زینب بیگم

(آذربائیجانی میں: Zeynəb bəyim)
معلومات شخصیت
پیدائش	16ویں صدی قزوین
وفات	31 مئی 1640 قزوین
مدفن	مزار امام علی رضا ، مشہد
شریک حیات	علی قلی خان شاملو
والد	طہماسپ اول
خاندان	صفوی خاندان
دیگر معلومات
پیشہ	سیاست دان
	درستی - ترمیم

زینب بیگم (فارسی: زینب بیگم) صفوی سلطنت دے بادشاہ طہماسپ اول (1524ء–1576ء) دے دور دی سبھ توں بااثر تے طاقتور شہزادیاں وِچوں ہک سمجھی ویندی ہئی۔ اوہ یکے بعد دیگرے پنج صفوی بادشاہاں دے دور حکومت وِچ ریہیاں تے سلطنت دے بیوروکریٹک نظام دے بالائی حصے سمیت متنوع کمیاں دے انعقاد دے علاوہ، اوہ ڄاڑے سالاں تئیں شاہی حرم وِچ سرکردہ شاہ مادر وی ہَن تے ایں موقعے تے بادشاہ گر دے طور تے کم کیتا۔ اوہ شاہ صفی (1629ء-1649ء) دے دور وِچ وی موثر ریہیاں۔ ڄاڑے معاصر ذرائع وِچ، انّھاں دی تعریف "صفوی عدالتی سیاست وِچ سیاسی اعتدال تے حکمت دی بنیاد" دے طور تے کیتی ڳئی ہئی۔

ابتدائی زندگی

زینب بیگم طہماسپ دی جارجیائی زالاں وِچوں ہک، حوری خان خانم ناں دی شہزادی دے گھر ڄَمّیاں ہَن۔ انّھاں دی تاریخ پیدائش نامعلوم ہئی۔ چھوٹی عمر وِچ، زینب بیگم کوں ہک سرپرست (لالہ)، شاہ قولی بیگ، شملو قزلباش دھڑے دا ہک اعلیٰ درجے دا رکن مقرر کیتا ڳیا۔ جݙاں انّھاں دے پیو 1576ء وِچ فوت تِھئے تے انّھاں دے بعد اسماعیل دوم (1576ء-1577ء) شاہ بݨے، انّھاں دی شادی علی قلی خان شاملو نال تِھئی، جو درمیش خان شاملو دے پوتے ہَن۔ ایہ شادی 7 دسمبر 1577ء توں کجھ عرصہ پہلے تِھئی ہئی، پر بظاہر ایہ کݙاہیں پوری نہ تِھی سڳی، کیوں جو زینب بیگم صفوی دار الحکومت قزوین دے شاہی حرم وِچ رہین٘دی ہَن۔

انّھاں نے اپݨے بھتیجے، وارث بظاہر حمزہ مرزا دی حمایت دے ذریعے ہک اہم کردار ادا کیتا۔ اسکندر بیگ منشی دی ہک رپورٹ دے مطابق، زینب بیگم 1578–1590 دی عثمانی-صفوی جنگ دے دوران، 1580 دے ݙہاکے دے آخر وِچ سلطنت کوں لپیٹ وِچ گھِنݨ والی شدید خانہ جنگی دے دوران وِچ شاہی حرم دی سربراہی وِچ کھڑی ہَن۔ 1586 دے آخر وِچ حمزہ مرزا دے قتل دے بعد دے عرصے وِچ، انّھاں دی مدد انّھاں دے ذاتی وزیر، مرزا لطف اللہ شیرازی نے کیتی، جو بعد وِچ پوری ریاست دے عظیم وزیر بݨ ڳئے۔ ایں دے بعد، انّھاں نے نوجوان شہزادہ عباس دے سبھ توں اہم حامیاں وِچوں ہک دے طور تے کم کیتا (بعد وِچ عباس اول دے ناں نال ڄاݨیا ڳیا؛ 1588–1629) جانشینی دی جنگ دے دوران وِچ جو شاہ محمد خدابندہ (1578–1587) دے دور وِچ تِھئی۔

سیاسی تھیٹر تے استحکام

اطالوی سیاح پیٹرو ڈیلا ویلے دے مطابق، عباس دے دور حکومت دے پہلے سالاں وِچ، زینب بیگم نے انّھاں دی رضاعی ماں دے طور تے ہک قریبی ساتھی دی طرحاں کم کیتا۔ انّھاں سالاں دے بعد وی، اپݨے دور حکومت دے پہلے ݙو عشریاں تئیں، زینب بیگم نے عباس دے "اہم مشیراں" وِچوں ہک دے طور تے کم کیتا۔ اوہ حرم وِچ سرکردہ زنانی دی حیثیت نال موجود ریہیاں تے اوہ عباس دے پُتراں دی پرورش دی نگرانی کریندی ہَن۔ ایویں لڳدا ہئی جو مقامی گورنراں تے فوجی سربراہاں نے عباس اول دے نال اپݨی طرفوں سیاسی مداخلت کیتے آکھیا ہئی۔

عباس دے دور حکومت وِچ، زینب بیگم صفوی بیوروکریسی دے اندر تاج (خاصہ) سیکٹر دے مختلف انتظامی امور دی گہری پابند ہَن۔ 1592ء–1593ء تے 1613ء–1614ء دے درمیان، انّھاں نے کاشان دے کراؤن سیکٹر دی گورنر دے طور تے کم کیتا تے انّھاں دے ݙو بیوروکریٹس ہَن جنّھاں نے انّھاں دے نائب دے طور تے کم کیتا۔ انّھاں سالاں دے دوران، مبینہ طور تے اوہ یزد شہر دے جنوبی مضافات وِچ ڄاڑے دیہاتاں دی مالک ہَن۔ انّھاں نے عباس دے زیادہ تر دور حکومت وِچ، ڈومین دی زرتشتی برادری تے عائد پول ٹیکس کوں جمع کرݨ تے اپݨے کیتے رکھݨ دی اجازت ݙتی۔ انّھاں پیسیاں دی بدولت اوہ 1601–1602 وِچ اصفہان-کاشان دے رستے وِچ گھٹ توں گھٹ ہک کاروان سرائی بݨاوݨ وِچ کامیاب تِھی ڳئیاں۔ ہک سال بعد، انّھاں کوں سلطنت دی طرفوں جاری کیتے ڳئے تمام شاہی فرماناں کیتے ورتی ون٘ڄݨ والی مہر دے رکھوالے دا عہدہ ݙتا ڳیا۔

1605ء وِچ، 1603ء–1618ء دی عثمانی-صفوی جنگ دے دوران وِچ، انّھاں نے عباس کوں سفیان دے مقام تے عثمانیاں تے حملہ کرݨ دا مشورہ ݙتا۔ ایندا نتیجہ انّھاں دی سبھ توں وݙی فوجی فتوحات وِچوں ہک تِھیا۔ اوہ موقعے تے اعلیٰ ترین مشاورتی ادارے، "کونسل آف اسٹیٹ" وِچ شامل ہَن۔ 1606ء وِچ بریفنگ وِچ اوہ واحد زنانی ہَن۔ پرتگالی سفارت کار انتونیو ڈی گوویا دے مطابق، "انّھاں نے اے ڳالھ بالکل واضح کر ݙتی جو اوہ ایں اعزاز دی مستحق ہن"۔ ڄاڑے سال بعد، 1611ء–1612ء وِچ، اوہ ارجنچ دے ازبک حکمران ولی محمد خان دی آمد دے موقعے تے ݙتی ون٘ڄݨ والی شاہی ضیافت دے سر تے کھڑی ہَن، جو خوارزم وِچ خانہ جنگی دے فساد دے بعد صفوی سلطنت وِچ بھڄ ڳیا ہئی۔

حوالے