سلطنت ملتان

سلطنتِ ملتان (تاریخ ملتان دا اسلامی دور) Sultanat e Multan (Post-Islamic era of Multani history)
مغل دور وچ صوبہ ملتان (سرائیکستان)
دورانیہ:	9ویں صدی توں 19ویں صدی
علاقہ:	سرائیکی وسیب
زبان :	سرائیکی
مرکز :	ملتان

ملتان دی اسلامی سلطنت دا آغاز عرب فتوحات دے نال تھیا۔ 712ء وِچ محمد بن قاسم دی سربراہی وِچ اموی خلیفہ ولید بن عبدالملک دے فوجاں نے ملتان تے حملہ کیتا تے اینکوں فتح کر گھدا۔ ملتان اوندے بعد ہک اسلامی سلطنت دے طور تے ابھریا۔ ابتدائی دور وِچ ملتان ہک امارت ہئی جیہڑی عرب گورنراں دے تحت چلدی رہی۔

Multan

امارت ملتان ،(9ویں-10ویں صدی)

Abbasid Caliphate in 850s AD. Emirate of Multan under Banu Munabbih can be seen in the east

9ویں صدی وِچ ملتان تے قرامطہ (ہک اسماعیلی گروہ) دی حکومت قائم تھئی۔ اوں وقت ملتان ہک مضبوط شیعہ مرکز بݨ ڳیا۔ قرامطہ حکمراناں نے ملتان کوں ہک خودمختار ریاست بݨایا تے خطے وِچ اپݨا اثر رسوخ ودھایا۔ ایں دور کو امارت ملتان آکھا ویندے۔

مشہور قرامطہ حکمران

• ابن فضل
• جلال بن سیمون
• جلم بن شبان
• شیخ حمید
• ابوفتح داؤد

قرامطہ دور وِچ ملتان ہک امیر شہر ہئی تے ایندے تجارتی تے مذہبی اثرات پورے اسلامی دنیا وِچ پھیلے ہوئے ہن۔

غزنوی دور (11ویں صدی)

1005ء وِچ سلطان محمود غزنوی نے ملتان تے حملہ کیتا تے قرامطہ حکومت دا خاتمہ کر ݙتا۔ ملتان غزنوی سلطنت دا حصہ بݨ ڳیا۔ بعد وِچ اے غوری سلطنت تے دہلی سلطنت دے زیر اثر آیا۔

سلاطین دہلی دے ادوار (12, 13, 14ویں صدی)

انہاں ادوار اچ صوبہ ملتان ہندوستان تے قائم مختلف سلطنتاں جنہاں اچ تغلق، خلجی، غلاماں، لودھی، غوری شامل ہن، دا حصہ رہیا جتھاں انہاں ولوں گورنر تعینات تھیندے رہیے۔ مگر ایندی خود مختاری برقرار رہی۔

لنگاہ سلطنت دا دور (15 ویں تے 16 صدی)

لنگاہ سلطنت (1445ء–1530ء) ملتان تے قائم تھئی ہک خود مختار مسلم امارت ہئی، جیندے حکمران لنگاہ قبیلے نال تعلق رکھدے ہن۔ اے سلطنت ملتان تے اوندے آس پاس دے علاقیاں سمیت پورے سرائیکی وسیب تے مشتمل ہئی تے اینکوں سلطان حسین لنگاہ اول نے قائم کیتا۔

سلطنت دا قیام

15ویں صدی دے وِچ، ملتان تے لنگاہ قبیلے دے سردار ، سلطان حسین لنگاہ اول نے قبضہ کر کے ہک نویں سلطنت دی بنیاد رکھی۔ اوں وقت دہلی سلطنت دے کمزور تھیوݨ دی وجہ توں آزاد ریاستاں دے قیام دا موقع میسر آیا۔

لنگاہ حکمران

لنگاہ سلطنت دے حکمران اے ہن:

1. سلطان قطب الدین محمود اول، (1445ء- 1469ء)
2. سلطان حسین لنگاہ اول، پہلا دور (1469ء–1498ء) ، ݙوجھا دور (1499ء-1502ء
3. سلطان فیروز خان لنگاہ , (1498ء–1499ء)
4. سلطان محمود دوم, (1502ء–1525ء)
5. سلطان حسین دوم ، (1525ء-1527ء)
6. سلطان لشکر خان لنگاہ، (1527ء-1530ء)

لنگاہ دور دی ترقی

معیشت: ملتان ہک اہم تجارتی مرکز بݨا رہیا، خاص کر کپڑے، کھجوراں تے خشک میوہ جات دی تجارت نال۔

تعمیرات: لنگاہ حکمراناں نے ملتان وِچ کئی مساجد، قلعے تے عوامی عمارتاں بݨائیاں۔

ثقافت: سرائیکی زبان تے صوفی ثقافت کوں فروغ ملا۔ شاہ رکن عالمؒ دے مزار دی زیارت دا سلسلہ وی ایں دور وِچ ودھیا۔

سلطنت دا زوال

1526ء وِچ مغل بادشاہ بابر نے ہندستان تے حملہ کیتا تے ملتان تے وی قبضہ کر گھدا۔ سلطان حسین لنگاہ دوم کوں شکست تھئی تے لنگاہ سلطنت دا خاتمہ تھی ڳیا۔ ملتان مغل سلطنت دا حصہ بݨ ڳیا۔

سرائیکی تہذیب تے لنگاہ سلطنت دا اثر

لنگاہ دور وِچ ملتان سرائیکی زبان، موسیقی تے صوفیانہ روایات دا گڑھ بݨیا۔ اڄ وی ملتان وِچ لنگاہ دور دیاں تعمیرات تے ثقافتی اثرات موجود ہن۔

مغل دور (16، 17, 18ویں صدی)

مغل بادشاہ اکبر اعظم نے ملتان کوں مغلیہ سلطنت وِچ شامل کر گھدا تے اپݨا گورنر مقرر کیتا۔ بعد اچ اورنگزیب عالمگیر وی ملتان دا گورنر رہیا۔ ایں دور وِچ ملتان ہک اہم صوبائی مرکز ہئی۔ مغلاں دے زوال دے بعد درانی سلطنت تے سکھ سلطنت دے دور وِچ ملتان دی صوبائی حیثیت برقرار رہی۔

سکھا شاہی دور (19ویں صدی)

2 جون 1818ء کوں ملتان دے درانی سلطنت دے گورنر نواب مظفر خان سدوزئی اپݨی دھی بخت بھرائی تے پُتراں سمیت رنجیت سنگھ دے فوجاں نال لڑدے ہوئے شہید تھئے تے صوبہ ملتان تے سکھ حکومت دا قبضہ تھی ڳیا۔ سکھ حکومت دے دوران صوبہ ملتان دے گورنر اے ہن۔

• دیوان ساوݨ مل
• دیوان مولراج

برطانوی دور (19 ،20ویں صدی)

19ویں صدی وِچ صوبہ ملتان تے سکھاں دا قبضہ تھیا لیکن 1849ء وِچ انگریزاں نے ہک برطانوی افسر کوں قتل کرݨ دی پاداش اچ اینکوں برطانوی راج وِچ شامل کر گھدا تے ایندی صوبائی حیثیت ختم کر کے اینکوں بطور ہک کمشنری صوبہ پنجاب اچ ضم کر کے لہور دے ماتحت کر ݙتا۔

قیام پاکستان دے بعد دا دور (20, 21ویں صدی)

1947ء اچ قیام پاکستان دے بعد ہݨ تک سرائیکی وسیب دی حیثیت لہور دے ماتحت ہک علاقے دی اے ۔ کئی ݙہاکیاں دی چلدی ہوئی سرائیکی صوبے دی تحریک دے نتیجے اچ 2020ء اچ سرائیکی وسیب کیتے ہک انتظامی سول سیکرٹریٹ بݨایا ڳئے جیندے نال ایندی 1849ء توں پہلے آلی حیثیت بحال تھیوݨ دے امکانات قائم تھی ڳئے ہن۔

خلاصہ

سلطنت ملتان ہک طویل تے متنوع تاریخ رکھدی ہئی، جیندے وِچ عرب، قرامطہ، غزنوی، لنگاہ، مغل، درانی تے دیگر حکومتاں شامل ہن۔ ملتان ہمیشہ سرائیکی ثقافت تے اسلام دا اہم مرکز رہیا۔ اوندے تاریخی تے تہذیبی اثرات اڄ وی سرائیکی خطے وِچ موجود ہن۔ ملتان دی سلطنت سرائیکی تہذیب دا گہوارہ ہئی۔ ایں دور وِچ سرائیکی زبان، موسیقی تے رہتل کوں فروغ ملا۔ ملتان دے صوفی بزرگاں مثلاً بہاؤ الدین زکریا ملتانی تے شاہ رکن عالم دی وجہ توں اے شہر روحانیت دا مرکز بݨ ڳیا۔