سورج دیوتا

272 ق م وِچ مہا راجہ اشوک تخت تے ٻیٹھا۔ اُون٘دی سلطنت کابل تئیں پھیلی ہوئی ہَئی اَتے ملتان ہِک صوبے دی حیثیت نال اُون٘دے تابع ہَئی۔ 185 قبل مسیح تئیں ملتان اُتے اُون٘دے ٹٻّر دی باشاہی ہَئی۔ کیوں جو مہا راجہ بدھ مذہب دا ݙاڈھا حامی ہَئی اِیں کِیتے کُجھ لوکاں نے اُوں شاہی مذہب کوں جہڑا ہندو مذہب دی نسبت ڈھیر مفید ہَئی مَنّیا۔ نیاز فتح پوری "اسلامی ہند" وِچ لکھین٘دِن جو:

اشوک نے سورج مندر کنوں سورج دیوتا دی مورت ہَٹا کے اُون٘دی جاء مہاتما بُدھ دی مورت رکھوا ݙِتّی ہَئی اَتے اُون٘دی پرستش تِھین٘دی ہَئی۔ 

عرب پان٘دھیاں دے اکھاݨ

ملتان وِچ جہڑے عرب پان٘دھی آئے ہَن اُنّھاں نے انجو ان٘ج مندراں اَتے بُتاں دا ذِکر کِیتا ہِے۔ پَر ہِک ڳالھ ساریاں وِچ سان٘جھی ہِے جو ہر مورتی مہاتما بُدھ دی ہے۔ یعنی پَلتّھی مارے، ݙُون٘ہیں ہَتھ ڳوݙیاں کَن لَمّے کِیتے ہوئے انڳلیں اِین٘ویں کُھلّیاں ہوئیاں، جیویں اُوہ حساب کرین٘دا پِیا ہِے۔ صرف ابن رستہ نے چومکھی مورتی دا ذِکر کِیتا ہِے۔

ابن مہلہل دی شہادت

ابن مہلہل 331 ہجری دے بعد ملتان وِچ آیا ہَئی۔ سورج مندر دی نسبت لکھین٘دا ہِے:

اُتّھاں ہِک وݙّا قبّہ ہِے اَتے اُون٘دے نیڑے مسلماناں دی جامع مسجد ہِے اِیہ قبّہ ترے سو ہَتھ اُچّا اَتے وِیہ ہَتھ چوڑا ہِے۔ قبّے دے چَودھار خُدام پُجاریاں دے مکان ہِن۔ اُوہ انسانی شِکّل دا اُچّے چبوترے اُتّے پَلَتّھی مار تے ٻیٹھا ہِے اُون٘دے ݙُون٘ہیں ہَتھ ڳوݙیاں تے ہِن، اَتے سِر اُتّے سونے دا تاج ہِے۔ اَکّھیں وِچ ݙُو لعل ہِن۔ کُجھ دا خیال ہِے جو اِیہ لَکِّڑ دا ہِے اَتے کُجھ کئیں ٻئی شے دا ݙسین٘دے ہِن۔ اَکّھیں کنوں اَن٘ج بقایا جُثّہ رَتّے چَم جیہاں ویس پوایا ہویا ہِے اَتے انڳلیں اِیں طرح ہِن جیویں حساب کرݨ آلا ہَتھ اُتے ڳِݨدا ہِے۔ 

قُبّہ تو مراد سٹوپہ ہِے، اَتے جامع مسجد اُوہا ہِے جیکوں محمد بن قاسم نے اُسروایا ہَئی۔

نتیجہ

اِین٘دے کنوں اساکوں اِیہ پتہ لڳدے جو 272 ق م وِچ مہا راجہ اشوک جݙݨ باشاہ بݨیا تاں اُوں ویلے اُوں نے سورج مندر وِچوں سورج دیوتا دی مورت کݙھ چھوڑی ہَئی۔