ڄٹکی سرائیکی

سرائیکی، Saraiki

ݙبھاری سرائیکی سرائیکی زبان دے چار لہجیاں وچوں ہک اہم لہجہ ہے۔

ایہ سرائیکی دا مشرقی لہجہ ہے، اینکوں ٻُچکار صوتاں دی وجہ کنوں ٻُچکاری سرائیکی وی اہدن۔

ایں کوں مشرقی سرائیکی اہدن، ݙبھاری سرائیکی،،

ایسٹرن سرائیکی،کجھ لوک این٘کوں ابھیچڑی وی اہدن۔

علاقے

جھنگ، چنیوٹ، بہاولنگر, حاصل پور, ٹوبہ، ساہیوال، پاک پتنڑ،. اوکاڑہ،. پنڈی بھٹیاں، منڈی بہاؤالدین دی زبان دا ناں سرائیکی ہے۔ ایہ بار دی زبان ہے۔بار وچ نیلی بار ، گنجی بار ، ساندل بار، کِراݨا بار، چج دوآبہ تے رچنا دوآبہ شامل ہن۔ ایں علاقے دی زبان، تاریخ تے ثقافت ہکا ہے۔ نیلی بار، گنجی بار، ساندل بار، کرانہ بار تے گوندل بار دی نسبت نال ایں کوں ٻاری سرائیکی وی آہدے ہن۔

جھنگ، بہاولنگر ساہیوال، پاکپتݨ، اوکاڑہ، تاندلیانوالا، وہاڑی، خانیوال، کمالیہ، پیرمحل، پنڈی بھٹیاں، حاصل پور، چنیوٹ، منڈی بہاؤالدین، فاضلکا تے سری گنگا نگر دے علاقیاں وچ ݙبھاری سرائیکی الیندے ہن۔ ایں کوں مشرقی سرائیکی وی آہدے ہن۔ نیلی بار، گنجی بار، ساندل بار، کرانہ بار تے گوندل بار دی نسبت نال ایں کوں ٻاری سرائیکی وی آہدے ہن۔ ایں لہجے وچ "ب" کوں "ٻ" ، "ج" کوں "ڄ" ، "د" کوں "ڊ" تے "گ" کوں "ڳ" ہمیشہ ٻولیندے ہِن۔ ایں لہجے وچ ٻ ڄ ڳ ڊ دیاں آوازاں ہوندیاں ہن، انھاں صوتاں کوں ٻُچکار صوتاں اہدن ، ایں سانگے ایں لہجے کوں ٻُچکاری سرائیکی وی اہدن۔ سلطان ٻاہو، علی حیدر ملتانی، ریاض تے عابد تمیمی سرائیکی دے مشرقی لہجے دے شاعر ہن۔ اُبھّا مشرق کوں آہدے ہن۔ ایں نسبت نال ایں کوں اُبھیچڑی وی آہدے ہن۔

منڈھ قدیم کنوں ایں زبان کوں ڄاٹکی وی اہدے آندن۔

ناں

• ڄاٹکی
• ٻار دی ٻولی
• ریاستی (بہاول پور ڈویژن وچ ریاستی اہدن)
• لوکل
• ابھیچڑی
• ݙبھاری
• ٻُچکاری
• ملتانی
• متفقہ ناں ١٩٦٢ء کنوں سرائیکی ہے۔

خاص صوتاں

ایں لہجے وچ ٻ ڄ ڳ ڊ دیاں آوازاں ہوندیاں ہن، انھاں صوتاں کوں ٻُچکار صوتاں اہدن ، ایں سانگے ایں لہجے کوں ٻُچکاری سرائیکی وی اہدن۔ ٻُچکار صوتاں کوں انگریزی وچ implosive اہدے ہن۔ ٻُچکار صوت وچ ہوا ٻاہروں اندر آلے پاسے مُن٘ہ وچ چھک تے گھن ویندن۔ سُرکݨ ، چوپݨ تے چُوسݨ دا عمل وی این٘ویں ہوندے۔ ٻیا ، ڊوا، شئے کوں آپݨے پاسے چھک ونڄݨ نال مماثلت رکھیندن۔ ݙوجھی ڳالھ ایہ ہے جو ہوا مُن٘ہ وچ گھن ون٘ڄݨ کیتے پہلے مُن٘ہ کھُلدا ہے۔ ول اندر ساہ آلی نالی جھٹکے نال بند تھی ویندی ہے۔ ایں جھٹکے دی وجہ کنوں انگریزی وچ implosive اہدے ہن۔

ڊ دا تعلق ٻُچکاری سرائیکی نال ہے، صرف ٻُچکاری سرائیکی آلے ایہ لفظ الیندے ہن۔ ایہ اواز صرف جھنگ سرڳودھا تے ساہیوال وغیرہ دے لوک الیندن۔ ایں کوں ڄٹکی سرائیکی دا خاص حرف وی آکھیا ویندے۔ سرائیکی ماہرین ایں حرف کوں وکھرا حرف شمار کائنی کریندے۔

مثالاں: ڊوں۔ ڊہ، ڊُدھ، ڊوا، ڊاند، ڊیپال پور، ڳڊیں، کڊݨ، کڊّے، اُڊّے

خاص لفظ

گھن کوں لے اہدن۔ وت کوں مُڑ اہدن۔ کوں کوں نوں اہدن۔ جھیکڑی حرف تے پیش ورتیندن۔

سرائیکی تے ڄٹکی وچ فرق

سرائیکی	ڄٹکی	سرائیکی	ڄٹکی
گھن	لے	ول	مُڑ
تیݙا	تیرا	کوں	نوں
میݙا	میرا	تیکوں	تینوں
مسات	مسیر	بُوآ	پھُپھی
ݙاݙا	ڊاڊا	ݙاݙی	ڊاڊی
ݙو	ڊو	ݙوجھا	ڊُوآ
بیج	ٻی	کھڑیج	کھڑیء
لالہ	بھاؤٗ	بھیْݨ	بھَیݨ

شاعر

عابد تمیمی، درد، سلطان ٻاہو ݙبھاری سرائیکی دے وݙے شاعر ہن،، کجھ شاعر ایہ ہن۔

• خضر حیات گُل
• محسن علی محسن
• شمس تبریز چدھڑ
• محمد یوسف تارڑ
• ریاض سیال
• ریاض حسین ارم
• غلام محمد درد