وہاڑی

اِیہ سرائیکی وسیب دا خِطّہ ہِک ٻہوں قدیم اَتے لوک تہذیب تے لوک ثقافت دا ڳڑھ ہِے۔ اِیں سانڳے اِتّھوں دے انجو انج شہراں وِچ انجو انج مزاج دے لوک رہن٘دے ہِن۔ اِتُّھوں دے لوک ادب دا تذکرہ وی ٻہوں وسیع اَتے پھیلاء آلا ہِے جیکُوں ہِک جاء تے کٹّھا کرݨ ٻہوں اوکھا کَم ہِے تہوں اِیکُوں اساں انجو انج شہراں دے ناں دے نال اُنّھاں دے لوک ادب (Folklore) دے حساب نال ونݙین٘دے ہِسے۔

ضلع وہاڑی دا قیام 1976ء اچ عمل اچ آیا۔ جݙاں جو ملتان دی ترائے تحصیلاں وہاڑی، بوریوالہ تے میلسی دے نال ساہیوال دے علاقے گگو تے ماچھی وال کوں شامل کرݨ دے بعد ایں نویں ضلع دی حدود متعین کیتی ڳئی۔ وہاڑی دا علاقہ نیلی بار دے ادھ اچ واقعہ ہے ۔ پاکپتن نہر دے ہیڈ سلیمانکی توں کڈھݨ دے عبد ایں علاقے کوں اہمیت ملی۔ ایں دی پراݨی تریخ تے پردہ پیا ہویا ہے۔ کیونجو قدیم زمانے اچ صرف اوہے علاقے آباد ہن جیڑھے دریاویں دی مَݨ تے ہن۔ دریائی قربت دی وجہ توں ریاست فتح پور دا ذکر ملدا ہے ۔ جیڑھے فتح خان جوئیہ اکبر دے زمانے اچ قائم کیتی ڳئی۔ خاکوانی تے دولتانے 19 ویں صدی دے آخر اچ اِتھاں پُڄے تے 1957 دے بعد اتھاں زمیناں گھدیاں ۔ انہاں اتھاں غلام واہ تے حاجی نہراں کھٹوایاں تانجو زمیناں کوں سیراب کیتا ونڄ سڳے۔ 1857ء دی جنگ آزادی دے بعد کھچیاں ، پٹھاݨاں تے جوئیہ خانداناں سماجی تے سیاسی طورتے اقتدار حاصل کیتا۔ ایں دا رقبہ 4364 مربع کلومیٹر ہے۔ ایں دے لَمے اچ بہاولنگر تے بہاولپور دے ضلع تے پوادھ اچ پاکپتن ، پِچھادی اچ خانیوال تے لودھراں ، اُبھے ساہیوال تے خانیوال ہن۔ ایں دا ایکڑ اچ رقبہ 1080610 ہے۔ زیادہ تر علاقہ میدانی ہے ۔ کپاہ دی وجہ توں ایہ علاقہ کاٹن کنگ آکھیندا ہے،۔ ایں دے علاوہ کݨک ، ڳنا، چاول ،مکئی، دالاں ،تیل دے بِج تے سبزیاں وی ڈھیر تھیندین۔ 1998ء دی مردم شماری دے مطابق 15.3 فیصد زرعی علاقے تے کپاہ پیدا تھیندی ہے۔ وݙی صنعتاں اچ ٹیکسٹائل ملز بوریوالہ، کوہ نورملز، آئل ملز چوک میتلا، جی ایس ایس آئل ملزشامل ہن۔ ٹوکریاں بݨاوݨ، کشیدہ کاری ، لکڑ تے ہاتھی دے ݙند دا کم ، سونا چاندی دا کم گھراں اچ کیتا ویندے ، بستر دیاں چادراں ، کھدر شالاں کیتے وی مشہور ہے۔ (حوالہ: کتاب: میݙی دھرتی، میݙے لوک ، مصنف: ظہور احمد دھریجہ ، ناشر: جھوک پبلشرز ، ملتان 2018ء )

وہاڑی (ضلع)

جُغرافیہ

ضلع وہاڑی ملتان تُوں 100 کلو میٹر، جاں جو بوریوالہ تُوں 35 کلو میٹر دے فاصلے تے ہِے۔ اِیہ ضلع ݙو دریاواں ستلج تے سکھ بیاس دے وِچکار ہِے۔ ہِک زمانے اِیکُوں نیلی بار دا علاقہ وِی آکھیا ویندا ہَا۔ اِیں ضلعے دے جنوب والے پاسے ضلع بہاول پور تے بہاول نگر ہَن۔

لوک ادب

اَدبی حوالے نال ضلع وہاڑی وِچ ٻہُوں ساریاں اَدبی ثقافتی تنظیماں ہَن۔ قندیلِ اَدب، بزمِ ساغر، غالب اَکیڈمی، اَدب پریت، بزمِ علم و فَن انٹرنیشنل، تے اَدبی اَکیڈمی اِتھوں دِیاں معروف اَدبی تنظیماں ہَن۔

محقق، نقاد تے اُستاد اَسلم رانا دا تعلق اِیں شہر وہاڑی نال ہِے۔ اُنہاں دِیاں ٻہُوں ساریاں تصانیف ہِن، سَچل سر مستؒ، اَحوال تے آثار، سرائیکی کلام دا تنقیدی جائزہ، مرزا صاحباں (پیلو)، مقدمہ تہذیب تے ترتیب، انہاں دیاں اہم تصانیف ہن۔

بوریوالہ (تحصیل)

جُغرافیہ

ضلع وہاڑی دا ہِک مشہور شہر ہے۔ اِیہ وہاڑی تُوں 35 کلو میٹر دے فاصلے تے ہِے۔

لوک ادب

ضلع وہاڑی دا ہِک مشہور شہر ہے۔ اِیہ وہاڑی تُوں 35 کلو میٹر دے فاصلے تے ہِے، ’’بورے والا تاریخ کے آئینے میں‘‘ عبدالغفار پاشا دی تصنیف ہِے، معروف شاعر اَدیب، نقاد تے محقق ڈاکٹر نوید شہزاد دا تعلق وِی بورے والا نال ہِے۔ ضلع ملتان ، تاریخ، ثقافت، لوک ادب اُنہاں دا تحقیقی تذکرہ ہِے۔

میلسی (تحصیل)

جُغرافیہ

میلسی، ضلع وہاڑی دی تحصیل ہِے، اِیندی بُنیاد محمد علی خان عرف میلسی خان نے رکھی ہَئی۔

لوک ادب

میلسی، ضلع وہاڑی دی تحصیل ہِے، اِیندی بُنیاد محمد علی خان عرف میلسی خان نے رکھی ہَئی۔ ہِک زمانے وِچ اِیں شہر دے چار دروازے ہَن بیکانیری، ملتانی، لوہاری تے کہروڑی دروازہ۔ اِیں شہر اُتے ملتان، بہاول پور دی ثقافت دا رنگ ٻہُوں واضح ڈِسدے۔ اَدبی حوالے نال، اِدارہ علم و فَن پاکستان، بزمِ اَدب میلسی، معروف اَدبی تنظیماں ہِن۔

منظور اَسد ’’چَھمکاں‘‘ ، تحسین یزدانی، مجید خاور، محمد نواز جری، سعید نوشاہی، محمد ممتاز خان ڈاہر ’’تاریخِ میلسی‘‘، ’’ملتان کا کاروانِ سیاست‘‘، ’’سیاحتِ لفظی‘‘ اُنہاں دی تصانیف ہِن۔

سردار پور جھنڈیر (موضع)

جُغرافیہ

ضلع وہاڑی تے تحصیل میلسی دا مثالی موضع ہِے، اِتھاں جھنڈیر خاندان آباد ہِے۔ اِیہ میلسی کنُوں 10 میل دے فاصلے تے ڈھمکی ریسٹ ہائوس تُوں مغرب والے پاسے میلسی نہر دے کنݙے آباد ہِے۔

لوک ادب

اِیں قصبے دی وَݙی سُنڄاݨ، علم دوست شخصیت مسعود احمد جھنڈیر دی بݨائی ہوئی لائبریری ہِے جِیندے وِچ لکھاں دِی تعداد وِچ کتاباں ہِن۔ محققین کِیتے اِیہ لائبریری استفادے دی ٻہُوں وَݙی سہولت ہِے۔

حوالہ جات

۔ ۔ ۔ ۔ ۔ ۔ ۔