ناصر الدین قباچہ

سلطان شہاب الدین غوری دے بعد اُون٘دی سلطنت ترائے حِصّیاں وِچ ون٘ݙِیڄ ڳئی۔ غزنی اُتے تاج الدین یلدوز، ہندوستان اُتے قطب الدین ایبک اَتے ملتان تے سندھ اُتے ناصر الدین قباچہ نے قبضہ کر گِھدّا۔۔

ناصر الدین قباچہ: قطب الدین دی شادی تاج الدین یلدوز دی دھی نال تھئی اتے قطب الدین نے ناصر الدین قباچہ اتے اوندے غلام شمس الدین التمش کوں ݙو دھیریں ݙتیاں۔ رحیممد خان مولائی شیدائی لکھدے ہن: ناصر الدین قباچہ قراقتائی ترک نژاد ہئی۔ ایں نے اوچ کوں اپݨا تخت بݨایا جیہڑا ہک مضبوط قلعہ ہئی۔ شریف ادریسی نے 1130 وچ ملتان کوں ݙیکھیا تاں شہر دے تلے دریائے راوی وہندا پیا ہئی۔ قطب الدین ایبک دی وفات 606ھ (1210ء) وچ تھئی۔ اوندے پتر ارم شاہ تخت لاہور تے ٻیٹھا لیکن ہک سال بعد تخت توں دستبردار تھی ڳیا۔ التمش، جیہڑا اوں ویلے بیانا دا حکمران ہئی، امیراں دے اتفاق نال سنہ 607 ہجری (1210ء) وچ تخت دہلی تے چڑھی۔ سنہ 612 ہجری (1218ء) وچ تاج الدین یلدوز نے پنجاب تے حملہ کیتا، لیکن التمش دے ہتھوں شکست کھا کے قبضہ کر ڳھدا۔ 614ھ (1217ء) وچ ناصر الدین قباچہ نے پنجاب تے قبضہ کرݨ دی کوشش کیتی، لیکن کامیاب نہ تھی سڳیا۔ التمش دے وزیر نظام الملک بن ابو سعید جنید نے اُچ تے حملہ کیتا، ناصر الدین گجرات دی طرف بھڄ ڳیا، لیکن کجھ ݙینہاں دے بعد دیبل دے رستے سیوہان دے قلعے تے قبضہ کرݨ وچ کامیاب تھی ڳیا۔ 625 ہجری (1228 عیسوی) وچ بنگال دے باغیاں کوں دباوݨ دے بعد التمش نے اوچ دے قلعے تے قبضہ کرݨ وچ کامیابی حاصل کیتی۔ التمش دی آمد دی خبر سݨ کے ناصر الدین بکر دے قلعے وچ ونڄ کے لُک ڳیا۔ اتے جݙݨ دہلی دی فوج نے بکر تے حملہ کیتا تاں ناصر الدین نے خزانے دیاں کشتیاں ڳھن کے بھڄݨ دی کوشش کیتی لیکن او خزانے سمیت دریا وچ ٻُݙ ڳیا۔ ایں نے 602 ہجری توں 625 ہجری تک 23 سال سندھ تے حکومت کیتی۔ کیچ مکران وی اوندے ماتحت ہئی۔سانچہ:دہلی کے غلام گھرانے کے سندھ کے گورنروں کی فہرست

سلطان ناصر الدین قباچہ دا عالماں نال حُب اَتے دِینی کَم

قباچہ عالماں تے مشائخاں دا قدر دان ہَئی۔ اُوں نے ملتان شہر وِچ ہِک ٻہوں وݙّی درس گاہ بݨوائی ہَئی۔ ماوراء النہر کنوں مولانا قطب الدین کاشانی کوں، جہڑے اُوں دور دے ٻہوں وݙّے عالم ہَن، سَݙّوا تے اِیں مدرسے دا شیخ مقرر کِیتا۔ نال ای ہِک عظیم مَسِیت اُسروائی۔ مولانا کاشانی ساری حیاتی اِیں مدرسے دے انتظام تے انصرام وِچ ریہے اَتے مَسِیت وِچ اِمامت کرین٘دے ریہے۔
اِیویں ای ہِک مدرسہ اُچ وِچ بݨوایا ہَئی۔ اُون٘دے شیخ المکتب مولانا منہاج الدین سراج ہَن۔ اُنّھاں نے مدرسے کوں چنڳی طرح نال چلایا۔ ناصر الدین قباچہ دے ویلے وِچ تاتاریاں دے حملیاں نے خوارزم شاہ دی سلطنت دی سِلھ نال سِلھ وڄا ݙِتّی ہَئی۔ قتل تے غارت دے خوف نال عالم تے مشائخ ہندوستان کَن چِھکِیڄے آن٘دے ہَن۔ کیوں جو ملتان راہ وِچ پون٘دا ہَئی اَتے اُون٘دا تاجدار قدر دان اَتے فیاض ہَئی۔ اِیں کِیتے اُنّھاں دی پہلی منزل ملتان وِچ تِھین٘دی ہَئی تَہُوں کُجھ مُد ملتان دے دربار نال جُڑئیل رہن٘دے اَتے وَل دلی کَن ٹُر پون٘دے ہَن۔ اِیں وجہ کنوں اَݨ ڳِݨَت عالم تے مشائخ ملتان وِچ کھچ کھچا تے کَٹّھے تھی ڳئے ہَن۔ محمد عونی جہڑا آپ اِیں زمرے وِچ شامل ہَئی۔ قباچہ دے دربار دا ذِکر کرین٘دے ہوئے لِکھین٘دا ہِے:-
"ایہ دربار عالماں تے فاضلاں نال بھریا ہوئیا ہِے، ایہ ہِک این٘ہڄا اَسمان ہِے جین٘دے وِچ اربابِ کمال دے تارے چمکدے ہِن۔ ایہ ہِک اینہڄا بوستان ہِے جِتّھاں فضل دیاں کلیاں اَتے ہُنر دے شگوفے کِھلدے ہوئے ہِن۔"
مولانا فضلی نے جہڑے ملتان شہر دے مَنّے تَنّے عالم اَتے قادر الکلام شاعر ہَن۔ قباچہ دی شان وِچ کئی قصیدے لکھے ہَن۔ نیاز فتح پوری نے "اِسلامی ہند" وِچ قباچہ کوں اِیں طرحاں خراجِ تحسین پیش کِیتا ہِے:-
"ناصر الدین قباچہ آپݨی شجاعت اَتے جرأت کنوں اَن٘ج کیاست تے تمیز وِچ خاص شہرت رکھین٘دا ہَئی۔ ملتان اَتے سندھ اُتے اُوں نے ٢٢ ورھیں تئیں حکومت کِیتی"۔
ایں مُد وِچ ٻہوں سارے معرکے پیش آئے اَتے ہر ہِک کوں اُوں نے آپݨے بذل تے کرم اَتے احسان تے انعام نال آپݨے کِیتے سَوکھا بݨا گِھدّا۔ جہڑیلے چنگیز خان دے فتنہ نے خراسان تے غزنی دے اکابر کوں سراسیمہ کر ݙِتّا تاں ایہ سارے دے سارے قباچہ دے کول پناہ گزیں تھئے اَتے اُوں نے ݙاڈھی دریا دِلی نال آپݨے خزانے دا مُون٘ھ انّھاں لوکاں کِیتے کھول ݙِتّا۔۔
سلطان ناصر الدین قباچہ دے دربار دے مقابلے وِچ ہِک ٻِیا دربار، جہڑا ملتان وِچ خصوصی شہرت رکھین٘دا ہَئی، اُوہ فقر تے ولایت دا دربار ہَئی۔ حضرت شیخ بہاء الدین زکریا قدس سرہٗ دے فضل تے کمال نے سیّد السادات جلال بخاریؒ، فخر الدین عراقیؒ، میر حسینیؒ، سلطان التارکین حمید الدین حاکمؒ، نواب موسیٰؒ، اَتے لعل شہباز قلندرؒ جئیں اکابر اہل اللہ کوں آپݨے حلقۂ رشد تے ہدایت وِچ کَٹّھا کر گِھدّا ہَئی۔ تَہُوں سیر الاولیاء دے مصنف لکھین٘دا ہِے:-
"دریں ایّام ملتان قیّۃ الاسلام عالم بود، فحول علماء آنجا حاضر بودند"۔۔

قباچہ درویشاں دی پناہ وِچ

انّھاں ݙیہاڑیاں وِچ شیخ الاسلام بہاء الدین زکریاؒ آپݨے پیر و مرشد شیخ الشیوخ سہروردیؒ کِیتے ݙاڈھے فکر ون٘د تھین٘دے پئے ہَن۔ مغلاں دی فوج نے اسلامی ملکاں وِچ دھاندلی مچائی ہَئی۔ طوفانِ نوحؑ دے بعد دُنیا اُتے ایہ ٻہوں وݙّی مصیبت ہَئی جہڑی نوعِ انسانی اُتے نازل تھئی ہَئی۔ منگولیا دی اِیں تِکّھی تے تیز اَن٘دھاری نے ہزاراں شہراں کوں بے چراغ کر ݙِتّا ہَئی۔ سئیں شیخ الاسلام پریشانی دے اِیں عالم وِچ بغداد کَن ٹُر پئے، ہالی ہِک منزل ٹُرے ہَن، جو سیّد جلال الدین تبریزی اَتے خواجہ قطب الدین بختیار کاکیؒ نال ملاقات تھئی۔ شیخ جلال الدین تبریزی نے فرمایا:-
"شیخ الشیوخ دا فرمان ہِے جو تُساں وَل ون٘ڄّو"۔
مُرشد دی خیر تے عافیت سُݨ تے سئیں کو اطمینان تِھیا۔ اَتے آپݨے با کمال مہماناں دے نال ملتان کَن وَل آئے۔
ملتان اَپڑ تے ایہ ݙُون٘ہائیں بزرگوار سئیں شیخ الاسلام دے کول مِمھان تھئے۔ تِرِیہے بزرگ عشاء دے وضو نال سویل دی نماز ادا کرین٘دے ہَن، اَتے نفلاں وِچ پورا قرآن مجید مُکا گِھن٘دے ہَن۔ انہائیں لیل و نہار وِچ ایہ خدا یاد درویش حیاتی لنگھین٘دے پئے ہَن جو طرطائی نے ملتان اُتے حملہ کر ݙِّتا۔ سلطان ناصر الدین قباچہ گھاٻر تے شیخ الاسلام بہاء الدین زکریاؒ دی خانقاہ وِچ آیا عرض کِیتُس:-
"اے خُدا یاد درویشو! کُئی چارہ گری کرو! خُدا دی قسم، ڄیکر مغل شہر وِچ وَڑ آئے، تاں ہِک متنفس وی جِین٘دا نہ بچسی!"
اُوں ویلے سئیں خواجہ قطب الدین بختیار کاکیؒ نے ہِک تیر منگوایا اَتے قباچہ دے حوالے کر تے فرمایونیں:-
"ایہ تِیر گِھن ون٘ڄو، اَتے رات دے ان٘دھارے وِچ اِیکوں بُرج کنوں دُشمناں کَن سَٹ ݙیؤ!"
سئیں خواجہ فرید الدین مسعود گنج شکرؒ فرمین٘دے ہِن جو:- "قباچہ اُوہ تِیر گِھن تے چلا ڳِیا اَتے حسب الارشاد رات کوں کمان گِھن تے قلعہ دے ہِک بُرج اُتے اَپڑیا۔ اَتے چلّہ چڑھا تے تیر پوری طاگت نال مغلاں دی فوج اُتے سَٹ ݙِتّا۔ خُدا دی شان جو رات دے ان٘دھارے وِچ اُوہ بے پناہ لشکر اِیں طرحاں غتربود تِھیا جو سویلے اُون٘دا نشان تئیں نہ ریہا"۔
اِیں واقعے دا قباچہ دے اعتقاداں اُتے ایہ اثر تِھیا جو اُوہ درویشاں کوں ملک کِیتے آیۂ رحمت سمجھݨ لڳ ڳِیا۔ تَہُوں کُجھ ݙیہاڑے بعد سئیں خواجہ قطب الدین بختیار کاکیؒ دہلی کَن اَتے شیخ جلال الدین تبریزیؒ غزنی کَن ٹُرݨ لڳّے تاں اُوں نے ݙاڈھی مِنّت خوشامد نال انّھاں کوں کُجھ مُد ٻِیا روکݨ دی کوشِت کِیتی اَتے عرض کِیتُس:-
"چند گاہ دیگرے سایۂ برکت دریں مقام ارزانی فرمائید!"
پَر سئیں خواجہ قطب الدین بختیار کاکیؒ نے معذرت کرین٘دے ہوئے فرمایا جو اَساں لوک ڈھیر مُد اِتّھاں نئیں رُک سڳدے، کیوں کہ ایہ جاء سئیں شیخ الاسلام بہاء الدین زکریاؒ دی تحویل وِچ ݙِتّی ون٘ڄ چُکّی ہِے، اَتے ہمیشاں انّھاں دے پناہ وِچ رہسی۔ ایہ آکھ تے ݙُون٘ہائیں بزرگ آپݨے آپݨے پن٘دھ اُتے ٹُر پئے۔ ۔

ملتان اُتے سلطان شمس الدین التمش دا حملہ تے قباچہ دی موت

٦٢٥ ہجری وِچ اُوں نے سندھ کَن بھال پاتی، اَتے آپ عظیم لشکر دے نال اُچ آن اپڑیا۔ ناصر الدین قباچہ نے آپݨے وزیر عین الملک حسین اشعری کوں حُکم ݙِتّا جو خزانے کوں قلعہ اُچ کنوں منتقل کر تے بھکر وِچ پُچا ݙیوے اَتے اُچ دے قلعے کوں مستحکم کر تے حملہ آور دا مقابلہ کرے۔
سلطان شمس الدین نے آپ قلعہ اُچ دا گھیرا پاتا اَتے آپݨے وزیر نظام الملک جنیدی کوں ناصر الدین قباچہ دے پِیچھے کِیتے ٹوریا۔ ہِک مہینے تئیں اُچ دا گھیرا ریہا، وَل صُلح نال فتح تھی ڳیا۔
سلطان ناصر الدین قباچہ سلطان شمس الدین التمش دے آوݨ نال اِیں قدر ہراساں تھیا جو مقابلے وِچ وی نہ نِکل سڳیا۔ تابِ مقاومت نہ گِھن آ تے اُچ کنوں ملتان اَتے ملتان کنوں بھکر اپڑیا۔ پَر جہڑیلے نظام الملک نے قشونِ قاہرہ دے نال پِیچھا کِیتا تاں بھکر وِچ ای نہ رُک سڳیا اَتے سندھ دے ارادے نال آپݨے ٻال ٻچّیاں نال ٻیڑی تے چڑھیا، پَر دریا دیاں خوفناک لہراں نے اُوکوں پَھد گِھدّا اَتے اُوہ ٻال ٻچّیاں دے نال غرق تھی ڳِیا۔

ٻِیا ݙیکھو

• ملتان قرامطیاں دی ولھیٹ وچ۔
• محمود غزنوی دے ملتان اُتے حملے۔
• شیخ عبد الصمد۔
• شہاب الدین غوری۔
• شیخ الاسلام بہاء الدین زکریاؒ ملتانی۔
• شمس الدین التمش۔