سائنس وِچ زنانیاں
زمانہ قدیم توں ای سائنس وچ خواتین دا نمایاں کردار تے ایں میدان وچ انھاں دی وݙیاں خدمات رہیاں ہن۔ چنانچہ صنف تے سائنس وچ دلچسپی رکھݨ والے مؤرخین نے خواتین دی ناقابل فراموش سائنسی کاوشاں تے کامیابیاں تے روشنی پاتی ہے۔ ایندے علاوہ ایں میدان وچ خدمات انجام ݙیندے ہوئے خواتین کوں جنھاں مشکلات دا سامݨا تھیا، ہم عصریاں وچ آپݨیاں کاوشاں دا جائزہ گھنواوݨ کیتے جنھاں حکمت عملیاں انھاں نے استعمال کیتیاں تے اہم سائنسی جرنلاں تے ٻیاں اشاعتاں وچ آپݨے کم کوں قبولیت ݙلواوݨ کیتے جنھاں راہاں انھاں نے اختیار کیتیاں، انھاں تمام معاملات دی تاریخی، تنقیدی تے سماجیاتی تحقیق ہݨ ہک تعلیمی شعبہ بݨ چکی ہے۔
طب دے شعبے وِچ
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]طب دے شعبے وچ خواتین دے کردار دا ذکر متعدد ابتدائی تہذیباں وچ ملدے تے قدیم یونان وچ فطری فلسفے دا مطالعہ خواتین کیتے دستیاب ہئی۔ پہلی تے ݙوجھی صدی عیسوی وچ کیمیا دی ابتدائی سائنس وچ خواتین نے آپݨا حصہ پاتا۔ قرون وسطیٰ دے راہب خانے خواتین دی تعلیم دے حوالے نال اہم مقام رکھیندن تے انھاں وچوں کجھ نے خواتین کوں ایں دے مواقع وی فراہم کیتے جو اوہ علمی تحقیق وچ آپݨا حصہ پاؤن۔ تاہم جݙاں 11ویں صدی وچ پہلی واری یونیورسٹیاں یا جامعات دا ظہور تھیا تاں زیادہ تر خواتین یونیورسٹی تعلیم توں دور رہیاں۔ اٹلی وچ طب دے شعبیاں وچ خواتین کوں تعلیم فراہم کرݨ دا رویہ ٻیاں جاہاں دے مقابلے وچ زیادہ آزاد نظر آندے۔ سائنسی شعبیاں دی تعلیم وچ یونیورسٹی نشست (یونیورسٹی چیئر) گھنݨ والی پہلی خاتون دی حیثیت نال معروف شخصیت 18ویں صدی دی اطالوی سائنس دان لارا بسّی ہن۔
جدید دور وِچ
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]ݙوجھے شعبہ ہائے زندگی دے صنفی کردار متعین تھیوݨ دے باوجود خواتین نے سائنس دے میدان وچ ٻہوں ترقی کیتی۔ 19ویں صدی وچ وی خواتین رسمی سائنسی تعلیم توں دور ہن، پر ایں عرصے وچ اوہ تعلیم یافتہ سوسائٹیاں دا حصہ بݨݨ لڳیاں۔ 19ویں صدی دے اخیر وچ خواتین دے کالج وچ تعلیم حاصل کرݨ دے رجحان وچ اضافہ تھیا تے ایویں خواتین سائنس داناں کوں ملازمتاں تے تدریس دے مواقع میسر آئے۔ طبیعیات وچ نوبل انعام (1903ء) گھنݨ والی پہلی خاتون ماری کیوری نے ݙوجھی واری تابکاری دے موضوع تے کیمیا وچ نوبل انعام (1911ء) حاصل کیتا۔ 1901ء توں 2010ء دے عرصے وچ چالیس خواتین کوں نوبل انعام نال نوازا ڳیا جنھاں وچوں 17 خواتین کوں طبیعیات، کیمیا، فعلیات (فزیالوجی) تے طب دے شعبیاں وچ نوبل انعام ملا ہے۔
تاریخ
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]بین الثّقافتی منظر نامے
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]اگرچہ 1970ء تے 1980ء دی دہائیاں وچ خواتین سائنس داناں دے بارے وچ ٻہوں ساریاں کتاباں تے مضامین شائع تھئے پر حقیقتاً انھاں تمام مطبوعات نے رنگت دی بنیاد تے تے یورپ تے شمالی امریکا توں ٻاہر دیاں خواتین کوں نظر انداز کیتا۔ ایں توں کجھ مطبوعات مستثنیٰ ہن جنھاں وچ خواتین سائنس داناں دے بارے وچ ڈیرک ریکٹر دی 1982ء وچ شائع تھیوݨ والی کتاب قابل ذکر ہے۔
1985ء وچ "کوالیوسکائیا فنڈ" (Kovalevskaia Fund) تے 1993ء وچ سائنس وچ خواتین دی تنظیم برائے ترقی پذیر ممالک (Organization for Women in Science for Developing World) دے قیام نے خواتین دے پہلے توں دبے ہوئے کردار کوں اجاگر کیتا، پر اڄ وی ترقی پذیر ممالک وچ سائنس وچ خواتین دے کردار دے حوالے نال معلومات دی عدم دستیابی دا سامݨا ہے۔ این ہائبنر کوبلٹز دے مطابق:
"خواتین سائنس داناں نال تعلق رکھݨ والیاں زیادہ تر تصنیفاں وچ مغربی یورپ تے شمالی امریکا دیاں شخصیات تے تے اتھاں ذیلی ثقافتاں تے توجہ مرکوز رکھی ڳئی ہے تے سائنس وچ خواتین دے مؤرخین نے ضمنی یا واضح طور تے ایہ فرض کر گھدا ہے جو انھاں علاقیاں توں حاصل تھیوݨ والے مشاہدیاں دا اطلاق باقی دنیا تے وی تھیسی۔"
کوبلٹز دا آکھݨ ہے جو سائنس وچ خواتین دے بارے وچ ایہ مفروضے مختلف ثقافتاں دے معیار تے پورے کائنی اتردے۔ مثال دے طور تے:
"ہک سائنسی یا تکنیکی شعبہ جیہڑا کہیں ملک وچ 'غیر نسوانی' تصور کیتا وی سڳدے، اوہی شعبہ مختلف تاریخی ادوار یا کہیں ٻئے ملک وچ ٻہوں ساریاں خواتین دیاں خدمات نال لبریز تھی سڳدے۔ ہک مثال علم الہندسہ یا انجینئری دی ہے، جیہڑا ٻہوں سارے ممالک وچ مرداں کیتے مخصوص شعبہ تسلیم کیتا ویندے، خاص طور تے عمومی ذیلی شعبے جیویں برقی یا میکانیکی انجینئری۔ تاہم ایں حوالے نال کجھ استثنا ہن۔ سابقہ سوویت یونین وچ انجینئری دے تمام ذیلی شعبیاں وچ خواتین دا تناسب ٻہوں زیادہ ہئی تے Universidad Nacional de Ingenieria of Nicaragua وچ 1990ء دے دوران انجینئری دے طلبہ وچ خواتین دی نمائندگی 70 فیصد ہئی۔"