رشید جہاں

رشید جہاں
معلومات شخصیت
پیدائش	سنہ 1905ء   کانپور
وفات	29 جولا‎ئی 1952ء (46–47 سال)  ماسکو
وجہ وفات	بچہ دانی کا سرطان
مدفن	ماسکو
طرز وفات	طبعی موت
شہریت	بھارت (26 جنوری 1950–) برطانوی ہند (–14 اگست 1947) ڈومنین بھارت (15 اگست 1947–26 جنوری 1950)
عملی زندگی
مادر علمی	علی گڑھ مسلم یونیورسٹی
پیشہ	مصنفہ
پیشہ ورانہ زبان	اردو
تحریک	ترقی پسند تحریک

ڈاکٹر رشید جہاں (5 اگست، 1905ء - 29 جولائی، 1952ء)، ہندوستان وِچ اردو دی ہک ترقی پسند مصنفہ، قصہ گو، افسانہ نگار تے ناول نگار ہَن، جیڑھیاں زنانیاں دی طرفوں تحریری اردو ادب دے ہک نویں دور دا آغاز کِیتا۔ اوہ پیشے تُوں ہک ڈاکٹر ہَن۔

ابتدائی حیاتی

رشید جہاں 5 اگست، 1905ء کوں اتر پردیش دے شہر علی گڑھ وِچ پیدا تھئیاں۔ ڈاکٹر رشید جہاں دا تعلق علی گڑھ دے ہک روشن خیال خاندان نال ہَئی۔ انّھاں دے والد شیخ عبد اللہ علی گڑھ دے مشہور ماہر تعلیم تے مصنف تے علی گڑھ خواتین کالج دے بانیاں وِچوں ہک ہَن، جیڑھے ادب تے تعلیم وِچ سنہ 1964ء وِچ حکومت ہند دی طرفوں پدم بھوشن ایوارڈ نال نوازیا ڳیا ہَئی۔ انّھاں نے علی گڑھ وِچ تعلیم نسواں دا پہلا اسکول تے کالج قائم کِیتا ہَئی جیڑھا اڄ وی عبد اللہ گرلس کالج دے ناں تُوں معروف ہِے تے مسلم یونیورسٹی علی گڑھ دا ہک ادارہ ہِے۔ انّھاں دی والدہ وحید شاہجہاں بیگم وی بہت روشن خیال ہَن تے ہک رسالہ ’خاتون‘ کڈھیندی ہَن۔ جیندا مقصد مسلم زنانیاں وِچ بیداری پیدا کرݨا ہَئی۔ ابتدائی تعلیم علی گڑھ تُوں حاصل کرݨ دے بعد انّھاں دا داخلہ لکھنؤ دے مشہور ازابیلا تھوبرون کالج وِچ کروا ݙتا ڳیا ہَئی۔ اُتھاں ݙو سال تعلیم حاصل کرݨ دے بعد اوہ دہلی دے لارڈ ہارڈنگ میڈیکل کالج وِچ داخل تھئیاں تے اُتھاں تُوں سنہ 1934ء وِچ ڈاکٹر بݨ کے نِکلئیاں۔ سنہ 1934ء وِچ ہی انّھاں دی شادی محمود الظفر دے نال تھئی جیڑھے اردو دے ادیب ہووݨ دے نال نال امرتسر دے اسلامیہ کالج وِچ پرنسپل وی ہَن۔ اُتھاں ڈاکٹر رشید جہاں دی ملاقات فیض احمد فیض نال تھئی تے اوہ باقاعدہ ترقی پسند تحریک دی سرگرم رُکن بݨ ڳئیاں۔

ادبی حیاتی

رشید جہاں پہلی واری 1932ء وِچ زیر بحث آئیاں جݙاں انّھاں دے افسانے تے ڈرامے دا مجموعہ ‘‘انگارے’’ شائع تھیا۔ افسانہ نگاری انّھاں نے اپݨی شادی توں پہلے تُوں شروع کر ݙتی ہَئی تے سنہ 1931ء وِچ سجاد ظہیر دی ادارت وِچ ”انگارے“ دی اشاعت تھئی تاں اِیندے وِچ انّھاں دا افسانہ ’پردے دے پیچھے‘ تے’دلی دی سیر‘ شامل ہَئی۔ کیوں جو انّھاں دے افسانے اُوں وقت دے سماج وِچ رائج بنیاد پرستی تے جنسی اخلاقیات کِیتے چیلنج ہَن۔ ’انگارے‘ دی اشاعت دے بعد اِیندے خلاف زبردست احتجاج تھیا ہَئی تے جاہ جاہ تے اِیندی کاپیاں ساڑ ݙتیاں ڳئیاں ہَن۔ بعد وِچ برطانوی حکومت دی طرفوں اِیندے تے پابندی عائد کر ݙتی ڳئی ہَئی تے اِیندی کاپیاں ضبط کر گِھدیاں ڳئیاں ہَن۔ ڈاکٹر رشید جہاں ہک رسالہ ”چنگاری“ دی وی مدیرہ ہَن جیندا مقصد زنانیاں وِچ ذہنی بیداری پیدا کرݨا ہَئی۔ لکھنؤ وِچ دوران قیام انّھاں نے کئی ڈرامے لکھے تے انّھاں کوں اسٹیج وی کِیتا۔ انّھاں دا افسانوی مجموعہ ”عورت“ تے ݙوجھا 1937ء وِچ لاہور تُوں شائع تھیا ہَئی۔ ݙوجھا افسانوی مجموعہ انّھاں دے انتقال دے بعد ’شعلہ جوالہ‘ دے عنوان نال سنہ 1968ء وِچ تے تریجھا ’وہ اور دوسرے افسانے‘ سنہ 1977ء وِچ شائع تھیا۔

اہم تخلیقاں

• انگارے
• عورت اور دوسرے افسانے و ڈرامے
• شعلۂ جوالہ
• وہ اور دوسرے افسانے و ڈرامے

ترقی پسند تحریک

بحیثیت ڈاکٹر انّھاں دا تقرر لکھنؤ وِچ تھیا ہَئی جِتھاں انّھاں نے ترقی پسنداں دے نال رل کے انجمن ترقی پسند مصنفین کوں بہت تقویت پُڄائی ہَئی۔ اِیں زمانے وِچ سید سجاد ظہیر، مجاز لکھنوی، علی سردار جعفری وغیرہ لکھنؤ وِچ ہی ہَن جیڑھے سب دے سب ترقی پسند تحریک وِچ سرگرم طور تے شامل ہَن۔

انتقال

ڈاکٹر رشید جہاں 29 جولائی، 1952ء وِچ کینسر دا شکار تھئیاں۔ انّھاں کوں علاج کِیتے ماسکو گِھن ویندا ڳیا جِتھاں 13 اگست، 1952ء کوں انّھاں دا انتقال تھی ڳیا۔