القادر باللہ

محمود غزنوی، خلیفہ قادر باللہ عباسی ہوراں توں خلعت فاخرہ گھندے ہوئے

القادر باللہ (پیدائش: 947ء— وفات: 29 نومبر 1031ء) خلافت عباسیہ دے پنجیہویں خلیفہ ہن جنہاں نے 991ء توں 1031ء تک حکومت کیتی۔ انہاں دے بعد سب توں زیادہ طویل مدت تک حکمرانی خلیفہ الناصر لدین اللہ نے کیتی۔ ناں احمد بن اسحاق، کنیت ابوالعباس تے لقب القادر باللہ ہئی۔ نسب ایویں ہے:

القادر باللہ احمد بن اسحاق بن المقتدر باللہ بن المعتضد باللہ بن الموفق باللہ بن المتوکل علی اللہ بن المعتصم باللہ بن ہارون الرشید بن المہدی باللہ بن ابو جعفر المنصور بن محمد بن علی بن عبداللہ بن عبد اللہ بن عباس (رضی اللہ عنہ) بن عباس بن عبد المطلب (رضی اللہ عنہ)۔

قادر باللہ دی پیدائش غالباً 336ھ مطابق 947ء کوں بغداد وچ خلیفہ المطیع للہ دے عہدِ حکومت وچ تھئی۔ قادر باللہ دی والدہ دا ناں تمنیٰ ہئی جبکہ بعض نے ناں دمنہ لکھا ہے۔ تمنیٰ اسحاق بن المقتدر باللہ دی کنیز ہئی۔ شاہی گھراݨے دا فرد ہوندے ہوئے اُنہاں کوں آباؤ اجداد توں علم ورثے وچ عطا تھیا ہئی۔ اوہ فقیہ وی ہن اتھاں تک کہ اُنہاں کوں تفقہ وچ علامہ ابی بشر الہروی الشافعی تے ترجیح ݙتی ویندی ہئی۔

دور خلافت

خلیفہ ابوالفضل عبدالکریم الطائع للہ العباسی دی دستبرداری دے بعد یکم نومبر 991ء کوں قادر باللہ کوں خلیفہ مقرر کیتا ڳیا۔ چونکہ قادر باللہ اُوں وقت بطیحہ نامی ہک مقام تے مقیم ہن تے بغداد وچ موجود نہ ہوݨ دے سبب عوام وچ حاضر نہ تھی سڳے۔ 10 رمضان 381ھ مطابق 20 نومبر 991ء کوں قادر باللہ بغداد پہنچے تے سریر آرائے خلافت تھئے۔ شعرا نے اُوں روز دربارِ خلافت وچ انہاں کیتے تہنیتی قصائد پڑھے۔

خلیفہ ابوالفضل عبدالکریم الطائع للہ العباسی دے عہدِ خلافت وچ ہک وار قادر باللہ نے اُونکوں خلافت توں معزول کراوݨ دی کوشش کیتی ہئی جیندی وجہ توں طائع للہ نے اُوندی گرفتاری دا حکم جاری کیتا ہئی۔ اوہ بغداد توں بطیحہ وچ مہذب الدولہ ابوالحسن دے کول چلا ڳیا۔ ابوالحسن نے اُونکوں ہتھوں ہتھ گھدا تے تعظیم و تکریم نال پیش آیا۔ طائع للہ دی معزولی دے بعد امرائے بغداد نے قادر باللہ کوں بحیثیتِ خلیفہ نامزد کیتا۔ بہاؤالدولہ وزیر اعظم نے اپݨے خواص کوں قادر باللہ کیتے بیعت گھنݨ کیتے بطیحہ بھیڄا۔ مہذب الدولہ نے شاہانہ سازو سامان دے نال قادر باللہ کوں بغداد روانہ کیتا تے بہت وݙی رقم نال کیتی۔ 12 رمضان 381ھ کوں قادر باللہ بغداد پہنچا جتھاں بہاؤالدولہ وزیر اعظم تے تمام امرائے سلطنت استقبال کیتے نکلے۔ نہایت تزک و احتشام دے نال دربار وچ گھنایا ڳیا تے خلافت دی بیعت گھدی ڳئی۔

اہم واقعے

مؤرخ اسلام علامہ شمس الدین الذہبی نے لکھا ہے کہ:

ماہِ شوال 381ھ مطابق دسمبر 991ء کوں قادر باللہ نے عام دربار منعقد کیتا جس وچ قادر باللہ خلیفہ وقت تے بہاؤ الدولہ وزیر اعظم نے باہمی معاہدہ وفاداری کیتا۔ بعد ازاں قادرباللہ نے اپݨے خاص محل دے علاوہ تمام مملکت وغیرہ بہاؤ الدولہ دے انتظام وچ کر ݙتی۔ 381ھ مطابق 991ء وچ گورنر مکہ ابوالفتوح حسن بن جعفر العلوی نے اپݨی خود مختاری خلافت دا اعلان کر ݙتا تے راشد باللہ دا لقب اِختیار کر گھدا۔ اِیں اقدام نال شاہِ مصر دی مکہ معظمہ تے حکومت ختم تھی ڳئی لیکن تھوڑے ہی عرصے بعد ابوالفتوح دی حکومت وچ کمزوری پیدا تھی ڳئی جس دی وجہ توں اُوں نے دوبارہ شاہِ مصر دی بالادستی کوں قبول کر گھدا۔

382ھ مطابق 992ء وچ وزیرمملکت ابونصر سابور اَردشیر نے کرخ وچ ہک محل تعمیر کروا کے اُوندا ناں دارالعلم تجویز کیتا۔ اِیندے کیتے بیش قیمت کتب خرید کے اتھاں رکھیاں جیہڑی تعداد وچ بہت زیادہ ہن۔ ایہ پورا کتب خانہ علما کیتے وقف کر ݙتا ڳیا ۔

384ھ مطابق 994ء اچ عراق دے باشندے حج دی ادائیگی کوں نہ ونڄ سڳے تے رستے توں ہی واپس عراق کوں چلے ڳئے کیونکہ اصیغر اعرابی نے بغیر محصول وصول کیتے اُنہاں کوں حجاز وچ داخل نہ تھیوݨ ݙتا ۔ اِیں طرح یمن تے بلاد الشام دے باشندے وی حج ادا نہ کر سڳے، البتہ اہالیانِ مصر نے حج ادا کر گھدا۔

387ھ مطابق 997ء اچ سلطان فخرالدولہ دا انتقال تھی ڳیا تے اُوندا چار سالہ بیٹا رستم رَے شہر دا بادشاہ تسلیم کر گھدا ڳیا جیندا لقب القادر مجدالدولہ ہئی۔

394ھ مطابق 1004ء وچ بہاؤالدولہ نے شریف ابو احمد حسین بن موسیٰ الموسوی کوں قاضی القضاۃ، امیرالحجاج تے مطالبہ کرݨ والیاں دا مندوب مقرر کر ݙتا۔ علامہ شیراز وی اِنہاں دے ماتحت ہن لیکن خلیفہ قادر باللہ نے اُنہاں دی منظوری نہ ݙتی، ایں واسطیے شریف ابو احمد برسرکار نہ تھی سڳے۔

ابو علی المنصور الحاکم بامر اللہ (اسماعیل خلیفہ مصر) نے مصری علما کوں زبردستی قید کروا کے قتل کروایا جیہڑے خلفائے راشدین دی عظمت دا اِظہار کریندے ہوندے ہن۔ ابو علی المنصور الحاکم بامر اللہ نے مساجد دے دروازیاں تے شہر دی دیواراں تے خلفائے ثلاثہ دے ناں تے تبرا کروایا تے عوام وچ اِنہاں فعل شنیعہ دا رواج کیتا۔ قاہرہ شہر وچ کتیاں کوں مار ݙتا ڳیا۔ تمام اینجھی شراباں دی اِقسام جنہاں وچ بھرپور نشہ نی ہوندا، کوں بند کروا ݙتا ڳیا ۔ بغیر چھلکے والی مچھی فروخت کرݨ تے پابندی عائد کر ݙتی۔

396ھ مطابق 1006ء وچ ابو علی المنصور الحاکم بامر اللہ ، مصری اسماعیلی خلیفہ نے حکم ݙتا کہ مصر و حرمین الشریفین وچ جیہڑے ویلے الحاکم دا ناں سݨا ونڄے تاں سب لوگ خواہ اوہ بازار وچ ہوون یا جلسیاں وچ تاں فوراً کھڑے تھی ونڄن تے سجدہ کرن۔

398ھ مطابق 1008ء اچ بغداد اچ شیعہ سنی فساد تھیا۔ اِیندے وچ شیخ احمد فرائینی قتل تھیوݨ توں بال بال بچ ڳئے۔ شیعہ بغداد وچ الحاکم بامر اللہ تے یا منصور دے نعرے بلند کریندے ریہے۔ خلیفہ قادر باللہ نے سنی حضرات دی امداد دی غرض نال شہر وچ اَمن و اَمان قائم کرݨ کیتے اپݨے گھڑسواراں کوں متعین کیتا جیندے نال ایہ فساد ختم تھی ڳیا۔

398ھ مطابق 1008ء وچ اسماعیلی حاکم ابو علی المنصور الحاکم بامر اللہ نے بیت المقدس دے مشہور گرجا قمامہ کوں منہدم کروا ݙتا۔ مصر دے دیگر گرجا خانے مسمار کر ݙتے ڳئے۔ عیسائیاں کوں حکم ݙتا ڳیا کہ اوہ اپݨے ڳل اچ ہک ہتھ لمبی تے پنج رطلی مصری وزن دی صلیب پاتی رکھن تے یہودیاں کوں حکم ݙتا ڳیا کہ اوہ اپݨے ڳل وچ پنج رطلی مصری وزن دی لکڑ دی ساخت دا قُرمہ پا کے رکھن تے لازمی طور تے سیاہ عمامہ ٻدھن۔

399ھ مطابق 1009ء وچ بصرے دے قاضی ابوعمرو کون معزول کرکے اُنہاں دی جگہ ابوالحسن بن شوارب کوں قاضی مقرر کر ݙتا ڳیا۔

399ھ مطابق 1009ء وچ ہسپانیہ وچ اندلس دی بنو اُمیہ دی بادشاہت کمزور تھیوݨ لڳی تے نظم و نسق وچ کوتاہیاں تھیاں۔

400ھ مطابق 1010ء وچ دریائے دجلہ وچ زبردست طوفان دے باعث زیادہ نقصانات تھئے جیندے سبب لوگاں نے وݙے وݙے جزیرے کرائے تے گھن گھدے تے اتھاں ونڄ کے اپݨی جاناں بچائیاں۔ 402ھ مطابق 1012ء وچ شاہِ مصر حاکم بامر اللہ نے کھجوراں تے انگوروں دے درختاں دی فروخت تے پابندی عائد کیتی تے انگور ویچݨ دی وی ممانعت کرݙتی۔ اِیں طرح انگوراں دے باغات تباہ کر ݙتے ڳئے۔ 404ھ مطابق 1014ء وچ حاکم بامر اللہ نے خواتین کوں ممانعت کر ݙتی کہ اوہ ݙینہ یا رات دے کہیں حصے وچ وی سڑکاں تے نہ نکلن تے ایہ تمام احکام حاکم بامر اللہ دی وفات تک بحال رہے۔ 13 فروری 1021ء دی شب کوں حاکم بامراللہ کوں کہیں نے مصر دے علاقے حلوان وچ قتل کر ݙتا۔ اُوندے بعد اُوندا فرزند علی تخت نشین تھیا جیں نے لقب الظاہر لاعزاز دین اللہ اختیار کیتا۔

30 اپریل 1030ء کوں سلطان یمین الدولہ محمود غزنوی، شاہِ غزنہ دا انتقال تھیا۔

وفات

خلیفہ قادر باللہ نے بروز سونوار 11 ذوالحجہ 422ھ مطابق 29 نومبر 1031ء کوں 87 سال (قمری) دی عمر وچ بغداد میں اپݨے محل وچ انتقال کیتا۔ اُنہاں دی مدت خلافت 41 سال 3 مہینے ہئی۔