سورج مندر

سورج مندر ملتان وچ کݙݨ توں ہئی۔ تاریخ ایں بارے وچ خاموش ہِے۔ البتہ ایں تے جہڑے انقلابات آئے انہاں دا سراغ متداول کہانیاں تے یونانی عربی سیاحاں دے سفرنامیاں توں مل سڳدے۔

حادثہ

پہلا حادثہ جہڑے سورج مندر تے گزریا اوہ راجہ ہر ناکشپ دا خود سورج دیوتا آکھوݨا ہے۔ اُس نے دعویٰ کیتا جو میں ہی سورج دیوتا ہاں تے اُس نے آپݨی شکل دا سونے دا بُت تیار کروا کے سورج مندر وچ رکھوا ݙتا۔ پہلی مورتی کوں غتربود کر ݙتا تے لوکاں توں جبراً پوجا کروائی۔

پربلاد بھگت کوں فروغ حاصل تھیا تاں اُوں نے سورج مندر دی جیندے وچ اُس دے والد راجہ ہونا کشپ دی مورتی رکھی ہئی اینٹ توں اینٹ بجا ݙتی تے خالص خدائے واحد دی پرستش تھیوݨ لڳی۔ ݙو صدی بعد جݙاں پرہلاد دا پوتا تخت نشین تھیا تاں اُس دے حریف راجہ سنبہ نے اُسے شکست ݙے کے ملتان تے قبضہ کر گھدا۔ اُس نے سورج دیوتا دی پوجا ولدا شروع کروائی تے سورج دیوتا دا سونے دا ہک خوبصورت بُت بݨوایا تے اُسے جلوس دی صورت وچ گھن ویندا ادتیہ استھان ناں دے مندر وچ رکھوا ݙتا۔ ایہہ ای معبد بعد وچ مولا استھان دے ناں نال مشہور تھیا۔ یعنی ہرناکشپ دا مندر نقلی ہئی۔ ایہ اصلی ہئی۔ ہزاراں سال تک ملتان وچ سورج دیوتا دی پوجا تھیندی رہی۔ ایہ سارے ہندوستان دا مذہبی مرکز بݨ ڳیا تے سورج تے ستارےآں دی پرستش عروج تے پہنچ ڳئی۔ ایں حد تک جو معمولی صنعت کار وی جݙاں کوئی چیز بݨیندے ہن تاں اُس تے سورج تے ستارےآں کوں ݙکھاوݨ دی کوشش کریندے ہن۔ قدیم قلعے دی کھدائی توں جہڑے برتن برآمد تھئے ہن اُنہاں توں ایں دعویٰ دی تصدیق تھیندی ہے۔

عتیق فکری صاحب قدیم ملتانی حروف تے علم ہیئت تے بحث کریندے ہوئے لکھدن: "علم ہیئت: ایہ علم کواکب وچ آفتاب دی قدیم ترین علامت ہے تے جدید علم ہیئت وچ ایں طرح استعمال تھیندی ہے۔ قدیم نقش کاراں نے ݙو قوساں دے گرداگرد حلقہ نقاط نال آفتاب دیاں کرناں کوں ظاہر کرݨ دی کوشش کیتی ہے۔ اُسنوں مصوری دی سادہ شکل نہ سمجھئے بلکہ ایویں سمجھئے جو ملتان دے کمہاراں نے ایں ڳالھ دا لحاظ رکھا ہے جو جیویں قوماں وچ ستارہ پرستی رائج ہئی تے جیہڑے ستارے کوں پوجا کریندے ہن یا جیہڑے قسم دی فطری قوتاں دی نسبت انہاں دی طرف منسوب ہئی۔ اُس دا لحاظ رکھیندے ہوئے مٹی دے برتناں تے نشان کھچ ݙیندے۔ کیوں جو قدیم زمانے وچ مشرقی لوکاں دا اعتقاد ستارےآں تے بطور صفات خالق ہئی۔ یعنی فلکی ستارے صفات خداوندی دا حقیقی پرتو یا حقیقی مظہر خیال کیتے ویندے ہن۔ ملتان دے سفالی حروف توں ایں ڳالھ دا ثبوت ملدے جو اتھوں دے لوک ایں علم وچ خاصا ادراک رکھدے ہن۔ پاکستان تے ہندوستان وچ علم نجوم دے ایہجے ماہر ݙیکھݨ وچ آئے ہن جہڑے انگلیاں تے حساب لا کے سورج تے چاند گرہن ݙس ݙیندے ہن۔ غرض اہل ملتان نجوم وغیرہ وچ وݙی دلچسپی رکھدے ہن۔

ہک ٻئی شہادت وی اساں ایں سلسلے وچ گھندے ہیں۔ اوہ ایہ جو مصر توں ہک کتاب علم طب دی شائع تھئی ہئی۔ اُس دا ناں "رجوع الشیخ الی الصباح" ہئی اِس وچ کجھ فلکی اثرات تے انہاں دے نقوش وی ݙتے ڳئے ہن۔ سب توں وݙی تعجب دی ڳالھ ایہ ہئی جو اوہ نقش جو مصری کتاب وچ ہن اُنہاں وچ ملتان توں ملدے ہوئے نقش وی ہن جنہاں دا تعلق برجاں نال ہئی۔

انہاں حروف دی تاثیر وی کتاب مذکور وچ بیان کیتی ڳئی ہئی۔ انہاں حروف دے علاوہ وی حروف ایں کتاب وچ موجود ہن۔ ایہ تاں صرف جن تے اساں نمبر ݙتے ہن ملتانی حروف نال ملدن۔

غرض ملتان توں نکلے ہوئے حروف وچوں سورج تے ستارےآں وغیرہ دی علامتیں موجود ہن۔ ایہ نشان بہت ساریاں چیزاں دی علامت کوں ظاہر کریندے۔ مرحوم وحید اختر دی رائے ہے جو درمیان دا نقطہ سورج دی علامت ہے تے ݙونہیں توسیں مل کے جو گول دائرہ دی صورت بݨیندین، عطارد، قمر تے مریخ وغیرہ دی علامت ہن، جو سورج دے گرد چکر لاوندن تے ٻئے نقطے تمام ستارےآں دی علامت ہن۔