ماحولیاتی نسائیت

ایکو فیمینزم (Ecofeminism) نسائیت تے سیاسی ماحولیات (political ecology) کوں ہکٹھا کریندا ہے۔ ایکو فیمینسٹ مفکرین صنف (gender) دے تصور کوں استعمال کریندے ہوئے انساناں تے فطری دنیا دے درمیان تعلقات دا تجزیہ کریندے ہن۔ ایہ اصطلاح فرانسیسی لکھاری فرانسواز ڈی ایوبون (Françoise d'Eaubonne) نے اپݨی 1974 دی کتاب "Le Féminisme ou la Mort" وچ ایجاد کیتی۔ ایکو فیمینسٹ نظریہ گرین پولیٹکس (Green politics) وچ ہک نسائیتی نقطہ نظر متعارف کرویندا ہے تے ہک ایسے مساوات پسند، تعاونیت پرور معاشرے دا مطالبہ کریندا ہے جیندے وچ کوئی وی ہک غالب گروہ نہ ہووے۔ اڄ، ایکو فیمینزم دے کئی شاخاں ہن، جنہاں دے مختلف طریقے تے تجزیے ہن، جنہاں وچ لبرل ایکو فیمینزم، روحانی/ثقافتی ایکو فیمینزم، تے سماجی/سوشلسٹ ایکو فیمینزم (یا مادی ایکو فیمینزم) شامل ہن۔ ایکو فیمینزم دی تشریحات تے ایہ جو سماجی سوچ تے کیویں لاگو تھی سڳدا ہے، ایندے وچ ایکو فیمینسٹ آرٹ، سماجی انصاف تے سیاسی فلسفہ، مذہب، معاشیات، معاصر نسائیت، تے ادب شامل ہن۔

ایکو فیمینسٹ تجزیے ثقافتی طور تے تعمیر کردہ متوازیات دے سیاسی اثرات کوں بیان کریندے ہن، جیڑھے فطرت دے ظلم تے زنانیاں دے ظلم دے درمیان ہن۔ ایہ متوازیات ایہ ݙیکھݨ وچ شامل ہن جو زنانیاں تے فطرت کوں جائیداد سمجھا ویندا ہے، مرداں کوں ثقافت دے محافظ تے زنانیاں کوں فطرت دے محافظ سمجھا ویندا ہے، تے ایہ جو مرد زنانیاں تے انسان فطرت تے غلبہ حاصل کریندے ہن۔ ایکو فیمینزم زور ݙیندا ہے جو زنانیاں تے فطرت ݙوہیں کوں احترام ݙتا ونڄے۔

عالمی سطح تے فعالیت

سماجیات دے پروفیسرز، ماریا میس (Maria Mies)، ایریل سالے (Ariel Salleh)، تے سوسن مین (Susan Mann) ایکو فیمینزم دے آغاز کوں نسائیت پسنداں دے نال نہیں بلکہ تاریخی طور تے مختلف پس منظر دیاں زنانیاں دے نال جوڑدے ہن جنہاں نے صنف، نسل، طبقہ، تے ماحولیاتی مسائل دے درمیان تعلقات محسوس کیتے۔ انٹرسیکشنلٹی (intersectionality) دے مثالی کوں ایں خیال دے ذریعے برقرار رکھا ویندا ہے جو فعالیت تے نظریاتی حلقے وچ حاشیے تے موجود گروہاں کوں بحث وچ شامل کیتا ونڄے۔ پر ابتدائی شمالی امریکی ماحولیات وچ، نسل تے طبقے دے مسائل کوں کݙہیں کݙہیں الڳ کیتا ڳیا ہئی۔

زنانیاں نے طویل عرصے توں جنگلی حیات، کھاݨے، ہوا تے پانی دی حفاظت کِیتے کم کیتا ہے۔ ایہ کوششاں ہنری ڈیوڈ تھورو (Henry David Thoreau)، ایلڈو لیوپولڈ (Aldo Leopold)، جان میور (John Muir)، تے ریچل کارسن (Rachel Carson) جیہے لکھاریاں دے ماحولیاتی نظریے وچ نویں ترقیاں دے نال ہم وقت ہن۔ زنانی ماحولیاتی اخلاقیات داناں دے متوازی مثالاں ریچل کارسن دی کتاب "سائلنٹ سپرنگ" (Silent Spring) تے ٹیری ٹیمپسٹ ولیمز (Terry Tempest Williams) دی کتاب "ریفیوج" (Refuge) ہن۔

ایکو فیمینسٹ کیرن وارن (Karen Warren) ایلڈو لیوپولڈ دے مضمون "لینڈ ایتھک" (Land Ethic) (1949) کوں اپݨے ایکو فیمینسٹ فلسفے کِیتے بنیادی قرار ݙیندی ہے، جیویں لیوپولڈ پہلے ہن جنہاں نے زمین کِیتے ہک ایتھک لکھیا جیڑھا انہاں کمیونٹی دے تمام غیر انسانی حصیاں (جانور، پودے، زمین، ہوا، پانی) کوں انساناں دے برابر تے انہاں دے نال تعلقات وچ سمجھدا ہے۔ ماحول دی ایہ شاملیت پسند سمجھ جدید تحفظ تحریک کوں شروع کرݨ وچ مدد کیتی، ایہ ݙکھاوݨ وچ جو ماحولیاتی مسائل کوں ہک دیکھ بھال دے فریم ورک دے ذریعے ݙٹھا ونڄ سڳدا ہے۔

بھارت وچ، اتراکھنڈ ریاست وچ 1973 وچ، زنانیاں نے جنگلات کوں کٹائی توں بچاوݨ کِیتے چپکو تحریک (Chipko movement) وچ حصہ گھدا۔ ایں ویلے بہت سارے مرد شہراں وچ کم دی ڳول وچ منتقل تھی ڳئے ہن، تے بھارت دے دیہی علاقیاں وچ رہوݨ والیاں زنانیاں جنگلات تے گذر اوقات کِیتے انحصار کریندیاں ہن۔ وندنا شیوا (Vandana Shiva) دے مطابق، غیر تشدد احتجاجی حربے استعمال کیتے ڳئے تاکہ درختاں تے قبضہ کیتا ونڄ سڳے تے لکڑ ہار انہاں کوں کٹݨ توں روکے۔

کینیا وچ 1977 وچ، ماحولیاتی تے سیاسی فعالیت پسند پروفیسر وانگاری ماتھائی (Wangari Maathai) نے گرین بیلٹ موومنٹ (Green Belt Movement) دی شروعات کیتی۔ ایہ ہک دیہاتی درخت لاوݨ دا پروگرام ہے جیڑھا زنانیاں دی قیادت وچ ہے، تے ماتھائی نے ایہ علاقے وچ صحرا زدگی (desertification) کوں روکݨ کِیتے ڈیزائن کیتا۔ ایہ پروگرام گاںواں دے چوگرد کم از کم 1,000 درختاں دی ہک "گرین بیلٹ" بݨاوݨ تے مشتمل ہئی، تے شرکاء کوں انہاں دے کمیونٹیز وچ قیادت سنبھالݨ دی صلاحیت ݙیندی ہئی۔ بعد دے سالاں وچ، گرین بیلٹ موومنٹ شہری تے ماحولیاتی تعلیم کِیتے سیمینارز دے ذریعے شہریاں کوں معلومات تے بااختیار بݨاوݨ تے قومی رہنماواں کوں انہاں دے اقدامات کِیتے جوابدہ ٹھہراوݨ تے شہریاں وچ ایجنسی (agency) پیدا کرݨ دا حامی ہئی۔ گرین بیلٹ موومنٹ دا کم اڄ وی جاری ہے۔

1978 وچ نیویارک وچ، ماں تے ماحولیات پسند لوئس گیبس (Lois Gibbs) نے اپݨی کمیونٹی کوں احتجاج دی قیادت کیتی جݙاں انہاں کوں ایہ پتہ چلا جو انہاں دا سارا محلہ، لوو کینال (Love Canal)، ہک زہریلے ڳٹھے دے اتے بݨایا ڳیا ہئی۔ زمین وچ زہریلے مادے ٻالاں وچ بیماریاں تے زنانیاں وچ تولیدی مسائل پیدا کریندے پئے ہن، تے حاملہ زنانیاں دے بچیاں وچ پیدائشی نقائص پیدا تھیندے پئے ہن۔ لوو کینال تحریک دے نتیجے وچ وفاقی حکومت دے ذریعے تقریباً 800 خانداناں کوں انخلا تے منتقلی تھئی۔

1980 تے 1981 وچ، ایکو فیمینسٹ ینسٹرا کنگ (Ynestra King) جیہیاں زنانیاں نے پینٹاگون (Pentagon) دے سامݨے ہک پرامن احتجاج منظم کیتا۔ زنانیاں ہتھاں وچ ہتھ ملا کے کھڑیاں ہن، برابر حقوق (جنہاں وچ سماجی، معاشی، تے تولیدی حقوق شامل ہن) تے حکومت دے فوجی اقدامات تے کمیونٹی (لوک تے ماحول) دے استحصال دے خاتمے دا مطالبہ کریندیاں ہن۔ ایہ تحریک ویمنز پینٹاگون ایکشنز (Women's Pentagon Actions) دے ناں نال ڄاݨی ویندی ہے۔

1985 وچ، کاٹسی کک (Katsi Cook) نے اکویساسنی مدرز ملک پروجیکٹ (Akwesasne Mother's Milk Project) دی شروعات کیتی۔ ایہ مطالعہ حکومت دے ذریعے فنڈ کیتا ڳیا ہئی، تے ایہ ڄاݨچدا ہئی جو موہاک ریزرویشن دے نیڑے پاݨی وچ آلودگی دی بلند سطح ٻالاں کوں کیویں متاثر کریندی ہے۔ ایہ انکشاف تھیا جو موہاک ٻالاں کوں سینے دے دودھ دے ذریعے ریزرویشن دے ٻاہر دے ٻالاں دے مقابلے وچ 200% زیادہ زہریلے مادے دا سامݨا کرݨا پیا۔ زہریلے مادے ساری دنیا وچ پاݨی کوں آلودہ کریندے ہن، پر ماحولیاتی نسل پرستی (environmental racism) دی وجہ توں، کجھ حاشیے تے موجود گروہاں کوں بہت زیادہ مقدار وچ انہاں دا سامݨا کرݨا پوندے۔

ہارلیم دی گریئنگ آف ہارلیم کوئلیشن (Greening of Harlem Coalition) ایکو فیمینسٹ تحریک دا ہک ٻیا مثال ہے۔ 1989 وچ، برنیڈیٹ کوزارٹ (Bernadette Cozart) نے کوئلیشن دی بنیاد رکھی، جیڑھا ہارلیم دے چوگرد کئی شہری باغات دا ذمہ دار ہے۔ کوزارٹ دا مقصد خالی پلاٹاں کوں کمیونٹی باغات وچ تبدیل کرݨ ہئی۔ ایہ معاشی طور تے فائدہ مند ہے، تے شہری کمیونٹیز کوں فطرت تے ہک ٻئے دے نال جڑݨ دا ہک طریقہ فراہم کریندا ہے۔ ایہ پروجیکٹ وچ دلچسپی رکھݨ والے زیادہ تر لوک (جیویں 1990 وچ نوٹ کیتا ڳیا ہئی) زنانیاں ہن۔ انہاں باغات دے ذریعے، اوہ اپݨے کمیونٹیز وچ حصہ گھن سڳدیاں ہن تے قائد بݨ سڳدیاں ہن۔ شہری سبزکاری (urban greening) ٻئے جاہاں تے وی موجود ہے۔ 1994 وچ شروع تھیوݨ والی، ڈیٹرائٹ وچ افریقی-امریکی زنانیاں دی ہک گروپ نے شہری باغات تیار کیتے، تے انہاں کوں گارڈننگ اینجلز (Gardening Angels) آکھیا۔ ایہو جیہے باغ تحریکاں عالمی سطح تے وی تھیاں ہن۔

سبزی خور ایکو فیمینزم (vegetarian ecofeminism) دی ترقی 1980 دی دہائی تے 1990 دی دہائی وچ لکھت وچ ظاہر تھیوݨ نال ڄاݨی ونڄ سڳدی ہے۔ پر سبزی خور ایکو فیمینسٹ نقطہ نظر دیاں جڑاں کوں 1960 تے 1970 دی دہائی دے غیر انساناں نال ہمدردی تے کاؤنٹر کلچر تحریکاں وچ ݙٹھا ونڄ سڳدا ہے۔ دہائی دے اختتام تک، ایکو فیمینزم امریکا دے دونوں ساحلاں تے پھیل ڳیا ہئی تے زنانیاں تے ماحول دے درمیان انٹرسیکشنل تجزیہ پیش کیتا۔ آخر کار، ماحولیاتی طبقہ پرستی تے نسل پرستی دے خیالات کوں چیلنج کریندے ہوئے، زہریلے ڳٹھے تے غریباں کوں خطرات دا مقابلہ کیتا۔

بین الاقوامی تحریک دے لحاظ نال، ایریل سالے (Ariel Salleh) دی کتاب "ایکو فیمینزم از پولیٹکس" (Ecofeminism as Politics) (آخری بار 2017 وچ دوبارہ چھاپی ڳئی) وچ جاپان تے پیسیفک توں سکینڈینیویا تک زنانیاں دی ا