مریخ
مریخ (انگریزی:Mars) شمسی نظام وچ سجھ توں پندھ دے لحاظ نال چوتھا سیارہ ہے اَتے عطارد دے بعد ݙوجھا سبھ توں نکا سیارہ ہے۔ پراݨے رومی مذہب وچ مریخ کوں جنگ دا خُدا سمجھیا ویندا ہا کیوں جو اوہ مریخ دی پوجا کریندے ہَن۔ مریخ دی رَتّی رنگت دی وجہ توں اینکوں "سُرخ سیارہ" وی آکھیا ویندے۔ ایہ رتّا رنگ مریخ دی سطح تے آئرن آکسائیڈ دی کثرت دی وجہ توں ہے۔ مریخ دی رتّی مائل رنگت اینکوں کھلی اکھ نال نظر آوݨ آلے ݙوجھے آسمانی جسماں توں مختلف کریندی ہے۔
مریخ زمین نال ملدا جلدا سیارہ ہے جیندے وچ زمین توں ہلکا کرہ ہوائی موجود ہے۔ ایندی سطح تے زمین دے چندر دی طرح شہاب ثاقب یا کہیں ݙوجھے آسمانی جسم دے ٹکر کھاوݨ نال بݨݨ والے کھڈے موجود ہن، اَتے ایندی سطح تے زمین دی طرح وادیاں تے ریگستان وی موجود ہن۔ زمین آلی کار ایندے قطبین تے وی برف جمی رہندی ہے۔ مریخ دے محوری گردش دا دورانیہ اتے رُتّاں دی گردش زمین وانگوں ہے اَتے زمین دی طرح ایندا محور وی جُھکا ہویا ہے جیہڑا رُتّاں دے تغیر دا باعث بݨدا ہے۔
مریخ تے ہک ٻہوں وݙا آتش فشاں(اوہ پہاڑ جیندے وچوں لاوا نکلدے) پہاڑ ہے جینکوں کوہ اولمپس مونس آہدن۔ ایہ پہاڑ نظام شمسی دے سیاریاں تے ہݨ تئیں دریافت تھیوݨ آلے پہاڑاں وچوں سبھ توں وݙا پہاڑ ہے اتے ایں تے ہک ٻہوں وݙی وادی وی ہے جینکوں وادئ میرینرس آہدن۔ ایہ وادی نظام شمسی دے سیاریاں تے ہݨ تک لبھݨ آلیاں وادیاں وچوں سبھ توں وݙی وادی ہے۔ مریخ دے اُبھے آلے کرہ وچ ہک ہموار طاس ہے جینکوں بوریالس طاس آہدن۔ ایہ طاس مریخ دے 40 فیصد رقبے کوں گھیرے ہوئے ہے اَتے ایہ خیال کیتا ویندے جو ایہ کہیں آسمانی جسم جیویں جو شہاب ثاقب نال ٹکر کھاوݨ توں بݨیا ہے۔
مریخ دے ݙو چندر ہن جنہاں کوں فوبوس اتے دیموس آہدن۔ ایہ چندر نکے اتے بے سیونج شکل دے ہن۔ انہاں دے بارے وچ ایہ وی آکھیا ویندے جو ایہ نکے سیارچے تھی سڳدن جنہاں کوں مریخ دی کشش ثقل نے پکڑ گھدا ہے جہیں دی وجہ توں ایہ مریخ دے گرد گھمدے پئے ہن۔ مریخ دا ادبی روایت وچ لقب جلاد فلک ہے۔ ایندے نال جنگ اتے خون خرابے دے تصورات اتے افکار جُڑے ہوئے ہن۔ مریخ تے سیاروی سکونت پذیریت تے تحقیقات تھیندیاں پئیاں ہن جیندے وچ گزریل زمانے وچ مریخ تے زندگی دے آثار اتے موجودہ دور وچ مریخ تے حیاتی دے ممکنات تے تحقیقات شامل ہن۔ اڳوتر وچ مریخ تے فلکی حیاتیات دے منصوبیاں دی منصوبہ بندی کر گھدی ڳئی ہے جیندے وچ مریخ 2020 اتے ایکسو مارس روور منصوبہ شامل ہے۔
مریخ دی سطح تے گھٹ کرہ ہوائی دباؤ پاروں مائع پاݨی دا وجود کائنی پر ایں دے ݙوہیں قطبین تے برف جمی ہے۔ ایں دے لمّے آلے قطب تے برف دی ایݙی مقدار ہے جو جے ایہ برف پگھل تے پاݨی وچ تبدیل تھی ونڄے تاں ایہ11 میٹر (36 فٹ) دی گہرائی تک پورے مریخ دی سطح کوں گھیر گھنسی۔ نومبر 2016 وچ ناسا نے مریخ دے اتوپیا پلانیٹیا ناں دے علاقے وچ وݙی مقدار وچ زمین دے تلوں برف لبھی ایندے پاݨی دے ٹھولھ دا اندازہ جھیل سپیریئر دے پاݨی دے برابر لایا ڳیا ہے۔ مریخ کوں زمین توں عام انسانی اکھ نال ݙیکھیا ونڄ سڳدے۔
طبیعی خصوصیات
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]مریخ دا قطر زمین دے قطر توں تقریباً ادھا ہے اتے ایندے اُتلے حصے رقبہ زمین دے خشک حصے دے کل رقبے توں تھوڑا جیہاں گھٹ ہے۔ مریخ زمین کنوں گھٹ کثیف ہے اتے ایہ زمین دے حجم دا 15 فیصد، کیمیت دا 11 فیصد اتے سطحی کشش ثقل دا 38 فیصد رکھیندا ہے۔ ایندا رَتّا اَتے مالٹا رنگ آئرن آکسائڈ دی وجہ توں ہے۔ ݙوجھے عام سطحی رنگ جیویں جو سنہری نسواری اتے سبزی مائل رنگ انہاں وچ موجود معدنیات تے انحصار کریندے ہن۔
اندرونی ساخت
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]زمین دی طرح مریخ دے اندر آلے کثیف دھاتی مرکزہ دے اتے گھٹ کثیف دھاتی مرکزہ دا خول چڑھیا ہویا ہے۔ ایندے اندر آلے مرکزے دا رداس 65 ± 1,794 کلومیٹر (1,115 ± 40 میل) ہے۔ جیہڑا بنیادی طور تے لوہے اتے نکل توں بݨیا ہے اتے ایندے وچ 16 توں 17 فیصد گندھک دی آمیزش ہے۔ مریخ دے ایں آئرن سلفائڈ مرکزہ دے بارے وچ ایہ خیال کیتا ویندے جو زمین دے مرکزہ وچ پائے ونڄݨ آلے ہلکے عناصر دی نسبت ݙو گنا بھارے ہن۔ مریخ دا مرکزہ دے گرد سلیکیٹ دا غلاف ہے جیہڑا سیارے تے وکھری آتش فشانی اتے ٹیکٹونک عمل نال بݨیا ہے پر ایہ بے حس و حرکت نظر آندا ہے۔ سلیکون اتے آکسیجن دے علاوہ مریخ دے قشر وچ لوہا، میگنیشیم، الومینیم، کیلشیم اتے پوٹاشیم دی کثیر مقدار پائی ویندی ہے۔ مریخ دے قشر دی اوسط موٹائی 50 کلومیٹر (32 میل) ہے جݙݨ جو ایندی زیادہ توں زیادہ موٹائی 125 کلومیٹر (78 میل) ہے جݙݨ جو قشر الارض دی موٹائی 40 کلومیٹر (25 میل) ہے۔
گردش اتے مدار
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]مریخ دا سجھ توں اوسط پندھ 230 ملین کلومیٹر (143,000,000 میل) ہے اتے ایندی سجھ دے گرد مداری گردش دا تڳامد 687 (زمینی) ݙینہاں دے برابر ہے۔ مریخ دا شمسی ݙینہ (سول) زمین دے شمسی ݙینہ توں تھوڑا زیادہ ہوندے یعنی مریخ دا ہک شمسی ݙینہ (سول) 24 گھنٹے 39 منٹ اتے 35.244 سیکنڈ دا ہوندے جݙݨ جو زمین دا ہک شمشی ݙینہ 23 گھنٹے 56 منٹ اتے 4.0916 سیکنڈ دا ہوندے۔ مریخ دا ہک شمشی ورہیوں زمین دے 1.8809 ورہیوں دے برابر ہے یعنی مریخ دا ہک سال زمین دے 1 ورہیوں 320 ݙینہ اتے 18.2 گھنٹیاں دے برابر ہے۔ مریخ دا ایں دے مستوی مدار توں محوری جھکاؤ 25.19 ڈگری ہے۔ جیہڑا زمین دے محوری جھکاؤ آلی کار ہے جہیں پاروں مریخ تے رُت زمین جہیں ہن پر رت زمین دی نسبت تقریباً ݙو گنا ہن کیوں جو ایندی مداری تڳامد طویل ہے۔ موجودہ دور وچ مریخ دے اُبھے آلے قطب دا رخ تاریاں دے جھرمٹ ہنس (دجاجہ) دے ستارے دنب دی طرف ہے۔
تاریخ
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]مریخ پراݨے زمانیاں توں رتّے سیارے دے ناں توں مشہور ہے۔ کیوں جو ایندا اتلا حصہ رتی مائل ہے۔ اڄ کل امریکہ اتے یورپ دے چنگے بھلے ممالک مریخ دی سطح تے لِہہ تے ایندی تحقیق کرݨ آلے خلائی جہاز بھجیندے پئے ہن۔ امسال 2004 وچ امریکہ دے ݙو خلائی جہاز مریخ دی سطح تے لہہ ڳئے جݙݨ جو ہندوستان دا ہک خلائی جہاز مریخ دے مدار وچ داخل تھی ڳیا۔ جِنہاں نے اُتھاں دیاں تازہ ترین تصویراں اتے ایندی مٹی دے مشاہدات زمین کوں بھیڄیے۔ ایں تحقیق دا مقصد مریخ وچ پاݨی اتے حیاتی دے آثار ڳولݨ ہئی۔ کیوں جو اکثر سائنسداناں دا خیال ہے جو مریخ تے کہیں زمانے وچ حیاتی موجود ہئی۔ ایں تحقیق توں ہݨ تئیں ایہو نتیجے نکلے ہن جو مریخ تے کہیں زمانے وچ پاݨی تاں موجود ہا پر ایندے وچ حیاتی نہ پیدا تھی سڳی ہئی۔ یورپ دے ممالک نے وی اپݨے تحقیقی خلائی جہاز مریخ تے بھیڄے پر اوہ اوں دی سطح تے لہوَݨ توں پہلے ہی تباہ تھی ڳئے۔ امریکہ وچ ہݨ ایں ڳالھ تے بحث تھیندی پئی ہے جو آیا مریخ وچ کہیں انسان کوں بھیڄیا ونڄے یا کائنا۔
کشش ثقل
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]مریخ دے 2 چندر ہن جیہڑے باقی چندراں دی طرح گول کائنی بلکہ وݙے وݙے وَٹّے ہن جنہاں کوں Asteroids آکھیا ویندے۔ ایہ وݙے وٹّے کہیں زمانے وچ مریخ اتے مشتری دے درمیان واقع (Asteroid Belt) توں انج تھی ڳئے ہن اتے مریخ دی کشش ثقل وچ آ تے ایندے گرد چکر کٹݨ لڳ پئے ہن۔