں ݙرو". آپ صلی اللہ علیہ وآلہٖ وسلم نے ارشاد فرمایا، "توں ہلاک تھیویں، کیا میں اہلِ زمین وچوں اللہ کولوں ڈھیر ݙرݨ والا کوئنی" ول جس وقت اے شخص ونجݨ لڳا تاں حضرت خالد بن ولید نے اجازت منگی کہ اگر آپؑ فرماون تاں ایندی گردن لہا ݙیواں، پر آپؑ نے منع فرمایا کہ ایویں نہ کرو، کیا پتہ اے نمازی ہووے. انہاں عرض کیتا کہ، حضورؑ، ٻہوں سارے نمازی ایہوجہے وی ہن کہ انہاں دی زبان وچ ہوندے او دل وچ نی ہوندا. حضورؑ فرماوݨ لڳے، "میکوں اے حکم نی ݙتا ڳیا کہ لوگاں دے دلاں وچ سَندھ ماراں تے انہاں دے ڈھڈھ چاک کراں". راوی دا بیان اے کہ ول او آپؑ کولوں کَنڈ کر کے مڑا تاں آؐؐپؑ نے ول فرمایا"ایندی پیڑھی وچوں ایہو جیہے لوگ پیدا تھیسن جیہڑے اللہ دی کتاب دی تلاوت نال زبان تر رکھسن، پر قرآن انہاں دے حلق توں تلے نہ لہسی. اے دین توں ایویں نکل ویسن جیویں تیر شکار دے پار نکل ویندے".

عقائد تے اصول

خوارج دا عقیدہ ہئی کہ دینی معاملات وچ کہیں انسان کوں حاکم بݨاوݨاں کفر اے تے ایں ڳالھ دا انکار کرݨ والا واجب القتل اے.

خوارج نے ائمہ مسلمین دی عصمت دے عقیدہ کوں مسترد کر ݙتا ہئی، ایہو عقیدہ اہل سنت دا وی ہے جبکہ اہل تشیع اپݨے ائمہ دے معصوم ہووݨ دے قائل ہن. عہد حاضر دے مسلمان عالم دین ابو الاعلی مودودی نے اپݨے ہک مضمون وچ خوارج دے انہاں مذکورہ عقائد دا تجزیہ پیش کیتا تے اہل سنت تے خوارج دے درمیان مختلف فیہ مسائل دی نشان دہی کیتی ہے۔ خوارج دا عقیدہ ہے کہ ارتکاب معصیت کفر ہے تے اس طرح مرتکب کبائر اس وقت تک کافر رہندا ہے جے تک او اس معصیت توں تائب نہ تھی ونجے۔ ایں عقیدے دے بنا تے او تمام مذکورہ اصحاب رسول دے خلاف زبان طعن دراز کریندن تے انہاں دی تکفیر کریندے ہن۔ انہاں دے نزدیک عام مسلمان وی کافر ہن کیونکہ او کبائر دے مرتکب تھیندے ہن، اے اصحاب رسول کوں مومن تے مذہبی رہنما سمجھدے ہن تے انہاں توں حدیثاں روایت کریندن۔ انہاں دا اے وی خیال ہے کہ خلافت کیتے قریشی ہووݨ ضروری نی بلکہ کوئی وی متقی پرہیزگار شخص خلیفہ بݨ سگدا ہے۔نیز انہاں دے نزدیک خلیفۃ المسلمین دی اطاعت محض اس وقت تک واجب ہے جب تک او عدل و انصاف تے مشاورت دی راہ تے قائم رہے۔ اس راہ توں منحرف تھیوݨ دی صورت وچ خلیفہ دے خلاف خروج کر کے اونکوں معزول بلکہ قتل کر ݙیوݨ ضروری ہے۔