معصوم

سیالے دی لمبی رات ٻہوں مشکل نال گزری ۔ اُس دی ہک ہک گھڑی صدیاں تے بھاری ہائی ۔ سیالے دی رات تے ہک کوئلے دے کالے انجن آلی عام سواری گݙی دا سفر ۔ اِنجے معلوم تھیندا ہائی جنجٖے کیں وقت دے پیراں نوں زخمی کرکے ایہناں وچ ٻیڑیاں چا پوائیاں ہوݨ تے اوہ ہولے ہولے پیراں دیاں زخمی تلیاں زمین تے رکھیندا تے چیکاں مریندا اَڳے ودھدا پیا ہووے۔رات لنگھ ڳئی ۔ میݙے سارے جسم دا خون میݙیاں رَڳاں وچ جٖم ڳیا ۔ گݙی پنڈی دے سٹیشن تے کھلی تاں میں وی زخمی تلیاں آلے وقت آر پیر زمین تے نم رکھ سڳدا ۔ ٻہوں تکلیف نال میں گیٹ توں ٻاہر آ کے چاء دی پیالی پیتی ۔ ہُݨ میݙی منزل آپݨے پُراݨے یار علی احمد دی دکان ہائی ۔ اوہ تے میں کیں زمانے وچ اکٹھے پڑھدے رہے ہاسے ۔ میں ٻہوں سال پہلے اُس دی دُکان ݙٖٹھی ہائی ۔ مینوں آپݨی یاد داشت تے بھروسہ ہائی ۔ صدر وچ اُس دی دُکان ہائی ۔ دکان تے ہینڈ بیگ ‘ شولڈر بیگ تے اٹیچی کیس وغیرہ وِکدے ہَن ۔ اَجٖے سویرے دے اَٹھ وجٖے ہَن تے سردی توں گھٻرایا ہویا سورج دُھند وچ مونہہ چُھپائی کھلا ہائی ۔ مینوں خیال آیا ‘ اجٖے علی احمد سُتا پیا ہوسی پر دُکان کُھلی ہائی ۔ ہک ست اَٹھ سال دا ٻچہ صفائی تے لڳا ہویا ہائی ۔ میں سلام کیتا ۔ ٻچے ٻہوں کُھلے دِل نال جواب ݙتا۔

’’علی احمد صاحب کتھے ہوسݨ؟‘‘ میں پُچھیا

’’فرمائو جی میں جو حاضر ہاں۔ کیہڑی شے چہیدی ہے۔‘‘

ٻچے پکے دکانداراں آرآکھیا تے میں حیران تھی ڳیا ۔ ایہہ ٻچہ کوݨ اے تے کتھائیں علی احمد دکان تاں تبدیل نہیں کر گھدی ۔ میںآکھیا:

’’پتر ایہہ علی احمد صاحب دی دکان ہے ناں۔‘‘

’’جی اوہنائیں دی دکان اے تُساں حکم کرو کیہ شے چاہیدی اے ۔میں اونہاں دا پُتر ہاں۔‘‘

’’اوہ توںشاہد احمد ایں ۔ بھئی میں تاں تینوں اُسے ویلے ݙٹھا ہائی جیہڑے ویلے توں مشکل نال قدم پٹیناں ہائیں۔‘‘

میں آکھیا تاں ٻچہ سمجھ ڳیاجو میں اُس نوں ٻوہݨی کراوݨ آلا کوئی گاہک نہ ‘ پُراݨے رشتے کڈھ کے ٹُکر کپݨ آلا کوئی مہمان ہاں۔اُس دے متھے تے وَٹ پو ڳیا۔

’’ہا … میں ہاں تاں شاہد احمد پر ابّا جی تاں دیر نال آسݨ ۔تُساں کوݨ ہائو۔‘‘ میں آپݨے شہر دا ناں ݙسایا تے ٻہوں خلوص نال علی احمد تے اپݨے جماعتی ہوݨ دا ذکر کیتا ۔شاہد جنجٖے ایہہ جیہے خلوصاں توں ٻہوں تنگ ہووے ۔ اُس مینوں ٻہندا ݙٹھا تاں ہور زور نال گرد جھارݨ لڳ پیا ۔ پر میں وی روائتی’’ گُل محمد‘‘ آر ’’نجنبد‘‘ تھی کے ٻہہ ڳیوم ۔ پتہ نہیںشاہد احمد ہورکیہ کرے ہا ۔ جو میݙی خوش قسمتی نال ہک گاہک آ ڳیا۔

’’بسم اللہ ‘ آئو جی اندر لنگھ آئو ‘ ایہہ ایتھے ۔‘‘ شاہد احمد اس خوبصورتی نال ایہہ فقرے ادا کیتے جو میں تے آوݨ آلا گاہک ݙوہیں چونک ڳیوسے ۔ گاہک اندر آ کے میݙے نال آلی کرسی تے ٻہہ تھیا ۔ اُس ہک ہینڈ بیگ گھنݨا ہائی ۔ شاہد احمد وݙے کاروباری آر اُس دے اَڳے بیگاں دا ڈھیر لا ݙتا ۔ قیمت دامعاملہ آیاتاں شاہد احمد آکھݨ لڳا :

’’قیمت دی کوئی ڳل نہیں جی ‘ پہلے تُساں آپݨے مطلب دابیگ تاں پسند کر گھنو ۔‘‘ گاہک ہک بیگ پسند کیتاتے وَت قیمت پُچھی شاہد احمد آکھیا:

’’سویرے سویرے اللہ رسول دے ناں گھنݨ دے وقت تُساں آئے ہو ۔ ٻوہݨی دا وقت اے ۔ غلط ڳل نہ ہوسی جی ۔ اساݙی آپݨی خرید 60روپے ہے ‘ تُساں ایہا 60اِی ݙیو چا۔‘‘

’’پر یارکاکے ‘ میں تاں اُس ݙینہہ اِسے دکان تو ںایہا جیہا بیگ چالہی(40)روپیاں داگھن ڳیا ہاں۔‘‘

’’کیہ کراں جی مہنگائی دا زمانہ اے ۔ روز قیمتاں ودھدیاں رہندیاںہِن تے نالے مال مال دا مُل اے۔ ݙیکھݨ وچ کیہیں شئیاں ہکو جیہیاںنظر آندیاںہن پر مٹیریل ہکا نہیں ہوندا ۔ایہایہہ ݙیکھو ناں جی کیݙی اصلی تے مضبوط ریکسین اے۔‘‘

’’پُتر میں تینوں 45روپے ݙیساں۔‘‘ تے اوہ پیسے کڈھݨ لڳا۔

ایہہ’’ناں چاچا جی میں تہانوں ݙیکھ کے اِی رعایت کر ݙتی ہائی۔ تہانوں آکھیا اے ٻوہݨی دا ٹیم اے ۔میں غلط ڳل نہ کریساں ۔ آکھو تاں میں تہانوں ٻل ݙکھا ݙیواں‘ تے اوہ کاغذ گھنݨ کݨ ٹُرݨ لڳا۔

’’اچھا پُتر مینوں جلدی اے توں میںتوں ایہہ پنجاہ روپیہ گھن تے میں فارغ تھیواں ۔‘‘ اُس پنجاہ دا نوٹ اَڳے ودھایاتے بیگ چا گھدوس ۔ شاہد احمد دا مونہہ ٻہوں پھکا نکل آیا‘جنجٖے اونہائیں لمحاں دے وچ او یتیم تھی ڳیا ہووے ۔ اُس مَردے ہتھاں نال پنجاہ روپیہ دا نوٹ نپا تے گاہک بیگ چاگھدوس۔ شاہد احمد دا مونہہ وَت میں ݙئیںتوجہ کیتی تے آکھیا:

’’چاچا جی میں تہانوں آکھیا اے ‘ ابّاجی ٻہوں دیر نال آسݨ ‘ تساں ہور کوئی کم کار کرݨا اے تاں ونجٖو ‘ کم کارکرو ۔‘‘

میݙے دماغ وچ ’’نکلنا خُلد سے آدم کا۔‘‘ آکھݨ آلاغالبؔ رینگݨ لڳ پیا پر میں وَت وی ڈھٹائی نال ٻیٹھا رہوم تے اکھوم ۔

پُتر تینوں میں آکھیا اے میں ٻہوں پروں آیاہاں ‘ ہُݨ گݙی توں لتھاں ساری رات سفر کیتا ہِم ۔ اِتھے سِوا تیݙے ابّے دے مِلݨ دے میݙا ہور کوئی کم نہیں۔‘‘

اوہ چُپ تھی ڳیاتے ٻاہر کڈھے ہوئے بیگ سمیٹݨ لڳ ڳیا۔ اُس دے متھے تے کھینڈی ہوئی ناگواری پڑھ کے وی میںٻیٹھا رہوم تے سوچݨ لڳ پیوم بھئی زندگی وچ اتنی بے عزتی تاں میݙی کَیں ناہی کیتی ۔ پتہ نہیں شاہد احمد دے دِل وچ کیہ ڳل آئی اُس آکھیا:

’’جو ٻہوݨا وی ہے تاں وَت اُتھے ٻاہر کرسی کڈھ کے ٻہو ۔ سویرے سویرے گاہکی خراب نہ کرو۔‘‘

میں کرسی ٻاہر کڈھ گھدی ۔ پتہ نہیں میݙی وجہ توں دکان تے رحمت پئی وَسدی ہائی جو آہدے ہن مہمان رحمت ہوندے ہِن یا اَڄ ٻہوں سارے لوک گھروںایہا فیصلہ کرکے نکلے ہن جوبیگ گھنݨے ہِن تے گھنݨے وی علی احمد دی دکان توں ہِن ۔ ݙوں بندے ہور آوڑے تے اونہاں وی ہینڈ بیگ دا مطالبہ کیتا تے شاہد احمد اوہناں اڳوں وی اُنجٖے آرڈھیرلا ݙتا۔

’’پسند کروجی ۔‘‘ اوہناں وی اوہاجیہا بیگ پسند کیتا تے قیمت پُچھی شاہد احمد جنجٖے ریکارڈ چلا ݙتا۔

’’سویرے سویرے اللہ رسول دا ناں گھنݨ دے وقت تُساں آئے ہو ۔ ٻوہݨی دا وقت اے ‘ غلط ڳل نہ ہوسی جی ۔ اساݙی آپݨی خرید سٹھ روپے ہے تُساں ایہا سٹھ اِی ݙیو چا۔‘‘

’’سٹھ ! کملاتاںنہیں تھی ڳیا۔ کل شامیں اساںایہاچالہی (40)دااسے دکان توں گھدے تے تیں ہُݨ سٹھ(60)  قیمت بݨا چھوڑی اے۔

اِتھے اوہ ٻیٹھا ہائی جیہڑے دی وݙی وݙی ݙاڑھی اے ۔ کیہ لڳدائی پیو ہے اِی کہ تُوں اُس دا نوکر ایں؟‘‘۔

اوہ میݙے والد صاحب ہن ‘ پر چاچاجی تُساں جھڳڑا نہ کرو۔ ٻوہݨی دا ٹائم ہے۔ اللہ رسول دے ناں دا وقت اے ۔ میںغلط ڳل نہ کریندا۔‘‘

’’ٻچیا! اساں وی غلط ڳل نہ پئے کریندے ۔ تیݙے پیو اسے بیگ دے چالہی (40)منگے ہن تے اساں تریہہ(30) آہدے ہاسے۔‘‘ ’’جیا…اوچالہی (40)آلا مال وی ہائی پر اوہ ختم تھی ڳیا اے ۔‘‘ تے شاہد احمدمال سمیٹݨ لڳ پیا۔ گاہکاں آکھیا:

’’بھئی تریہہ گھنݨے ہِن تاں گھن نہیں تاں اساں ویندے پئے ہاں۔‘‘

’’نہیں چاچاجی ‘ اللہ رسول دے ناں دا ویلا ہے۔ میں غلط ڳل نہ پیاکریندا ۔ اس دی قیمت 60اے۔‘‘گاہک اُٹھی پئے جیہڑے ویلے دکان وچوں نکلݨ لڳے تاں اوہناں ہک واری وَل کے ݙٹھا ۔ شاہد احمدجٖاݨ ٻجھ کے اونہاں ݙئیں کنڈ کر کھلا ہائی تے وݙے پُراݨے دکانداراں آر بے پروائی پیاظاہر کریندا ہائی۔

’’چھیکڑی ڳل اے 35روپے گھندا ایں تاں گھن نہیں تاں اساں ویندے پئے ہاں۔‘‘

’’نہیں جی سِدھی ڳل اے ٻوہݨی دا ٹیم50ݙیو تے بیگ چا گھنو۔‘‘‘ شاہد احمد آکھیا تے گاہک ٹُر پئے ۔ ہُݨ اُس نوں یقین تھی ڳیا جو اوہناں وَلݨا کونہیں۔

’’چاچا جی کھلووو۔ ڳل تاں سُݨو ۔ سویرے سویرے ٻوہݨی دا ٹیم 45ݙیو چا۔‘‘

’’نہیںبھئی ‘ کنجے ڳلاں کریندا ایں۔کل اساںچالہی(40)وی نِسے ݙیندے‘ اوہا35 ہِن۔‘‘ اوہ وَت ٹُرݨ لڳے تاں شاہداحمد وَت یتیماں آلی شکل بݨاگھدی ۔

’’اچھا جی تہاݙی مرضی ‘ ہے تاں ٻہوں گھاٹا ‘ ابّا جی ناراض تھیسن پر سویرا سویرا ایہہ ٻوہݨی دا ٹائم اے۔‘‘ تے شاہد احمد 35توںبیگ اوہناں دے حوالے کر ݙتا۔اتنے تئیں علی احمد وی آڳیاتے ایہہ اڳلا علی احمد ناہی ۔ جتھے روز چھلیوݨ آلاصاف چہرا ہوندا ہائی ‘ اُتھے چنگی بھاری ݙاڑھی پئی جُھلدی ہائی ۔ سجٖے ہتھ وچ تسبیح ہائی تے سر تے حاجیاں آلا رومال ولھیٹیا ہویا ہائی ۔ آیا مینوں مِلامیں حالت دی تبدیلی دا پُچھا تاں ٻہوں وݙے اولیاواں آر آکھݨ لڳا:

’’بھائی ٻہوںوقت غفلت وچ گذار اے ۔ہُݨ دِل ݙر ڳیا ہے ۔ قبر وچ وی ونجٖݨا اے ۔ اڳلے جہان دا سمان وی کرݨا اے ۔اللہ اللہ کریندا ہاں۔ اِس عمر وچ رب راضی تھی پووے تاں اس توں وݙی کھٹی ہور کونہیں ۔ شاہد ونجٖ چاچے کݨ چاء گھن آ۔‘‘

شاہد چاہ ݙئیں ٹُر ڳیا تے میںآکھیا:

’’ماشاء اللہ بھئی شاہد ٻہوں لائق تے ہوشیار پُتر اے۔‘‘

’’بس جی اللہ دی مہربانی اے ۔ ہُݨ اس عمر وچ جیہڑا ٻال دکان سنبھال گھنے ‘ اُس وݙا تھی کے کتنا لائق تے محنتی بݨݨا اے ‘ تساں خود اندازہ کرو۔‘‘

’’میں تاں بھئی اس دی دکانداری داتھوڑا جیہا مظاہرہ ݙٹھا اے ٻہوں لائق تے ہوشیار اے۔‘‘

’’ایہہ ساری رب سوہݨے دی مہربانی اے ۔ ہُݨ میں اُس رب دا شُکرادانہ کراں تاں کیہ کراں۔‘‘

ایہہ اَڄ توں ٻہوں ساری مُدت پہلے دا واقعہ اے ۔ اُس وقت میں سوچݨ لڳا ہم ماء پیو اتنی چھوٹی عمر وچ ٻالاں نوں کُوڑ تے ٹھڳی دا ماہر کر ݙیندے ہن ‘ تاں اوہناں ٻچیاں شوہدیاں دا کیہ قصور اے ۔ ایہہ ٻہوں سالاں پہلے دا قصہ اے ۔اَڄ ایہہ مینوں اِتھوں یاد آیاجو میں آپݨے پُتر نوں پیا سِکھیندا ہم ۔ ’’پُترٻوہے تے جیہڑاآوے پہلے اُس توں ناں پُچھا کر۔ اوہ مینوں پُچھے تاں آکھیا کر پتہ نہیں گھر ہِن کہ نہیں۔ میںگھروں پتہ کریندا ہاں۔وَت مینوں آݨ ݙسایاتے میںجیہڑی ڳل آکھاں اوہ ونجٖ اُس نوں ݙسائی۔‘‘ تے ٹھیک اُسے وقت ٻوہا کھڑک پیا ۔ میݙا پُتر ڳیا ۔ وَل کے آیاتاں آکھوس۔

’’ابّا جی اوہ پیاآہدا ہائی جیہڑے ویلے وی پیو آوی ‘ اُس نوں آکھیں ‘ فٹا فٹ میݙا کم کریں۔ ابّا جی تساںٻاہر ونجٖ کے اُس نوں مِلے کیوں نائو۔‘‘ پُتر وݙی سادگی تے معصومی نال میںتوں پُچھا:

’’پُتر بس ہک وجہ ہے مِلساں اُس نوں ہک ݙوں ݙینہاں تائیں۔‘‘ جنجٖے میں کوئی وݙا کاروباری راز آپݨے پُتر توں پیاچُھپیندا ہوواں۔

’’ابّا جی اوہ پیاآہدا ہائی تیݙے پیو اساݙی دکان توں کجھ کپڑا آندا ہائی۔‘‘ میݙا پُتر میݙا کاروباری راز ٻجھی کھلا ہائی ۔میں مونہہ جِھکا چا کیتا۔

’’ابا جی تساں تاں آہدے ہائے کُوڑ نہیں مارݨا چاہیدا۔‘‘

پُتر کُوڑ دیاںٻہوں ساریاںقسماںہوندیاںہِن ۔جیہڑاکُوڑ تیںمارا اے اُس نوں ’’دروغ مصلحت آمیز‘‘ آہدے ہِن تے ایہہ جائز ہوندا اے۔‘‘

میݙا پُتر ’’دروغ مصلحت آمیز‘‘ جیہی ٹُھلھی فارسی سُݨ کے ݙر ڳیا تے چُپ تھی ڳیا۔

٭…٭…٭

حوالہ

کِکّر دے پُھل (سرائیکی افسانے) مصنف: سید نصیر شاہ، جھوک پبلشرز  ملتان