مغل دور اِچ علم الخط اَتے ٻئے لوک فنون

اَساں عراق، ایران اَتے ترکی اِچ خطاطی دی ترقی اَتے ایندے اَوجِ کمال دا مختصر ذکر کیتے۔ برِصغیر اِچ خاندانِ مغلیہ نے ڄیڑھی ہنر پروری کیتی اَتے ہنر / لوک فنون آلیاں کُوں عزت ݙتی اُوندی مثال ٻہوں گھٹ ہِے۔ اِیہہ وجہ ہِے ڄو دربارِ مغلیہ اِچ ہر طرح دے اہلِ کمال کُوں وݙا اعزاز ݙے کے اوندی خدمات دا خوب چرچا کیتا ویندا ہَا۔ اِتھاں تئیں ڄو اِیں خاندان دا آخری بادشاہ بہادر شاہ ظفر خود وی اِیں فن اِچ کمال رکھدا ہَا۔ امیر تیمور دے 771-807ھ عہد اِچ وی خاص طور تے خطاطی دے فن کُوں وݙی تقویت مِلی۔ امیر دے چارھے پُتر جہانگیر سلطان، عمر شیخ سلطان، میران شاہ گورگانی اَتے مرزا شاہ رُخ شاعر ہووَݨ دے نال نال بہترین خطاط وی ہَن اَتے اِنہاں نے اِیں فن کُوں وَݙی ترقی ݙتی۔

بابر (937ء، 93ھ) بابر آپ وی خطاط ہا اُوندے ہِک نویں طرز خطِ بابری دے ناں نال کڈھی ڄیڑھی بعد اِچ اِیں گالھوں ترک تھی گئی جو او ترکی زبان دا نمائندہ خط ہَا۔ بابر دا سلسلۂ تلمّذ وی میر علی تبریزی نال جُڑدے۔ بعد اِچ ہمایوں وی اِیں فن دی وݙی خدمت کیتی اَتے ایندے ودھارے کیتے وݙا کم کیتا۔ خواجہ عبدالصمد شیریں قلم، محمد حسین کشمیری زریں رقم، مرزا ایراج مرزا داراب، عزیز کوکلتاش، عبدالقادر اخوند، عبدالرحیم عنبریں قلم، حسین بن احمد چشتی، پنڈت جگن ناتھ، بادشاہ جہانگیر، مرزا محمد حسین ابنِ شکراللہ، شہزادہ خسرو اَتے شہزادہ پرویز محمد بن اسحاق، احمد علی ارشد، خواجہ محمد شریف، شاہجہان (1036-1076 ہجری)، عبدالحق، عبدالباقی حداد، محمد عارف یاقوت رقم، اورنگزیب عالمگیر (1019-1118ھ)، سید علی خان حسینی جواہر رقم، سید محمد باقر، مرزا جعفر، محمد فرخ سیر (1124-1131ھ)، ناصر الدین محمد شاہ (1131-1161ھ)، محمد افضل لاہوری قادری، شاہ عالم (1121-1173ھ)، محمد اکبر شاہ ثانی، عالمگیر ثانی، ابوظفر بہادر شاہ(1253-1274ھ)، اے مغل خاندان دے آخری بادشاہ ہَن، اے سارے ناں ڄیڑھے اَساں ترتیب نال لکھن اے خود وی تے نال اِنہاں دے ٻہوں سارے شاگرداں نے وی فنِ خطاطی دی وݙی خدمت کیتی۔ سچی ڳالھ تاں اِے ہِے ڄو مسلماناں دا فنِ شریف اِیہو خطاطی ہِے یعنی سونہݨاں لکھݨ۔ مغل بادشاہاں دا اَساں تذکرہ کِیتے اے سبھے اِیں فن دی سرپرستی کریندے ریہے ایہاںوجہ ہِے ڄو ہزاراں خطاط ایں فن کُوں ودھیندے پھلیندے رہ گئے۔ ہِک گال اِتھاں لکھی ونجوں۔ اَواِے ہِے ڄو۔ ’’لوگ پچھدن خطاطی تے خوش نوسی الگ الگ شئیں ہِن؟‘‘ تاں سئیں فارسی اِچ خوش نویسی ڄیکوں آکھیا ویندے، عربی اِچ اُوکوں خطاطی آکھیا ویندے اَتے اُردو اِچ خوش خطی، کتابت آکھیا ویندے، تے خطاط صاحبان کوں پچھلی صدی اِچ منشی دا لفظ ناں توں پہلے لکھیا ویندا ہَا۔ اَتے کاتب وی لکھیا ویندا ہا۔ اَصل اِچ کمرشل کم توں ہَٹ تے ڄیڑھے کاتب تخلیق آلا کم کریندے ہِن او خطاط سݙیجے۔

بہادر شاہ ظفر دے بعد بدرالدین مرصع اَتے محمد امیر رضوی ڄیڑھے میر پنجہ کش دے ناں نال مشہور تھئے، آغا مرزا دہلوی، مرزا عباداللہ، حافظ سید امیر الدین، سید حامد ابنِ سید محمد امام جامع مسجد دِلی، منشی ممتاز علی، محمد جان، میر جلال الدین، شنکر ناتھ کشمیری، سید محمد ناصر وزیر، سید حیدر حسین خان، میر امام علی، منشی چندربھان دہلوی، میر محمد عطا حسین، حافظ نوراللہ، قاضی نعمت اللہ، حافظ محمد ابراہیم، انہاں دے درمیان سینکڑے ناں ٻئے ہِن۔ پاکستان دے قیام توں پہلے منشی محمد یوسف دہلوی ڄیڑھے محمد دین دے پُتر ہَن خطاطی اِچ اُنہاں دا وݙا نَاں ہِے۔ قیامِ پاکستان دے بعد ڄیڑھے کرنسی نوٹ چھپے اِنہاں اُتے محمد یوسف دہلوی دِیاں لکھائیاں ہَن، اِنہاں دے ہونہار شاگرد عبد المجید دہلوی ہَن ڄیڑھے حکیم محمد سعید بانیٔ ہمدرد دی سرپرستی اِچ ساری عمر ہِیں ادارے اِچ خدمت انجام ݙیندے رَہے۔ اَتے حکومتِ پاکستان نے انہاں کوں سرکاری اعزاز ݙے تے اِنہاں دیاں خدمتاں دا اعتراف کِیتا۔^[١]